Η μάχη του Κούρσκ

Μάχη του Κουρσκ (ρωσ. ??????? ?????) ονομάζονται οι γερμανικές και σοβιετικές πολεμικές επιχειρήσεις στο Ανατολικό Μέτωπο κατά τη διάρκεια του Β? Παγκοσμίου Πολέμου (από την 5η Ιουλίου του 1943 έως την 23η Αυγούστου του ίδιου έτους), στην περιοχή της πόλης του Κουρσκ (450 χιλιόμετρα νότια της Μόσχας), στην τότε Σοβιετική Ένωση. Παραμένει μέχρι σήμερα η μεγαλύτερη ακολουθία αρματομαχιών στην Ιστορία, συμπεριλαμβανομένης και της Μάχης της Πρόχοροφκα. Ήταν η τελευταία στρατηγικά σχεδιασμένη επίθεση που οι Γερμανοί ήταν σε θέση να επιχειρήσουν στα ανατολικά. Η αποφασιστικής σημασίας σοβιετική νίκη που ακολούθησε έδωσε στον Κόκκινο Στρατό την πρωτοβουλία των κινήσεων καθ? όλη την υπόλοιπη διάρκεια του Β' Παγκόσμιου Πολέμου, αποτελώντας ένα σπουδαιότατο κεφάλαιο τόσο στα πλαίσια της παγκόσμιας αυτής σύρραξης γενικά όσο και ειδικότερα εντασσόμενο στον Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο.

Οι Γερμανοί ήλπιζαν να βραχύνουν τις γραμμές του μετώπου, εξαλείφοντας το σημείο αντίστασης του Κουρσκ, που δημιουργήθηκε ως συνέπεια της ήττας τους στη Μάχη του Στάλινγκραντ. Σχεδίασαν κινήσεις υπερφαλαγγισμού που θα οδηγούσαν σε διάρρηξη των σοβιετικών νώτων από βορά και νότο ώστε να επιτύχουν μια ευρεία περικύκλωση του Κόκκινου Στρατού. Η σοβιετική κατασκοπεία, ωστόσο, είχε εξαιρετική πληροφόρηση για τις προθέσεις του Αδόλφου Χίτλερ. Το γεγονός αυτό, μαζί με τις γερμανικές καθυστερήσεις εν αναμονή νέων όπλων, κυρίως άρματων Tiger και Panther, έδωσε στον Κόκκινο Στρατό χρόνο για να κατασκευάσουν μια σειρά από αμυντικές γραμμές και να συγκεντρώσουν μεγάλες δυνάμεις εφεδρειών για μια οργανωμένη αντεπίθεση.

Η μάχη του Κουρσκ, θεωρούμενη συνολικά, κατέδειξε την αποτυχία του Blitzkrieg (Κεραυνοβόλος Πόλεμος) ενάντια σε μια προετοιμασμένη, ευέλικτη, και αριθμητικά πολλαπλώς υπερέχουσα στρατηγική άμυνας βάθους. Καλά ενημερωμένοι από μήνες νωρίτερα ότι η επίθεση θα κατευθυνθεί πάνω στον αυχένα του Κουρσκ, οι Σοβιετικοί σχεδίασαν ένα σύστημα για να επιβραδύνουν, να ανακατευθύνουν, να εξαντλήσουν και προοδευτικά να απομειώσουν την ισχυρή δύναμη κρούσης της γερμανικής επίθεσης, των αρμάτων, υποχρεώνοντάς τους να επιτίθενται μέσα σε ένα αχανές διασυνδεδεμένο δίκτυο από ναρκοπέδια, από υπολογισμένα εκ των προτέρων πεδία βολής του πυροβολικού και από οχυρές αντιαρματικές θέσεις σε απόκρυψη, που σχημάτιζαν οκτώ σταδιακά κατανεμημένες γραμμές άμυνας σε βάθος 250 χιλιομέτρων - περισσότερο από 10 φορές βαθύτερα από την περίφημη Γραμμή Μαζινό. Όλα αυτά, σε συνδυασμό και με μια αναλογία αντιαρματικών όπλων για κάθε επιτιθέμενο όχημα μεγαλύτερη του 1 προς 1, ήταν, από πλευράς μεγεθών, με διαφορά το πιο αξιόλογο αμυντικό έργο που κατασκευάστηκε ποτέ. Απ? ό,τι τελικά απεδείχθη, το βάθος του ήταν υπερτριπλάσιο από το αναγκαίο για να συγκρατήσει την γερμανική διείσδυση, ακόμα και κατά την μεγαλύτερη προώθησή της.

