Η σχολική γιορτή της 25ης Μαρτίου είναι η πρώτη που καθιερώθηκε στα ελληνικά σχολεία κατά τη δεκαετία του 1830. Στην πράξη, οι σχολικές γιορτές συνεχίζουν να έχουν ακόμη και σήμερα μία τυποποιημένη μορφή, που δείχνει ουσιαστικά να μην έχει εξελιχθεί και να έχει παραμείνει αναλλοίωτη στην πλειονότητα των σχολείων. Το περιεχόμενο των σχολικών γιορτών κρίνεται συνήθως ως αποκαρδιωτικό, καθώς το υλικό που χρησιμοποιείται θεωρείται ξεπερασμένο και αναχρονιστικό [Μαυρίδου, Μ. (2010). Παραδοσιακές σχολικές γιορτές και σύγχρονες ανάγκες στο δημοτικό σχολείο. Αδημοσίευτη μεταπτυχιακή διατριβή, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης.] και σε αυτό φέρει ευθύνη σε έναν κάποιο βαθμό και το ρεπερτόριο που χρησιμοποιείται σε αυτές. 

Για τα μηνύματα που μπορούν να "περάσουν" τα τραγούδια που χρησιμοποιούνται στη σχολική γιορτή της 25ης Μαρτίου μπορείτε να διαβάσετε εδώ (ή εναλλακτικά εδώ).

Είναι μια πρόκληση για τους/τις εκπαιδευτικούς μουσικής να ανανεώσουν το ρεπερτόριο που χρησιμοποιείται στην εν λόγω σχολική γιορτή.

Στο παρόν κείμενο δεν θα γίνει καθόλου λόγος για παραδοσιακά τραγούδια που μπορούν να πλαισιώσουν τη σχολική αυτή γιορτή, καθώς αφ' ενός, αυτά είναι σε μεγάλο βαθμό "τυποποιημένα" στη σχολική αυτή γιορτή και, αφ' ετέρου, δεν ελκύουν ιδιαίτερα το ενδιαφέρον των προεφήβων και εφήβων μαθητών/τριών. Τα τραγούδια που προτείνονται έχουν δοκιμαστεί στην διδακτική πράξη.

Στα προτεινόμενα τραγούδια παρατίθεται και ηχοφραφήσεις / ερμηνείς τους, καθώς η ηχογράφηση του τραγουδιού βοηθά τον/την ακροατή/τρια να γίνει αποδέκτης του έργου στην ολότητά του, δηλαδή: τα στολίδια και τα ποικίλματα, το μουσικό και εκτελεστικό ύφος, την ενορχήστρωση και τη ρυθμική αγωγή και γενικά στοιχεία τα οποία δεν είναι δυνατό να σημειωθούν σε κανένα σύστημα μουσικής σημειογραφίας. Επιπρόσθετα η ηχογράφηση ενός έργου μπορεί να αποτελέσει έναυσμα για ενεργητική ακρόαση και υποστήριξη διαθεματικής διδασκαλίας. Σε περιτπώσεις ερμηνειών από περισσότερους/ες τραγουδιστές/τριες μπορεί να γίνει σύγκριση των ερμηνειών αυτών, πράγμα που επωφελεί ιδιαίτερα τους/τις μαθητές/τριες, καθώς βοηθά στην καλλιέργεια της κριτικής σκέψης (και συγκεκριμένα της δεξιότητας της σύγκρισης). Τα πληροφοριακά στοιχεία που αναφέρονται μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη διέγερση του ενδιαφέροντος των μαθητών/τριών.

