Η σχολική γιορτή της 25ης Μαρτίου είναι η πρώτη που καθιερώθηκε στα ελληνικά σχολεία κατά τη δεκαετία του 1830. Στην πράξη, οι σχολικές γιορτές συνεχίζουν να έχουν ακόμη και σήμερα μία τυποποιημένη μορφή, που δείχνει ουσιαστικά να μην έχει εξελιχθεί και να έχει παραμείνει αναλλοίωτη στην πλειονότητα των σχολείων. Το περιεχόμενο των σχολικών γιορτών κρίνεται συνήθως ως αποκαρδιωτικό, καθώς το υλικό που χρησιμοποιείται θεωρείται ξεπερασμένο και αναχρονιστικό [Μαυρίδου, Μ. (2010). Παραδοσιακές σχολικές γιορτές και σύγχρονες ανάγκες στο δημοτικό σχολείο. Αδημοσίευτη μεταπτυχιακή διατριβή, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης.] και σε αυτό φέρει ευθύνη σε έναν κάποιο βαθμό και το ρεπερτόριο που χρησιμοποιείται σε αυτές. 

Για τα μηνύματα που μπορούν να "περάσουν" τα τραγούδια που χρησιμοποιούνται στη σχολική γιορτή της 25ης Μαρτίου μπορείτε να διαβάσετε εδώ (ή εναλλακτικά εδώ).

Είναι μια πρόκληση για τους/τις εκπαιδευτικούς μουσικής να ανανεώσουν το ρεπερτόριο που χρησιμοποιείται στην εν λόγω σχολική γιορτή.

Στο παρόν κείμενο δεν θα γίνει καθόλου λόγος για παραδοσιακά τραγούδια που μπορούν να πλαισιώσουν τη σχολική αυτή γιορτή, καθώς αφ' ενός, αυτά είναι σε μεγάλο βαθμό "τυποποιημένα" στη σχολική αυτή γιορτή και, αφ' ετέρου, δεν ελκύουν ιδιαίτερα το ενδιαφέρον των προεφήβων και εφήβων μαθητών/τριών. Τα τραγούδια που προτείνονται έχουν δοκιμαστεί στην διδακτική πράξη.

Στα προτεινόμενα τραγούδια παρατίθεται και ηχοφραφήσεις / ερμηνείς τους, καθώς η ηχογράφηση του τραγουδιού βοηθά τον/την ακροατή/τρια να γίνει αποδέκτης του έργου στην ολότητά του, δηλαδή: τα στολίδια και τα ποικίλματα, το μουσικό και εκτελεστικό ύφος, την ενορχήστρωση και τη ρυθμική αγωγή και γενικά στοιχεία τα οποία δεν είναι δυνατό να σημειωθούν σε κανένα σύστημα μουσικής σημειογραφίας. Επιπρόσθετα η ηχογράφηση ενός έργου μπορεί να αποτελέσει έναυσμα για ενεργητική ακρόαση και υποστήριξη διαθεματικής διδασκαλίας. Σε περιτπώσεις ερμηνειών από περισσότερους/ες τραγουδιστές/τριες μπορεί να γίνει σύγκριση των ερμηνειών αυτών, πράγμα που επωφελεί ιδιαίτερα τους/τις μαθητές/τριες, καθώς βοηθά στην καλλιέργεια της κριτικής σκέψης (και συγκεκριμένα της δεξιότητας της σύγκρισης). Τα πληροφοριακά στοιχεία που αναφέρονται μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη διέγερση του ενδιαφέροντος των μαθητών/τριών.