Όταν οι γερμανικές δυνάμεις είχαν πια εξαντληθεί από τις εναντίον τους αμυντικές ενέργειες, οι Σοβιετικοί εξαπέλυσαν τις αντεπιθέσεις τους, οι οποίες επέτρεψαν στον Κόκκινο Στρατό να ανακαταλάβει το Όρελ και το Μπέλγκοροντ στις 5 Αυγούστου και το Κάρκοφ στις 23 Αυγούστου και να απωθήσει τους Γερμανούς κατά μήκος ενός ευρέος μετώπου.

Αν και ο Κόκκινος Στρατός είχε ήδη επιτυχίες το χειμώνα, αυτή ήταν η πρώτη επιτυχημένη θερινή στρατηγική ενέργεια του πολέμου για τους Σοβιετικούς.

Η πολεμική αυτή επιχείρηση ως πρότυπο κέρδισε έκτοτε μια θέση στα προγράμματα σπουδών των στρατιωτικών σχολών.

Προετοιμασία

Μετά την χειμερινή επίθεση του Κόκκινου Στρατού και την αντεπίθεση της Βέρμαχτ στην ανατολική Ουκρανία, στο μεταξύ τους μέτωπο δημιουργήθηκε μια σοβιετική προεξοχή 150-200 χιλιομέτρων με θέα το Κουρσκ. Από τον Απρίλιο μέχρι τον Ιούνιο 1943, δεν διεξήχθη καμία μάχη, αφού οι δύο πλευρές ετοιμαζόταν για τη μάχη του Κουρσκ .^[1]

Σχέδια και δυνάμεις

Γερμανία

Το σχέδιο «Τσιταντέλε».

Οι Γερμανοί είχαν αποφασίσει να διοργανώσουν μια μεγάλη στρατιωτική επιχείρηση το καλοκαίρι του 1943. Είχε αποφασιστεί ότι θα γίνονταν δύο επιχειρήσεις στο Ορυόλ (βόρεια του Κουρσκ) και στο Μπέλγκοροντ (νότια του Κουρσκ). Οι δυο γερμανικές δυνάμεις θα ενώνονταν στο Κουρσκ και θα περικύκλωναν τους στρατιώτες του Κεντρικού Μετώπου του Κόκκινου Στρατού καθώς και το μέτωπο Βορόνεζ. Η επιχείρηση αυτή πήρε το κωδικό όνομα «Τσιταντέλε». Σε μια συνάντηση που έγινε στις 10 και 11 Μαΐου, είχε προταθεί ένα σχέδιο του Χέρμαν Χοτ, το οποίο έλεγε ότι οι γερμανικές δυνάμεις έπρεπε να μεταφερθούν από το Ομπογιάνσκ στο Πρόχοροφκα, όπου η μορφολογία του εδάφους θα έδινε στους Γερμανούς τη δυνατότητα να πολεμήσουν επιτυχώς απέναντι στα άρματα μάχης των Σοβιετικών. Μετά, με βάση τις απώλειες που θα επέφερε αυτή η μάχη, θα αποφασιζόταν αν έπρεπε να συνεχιστεί η γερμανική επίθεση ή αν οι Γερμανοί θα έπρεπε να αρχίσουν να αμύνονται.

Οι Γερμανοί είχαν αποφασίσει να δημιουργήσουν μια ομάδα που θα περιλάμβανε 50 τμήματα (18 μονάδες με άρματα μάχης και μοτοσικλέτες, 2 στρατιές αρμάτων μάχης, 3 ξεχωριστές στρατιές αρμάτων μάχης, 8 στρατιές με πυροβολικό). Συνολικά, σύμφωνα με σοβιετικές πηγές, ο αριθμός στρατιωτών που περιλάμβαναν αυτά τα 50 τμήματα ήταν 900.000 στρατιώτες. Την διοίκηση θα είχαν ο Γκίντερ φον Κλούγκε (Ομάδα Στρατιών "Κέντρο") και ο Έριχ φον Μανστάιν (Ομάδα Στρατιών "Νότος").