Ένα έργο που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί (ακόμα και στα πλαίσια αυτόνομου προγράμματος σχολικών δραστηριοτήτων) στη σχολική αυτή γιορτή είναι ο Ύμνος εις την Ελευθερίαν. Η παρτιτούρα του έργου αυτού υπάρχει εδώ. O Διονύσιος Σολωμός ολοκλήρωσε το ποιητικό του έργο Ύμνος εις την Ελευθερίαν το Μάιο του 1823. Το ποιητικό αυτό έργο είναι εμπνευσμένο από την Ελληνική επανάσταση του 1821 και δημοσιεύθηκε τόσο στην Ελλάδα (το 1824 στο πολιορκούμενο Μεσολόγγι) όσο και στην Ευρώπη. Σε αυτό το ποιητικό έργο οφείλεται και η εκτίμηση που απολάμβανε ο Σολωμός μέχρι τον θάνατό του, αφού τα υπόλοιπα έργα του ήταν γνωστά μόνο σ’ έναν στενό φιλολογικό κύκλο.
Υπάρχουν πάρα πολλές ενδείξεις ότι ο Ύμνος εις την Ελευθερίαν πριν μελοποιηθεί από το Νικόλαο Χαλικιόπουλο-Μάντζαρο ήταν μελοποιημένος από κάποιον άγνωστο, και η μελοποίηση αυτή ήταν ευρέως διαδεδομένη (κυρίως στη Ζάκυνθο). Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι στην εποχή εκείνη στα Επτάνησα υπήρχαν πολλά «λαϊκά επαναστατικά τραγούδια».
Ο Νικόλαος Χαλικιόπουλος-Μάντζαρος μελοποίησε τον Ύμνο εις την Ελευθερίαν του Διονυσίου Σολωμού (από το 1828 ως) το 1830 για τετράφωνη ανδρική χορωδία και πιάνο. Ο Διονύσιος Σολωμός είχε στενές σχέσεις με το Νικόλαο Χαλικιόπουλο-Μάντζαρο. Ο Σολωμός έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του στην Κέρκυρα (και όχι στη Ζάκυνθο) για οικογενειακούς λόγους
Ο Σολωμός ήταν παρών κατά τη διάρκεια της μελοποίησης του Ύμνου εις την Ελευθερία από τον Μάντζαρο. Λέγεται ότι ο Σολωμός γράφοντας τον Ύμνο εις της Ελευθερίαν σιγοτραγουδούσε κάποια μελωδία. Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι ο Σολωμός ήταν άριστος κιθαρωδός και συνήθιζε να τραγουδά τα ποιήματά του για να τους βρει το μέτρο. Ο Μάντζαρος σε κείμενό του (πρόκειται για το κείμενο του 1848 Σημειώσεις για τον κόμητα Σολωμό.) αναφέρει μεταξύ άλλων τα εξής: … Πολλές φορές ο ίδιος [ο Διονύσιος Σολωμός] μου είπε πως δημιούργησε ποίηση με τη μουσική του διαίσθηση. Εγώ είμαι βέβαιος και μάλιστα πιστεύω πως τα πιο πρωτότυπα και τα πιο αφηρημένα μέρη των ποιημάτων του, που αυτός βεβαιώνει πως γεννήθηκαν χωρίς καμμία συνθετική προπαρασκευή, προέκυψαν από τέτοιες διαισθήσεις με τις οποίες ίσως μπόρεσε κι έδωσε κύρος σε μερικά σημαντικά σημεία της τέχνης του, τα περισσότερο μυστηριακά. …
Το 1865, ο τότε βασιλιάς Γεώργιος Α’ πήγε στην Κέρκυρα (με αφορμή την Ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα) και η τοπική φιλαρμονική έπαιξε υπό τη διεύθυνση του Μάντζαρου τον Ύμνο εις την Ελευθερίαν. Το έργο αυτό άρεσε τόσο στον τότε βασιλιά Γεώργιο Α’ ώστε καθιέρωσε τις δύο πρώτες στροφές του έργου αυτού ως τον Ελληνικό Εθνικό Ύμνο με απόφαση της 28ης Ιουνίου 1865 σύμφωνα με την οποία …ο παρά του Εθνικού μουσικοδιδασκάλου Κυρίου Μάντζαρου τονισθείς ύμνος εις την Ελευθερίαν του αοιδήμου ποιητού Σολωμού θέλει παιανίζεσθαι κατά πάσα τας ναυτικάς παρατάξεις, ήτοι ανύψωσιν και χαιρετισμόν της Σημαίας κ.τ.λ. θεωρούμενος ως Εθνικόν Άσμα... (Λεωτσάκος, Γιώργος (1987), «Νικόλαος Χαλικιόπουλος-Μάντζαρος 1795-1872 Για ένα μικρό του εγκόλπιο», Μουσικολογία, 5-6 και Μοντσενίγος, Σπύρος (1958), Νεοελληνική Μουσική , Συμβολή εις την ιστορίαν της, Αθήνα, χ.ε. σσ. 110-127).

Υπάρχουν τρεις μελοποιήσεις του Ύμνου εις την Ελευθερίαν από το Νικόλαο Χαλικιόπουλο - Μάντζαρο. Η πρώτη μελοποίηση του έργου ολοκληρώθηκε το 1830 και πρόκειται για την (μεταθανάτια) έκδοσή του από τον αγγλικό οίκο Clayton &Co.

Η μελοποίηση αυτή υπάρχει και στη δισκογραφία. Η υφή της μελοποίησης αυτής είναι κυρίως ομοφωνική, πράγμα που την κάνει κατάλληλη για μαθητές και μαθήτριες πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης γενικής παιδείας. Το ύφος της μελοποίησης αυτής είναι λαϊκό και απλό προκειμένου να διαδοθεί το σολωμικό ποίημα σε ευρύτερα στρώματα του Ελληνικού πληθυσμού (ειδικά στους νέους) και με τον τρόπο αυτό να κρατηθεί ψηλά το εθνικό φρόνημα των Ελλήνων την εποχή εκείνη.

Υπάρχουν και άλλες δύο μελοποιήσεις του Ύμνου εις την Ελευθερίαν από το Νικόλαο Χαλικιόπουλο – Μάντζαρο οι οποίες φαίνεται να ξεκίνησαν μετά το 1844 και των οποίων η υφή είναι σαφώς πολυφωνική (ειδικά η τρίτη μελοποίηση).

Από την πρώτη μελοποίηση του έργου μπορούν να τραγουδηθούν από μαθητές/τριες (εκ πείρας!) οι εξής στροφές: 

Στροφές 1-16: 

Στις δεκαέξι πρώτες στροφές περιγράφονται δύο αντίθετες όψεις της Ελευθερίας, που έχουν μεταξύ τους κάποια χρονική απόσταση.

