Ο σεβασμός της διαφορετικότητας ως παιδαγωγικό αίτημα και πράξη στην εκπαίδευση
9 Δεκ 2012 από admin
Ο σεβασμός της διαφορετικότητας ως παιδαγωγικό αίτημα και πράξη στην εκπαίδευση
Πολυδεύκης Ασωνίτης
Σχολικός Σύμβουλος Π.Ε. Ν. Ιωαννίνων
Η αποφυγή του δασκαλοκεντρικού προτύπου διδασκαλίας και η εφαρμογή της ευρείας συνεργασίας κατά ομάδες, αποτελεί βασικό σκοπό των νέων Αναλυτικών προγραμμάτων στο Δημοτικό Σχολείο. Βασικός στόχος αποτελεί η διαμόρφωση ενός πολίτη ενεργού, δημοκρατικού, υπεύθυνου, συμμετοχικού, με γνώμη και ρόλο στα δρώμενα αλλά και σεβασμό της ιδιαιτερότητας του άλλου.
Η παροχή γνώσεων δεν αποτελεί, σήμερα, τη μοναδική αποστολή του σχολείου. Ενδιαφέρει, επίσης, η επεξεργασία των πληροφοριακών δεδομένων, η διατύπωση υποθέσεων, η ανάλυση, η ερμηνεία, η εξαγωγή συμπερασμάτων. Ο μαθητής δεν πρέπει να συσσωρεύει απλά πληροφορίες και γνώσεις αλλά να διαμορφώνει στάσεις και συμπεριφορές μέσα από τη συζήτηση σε ομάδες. Με τη συζήτηση παρέχεται η δυνατότητα στο μαθητή να προβληματίζεται, να αξιολογεί, να συμπεραίνει και να διατυπώνει τις απόψεις του μέσα από διαδικασίες διαλεκτικής αντιπαράθεσης. Οι ομαδοσυνεργατικές διδασκαλίες καλλιεργούν τη συμπάθεια προς τον άνθρωπο γενικά. Η διατύπωση επιχειρηματολογίας αποτελεί παράγοντα διαμόρφωσης μιας αυτόνομης συνείδησης. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο ο γενικός σκοπός δεν είναι η κατάκτηση μιας κατακερματισμένης γνώσης αλλά η κατάκτηση στάσεων ζωής και συμπεριφορών σε μια πολυπολιτισμική κοινωνία.
Μέσα από τη διαθεματική προσέγγιση δίνεται δυνατότητα για σφαιρική ενασχόληση με θέματα κοινωνικού περιεχομένου (φτώχεια, εκμετάλλευση, βία) και ζητήματα ορθολογικής διαχείριση του περιβάλλοντος. Το σχολείο αποτελεί σήμερα πόλο ευαισθητοποίησης στα μεγάλα προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα η ανθρωπότητα και για το λόγο αυτό στοχεύει στην καλλιέργεια των απαραίτητων στάσεων για επικοινωνία, συνεργασία και αλληλεγγύη. Με τη συζήτηση παρέχεται η δυνατότητα στο μαθητή να προβληματίζεται, να αξιολογεί, να συμπεραίνει και να διατυπώνει τις απόψεις του μέσα από διαδικασίες διαλεκτικής και επιχειρηματολογίας.
Το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης είχε ως αποτέλεσμα οι κοινωνίες να μετατραπούν από μονοεθνικές σε πολυπολιτισμικές. Πλέον τα άτομα χαρακτηρίζονται από ποικίλες διαφορές σε πολλούς τομείς. Οι διαφορές είτε φυλετικές, είτε θρησκευτικές, είτε σωματικές, είτε χρωματικές, χαρακτηρίζουν τις σημερινές κοινωνίες.