ΕΣΣΔ

Οι Σοβιετικοί είχαν αποφασίσει ότι το Κεντρικό Μέτωπο του Κόκκινου Στρατού θα υπερασπιζόταν το Κουρσκ από τα βόρεια ενώ το Μέτωπο Βορόνεζ από τα νότια. Τα στρατεύματα αυτά θα στηρίζονταν στο Μέτωπο της Στέπας του οποίου διοικητής ήταν ο Ιβάν Κόνιεφ. Τον έλεγχο της κίνησης των σοβιετικών δυνάμεων είχαν ο Γκεόργκι Ζούκοφ και ο Αλεξάντρ Βασιλιέφσκι.^[2]

Ο ρόλος της κατασκοπείας

Οι στρατηγοί Χοτ και Μανστάιν μελετούν το σχέδιο Τσιταντέλ

Οι Σοβιετικοί κατάσκοποι έπαιξαν πολύ σημαντικό ρόλο. Ο Ιωσήφ Στάλιν και το Κρεμλίνο ήξεραν σίγουρα πότε, που και πώς και θα γινόταν η γερμανική επίθεση. Λέγεται ότι ο Στάλιν είχε στα χέρια του ένα αντίγραφο του σχεδίου Τσιταντέλε, τρεις ημέρες πριν αυτό υπογραφεί από τον Αδόλφο Χίτλερ.^{[εκκρεμεί παραπομπή]} Οι σοβιετικοί χρησιμοποίησαν σωστά την λειτουργική παύση που ήρθε από τον Απρίλιο μέχρι τον Ιούνιο του 1943, για να δημιουργήσουν τρεις αμυντικές γραμμές στο Κουρσκ.

Μάχη

Έναρξη της μάχης

Η μάχη ξεκίνησε στις 5 π.μ (ώρα Μόσχας). Δεδομένου ότι οι Σοβιετικοί ήταν σίγουροι για τον τρόπο διεξαγωγής της γερμανικής επίθεσης, αποφασίστηκε να αιφνιδιάσουν τον αντίπαλο. Είχε διεξαχθεί ήδη μια αποτυχημένη γερμανική αεροπορική επίθεση στο Χάρκοβο και στο Μπέλγκοροντ.

Πριν την κατά μέτωπο επίθεση, η οποία άρχισε τελικά στις 6 π.μ. (ώρα Μόσχας), οι Γερμανοί είχαν εξαπολύσει στις αμυντικές γραμμές των Σοβιετικών βομβαρδισμούς με το πυροβολικό, αλλά δεν πέτυχαν λόγω της σθεναρής άμυνας των Σοβιετικών.

Σημειώνεται ότι στρατιές της Βέρμαχτ αρχικά είχαν επεκταθεί μόνο 10-12 χιλιόμετρα, όταν όμως μετά τις 10 Ιουλίου είχε χάσει τα 2/3 των αρμάτων μάχης, η 9η στρατιά ακολουθούσε πλέον αμυντική ανάπτυξη.