 Αρχικά έχουμε την εικόνα της πολεμόχαρης Ελευθερίας που το βιαστικό της πέρασμα και η αυστηρή της όψη προκαλούν γύρω της δέος και ενθουσιασμό, κάτι που εκπροσωπεί το αγωνιστικό  παρόν. Με το σπαθί στο χέρι μετράει τη γη, την οποία ήρθε για να απαλλάξει από τη σκλαβιά και τρέχει σε ολόκληρη την Ελληνική γη για να ξυπνήσει τους σκλαβωμένους Έλληνες.

Κατόπιν παρουσιάζεται ταπεινωμένη και άθλια, κάτι που εκπροσωπεί το παρελθόν. Ζητιάνευε από τους ξένους βοήθεια, άκουγε ψεύτικες παρηγοριές και σκληρά λόγια.

Στροφές 17-29:

Εδώ περιγράφεται η βαθειά συγκίνηση που προκάλεσε τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό η παρουσία της Ελευθερίας. Πρώτος σκιρτά στο πέρασμά της ο Ρήγας Φεραίος. Ακολουθούν τα Επτάνησα, τα Ιόνια νησιά, τα οποία τότε ήταν Αγγλοκρατούμενα. Η γη του Ουάσιγκτον στις Ηνωμένες Πολιτείες και το Ισπανικό λιοντάρι χαίρονται και χαιρετούν την Ελευθερία, καθώς θυμούνται και τους δικούς τους πρόσφατους Αγώνες για την Ελευθερία.
Κατόπιν γίνεται λόγος για την Αγγλία, τη Ρωσία και την Αυστρία, χώρες οι οποίες εναντιώθηκαν στον Αγώνα των Ελλήνων για την Ελευθερία. Η Ελευθερία, είναι όμως αδιάφορη για το μίσος τους.

Στροφές 42-51 & 62-65:

Γίνεται αναφορά αναφορά στην Άλωση της Τριπολιτσάς. Η μάχη της Τριπολιτσάς και η καταστροφή των Τούρκων περιγράφονται με ρεαλισμό και πολλές εικόνες.

Στροφές 74-79 & 83-86:

Εδώ γίνεται η περιγραφή της καταστροφής του Δράμαλη στα Δερβενάκια. Η Ελευθερία αφού ολοκλήρωσε το έργο της στην Τριπολιτσά, στρέφεται τώρα προς τους κάμπους της Κορίνθου. Το ειρηνικό τοπίο χάνει την ειδυλλιακή του όψη και μεταβάλλεται σε πεδίο μάχης. Οι Αγωνιστές της Ελληνικής Επανάστασης παρομοιάζονται με του 300 πολεμιστές του Λεωνίδα στη Μάχη των Θερμοπυλών. 

Στροφές 87-90:

Εξιστορείται η πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου και η καταστροφή των Τούρκων στον Αχελώο που έγινε το 1822. Η πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου ξεκίνησε στις 26 Οκτωβρίου του 1822. Ο Ομέρ Βρυώνης αποφασίζει να κάνει γιουρούσι στα τείχη του Μεσολογγίου το ξημέρωμα των Χριστουγέννων του 1822, όπου οι Μεσολογγίτες θα βρίσκονταν στην εκκλησία. Ένας Ηπειρώτης που βρισκόταν στο στρατόπεδο των Τούρκων άκουσε το σχέδιο των Τούρκων , ειδοποίησε, με αποτέλεσμα αυτό να ναυαγήσει.
Η Ελευθερία πηγαίνει στο Μεσολόγγι την ημέρα των Χριστουγέννων, όπου την υποδέχεται η Θρησκεία. Ελευθερία και θρησκεία χαιρετιούνται προχωρούν μαζί στην εκκλησία.

Στροφές 118-121

Οι Τούρκοι διωγμένοι από το Μεσολόγγι ρίχνονται στα φουσκωμένα νερά του Αχελώου. Το θέαμα αυτό φέρνει στο νου τον καταποντισμό των Αιγυπτίων στην Ερυθρά Θάλασσα και του ύμνους που η Μαριάμ ευχαρίστησε το Θεό για τη σωτηρία των Εβραίων.

Στροφές 126-127:

Η Ελευθερία βρίσκεται στη θάλασσα όπου είναι ανίκητη, όπως άλλωστε και στη στεριά.

Στροφές 141-144

Εδώ υπάρχουν (τραγικά επίκαιρες) συμβουλές και παραινέσεις.

 

 

Άλλα τραγούδια που προτείνονται για τη σχολική γιορτή της 25ης Μαρτίου είναι τα εξής:

Εγέρασα μωρές παιδιά / Ο γερο-Δήμος του Μάρκου.