Η έννοια της διαφορετικότητας υπήρχε από παλιά. Στα κλασσικά παραμύθια η διαφορετικότητα εστιάζονταν περισσότερο στην κοινωνική τάξη και στο φυλετικό χρώμα. Η αντιμετώπιση της διαφορετικότητας οδηγούσε στην αποξένωση του άλλου και στην αποβολή του από την ομάδα και το σχολείο. Επίσης τα αναγνώσματα αλλά και τα θέματα για παιδιά στήριζαν αυτή τη διαφοροποίηση και την περιθωριοποίηση (Ιωαννίδου, 2001, σ.: 2-33).
Ο όρος ρατσισμός αναφέρεται κυρίως στις φυλετικές διακρίσεις , στην πεποίθηση ότι υπάρχει η καθαρή φυλή και η μιασμένη. «Στερεοτυπική σκέψη», σύμφωνα με τον Γκότοβο, «ονομάζεται στην κοινωνική ψυχολογία εκείνη η σκέψη, η οποία με αφετηρία την ταξινόμηση ενός ατόμου σε μια κοινωνική κατηγορία (λευκός, Έλληνας, Βόρειος, Ασιάτης) οδηγείται σε ατεκμηρίωτες γενικεύσεις ως προς τις ιδιότητες που υποτίθεται ότι έχει κάθε άτομο που ανήκει σε μια ή περισσότερες από τις παραπάνω κατηγορίες» (Γκότοβος, 1996, σσ.: 13-17).
Ο μαύρος λύκος, το μαύρο πρόβατο, το άσχημο παπάκι, ο καμπούρης της Παναγίας των Παρισίων, ο Μπάρμπα-Θωμάς, ο μολυβένιος στρατιώτης, ο μέρμηγκας και ο τζίτζιγκας, οριοθετούσαν το μύθο του διαφορετικού ως επικίνδυνου, θεμελιώνοντας παράλληλα την παραδοχή ότι αυτό αποτελεί και φυσικό νόμο. Ότι δηλαδή οι άνθρωποι γεννιούνται ως πρότυπα είτε προς μίμηση είτε προς αποφυγή. Η Ερβαρτιανή Παιδαγωγική στηρίζονταν σ΄αυτό το μύθο και διαπότισε την παιδεία μας με παραδοχές που αφήνουν τα ίχνη της έως και σήμερα στο βαθμό που οι γονείς μαθητές τότε, αναλαμβάνουν αυτό τον ρόλο της μετάδοσης των αστήριχτων αυτών παραδοχών (Ασωνίτης, 2007, σσ.: 65-67).
Σταδιακά, όμως αρχίζουν οι ανατροπές τόσο στα αναγνώσματα των παιδιών όσο και στα θεάματα που προορίζονται γι΄αυτά. Ορισμένοι από τους τίτλους των αναγνωσμάτων και θεαμάτων αυτών που άρχισαν να εμφανίζονται από τη δεκαετία του ΄90 και μετά είναι: Ο χορτοφάγος λύκος, Ο καλόκαρδος λύκος, Ο τράγος και τα επτά λυκάκια, Τα τρία λυκάκια, Ένας καλλιεργημένος λύκος, Λύκε, λύκε ?σ΄αγαπώ, Ο νάνος και οι επτά χιονάτες.
Σε όλα αυτά γίνεται ανατροπή του μύθου του φυσικά προσδιορισμένου ρόλου και τονίζεται ο ρόλος ως κοινωνικά διαμορφωμένος. Η ανατροπή αυτή είναι πολύ σημαντική για τους μαθητές, στο βαθμό που αντιλαμβάνονται ότι η θετική και αρνητική στάση και ενέργεια δεν κρύβεται μέσα στη διαφορετικότητα της εμφάνισης, του χρώματος, της χώρας προέλευσης, των θρησκευτικών παραδοχών αλλά στις στο πώς σκέπτεται κάποιος, στο πως αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα. Άρα η αλλαγή νοοτροπιών και αντιλήψεων είναι αυτή προς την οποία πρέπει να στρέψουμε την προσοχή μας και όχι η φυλή, η θρησκεία ή το χρώμα του διπλανού μας.