5 Ιουλίου 1943, η πρώτη μέρα της μάχης

Σοβιετικοί στρατιώτες αποκρούουν γερμανικές επιθέσεις

Οι Γερμανοί είχαν σχεδιάσει να επιτεθούν στο Κουρσκ από το Ορυόλ και το Μπέλγκοροντ. Εντούτοις, λόγω των ισχυρών σοβιετικών αμυντικών γραμμών, οι Γερμανοί δεν είχαν φθάσει καν στο Ομπογιάν, το οποίο βρίσκεται 60 χιλιόμετρα από το Κουρσκ. Οι παράγοντες που έφεραν σε αυτήν την καθυστερημένη προώθηση τους Γερμανούς ήταν η σωστή προετοιμασία των μηχανοκίνητων Σοβιετικών δυνάμεων, καθώς και η αεροπορική υποστήριξη του Κόκκινου Στρατού προς αυτήν την κατεύθυνση. Άλλοι παράγοντες αυτής της καθυστερημένης προώθησης των Γερμανών ήταν η μη ολοκληρωμένη προετοιμασία των αρμάτων μάχης, τα οποία δεν μπορούσαν να συνεργαστούν, καθώς και κάποιες ατέλειες που υπήρχαν στο σχέδιο Τσιταντέλε, οι οποίες έδωσαν στους σοβιετικούς την δυνατότητα (μιας και ήξεραν την διεξαγωγή της επιχείρησης Τσιταντέλε) να αμυνθούν επιτυχώς απέναντι στις γερμανικές δυνάμεις. Εξαιτίας αυτών, οι Γερμανοί είχαν χάσει πολλά άρματα μάχης και αυτό δυσκόλευε ακόμα περισσότερο την, έτσι και αλλιώς βεβαρυμένη, κατάσταση. Επίσης μια ακόμη άσχημη τροπή για τους Γερμανούς υπήρξε η ήττα τους στο Τσερκασκόε, η οποία αποτέλεσε σημαντική νίκη των σοβιετικών στο Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.

Μάχη της Πρόχοροφκα

Κύριο λήμμα: Μάχη της Πρόχοροφκα

Στις 12 Ιουλίου του 1943, 6η μέρα της Μάχης του Κουρσκ, στη Πρόχοροφκα έγινε η πιο αιματηρή μάχη όλων των εποχών με συμμετοχή αρμάτων μάχης. Από την γερμανική πλευρά, σύμφωνα με τον Β. Ζαμούλιν, συμμετείχαν η 2η στρατιά αρμάτων μάχης SS, με 15 άρματα μάχης "Τίγρης" (ένα από τα πιο δυνατά άρματα μάχης αυτήν την εποχή), αλλά δεν υπήρχε ούτε ένα άρμα μάχης "Πάνθηρας" (επίσης ένα ισχυρό άρμα μάχης). Σύμφωνα με σοβιετικές πηγές, από την γερμανική πλευρά συμμετείχαν 700 άρματα μάχης. Από την σοβιετική πλευρά, στην μάχη συμμετείχαν, η 5η στρατιά αρμάτων μάχης υπό την ηγεσία του Πάβελ Ρότμιστροφ, η οποία είχε στην κατοχή της περίπου 850 άρματα μάχης. Μετά την αεροπορική επίθεση, η μάχη έγινε πιο σκληρή και συνεχιζόταν μέχρι το τέλος της ημέρας.

Από τις αναμνήσεις ενός Γερμανού στρατιώτη για αυτή τη μάχη:

Οι Ρώσοι άρχισαν την επίθεση το πρωί. Ήταν γύρω μας, πάνω μας, μέσα μας. Αυτό ήταν χειρότερο και από κόλαση! Στις 11 η υπεροχή ξαναήρθε στα χέρια μας. Τα άρματα μάχης μας, μας είχαν βοηθήσει πολύ. Μόνο το δικό μου άρμα μάχης είχε καταστρέψει 15 άρματα μάχης των Ρώσων.

Κατά την διάρκεια αυτής της μάχης, καταστράφηκαν πολλά άρματα μάχης καθώς και οι διοικητές τους.

Από τις αναμνήσεις του Ήρωα της Σοβιετικής Ένωσης, Γκριγκόρι Πενέσκο:

Στην μνήμη μου παραμένουν οι εικόνες αυτής της σκληρής μάχης. Στην περιοχή υπήρχε τόσος καπνός, τόσο αίμα. Ατέλειωτη καταστροφή μοτοσικλετών, αρμάτων μάχης, τα οποία μετατράπηκαν σε άχρηστο μέταλλο. Παρ' όλες τις απώλειες μας, είχαμε το θάρρος και συνεχίσαμε τη μάχη. ^[3]

Μέχρι τη νύχτα, η μάχη δεν είχε αποφασίσει τον νικητή, για να επαναληφθεί στις 13 και 14 Ιουλίου. Μετά την μάχη, οι Γερμανοί δεν κατάφεραν να προωθηθούν σημαντικά, αν και οι απώλειες των σοβιετικών σε άρματα μάχης μετά από ατέλειες στο σχέδιο μάχης, ήταν πολύ μεγαλύτερες. Μετά την προώθηση τους κατά 35 χιλιόμετρα (κατά τις 5-12 Ιουλίου), οι Γερμανοί αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν, προκειμένου να σταματήσουν τις σοβιετικές αντεπιθέσεις.