Πρόκειται για μια άρια της Α’ πράξης της όπερας Μάρκος Μπότσαρης (έργο γραμμένο το 1859), σε ποίηση του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη. Ο συνθέτης του είναι ο Παύλος Καρρέρ (1829-1896) που ανήκε στην Επτανησιακή Σχολή. Ο Καρρέρ (ή Καρρέρης) χρωμάτισε με αυθεντικά εθνικά χρώματα τα έργα του και, παρά την επίδραση της ιταλικής μουσικής, χρησιμοποίησε ελληνικά θέματα της σύγχρονης Ιστορίας και μουσική εμπνευσμένη από τη δημοτική μας παράδοση. Το έργο, που το λιμπρέτο ήταν γραμμένο στα ιταλικά, απαγορεύτηκε στη Ζάκυνθο, την πατρίδα του, γιατί βρισκόταν υπό αγγλική κατοχή και λόγω του ευαίσθητου θέματός του, ενώ παρουσιάστηκαν αποσπάσματά του στην Αθήνα με την παρουσία του ίδιου του βασιλιά Όθωνα.
Αργότερα, το λιμπρέτο μεταφράστηκε στα ελληνικά και ανέβηκε πρώτη φορά στην Πάτρα το 1861.

 

 

Το τραγούδι της Λευτεριάς.

Η μουσική του τραγουδιού αυτού έχει γραφτεί από το Μενέλαο Θεοφανίδη και οι στίχοι έχουν γραφτεί από τους: Γιώργο Ασημακόπουλο, Βασίλη Σπυρόπουλο και Παναγιώτη Παπαδούκα. Παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 1946 στην Αθήνα στο θέατρο «Κεντρικόν» στο θεατρικό έργο Πρίγκηψ Μουρούζης, με ερμηνεύτρια τη Σοφία Βέμπο.

 

 

Το τραγούδι του Μοριά / Ο Γέρος του Μοριά.

Η μουσική του τραγουδιού αυτού έχει γραφτεί από το Θεόφραστο Σακελλαρίδη και οι στίχοι από το Μίμη Τραϊφόρο το 1947 στην Αθήνα, με ερμηνεύτρια τη Σοφία Βέμπο.
Το τραγούδι αυτό τραγουδήθηκε για πρώτη φορά το 1948 από τη Σοφία Βέμπο στην Αμερική. Πρόκειται για την τελευταία σύνθεση του Θεόφραστου Σακελλαρίδη και μάλιστα συνέθεσε το τραγούδι αυτό άρρωστος στο κρεβάτι του νοσοκομείου χωρίς πιάνο ή τη βοήθεια κάποιου άλλου μουσικού οργάνου.

 

 

 

Καντάτα Ελευθερίας.

Το 1999 Η Βουλή των Ελλήνων εξέδωσε τη δισκογραφική δουλειά του Χρήστου Λεοντή Καντάτα Ελευθερίας Ρήγας – Σολωμός – Μακρυγιάννης. Τα παρακάτω τραγούδια ανήκουν στη δισκογραφική αυτή δουλειά. Ο Χρήστος Λεοντής αναφέρει στο φυλλάδιο που συνοδεύει αυτή τη δισκογραφική δουλειά τα εξής: Η Ιδέα της Καντάτας Ελευθερίας ξεκίνησε το 1970. Δύσκολη χρονιά για αναφορές σε έννοιες αυτής της μορφής. Οι μηχανισμοί του εσωτερικού κόσμου άρχισαν να ευαισθητοποιούνται μπροστά στην καθημερινή απαξία και χυδαιότητα των καιρών και την αυθαιρεσία, ενώ τα αισθήματα αναζητούσαν διεξόδους. Η καταφυγή, λοιπόν σε έργα και πρόσωπα που θα βοηθούσαν και θα στήριζαν τέτοιες αξίες ήταν για μένα μία ιδεώδης πηγή έμπνευσης και ενεργοποίησης του ψυχισμού μου. Έτσι οδηγήθηκα στο έργο του Ρήγα, του Σολωμού και του Μακρυγιάννη. Αργότερα το 1998, με την ευκαιρία του έτους Ρήγα – Σολωμού, αλλά και των διεθνών συγκυριών, η Καντάτα Ελευθερίας ολοκληρώθηκε στη σημερινή της μορφή της για μεγάλη ορχήστρα, χορωδία κ.τ.λ.. Οι συγκυρίες μπορεί να μην είναι οι ίδιες αλλά είναι το ίδιο επικίνδυνες, ανήθικες, ύπουλες βάρβαρες. Μπροστά σε αυτήν την βαρβαρότητα και την απαξία της καθημερινότητας, αλλά και έχοντας κατά νου τη δύναμη, τα αισθήματα και το ήθος των νέων ανθρώπων, προσπαθώ με την Καντάτα Ελευθερίας να ξαναφέρω στη συλλογική μνήμη και να ανασύρω στο προσκήνιο αυτό που Ευριπίδης στην Ιφιγένεια εν Αυλίδι: "Να κυνηγάς την αρετή, σπουδαίο"

Από το παραπάνω έργο μπορούν να τραγουδηθούν από μαθητές/τριες τα ακόλουθα τραγούδια.

Όλα τα Έθνη (στίχοι: Ρήγας Φεραίος). Η παρτιτούρα του τραγουδιού υπάρχει εδώ.

Δεύτε παίδες των Ελλήνων (στίχοι: Ρήγας Φεραίος). Η παρτιτούρα του τραγουδιού είναι εδώ.