Ένα έργο που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί (ακόμα και στα πλαίσια αυτόνομου προγράμματος σχολικών δραστηριοτήτων) στη σχολική αυτή γιορτή είναι ο Ύμνος εις την Ελευθερίαν. Η παρτιτούρα του έργου αυτού υπάρχει εδώ. O Διονύσιος Σολωμός ολοκλήρωσε το ποιητικό του έργο Ύμνος εις την Ελευθερίαν το Μάιο του 1823. Το ποιητικό αυτό έργο είναι εμπνευσμένο από την Ελληνική επανάσταση του 1821 και δημοσιεύθηκε τόσο στην Ελλάδα (το 1824 στο πολιορκούμενο Μεσολόγγι) όσο και στην Ευρώπη. Σε αυτό το ποιητικό έργο οφείλεται και η εκτίμηση που απολάμβανε ο Σολωμός μέχρι τον θάνατό του, αφού τα υπόλοιπα έργα του ήταν γνωστά μόνο σ’ έναν στενό φιλολογικό κύκλο.
Υπάρχουν πάρα πολλές ενδείξεις ότι ο Ύμνος εις την Ελευθερίαν πριν μελοποιηθεί από το Νικόλαο Χαλικιόπουλο-Μάντζαρο ήταν μελοποιημένος από κάποιον άγνωστο, και η μελοποίηση αυτή ήταν ευρέως διαδεδομένη (κυρίως στη Ζάκυνθο). Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι στην εποχή εκείνη στα Επτάνησα υπήρχαν πολλά «λαϊκά επαναστατικά τραγούδια».
Ο Νικόλαος Χαλικιόπουλος-Μάντζαρος μελοποίησε τον Ύμνο εις την Ελευθερίαν του Διονυσίου Σολωμού (από το 1828 ως) το 1830 για τετράφωνη ανδρική χορωδία και πιάνο. Ο Διονύσιος Σολωμός είχε στενές σχέσεις με το Νικόλαο Χαλικιόπουλο-Μάντζαρο. Ο Σολωμός έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του στην Κέρκυρα (και όχι στη Ζάκυνθο) για οικογενειακούς λόγους
Ο Σολωμός ήταν παρών κατά τη διάρκεια της μελοποίησης του Ύμνου εις την Ελευθερία από τον Μάντζαρο. Λέγεται ότι ο Σολωμός γράφοντας τον Ύμνο εις της Ελευθερίαν σιγοτραγουδούσε κάποια μελωδία. Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι ο Σολωμός ήταν άριστος κιθαρωδός και συνήθιζε να τραγουδά τα ποιήματά του για να τους βρει το μέτρο. Ο Μάντζαρος σε κείμενό του (πρόκειται για το κείμενο του 1848 Σημειώσεις για τον κόμητα Σολωμό.) αναφέρει μεταξύ άλλων τα εξής: … Πολλές φορές ο ίδιος [ο Διονύσιος Σολωμός] μου είπε πως δημιούργησε ποίηση με τη μουσική του διαίσθηση. Εγώ είμαι βέβαιος και μάλιστα πιστεύω πως τα πιο πρωτότυπα και τα πιο αφηρημένα μέρη των ποιημάτων του, που αυτός βεβαιώνει πως γεννήθηκαν χωρίς καμμία συνθετική προπαρασκευή, προέκυψαν από τέτοιες διαισθήσεις με τις οποίες ίσως μπόρεσε κι έδωσε κύρος σε μερικά σημαντικά σημεία της τέχνης του, τα περισσότερο μυστηριακά. …
Το 1865, ο τότε βασιλιάς Γεώργιος Α’ πήγε στην Κέρκυρα (με αφορμή την Ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα) και η τοπική φιλαρμονική έπαιξε υπό τη διεύθυνση του Μάντζαρου τον Ύμνο εις την Ελευθερίαν. Το έργο αυτό άρεσε τόσο στον τότε βασιλιά Γεώργιο Α’ ώστε καθιέρωσε τις δύο πρώτες στροφές του έργου αυτού ως τον Ελληνικό Εθνικό Ύμνο με απόφαση της 28ης Ιουνίου 1865 σύμφωνα με την οποία …ο παρά του Εθνικού μουσικοδιδασκάλου Κυρίου Μάντζαρου τονισθείς ύμνος εις την Ελευθερίαν του αοιδήμου ποιητού Σολωμού θέλει παιανίζεσθαι κατά πάσα τας ναυτικάς παρατάξεις, ήτοι ανύψωσιν και χαιρετισμόν της Σημαίας κ.τ.λ. θεωρούμενος ως Εθνικόν Άσμα... (Λεωτσάκος, Γιώργος (1987), «Νικόλαος Χαλικιόπουλος-Μάντζαρος 1795-1872 Για ένα μικρό του εγκόλπιο», Μουσικολογία, 5-6 και Μοντσενίγος, Σπύρος (1958), Νεοελληνική Μουσική , Συμβολή εις την ιστορίαν της, Αθήνα, χ.ε. σσ. 110-127).

Υπάρχουν τρεις μελοποιήσεις του Ύμνου εις την Ελευθερίαν από το Νικόλαο Χαλικιόπουλο - Μάντζαρο. Η πρώτη μελοποίηση του έργου ολοκληρώθηκε το 1830 και πρόκειται για την (μεταθανάτια) έκδοσή του από τον αγγλικό οίκο Clayton &Co.