Απώλειες κατά τη διάρκεια της μάχης της Πρόχοροφκα

Άρμα μάχης "Τίγρης"

Σύμφωνα με σοβιετικές πηγές, μετά τη μάχη της Πρόχοροφκα, στο πεδίο μάχης έμειναν περίπου 400 γερμανικά άρματα μάχης, 300 μοτοσυκλέτες, 3.500 στρατιώτες και αξιωματικοί. Αλλά αυτές οι πηγές βρίσκονται υπό αμφισβήτηση. Σύμφωνα με τον Γ. Ολένικοφ, στην μάχη δεν μπορούσαν να λάβουν μέρος περισσότερο από 300 γερμανικά άρματα μάχης. Σύμφωνα με τον Α. Τομζόν και με τα έγγραφα του Γερμανικού Ομοσπονδιακού Πολεμικού Αρχείου, κατά τις 12 και 13 Ιουλίου, οι συνολικές απώλειες της 2ης στρατιάς SS αρμάτων μάχης SS ήταν 80 άρματα μάχης ενώ η στρατιά αρμάτων μάχης "Νεκροκεφαλή" είχε χάσει λιγότερο από 40 άρματα μάχης.

Την ίδια στιγμή η 18η και 29η στρατιά αρμάτων μάχης της ΕΣΣΔ, είχε χάσει το 70% των αρμάτων μάχης της. Οι Γερμανοί είχαν καταλάβει πώς θα διεξαγόταν η σοβιετική επίθεση και κατάφεραν να αλλάξουν τις θέσεις τους, ενώ οι Σοβιετικοί το κατάφεραν αυτό μόνο κατά την διάρκεια της μάχης.

Αποτελέσματα της πρώτης φάσης της Μάχης του Κουρσκ

Το Κεντρικό Μέτωπο, το οποίο πολεμούσε στα βόρεια της πόλης, κατά την περίοδο 5-11 Ιουλίου 1943, είχε χάσει συνολικά 33.897 στρατιώτες, ενώ το αντίπαλο μέτωπο, η 9η στρατιά του Μόντελ, κατά την ίδια περίοδο είχε χάσει συνολικά 20.720 στρατιώτες.

Το Μέτωπο Βορόνεζ και το Μέτωπο της Στέπας, τα οποία πολεμούσαν στα νότια της πόλης, από τις 5-23 Ιουλίου 1943 (σύμφωνα με σύγχρονες πηγές που δημοσιεύθηκαν το 2002), είχε χάσει 143.950 στρατιώτες, ενώ μόνο το Μέτωπο Βορόνεζ είχε χάσει συνολικά 73.892 στρατιώτες.

Κατά την περίοδο 5-12 Ιουλίου 1943, το Κεντρικό Μέτωπο χρησιμοποίησε 1079 βαγόνια με πολεμοφόδια, ενώ το Μέτωπο Βορόνεζ χρησιμοποίησε 417 βαγόνια με πολεμοφόδια. Ο λόγος που το Μέτωπο Βορόνεζ είχε περισσότερες απώλειες από ότι το Κεντρικό Μέτωπο ήταν ο ανεπαρκής εξοπλισμός των μηχανοκίνητων μονάδων τους με κατάλληλα άρματα μάχης, καθώς και οι λιγότερες δυνάμεις που υπήρχαν σε αυτό, σε σχέση με το Κεντρικό Μέτωπο.

Σοβιετικές στρατιωτικές επιχειρήσεις

• Επιχείρηση "Κουτούζοφ": Στις 12 Ιουλίου 1943, το Δυτικό Μέτωπο της ΕΣΣΔ (υπό την ηγεσία του Βασίλι Σοκολόφσκι) και το Μέτωπο Μπριάνσκ (υπό την ηγεσία του Μάρκιαν Ποπόφ) άρχισαν την επίθεση εναντίον της 2ης στρατιάς αρμάτων μάχης και της 9ης στρατιάς των Γερμανών. Μέχρι τις 13 Ιουλίου, οι σοβιετικοί κατάφεραν να διαλύσουν την άμυνα των Γερμανών. Στις 26 Ιουλίου 1943, οι Γερμανοί άφησαν το Ορυόλ και μεταφέρθηκαν στο ανατολικό Μπριάνσκ. Στις 5 Αυγούστου του 1943, οι σοβιετικοί είχαν ολοκληρώσει την απελευθέρωση του Ορυόλ.