 

Θούριος. (στίχοι: Ρήγας Φεραίος). Η παρετιτούρα του τραγουδιού είναι εδώ.

Ο ήλιος εβασίλεψε (στίχοι: Ιωάννης Μακρυγιάννης). Η παρτιτούρα του τραγουδιού αυτού είναι εδώ.

 

 

Στα χρόνια του Όθωνα.

 

(κατοπινή ερνημεία από το Σταμάτη Κόκκοτα).

Η μουσική του τραγουδιού αυτού γράφτηκε από το Σταύρο Ξαρχάκο και οι στίχοι από το Νίκο Γκάτσο. Παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στην ταινία του 1966 Διπλοπενιές από τον αείμνηστο Δημήτρη Παπαμιχαήλ. Αργότερα ερμηνεύτηκε και από άλλους τραγουδιστές μεταξύ άλλων και το Σταμάτη Κόκκοτα.
Το τραγούδι παρουσιάζει τις πολιτισμικές διαφορές μεταξύ Όθωνα και των Ελλήνων της εποχής εκείνης.
Ο Όθωνας, ο οποίος κατάγεται από την Βαυαρία, τη νότια Γερμανία ήταν ο πρώτος βασιλιάς της Ελλάδας. Ήρθε στην Ελλάδα το 1833 και έφυγε από την Ελλάδα το 1862. Ο Όθωνας έφερε νέους τρόπους ζωής, οι οποίοι τότε ήταν ξένοι για τους Έλληνες. Συγκεκριμένα, Όθωνας έφερε το πρώτο πιάνο και το πρώτο κλαρίνο στην Ελλάδα, στόλισε το πρώτο Χριστουγεννιάτικο δέντρο στην Ελλάδα, έφερε τη μπίρα στην Ελλάδα, έφερε τον ευρωπαϊκό τρόπο ντυσίματος στην Ελλάδα, έκανε το πρώτο «ρεβεγιόν» στην Ελλάδα. Συχνά στις γειτονιές της Αθήνας επί Όθωνα έπαιζαν πετροπόλεμο επειδή κάποιοι Έλληνες φορούσαν ευρωπαϊκά ρούχα, αποτελώντας θέαμα για κοροϊδία και τότε Βαυαροί χωροφύλακες έτρεχαν να σταματήσουν το κακό.

 

 

Ωδή στο Γεώργιο Καραϊσκάκη.

Η μουσική και οι στίχοι του τραγουδιού αυτού έχουν γραφτεί από το Διονύση Σαββόπουλο το 1969. Το τραγούδι αυτό ερμηνεύτηκε για πρώτη φορά από το Διονύση Σαββόπουλο και έχει επίσης ερμηνευτεί από το Γιώργο Νταλάρα.

 

 

Να τανε το '21.