Η έννοια της διαμεσολάβησης γνωστή από το Βιγκότσκι αναγνωρίζει το ρόλο του εκπαιδευτικού ως καθοριστικού παράγοντα διαμόρφωσης δημοκρατικής πλουραλιστικής κουλτούρας. Ο Βιγκότσκι τονίζει το ρόλο που παίζει για την αποδοχή του άλλου η κουλτούρα, η οποία αφορά βεβαίως και τον εκπαιδευτικό. Ο εκπαιδευτικός πρέπει να εκπέμπει ο ίδιος αυτή την κουλτούρα με την εν γένει στάση του στο σχολείο και την υιοθέτηση πλουραλιστικών και υποστηρικτικών προς όλες τις κοινωνικές ομάδες αλλά κα ατομικές ιδιομορφίες-διαφορές πρακτικές μάθησης. Έτσι δε μπορείς να υποστηρίξεις τον πλουραλισμό με την υιοθέτηση μόνο αριθμητικής αξιολόγησης ή την μάθηση μέσα από την αναφορά σε ένα και μοναδικό σχολικό εγχειρίδιο ή με πρακτικές απομνημόνευσης και ικανότητας επίλυσης σταθμισμένων στο μέσο όρο και άνω προβλημάτων (Παπακωνσταντίνου, 1996, σ.: 180).
Επίσης στις κοινωνικές εκδηλώσεις όταν αναθέτει πρωταγωνιστικούς ρόλους σε μαθητές που ανταποκρίνονται στο κοινά αποδεκτό από φόβο μήπως διαταραχτούν οι σχέσεις του με τους γονείς, το Διευθυντή και κάποια μέλη του Συλλόγου Διδασκόντων. Η αλλαγή κουλτούρας στο σχολείο θέλει μια διαπραγμάτευση με επιμονή αλλά και υπομονή. Ο Βιγκότσκι, όπως εξάλλου και ο Ντιούι, τονίζει τη σημασία της συνεργατικής μάθησης, και αυτό όχι τόσο για χάρη της ίδιας της μάθησης όσο για την αλλαγή νοοτροπιών. Μαθαίνεις να κάθεσαι δίπλα στον άλλο όποιος και εάν είναι αυτός, να συνεργάζεσαι, να συνομιλείς αλλά και να τον ακούς, να πρωταγωνιστείς αλλά και να παραχωρείς. Διαμορφώνεται έτσι μια αλληλεπιδραστική θεωρία μάθησης με ευεργετικά για όλους τους μαθητές, αποτελέσματα.
Αυτό που έχει ιδιαίτερη σημασία για τους μαθητές είναι το να κατανοήσουν ότι σε μια κοινωνία η ποικιλία είναι μια φυσική διαδικασία η οποία όταν διώκεται οφείλεται σε λόγους που απέχουν από αυτούς της κοινωνικής δικαιοσύνης, της ισότητας και της ισότιμης πρόσβασης στη ζωή. Είναι αυτό που χαρακτηρίζουμε ως Πολιτότητα στο σχολείο και η οποία στηρίζεται στην Κριτική Παιδαγωγική Θεωρία.
Η Κριτική Παιδαγωγική θεωρία δίνει έμφαση στην Προληπτική Παιδαγωγική Στρατηγική όχι με όρους τυπικής μάθησης αλλά με όρους ανάλυσης των κοινωνικών δομών. Η Κριτική, Πολιτιστική Στρατηγική επιδιώκει να οδηγήσει τα παιδιά σε μια καλύτερη κριτική ικανότητα απέναντι στις παγιωμένες δεσμευτικές για τον άνθρωπο αντιλήψεις (Κιτσαράς, 2001, σ: 233).
Αυτή η κοινωνική πραγματικότητα επιβάλλει μια νέα πολιτότητα, τη διαμόρφωση δηλαδή ενός νέου παγκόσμιου πολίτη, ο οποίος θα χαρακτηρίζεται από νέες αντιλήψεις, έτσι ώστε να μπορεί να συμβιώνει με τους συνανθρώπους του στη νέα αυτή πολυπολιτισμική κοινωνία. Η παιδεία που διαμορφώνει χειραφετημένα και ώριμα άτομα με δημοκρατικό υπόβαθρο, μπορεί κάλλιστα να αποτρέψει την κοινωνική διάσπαση.
