Δεύτερο γέννησε [η Έχιδνα] τον ακαταμάχητο, τον ακατανόμαστο, τον σαρκοβόρο Κέρβερο, τον σκύλο
του Άδη τον χαλκόφωνο, με τα πενήντα κεφάλια, ανήλεο και κρατερό. (Ησ., Θεογ. 310-311)

Ο σκύλος του Άδη Κέρβερος θεωρείται γιος της Έχιδνας και του Τυφώνα, αδελφός του τερατόμορφου σκύλου Όρθρου, της Λερναίας Ύδρας, του Λιονταριού της Νεμέας. Είχε τρία σκυλίσια κεφάλια —ο Ευριπίδης τον αποκαλεί τρισώματον και τρίκρανον—, ή πενήντα, ή εκατό, τα τρία μπροστά ήταν σκυλίσια, τα υπόλοιπα στη ράχη του διαφόρων ζώων, η ουρά ήταν φαρμακερού φιδιού. [Εικ. 1, 2, 3] Αλυσοδεμένος στην είσοδο του κάτω κόσμου, έτρωγε ωμό κρέας, τρομοκρατούσε τις ψυχές κατά την είσοδό τους και απαγόρευε την είσοδο σε οποιοδήποτε ζωντανό [1], κυρίως όμως την έξοδο στον πάνω κόσμο. Μόνο ο Ορφέας [Εικ. 4, 5] τον μάγεψε με τη μουσική του, όταν κατέβηκε στον κάτω κόσμο αναζητώντας τη γυναίκα του Ευρυδίκη. Αυτόν τον σκύλο ζήτησε ο Ευρυσθέας να του φέρει ο Ηρακλής μέσα στα πλαίσια της δουλικής υπηρεσίας απέναντί του για τον ακούσιο φόνο της γυναίκας του Μεγάρα και των παιδιών τους.

Ο Ηρακλής, πριν αναχωρήσει για το ακρωτήριο Ταίναρο της Λακωνίας, όπου βρισκόταν το στόμιο που οδηγεί στον Άδη, πήγε στην Ελευσίνα, για να εξαγνιστεί από τον φόνο των Κενταύρων και μετά να μυηθεί στα μυστήρια που δίδασκαν τους τρόπους να φτάσει κανείς με ασφάλεια στον κάτω κόσμο μετά τον θάνατό του. Καθαρμένος και μυημένος άρχισε την κατάβαση στον κάτω κόσμο. Με εντολή του Δία του παραστέκονταν ο Ερμής και η Αθηνά. Ο Ηρακλής συνάντησε διάφορους νεκρούς που στο πέρασμά του εξαφανίζονταν, εκτός από τη Γοργόνα Μέδουσα και τον Μελέαγρο· συνάντησε και τους ζωντανούς αιχμάλωτους Θησέα και Πειρίθοο και τον Ασκάλαφο· ακόμη, τον βοσκό των κοπαδιών του κάτω κόσμου Μενοίτη. Όταν έφτασε μπροστά στον Πλούτωνα, του ζήτησε τον Κέρβερο, κι εκείνος του επέτρεψε να τον πάρει, με την προϋπόθεση να τον δαμάσει χωρίς να χρησιμοποιήσει ασπίδα ή σιδερένια όπλα, φορώντας μόνο τον θώρακα και τη λεοντή του. Ο ήρωας βρήκε τον Κέρβερο στις πύλες του Αχέροντα και, προφυλαγμένος καλά από τον θώρακά του και τυλιγμένος καλά με τη λεοντή σαν ασπίδα, τύλιξε τα μπράτσα του γύρω από το κεφάλι του σκύλου και δεν σταμάτησε να το κρατά και να το σφίγγει, μέχρι που κατέβαλε τον σκύλο, αν και δεχόταν φοβερές τσιμπιές από το φίδι που βρισκόταν στην ουρά του Κέρβερου, σαν σκορπιός. Αφού, λοιπόν, τον έπιασε, κουβάλησε το λάφυρό του επιχειρώντας, με τη βοήθεια της Αθηνάς, την ανάβαση από την Τροιζήνα ή από το ιερό του Κλύμενου στην Ερμιόνη της Αργολίδας ή στο Λαφύστιο όρος της Βοιωτίας ή από ένα στόμιο στη χερσόνησο Αχερουσιάδα στην Ποντική Ηράκλεια. Και καθώς ο Κέρβερος ήταν συνηθισμένος μόνο στα σκοτάδια, μόλις βγήκαν έξω, θαμπώθηκε από τον ήλιο και έβγαλε από το στόμα του χολή που έπεσε στη γη· σ’ εκείνο το σημείο φύτρωσε το δηλητηριώδες φυτό ακόνιτο. [Εικ. 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22]

Ηρακλής και Κέρβερος. Μωσαϊκό ψηφιδωτό στη Βαλένθια, Ισπανία, 3ος αι. μ.Χ.