Η μελοποίηση αυτή υπάρχει και στη δισκογραφία. Η υφή της μελοποίησης αυτής είναι κυρίως ομοφωνική, πράγμα που την κάνει κατάλληλη για μαθητές και μαθήτριες πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης γενικής παιδείας. Το ύφος της μελοποίησης αυτής είναι λαϊκό και απλό προκειμένου να διαδοθεί το σολωμικό ποίημα σε ευρύτερα στρώματα του Ελληνικού πληθυσμού (ειδικά στους νέους) και με τον τρόπο αυτό να κρατηθεί ψηλά το εθνικό φρόνημα των Ελλήνων την εποχή εκείνη.

Υπάρχουν και άλλες δύο μελοποιήσεις του Ύμνου εις την Ελευθερίαν από το Νικόλαο Χαλικιόπουλο – Μάντζαρο οι οποίες φαίνεται να ξεκίνησαν μετά το 1844 και των οποίων η υφή είναι σαφώς πολυφωνική (ειδικά η τρίτη μελοποίηση).

Από την πρώτη μελοποίηση του έργου μπορούν να τραγουδηθούν από μαθητές/τριες (εκ πείρας!) οι εξής στροφές: 

Στροφές 1-16: 

Στις δεκαέξι πρώτες στροφές περιγράφονται δύο αντίθετες όψεις της Ελευθερίας, που έχουν μεταξύ τους κάποια χρονική απόσταση.

 Αρχικά έχουμε την εικόνα της πολεμόχαρης Ελευθερίας που το βιαστικό της πέρασμα και η αυστηρή της όψη προκαλούν γύρω της δέος και ενθουσιασμό, κάτι που εκπροσωπεί το αγωνιστικό  παρόν. Με το σπαθί στο χέρι μετράει τη γη, την οποία ήρθε για να απαλλάξει από τη σκλαβιά και τρέχει σε ολόκληρη την Ελληνική γη για να ξυπνήσει τους σκλαβωμένους Έλληνες.

Κατόπιν παρουσιάζεται ταπεινωμένη και άθλια, κάτι που εκπροσωπεί το παρελθόν. Ζητιάνευε από τους ξένους βοήθεια, άκουγε ψεύτικες παρηγοριές και σκληρά λόγια.

Στροφές 17-29:

Εδώ περιγράφεται η βαθειά συγκίνηση που προκάλεσε τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό η παρουσία της Ελευθερίας. Πρώτος σκιρτά στο πέρασμά της ο Ρήγας Φεραίος. Ακολουθούν τα Επτάνησα, τα Ιόνια νησιά, τα οποία τότε ήταν Αγγλοκρατούμενα. Η γη του Ουάσιγκτον στις Ηνωμένες Πολιτείες και το Ισπανικό λιοντάρι χαίρονται και χαιρετούν την Ελευθερία, καθώς θυμούνται και τους δικούς τους πρόσφατους Αγώνες για την Ελευθερία.
Κατόπιν γίνεται λόγος για την Αγγλία, τη Ρωσία και την Αυστρία, χώρες οι οποίες εναντιώθηκαν στον Αγώνα των Ελλήνων για την Ελευθερία. Η Ελευθερία, είναι όμως αδιάφορη για το μίσος τους.

Στροφές 42-51 & 62-65:

Γίνεται αναφορά αναφορά στην Άλωση της Τριπολιτσάς. Η μάχη της Τριπολιτσάς και η καταστροφή των Τούρκων περιγράφονται με ρεαλισμό και πολλές εικόνες.

Στροφές 74-79 & 83-86:

Εδώ γίνεται η περιγραφή της καταστροφής του Δράμαλη στα Δερβενάκια. Η Ελευθερία αφού ολοκλήρωσε το έργο της στην Τριπολιτσά, στρέφεται τώρα προς τους κάμπους της Κορίνθου. Το ειρηνικό τοπίο χάνει την ειδυλλιακή του όψη και μεταβάλλεται σε πεδίο μάχης. Οι Αγωνιστές της Ελληνικής Επανάστασης παρομοιάζονται με του 300 πολεμιστές του Λεωνίδα στη Μάχη των Θερμοπυλών. 