• Επιχείρηση "Ρουμιάντσεφ": Στα νότια της πόλης, στις 3 Αυγούστου 1943, με δυνάμεις του Μετώπου Βορόνεζ και του Μετώπου της Στέπας, άρχισε η επίθεση των σοβιετικών εναντίον των Γερμανών που βρίσκονταν στα νότια. Στις 5 Αυγούστου απελευθερώθηκε το Μπέλγκοροντ, ενώ στις 7 Αυγούστου το Μπογκοντούχοφ. Κατά την διάρκεια της επιχείρησης, στις 11 Αυγούστου, οι σοβιετικοί κατέστρεψαν τον σιδηρόδρομο Χάρκοβο-Πολτάβα και στις 23 Αυγούστου απελευθέρωσαν το Χάρκοβο. Οι γερμανικές αντεπιθέσεις δεν έφεραν το επιθυμητό αποτέλεσμα.

Μετά από αυτές τις αίσιες εξελίξεις, διεξήχθη στη Μόσχα, στις 5 Αυγούστου, η πρώτη εορταστική πολεμική παρέλαση των Σοβιετικών, κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.

Αποτελέσματα της Μάχης του Κουρσκ

Μετά τη νίκη, η υπεροχή πέρασε στα χέρια του Κόκκινου Στρατού, κάτι που δεν είχε γίνει ποτέ πριν τη Μάχη του Κουρσκ. Αυτή η νίκη διευκόλυνε τους Σοβιετικούς να ελευθερώσουν τον Δνείπερο.^[4]

Μετά την ήττα τους στη μάχη αυτή, οι Γερμανοί έχασαν τη δυνατότητα να αναλάβουν επιθετική επιχείρηση στην ΕΣΣΔ και σε άλλες χώρες των Συμμάχων και άρχισε η εκδίωξή του από το έδαφος της ΕΣΣΔ. Μετά τη Μάχη του Κουρσκ, ακολούθησε η, ίσως τελευταία, σημαντική μάχη, η Μάχη του Δνειπέρου, στην οποία οι Σοβιετικοί νίκησαν τους Γερμανούς. Μετά από εκείνη τη μάχη άρχισε, για πρώτη φορά σε όλη τη διάρκεια του Β' Παγκόσμιου Πολέμου, η επίθεση κατά της Γερμανίας.

Απώλειες μετά το τέλος της Μάχης του Κουρσκ

Σύμφωνα με τους σοβιετικούς ιστορικούς, οι απώλειες και των δύο αντιπάλων ανέρχονταν στους 500.000 νεκρούς, τραυματίες και αιχμαλώτους, 1.500 άρματα μάχης και 3.700 αεροσκάφη.

Από την άλλη πλευρά, σύμφωνα με γερμανικές πηγές, η Βέρμαχτ κατά την περίοδο Ιουλίου-Αυγούστου 1943, σε όλο το Ανατολικό Μέτωπο, έχασε 537.533 στρατιώτες, ενώ η Λουφτβάφε έχασε, την ίδια περίοδο, 1.696 αεροσκάφη.

Δείτε επίσης

• Μάχη του Δνειπέρου
• Μάχη του Στάλινγκραντ
• Μεγάλος Πατριωτικός Πόλεμος

Παραπομπές

Προτεινόμενη βιβλιογραφία

• Β. Καρνατσέβιτς: 100 διάσημες μάχες
• Α. Μαρνίκοφ: Παγκόσμια Πολεμική Ιστορία
• Β. Νταβίντκοφ: Ανάλυση της Μάχης του Κουρσκ
• Niklas Zetterling, Anders Frankson. Kursk 1943: A statistical analysis. Frank Cass Publishers, 2000