Η μουσική του τραγουδιού αυτού έχει γραφτεί από τον Σταύρο Κουγιουμτζή και οι στίχοι από την Σώτια Τσώτου το 1969. Το τραγούδι αυτό έχει ερμηνευτεί από το Γιώργο Νταλάρα. Όπως ο ίδιος ο Νταλάρας έχει τονίσει σε κατά καιρούς συνεντεύξεις, χρωστά μεγάλο μέρος της επιτυχίας του στον Σταύρο Κουγιουμτζή. Ήταν μία συνεργασία ζωής. Ο Γ.Νταλάρας βρήκε τον ήχο και τον λόγο που έψαχνε μέσα απ’ τα τραγούδια του Σταύρου Κουγιουμτζή και ο Σταύρος Κουγιουμτζής βρήκε στον Νταλάρα την φωνή που έψαχνε για τα τραγούδια του. Η σχέση του Νταλάρα με το Σταύρο Κουγιουμτζή υπήρξε πολύ φιλική μέχρι και τον ξαφνικό θάνατο του συνθέτη από καρδιακή ανακοπή, το Μάρτιο του 2005.
Ο Σταύρος Κουγιουμτζής αναφέρει για το τραγούδι αυτό τα εξής: «Μια μέρα μου τηλεφώνησε η Σώτια Τσώτου. Είχε ακούσει, όπως μου είπε αργότερα, το “Που ’ναι τα χρόνια” με τον Μπιθικώτση και το ’βαλε σκοπό να συνεργαστούμε. Εγώ ήξερα τους στίχους της από τα τραγούδια του Χατζή και δέχτηκα με χαρά να συναντηθούμε. Κλείσαμε ένα ραντεβού για την άλλη μέρα. Όταν βρεθήκαμε τη ρώτησα αν γράφει επάνω σε μουσική. “Είναι το ψωμί μου”, μου είπε. Εκείνες τις μέρες είχα γράψει μια μελωδία που άρεσε στην Αιμιλία , αλλά δεν άρεσε σε μένα. Κάθισα στο πιάνο και μ’ ένα μαγνητόφωνο την ηχογράφησα. “Ας κάνουμε μιαν αρχή”, της είπα και της έδωσα την μαγνητοταινία. Πρέπει να της άρεσε η μελωδία, γιατί, όταν έφευγε, ήταν χαρούμενη. Την άλλη μέρα είχε έτοιμους τους στίχους. Εμένα μου άρεσαν. Η Αιμιλία είχε επιφυλάξεις αν ταίριαζαν με τη μουσική. Ήταν το “Να ’τανε το ‘21”. … Πέρασε κανένας μήνας και είχα στα χέρια μου το δείγμα του “Εικοσιένα”. Πρώτη εκτέλεση με τον Γιώργο Νταλάρα. Μια μέρα που ήταν ο Γρηγόρης με τη Μεταξία στο σπίτι μας, έβαλα στο πικ – απ το δισκάκι. Όταν τελείωσε το τραγούδι, ρώτησα τον Γρηγόρη πως του φάνηκε. “Μην το συζητάς” μου είπε, “κανόνι, θα το γυρίσω κι εγώ”. Χάρηκα και στην συνέχεια τον ρώτησα πόσο νομίζει ότι θα πουλήσει. Έπρεπε να σπάσω το φράγμα των δέκα χιλιάδων δίσκων, για να με υπολογίζουν οι εταιρείες. Πήρε ο Γρηγόρης το δισκάκι, το κοίταξε από δω, το κοίταξε από κει, το ’βαλε στη δεξιά του παλάμη σαν να το ζύγιζε κι είπε : “Πάνω από 30 χιλιάδες”. Πήγε 180. Ακολούθησαν δεκαοκτώ εκτελέσεις ακόμη, μία απ’ αυτές και του Γρηγόρη. Έγινε επιθεώρηση και σκίτσα σε δυο-τρεις εφημερίδες. Ο Θεοφίλου, ο παράγωγος μας, μου έλεγε αστειευόμενος : “Κουγιουμτζάκια, ξέρεις κάτι; Ανοίγουν εταιρείες, γράφουν το “Εικοσιένα” κι ύστερα ξανακλείνουν”. Όταν το τραγούδησε κι ο Γρηγόρης, ο Ψαθάς έγραψε ένα άρθρο στα “Νέα” και σχολίαζε το τραγούδι και τις δυο εκτελέσεις, του σερ Μπιθικώτση και του γλυκύτατου Νταλάρα.».
Λόγω του τίτλου του («Να ’τανε το ’21») και σε συνάρτηση με την περίοδο της χούντας, όπου κυκλοφόρησε το τραγούδι (1969-1970), ήταν φυσικός ο συνειρμός του «’21» με το απριλιανό πραξικόπημα της 21ης Απριλίου του 1967. Έτσι, τα χρόνια εκείνα, το τραγούδι από άλλους θεωρήθηκε ως χουντικό, ενώ από άλλους ως αντιστασιακό! Αναφέρεται σχετικά ο ίδιος ο Κουγιουμτζής: : «Ένας φίλος μου μουσικός που δούλευε σ’ ένα μαγαζί, όπου πήγαινε το επαναστατικό συμβούλιο της δικτατορίας, μου είπε : “Μόλις μπαίνει ο Παττακός μέσα, μας κάνει νόημα με το χέρι κι εμείς καταλαβαίνουμε και παίζουμε το “Να ’τανε το ’21”. Εγώ είχα στεναχωρηθεί κι έλεγα : Τι γράψαμε; “Τραγούδι χουντικό;”. Εκείνη την εποχή γύρισε από την εξορία ένας φίλος ποιητής και μου είπε ότι εμείς μόλις ακούσαμε το “‘21”, είπαμε : “Να το πρώτο αντιστασιακό τραγούδι που κυκλοφόρησε στην Ελλάδα”. Και τα είχα χάσει, ο ένας το πήρε ως αντιστασιακό, ο άλλος το πήρε ως χουντικό. Και παίρνω την Σώτου, που έγραψε τους στίχους, και της λέω : “Τι τραγούδι γράψαμε;”, μου λέει, “εδώ η Μερκούρη το τραγουδάει στο Παρίσι και ακούς τι λένε εδώ ορισμένοι;”. Κι έτσι τελείωσε αυτό. Εκείνο που έχει σημασία είναι ότι όλη η Ελλάδα το είχε τραγουδήσει αυτό το τραγούδι, επομένως δεν μπορούσε να ήταν χουντικό.»
Ήταν, μάλιστα, και θύμα της λογοκρισίας το «Να ’τανε το ’21», αφού στην αρχική του έκδοση ο στίχος του στο ρεφρέν ήταν «και να κρατάω τις νύχτες με τ’ άστρα / μια τουρκοπούλα αγκαλιά». Το «τουρκοπούλα» ενόχλησε όμως, και, σε επόμενες εκδόσεις, αντικαταστάθηκε με το «ομορφούλα», όπου κι έγινε γνωστό το κομμάτι. Ο Σταύρος Κουγιουμτζής αναφέρει τα εξής: «Στην αρχή είχαμε μια Τουρκοπούλα αγκαλιά και έγινε στην τότε κυβέρνηση μια παρατήρηση από τον Τούρκο πρόξενο, όπως είχα μάθει, και παρεξηγήθηκαν οι Τούρκοι, γι’ αυτό βάλαμε μετά μια ομορφούλα αγκαλιά. Είχε μεγάλη περιπέτεια αυτό το τραγούδι.»

