Στοχοταξινομία του Bloom, του Gagne και της Κριτικής σκέψης
8 Ιαν 2013 από admin
Α. Στοχοταξινομία του Bloom
To 1956 ο Benjamin Bloom, ένας εκπαιδευτικός ψυχολόγος στο πανεπιστήμιο του Σικάγου, πρότεινε μια ταξινόμηση-κατάταξη (ταξονομία) σε ιεραρχική μορφή των εκπαιδευτικών στόχων (educational objectives).
Οι εκπαιδευτικοί στόχοι μπορούν να διακριθούν σε τρεις τομείς:
α) τον γνωστικό (cognitive), που αφορά τις διεργασίες της γνώσης
β) τον συναισθηματικό (affective), που αφορά τις στάσεις (attitudes) και
γ) τον ψυχοκινητικό (psychomotor), που αφορά τις δεξιότητες (skills).
Αναλυτικότερα, στον γνωστικό τομέα υπάρχουν τα παρακάτω επίπεδα:
- γνώση (knowledge): ανάκληση δεδομένων ή πληροφορίας
ρήματα: ορίζω, περιγράφω, απαριθμώ, αναγνωρίζω, κατονομάζω, κατηγοριοποιώ, ταιριάζω, ονομάζω, διαβάζω, καταγράφω, αναπαράγω, επιλέγω, δηλώνω, βλέπω, γράφω
- κατανόηση (comprehension): κατανόηση της σημασίας, ερμηνεία προβλημάτων και οδηγιών, δήλωση ενός προβλήματος διαφορετικές λέξεις
ρήματα: κατηγοριοποιώ, αναφέρω, αλλάζω, περιγράφω, συζητώ, εκτιμώ, εξηγώ, γενικεύω, δίνω παραδείγματα, διασαφηνίζω, βγάζω νόημα, παραφράζω, επαναδηλώνω, ανακεφαλαιώνω, συνοψίζω, κατανοώ
- εφαρμογή (application): χρήση μιας έννοιας ή γενίκευσης σε νέες καταστάσεις και πλαίσια, εφαρμογή της γνώσης από το σχολείο σε άλλους χώρους
ρήματα: ενεργώ, εφαρμόζω, διαχειρίζομαι, εκφράζω, ελέγχω, δηλώνω, καθορίζω, αναπτύσσω, ανακαλύπτω, συνεισφέρω, καθιερώνω, επεκτείνω, υλοποιώ, περικλείω, ενημερώνω, διδάσκω, συμμετέχω, προβλέπω, ετοιμάζω, διατηρώ, προβάλλω, παρέχω, συσχετίζω, αναφέρω, δείχνω, λύνω, διδάσκω, μεταφέρω, χρησιμοποιώ, εκμεταλλεύομαι
- ανάλυση (analysis): διάκριση σε συστατικά μέρη και κατανόηση της οργανωτικής δομής τους
ρήματα: αναλύω, αποσυνθέτω, κατηγοριοποιώ, συγκρίνω, αντιπαραβάλλω, συσχετίζω, κάνω διάγραμμα, διαφοροποιώ, διακρίνω, διαχωρίζω, εστιάζω, διασαφηνίζω, συμπεραίνω, περιορίζω, περιγράφω, καταδεικνύω, προβάλλω, αναγνωρίζω, χωρίζω, υποδιαιρώ
- σύνθεση (synthesis): κατασκευή νέας δομής από διαφορετικά στοιχεία, δημιουργία νέου νοήματος ή δομής
ρήματα: προσαρμόζω, προβλέπω, συνεργάζομαι, συνδυάζω, επικοινωνώ, συσσωρεύω, συνθέτω, δημιουργώ, σχεδιάζω, αναπτύσσω, μηχανεύομαι, εκφράζω, διευκολύνω, σχηματίζω, γενικεύω, υποθέτω, ενσωματώνω, εξατομικεύω, αρχικοποιώ, εντάσσω, παρεμβάλλω, εφευρίσκω, μοντελοποιώ, τροποποιώ, ενισχύω, σχεδιάζω, αναδιατάσσω, ανακατασκευάζω, δομώ, συνίσταμαι, καθιστώ έγκυρο
- αξιολόγηση (evaluation): διατύπωση αξιολογικών κρίσεων
ρήματα: επιβραβεύω, συγκρίνω και αντιπαραβάλλω, συμπεραίνω, κριτικάρω, κρίνω, αποφασίζω, υποστηρίζω, ερμηνεύω, δικαιολογώ, αναπλαισιώνω, υπερασπίζομαι.