Μέχρι τις Μυκήνες, απ’ όπου περνούσε ο Ηρακλής με τον Κέρβερο, γυναίκες και παιδιά τρόμαζαν από το τέρας με τα μάτια που πετούσαν αστραπές. Τόσο τρόμαξε και ο Ευρυσθέας στη θέα του σκύλου που κρύφτηκε μέσα στο χάλκινο πιθάρι που το είχε για καταφύγιο σε περίπτωση κινδύνου –εκεί κατέφυγε και όταν ο Ηρακλής του έφερε τον Ερυμάνθιο κάπρο. [Εικ. 23, 24] Και είτε ο Ευρυσθέας ζήτησε από τον Ηρακλή να επιστρέψει τον Κέρβερο πίσω στον Άδη ή το αποφάσισε μόνος του ο ήρωας, γιατί δεν ήξερε τι να τον κάνει. Άλλοι λένε ότι ελευθέρωσε τον Κέρβερο στην πηγή Κυνάδρα, στον δρόμο από το Ηραίο προς τις Μυκήνες, και μόνος του ο Σκύλος του Άδη κατέβηκε στον τόπο του. Από τότε η πηγή ονομάστηκε ὕδωρ ἐλευθέριον απ’ όπου έπιναν οι δούλοι που απελευθερώνονταν (Ησύχιος). Και ο Παυσανίας (2.17.1): Μυκηνῶν δὲ ἐν ἀριστερᾷ πέντε ἀπέχει καὶ δέκα στάδια τὸ Ἡραῖον. ῥεῖ δὲ κατὰ τὴν ὁδὸν ὕδωρ Ἐλευθέριον καλούμενον: χρῶνται δὲ αὐτῷ πρὸς καθάρσια αἱ περὶ τὸ ἱερὸν καὶ τῶν θυσιῶν ἐς τὰς ἀποῤῥήτους [Ύστερα από δεκαπέντε στάδια, αριστερά από τις Μυκήνες, βλέπει κανείς το Ηραίο. Δίπλα στον δρόμο κυλά μικρό ποτάμι που λέγεται Ελευθέριο. Οι ιέρειες χρησιμοποιούν τα νερά του για καθαρμούς και για τις θυσίες που είναι απόρρητες].

Αυτός ήταν ο ένατος άθλος του Ηρακλή.

Μια πιο ορθολογική ερμηνεία θέλει τον Κέρβερο πραγματικό σκύλο που μαζί με τον άλλο σκύλο, τον Όρθρο φύλαγαν τα κοπάδια του Γηρυόνη. Ο Ηρακλής σκότωσε τον Όρθρο και παρέδωσε τον Κέρβερο στον Ευρυσθέα. Του τον ζήτησε ένας γείτονάς του, ο Μολοττός, αλλά ο Ευρυσθέας αρνήθηκε να του τον δώσει. Γι’ αυτό και εκείνος έβαλε τους βοσκούς του να τον κλέψουν και να τον κλείσουν σε σπηλιά του βουνού στο Ταίναρο μαζί με σκύλες θηλυκές για να αναπαραχθεί. Ο Ευρυσθέας ζήτησε από τον Ηρακλή να του βρει τον πολύτιμο σκύλο. Εκείνος περιπλανήθηκε σε όλη την Πελοπόννησο μέχρι που τον βρήκε, κατέβηκε στο σπήλαιο και μετά ανέβηκε μαζί με τον Κέρβερο και τον παρέδωσε στον κύριό του —ἔλεγον οὖν οἱ ἄνθρωποι "διὰ τοῦ ἄντρου καταβὰς εἰς Ἅιδου Ἡρακλῆς ἀνήγαγε τὸν κύνα" (Παλαίφατος 39). Ο Παυσανίας, μεταφέροντας και απόψεις άλλων, δίνει επίσης ορθολογιστική ερμηνεία στον μύθο αλλά διαφορετική:

Σε κάποια ελληνικά ποιήματα αναφέρεται ότι ο Ηρακλής έβγαλε σε αυτό το μέρος [Ταίναρο] στην επιφάνεια τον σκύλο του Άδη, αν και δεν υπάρχει στη σπηλιά ούτε πέρασμα που να οδηγεί κάτω από το έδαφος, ούτε είναι εύκολο να πεισθεί κανείς πως υπάρχει κάποιος υποχθόνιος χώρος, όπου συγκεντρώνονται οι ψυχές. Όμως ο Εκαταίος ο Μιλήσιος βρήκε μια λογικοφανή ερμηνεία διατεινόμενος πως υπήρχε στο Ταίναρο ένα φοβερό φίδι που είχε ονομασθεί Σκύλος του Άδη, γιατί όποιον δάγκωνε πέθαινε κεραυνοβόλα από το δηλητήριο. Λέει πως αυτό το φίδι έφερε στον Ευρυσθέα ο Ηρακλής. Ο Όμηρος, ο οποίος ονόμασε πρώτος Σκύλο του Άδη το πλάσμα που έφερε ο Ηρακλής, ούτε ιδιαίτερο όνομα του έδωσε ούτε το παρουσίασε σαν πολλαπλό ον, όπως η Χίμαιρα. Κέρβερο τον ονόμασαν οι μεταγενέστεροι και, ενώ κατά τα άλλα το παρουσίασαν σαν σκύλο, είπαν πως ήταν τρικέφαλος. Ο Όμηρος δεν το προσδιόρισε σαν σκύλο, τον σύντροφο του ανθρώπου, αλλά θα μπορούσε να είναι και φίδι που το ονόμασε απλώς Σκύλο του Άδη. (Παυσ. 3.25.5-6)

Σχετικά λήμματα

ΑΣΚΑΛΑΦΟΣ, ΑΧΕΡΟΝΤΑΣ, ΓΗΡΥΟΝΗΣ, ΕΡΜΗΣ, ΕΥΡΥΔΙΚΗ, ΕΧΙΔΝΑ, ΗΡΑΚΛΗΣ, ΚΕΝΤΑΥΡΟΙ, ΛΕΡΝΑΙΑ ΥΔΡΑ, ΛΙΟΝΤΑΡΙ ΝΕΜΕΑΣ, ΜΕΔΟΥΣΑ, ΜΕΝΟΙΤΗΣ, ΟΡΘΡΟΣ, ΟΡΦΕΑΣ, ΧΙΜΑΙΡΑ