Η ολοκληρωμένη έκδοση του δίσκου, με την αρχική του μορφή (με τη λέξη «τουρκοπούλα»), έγινε στην επανέκδοση του δίσκου «Να ’τανε το ’21», από την εφημερίδα «Το Βήμα» στις 6 Μαρτίου του 2011.

Το τραγούδι αυτό ερμηνεύτηκε από πάρα πολλούς καλλιτέχνες: από το Γρηγόρη Μπιθικώτση ως το Γιώργο Ζωγράφο και από το Δημήτρη Μητροπάνο ως τους αδερφούς Κατσάμπα. Έγινε σημείο αναφοράς για την επικαιρότητα της εποχής αλλά και τίτλος επιθεώρησης στο Θέατρο Ακροπόλ με πρωταγωνίστρια τη Ρένα Βλαχοπούλου.

 

 

Δέκα παλικάρια.

 

Η μουσική του τραγουδιού αυτού έχει γραφτεί από το Μάνο Λοΐζο και οι στίχοι από τον Λευτέρη Παπαδόπουλο το 1970. Το τραγούδι αυτό έχει ερμηνευτεί από το Γιώργο Νταλάρα και ακούγεται από το Μιχάλη Βιολάρη στην ταινία του Ορέστη Λάσκου Διακοπές στην Κύπρο μας (1971).

 

 

Ελεύθεροι Πολιορκημένοι.

Το 1971 γράφτηκε ο κύκλος τραγουδιών Ελεύθεροι Πολιορκημένοι σε στίχους του Παναγιώτη Παναγιωτούνη και μουσική της Τερψιχόρης Παπαστεφάνου. Ο συγκεκριμένος κύκλος τραγουδιών έχει θέμα την πολιορκία του Μεσολογγίου. Τα τραγούδια ερμήνευσαν η Δανάη Μπαρμπούτη, η χορωδία Τρικάλων και ο Γιάννης Μπογδάνος.

 

 

Φίλοι κι αδέρφια

Στα χρόνια της δικτατορίας πολλοί καλλιτέχνες αντιστέκονταν με το έργο και τα τραγούδια τους παρά τη λογοκρισία που υπήρχε την εποχή εκείνη. Μία τέτοια παράσταση που έγραψε ιστορία εκείνη την εποχή ήταν η θεατρική παράσταση Το μεγάλο μας τσίρκο του Ιάκωβου Καμπανέλλη.

Η μουσική της παράστασης αυτής γράφτηκε από τον Σταύρο Ξαρχάκο. Η πρεμιέρα του έργου αυτού έγινε στις 22 Ιουνίου 1973. Σκηνοθέτης ήταν ο Κώστας Καζάκος και έπαιζαν μεταξύ άλλων η Τζένη Καρέζη και ο Διονύσης Παπαγιαννόπουλος. Τα σκηνικά ήταν του Ευγένιου Σπαθάρη.

Το έργο ήταν μία αναδρομή της ελληνικής ιστορίας από την Τουρκοκρατία και τη βασιλεία του Όθωνα μέχρι το 1940 και τα τότε επίκαιρα γεγονότα και στο τραγούδι αυτό γίνεται λόγος για την εξέγερση του 1843 που οδήγησε στην δημιουργία του πρώτου Συντάγματος.

 

 

Μπάρμπα Γιάννη Μακρυγιάννη

Η Μουσική του τραγουδιού αυτού είναι γραμμένη από το Σταύρο Ξαρχάκο και οι στίχοι από το Νίκο Γκάτσο. Κυκλοφόρησε το 1974 ερμηνευμένο από το Νίκο Ξυλούρη.

 

 

Μια φορά κι έναν καιρό

Το τραγούδι αυτό γράφτηκε για το θεατρικό έργο του Μήτσου Ευθυμιάδη Προστάτες το 1975. Η μουσική είναι του Χρήστου Λεοντή και η σκηνοθεσία του θεατρικού έργου έγινε από τον Κάρολο Κουν.

 

 

Λευτεριά – Ωδή στον Αθανάσιο Διάκο

Η μουσική του τραγουδιού αυτού έχει γραφτεί από το Νάσο Παναγιώτου και οι στίχοι είναι του Νίκου Καζαντζάκη. Ερμηνεύτηκε το 1975 από το Αντώνη Καλογιάννη.

 

 

Τσάμικος

Στις αρχές του 1976, ο Μάνος Χατζιδάκις ξεκίνησε να γράφει μουσική για ένα νέο κύκλο τραγουδιών πάνω σε στίχους του Νίκου Γκάτσου με τίτλο Αθανασία.

Κάποιο πρωί, ο Μανώλης Μητσιάς, ο ερμηνευτής του τραγουδιού αυτού, πήγε στο σπίτι του Γκάτσου με σκοπό να πάρει ορισμένους στίχους για το δίσκο. Εν συνεχεία, πέρασε από εκείνο του Χατζιδάκι για να τον πάρει και να πάνε στο στούντιο της Columbia, ούτως ώστε ο συνθέτης με βάση τους στίχους να γράψει κάποια από τα τραγούδια.