Συνεπώς η ομαδοσυνεργατική μάθηση με κατάλληλα σχέδια εργασίας μπορεί να βοηθήσει την δημοκρατική πλουραλιστική κουλτούρα. Καθοριστικός είναι ο ρόλος της εκπαίδευσης στην κατεύθυνση της καλλιέργειας δεξιοτήτων ενεργού πολιτότητας. Στο πλαίσιο αυτό Χρησιμοποιούνται στρατηγικές, που επικεντρώνονται στην καλλιέργεια της κριτική σκέψη του μαθητή και στη διερεύνηση των πραγματικών αιτιών που δημιουργούν ένα πρόβλημα και όχι στην απόκρυψή τους.
Αυτή η Πολιτότητα μπορεί να διαμορφωθεί με τα σχέδια εργασίας στο σχολείο. Πλην όμως τα σχέδια αυτά πρέπει να έχουν διεισδυτικό, διερευνητικό χαρακτήρα για να αντιληφθούν οι μαθητές τις κοινωνικές δομές.
Η θεωρία της συμβολικής αλληλεπίδρασης του Habermas, δίνει γενικά ιδιαίτερη έμφαση στην ταυτότητα και τον αυτοπροσδιορισμό του ατόμου και επιβάλλει αλλαγές στον προσανατολισμό και την πράξης της σχολικής κοινωνικοποίησης. Η εξασφάλιση συνθηκών που να επιτρέπουν στο παιδί να αναπτύξει κριτική και καλλιτεχνική ικανότητα, κριτική προσέγγιση των στερεότυπων παραδοχών. Μέσα από το πλαίσιο του Πολιτισμικού Σχετικισμού προσεγγίζονται με σεβασμό όλοι οι πολιτισμοί με αποτέλεσμα την άμβλυνση των συμβόλων, των κωδίκων της κυρίαρχης κουλτούρας. Σύμφωνα με την Κοινωνικοπολιτισμική Θεώρηση για τη μάθηση συναρτάται με τη δόμηση νέων γνώσεων που εποικοδομούνται ενεργά. Σύμφωνα επίσης με τα θέσεις της Κριτικής Παιδαγωγικής (Σχολή Φραγκφούρτης) ενδιαφέρει η πολιτική κοινωνικοποίησης στου παιδιού μέσα από μια ιστορικο-κριτική συνειδητοποίηση, μέσα από μια συγκριτκή θεώρηση παρελθόντος-παρόντος-μέλλοντος (Πανταζής-Σακελλαρίου, 2005, σς.: 230).
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
· 1996, Γκότοβος Αθανάσιος, Ρατσισμός: Κοινωνικές, ψυχολογικές και Παιδαγωγικές όψεις μιας ιδεολογίας και μιας πρακτικής, Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων, Αθήνα.
· 1996, Παπακωνσταντίνου Παναγιώτης, Εκπαιδευτικό έργο και αξιολόγηση στο σχολείο - Κριτική ανάλυση - Υλικό στήριξης, Μετάιχμιο.
· 1998, Ιωαννίδου johnson Αμαλία, Προκατάληψη: Ποιος, Εγώ; Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα.
· 2001,. Κιτσαράς Γεώργιος Δ ,Προσχολική Παιδαγωγική, β έκδοση, Αθήνα.
· 2005, Σπύρος Πανταζής-Μαρία Σακελλαρίου, Προσχολική παιδαγωγική, Ατραπός.
· 2007, Ασωνίτης Πολυδεύκης, Δραστηριότητες αγωγής και μάθησης με το παιδικό λογοτεχνικό βιβλίο και τα κινούμενα σχέδια, Ενδοχώρα-Δωδώνη, Ιωάννινα.
· Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Σπουδών, Προγραμμάτων Σπουδών και Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών-Για την υποχρεωτική εκπαίδευση, Τόμος Α΄, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, σ. 3744.