Στροφές 87-90:

Εξιστορείται η πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου και η καταστροφή των Τούρκων στον Αχελώο που έγινε το 1822. Η πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου ξεκίνησε στις 26 Οκτωβρίου του 1822. Ο Ομέρ Βρυώνης αποφασίζει να κάνει γιουρούσι στα τείχη του Μεσολογγίου το ξημέρωμα των Χριστουγέννων του 1822, όπου οι Μεσολογγίτες θα βρίσκονταν στην εκκλησία. Ένας Ηπειρώτης που βρισκόταν στο στρατόπεδο των Τούρκων άκουσε το σχέδιο των Τούρκων , ειδοποίησε, με αποτέλεσμα αυτό να ναυαγήσει.
Η Ελευθερία πηγαίνει στο Μεσολόγγι την ημέρα των Χριστουγέννων, όπου την υποδέχεται η Θρησκεία. Ελευθερία και θρησκεία χαιρετιούνται προχωρούν μαζί στην εκκλησία.

Στροφές 118-121

Οι Τούρκοι διωγμένοι από το Μεσολόγγι ρίχνονται στα φουσκωμένα νερά του Αχελώου. Το θέαμα αυτό φέρνει στο νου τον καταποντισμό των Αιγυπτίων στην Ερυθρά Θάλασσα και του ύμνους που η Μαριάμ ευχαρίστησε το Θεό για τη σωτηρία των Εβραίων.

Στροφές 126-127:

Η Ελευθερία βρίσκεται στη θάλασσα όπου είναι ανίκητη, όπως άλλωστε και στη στεριά.

Στροφές 141-144

Εδώ υπάρχουν (τραγικά επίκαιρες) συμβουλές και παραινέσεις.

 

 

Άλλα τραγούδια που προτείνονται για τη σχολική γιορτή της 25ης Μαρτίου είναι τα εξής:

Εγέρασα μωρές παιδιά / Ο γερο-Δήμος του Μάρκου.

Πρόκειται για μια άρια της Α’ πράξης της όπερας Μάρκος Μπότσαρης (έργο γραμμένο το 1859), σε ποίηση του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη. Ο συνθέτης του είναι ο Παύλος Καρρέρ (1829-1896) που ανήκε στην Επτανησιακή Σχολή. Ο Καρρέρ (ή Καρρέρης) χρωμάτισε με αυθεντικά εθνικά χρώματα τα έργα του και, παρά την επίδραση της ιταλικής μουσικής, χρησιμοποίησε ελληνικά θέματα της σύγχρονης Ιστορίας και μουσική εμπνευσμένη από τη δημοτική μας παράδοση. Το έργο, που το λιμπρέτο ήταν γραμμένο στα ιταλικά, απαγορεύτηκε στη Ζάκυνθο, την πατρίδα του, γιατί βρισκόταν υπό αγγλική κατοχή και λόγω του ευαίσθητου θέματός του, ενώ παρουσιάστηκαν αποσπάσματά του στην Αθήνα με την παρουσία του ίδιου του βασιλιά Όθωνα.
Αργότερα, το λιμπρέτο μεταφράστηκε στα ελληνικά και ανέβηκε πρώτη φορά στην Πάτρα το 1861.

 

 

Το τραγούδι της Λευτεριάς.

Η μουσική του τραγουδιού αυτού έχει γραφτεί από το Μενέλαο Θεοφανίδη και οι στίχοι έχουν γραφτεί από τους: Γιώργο Ασημακόπουλο, Βασίλη Σπυρόπουλο και Παναγιώτη Παπαδούκα. Παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 1946 στην Αθήνα στο θέατρο «Κεντρικόν» στο θεατρικό έργο Πρίγκηψ Μουρούζης, με ερμηνεύτρια τη Σοφία Βέμπο.

 

 

Το τραγούδι του Μοριά / Ο Γέρος του Μοριά.

Η μουσική του τραγουδιού αυτού έχει γραφτεί από το Θεόφραστο Σακελλαρίδη και οι στίχοι από το Μίμη Τραϊφόρο το 1947 στην Αθήνα, με ερμηνεύτρια τη Σοφία Βέμπο.
Το τραγούδι αυτό τραγουδήθηκε για πρώτη φορά το 1948 από τη Σοφία Βέμπο στην Αμερική. Πρόκειται για την τελευταία σύνθεση του Θεόφραστου Σακελλαρίδη και μάλιστα συνέθεσε το τραγούδι αυτό άρρωστος στο κρεβάτι του νοσοκομείου χωρίς πιάνο ή τη βοήθεια κάποιου άλλου μουσικού οργάνου.