Φτάνοντας στο στούντιο, ο Μητσιάς έδειξε έναν από τους στίχους στον Μάνο Χατζιδάκι που είχε τίτλο Τσάμικος. Ο Χατζιδάκις απόρησε, καθώς δε μπόρεσε άμεσα ν’ αντιληφθεί το νόημα της λέξης και ζήτησε από το Μανώλη Μητσιά και το Νότη Μαυρουδή -που θα έπαιζε κιθάρα στις ηχογραφήσεις- να καθίσουν στο μπαρ της εταιρείας και να πιουν ένα καφέ μέχρι να τους ειδοποιήσει. Εν τω μεταξύ, πήρε μαζί του τον Θανάση Πολυκανδριώτη -που θα έπαιζε μπουζούκι στο δίσκο- κι ανέβηκαν οι δυο τους στο στούντιο. Εκεί, του ζήτησε να του παίξει ορισμένα τσάμικα ώστε να θυμηθεί το ρυθμό τους και ν’ αρχίσει σιγά-σιγά να γράφει τη μουσική γι’ αυτούς τους στίχους. Έτσι κι έγινε, οπότε ο Χατζιδάκις έγραψε το Τσάμικο μέσα σε πολύ λίγα λεπτά και φώναξε τον Μητσιά ν’ ανέβει στο στούντιο για πρόβα!

 

 

Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι

Οι στίχοι του τραγουδιού αυτού είναι απόσπασμα από το ποιητικό έργο του Διονύσιου Σολωμού Ελεύθεροι Πολιορκημένοι. Το έργο αυτό γράφτηκε κατά τη δεκαετία 1833-1844, και αναφέρεται στη δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου και στην ηρωική έξοδο των κατοίκων. Το ποίημα περιγράφει την κατάσταση στο Μεσολόγγι τις τελευταίες ημέρες της πολιορκίας, όταν είχαν εξαντληθεί τα τρόφιμα και ήταν βέβαιο ότι η πόλη θα έπεφτε.

Ο Γιάννης Μαρκόπουλος ξεκίνησε να μελοποιεί αποσπάσματα του συγκεκριμένου ποιητικού έργου το 1973 έχοντας ως πηγή έμπνευσης τους αγώνες της νεολαίας κατά τη διάρκεια της Χούντας (1967-1974). Το έργο αυτό παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 1977 στην Αθήνα στο ιστορικό πλέον γήπεδο του Παναθηναϊκού στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας με ερμηνευτή τον αείμνηστο Νίκο Ξυλούρη.

 

 

 

Γράμματα στο Μακρυγιάννη και άλλα λαϊκά

Η δισκογραφική δουλειά Γράμματα στο Μακρυγιάννη και άλλα λαϊκά, είναι σε μουσική Ηλία Ανδριόπουλου και στίχους Μάνου Ελευθερίου. Κυκλοφόρησε το 1979 με ερμηνευτές του Αντώνη Καλογιάννη και Άλκηστις Πρωτοψάλτη. Τα τραγούδια παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά το καλοκαίρι του 1978 σε συναυλία του Ανδριόπουλου στο Λυκαβηττό με ερμηνευτές την Άλκηστη Πρωτοψάλτη και τον Αντώνη Καλογιάννη. Ακούγοντάς τα, ο τότε διευθυντής της δισκογραφικής εταιρίας Lyra Αλέκος Πατσιφάς ενθουσιάστηκε και ζήτησε να περάσουν αμέσως στη δισκογραφία.

Τα τραγούδια που μπορούν να τραγουδήσουν μαθητές και μαθήτριες από τη συγκεκριμένη δισκογραφική δουλειά είναι τα εξής:

Στην Ιθάκη

Θα σε ξανάβρω στους μπαξέδες

Χτυπώ την πόρτα του Θεού

 

 

Ντύθηκες Μακρυγιάννης τις απόκριες

Η μουσική του τραγουδιού αυτού γράφτηκε από το Μάνο Λοΐζο και οι στίχοι από το Μανώλη Ρασούλη. Κυκλοφόρησε το 1980 ερμηνευμένο από το Βασίλη Παπακωνσταντίνου.

 

 

Ήταν τέσσερα παιδιά

Η μουσική του τραγουδιού αυτού έχει γραφτεί από το Μάνο Χατζηδάκι και οι στίχοι από το Νίκο Γκάτσο το 1986.

 

 

Βουκολικόν

Σε αυτό το τραγούδι, το οποίο γράφτηκε από το συγκρότημα Hiphop μουσικής Ημισκούμπρια το 1996, σατιρίζεται η σύγχυση των ιστορικών γεγονότων και του ιστορικού υποβάθρου Ελληνικής Επανάστασης του 1821.

Στο τραγούδι αυτό συνυπάρχουν αρμονικά στοιχεία τόσο της μουσικής Hiphop όσο και της ελληνικής παραδοσιακής μουσικής, πράγμα το οποίο ενδυναμώνει τη σάτιρα που προαναφέρθηκε.

Η διδακτική πράξη δείχνει ότι το τραγούδι αυτό πρακτικά μπορεί να τραγουδηθεί από μαθητές/τριες δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.