Β. ΤΑ ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ
Υπάρχουν 3 είδη λογικών συλλογισμών που εφαρμόζει ο άνθρωπος για την επεξεργασία των στοιχείων και αποτελούν τη βάση της ανθρώπινης ευφυΐας.
1. Ο Επαγωγικός Συλλογισμός (inductio). Όταν από το μερικό εξάγουμε συμπεράσματα για το όλον. Απαιτεί ανάλυση, αφαίρεση, σύγκριση και γενίκευση. Στην παιδαγωγική είναι πολύ χρήσιμος γιατί
α. συμβάλει στη συσχέτιση με την παλιότερη γνώση
β. διευκολύνει τη συσχέτιση γνώσεων από διάφορα πεδία
γ. συνδέει τη βιωματική με την επιστημονική γνώση
2. Ο Απαγωγικός ή παραγωγικός Συλλογισμός (diductio) Όταν από τη γενική γνώση εξάγουμε συμπέρασμα για το μερικό. Θεωρήθηκε αντιεπιστημονικός τρόπος, εντούτοις έχει παιδαγωγική αξία, παρ? ότι ενισχύει την στείρα απομνημόνευση. Η ερώτηση τι θα συνέβαινε αν έπαυε να ισχύει ο νόμος της βαρύτητας αναπτύσσει την κριτική σκέψη.
3. Ο Αναλογικός Συλλογισμός Είναι μια ατελής Επαγωγή. Από το μερικό καταλήγουμε στο μερικό. Είναι πολύ χρήσιμο στην καθημερινή ζωή, γιατί με περιορισμένες εμπειρίες επιτρέπει την εξαγωγή συμπερασμάτων. Είναι ο βασικότερος τρόπος συλλογισμού στο σχολείο που ο δάσκαλος μπορεί να χρησιμοποιήσει με δύο τρόπους:
α. Να καλέσει το μαθητή να χρησιμοποιήσει την υπάρχουσα γνώση
β. Να προσφέρει γνώση και να καλέσει τον μαθητή να γενικεύσει.
Ο αναλογικός συλλογισμός συνδέει την κριτική με τη δημιουργική σκέψη.
Επίσης δομικά στοιχεία της Κριτικής σκέψης είναι οι 22 γνωστικές δεξιότητες (Παρατήρηση, Αναγνώριση, Ανάκληση, Ανάλυση, Διάκριση Σχέσεων, Μοτίβων και Γεγονότων, Σύγκριση, Κατηγοριοποίηση, Διάταξη, Ιεράρχηση, Επεξήγηση, Πρόβλεψη, Επαλήθευση, Περίληψη, Αξιολόγηση κλπ.) καθώς και η Μεταγνωστικές Ικανότητες που απαρτίζονται από: α) Γνώση, β) Δεξιότητες και γ) Στάσεις. Η Μεταγνώση έχει 2 κατηγορίες: Τις αυτόματες και απλές (π.χ. αυτοδιόρθωση) και τις πολύπλοκες για τις οποίες χρειαζόμαστε εκπαίδευση (π.χ. Επίλυση Προβλημάτων)
ΠΩΣ ΑΝΑΠΤΥΣΣΕΤΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ
Α. ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ VYGOTSKY
Ο Vygotsky υποστηρίζει ότι η σκέψη και οι ιδέες είναι δημιούργημα της συλλογικής δράσης και συνείδησης. Η ενσωμάτωση των γνωστικών προϊόντων γίνεται με βάση τα ατομικά χαρακτηριστικά. Δεύτερος βασικός άξονας είναι η λεγόμενη «Ζώνη Επικείμενης Ανάπτυξης» Αυτή η ζώνη είναι το «όριο» της νώσης που μπορεί να κατακτήσει ο μαθητής, και καθορίζεται από το επίπεδο στο οποίο βρίσκεται ο ίδιος και το επίπεδο στο οποίο μπορεί να φτάσει καθοδηγούμενος από το δάσκαλο. Όταν το κατακτήσει θα έχει καλήψει τη «ζώνη» και θα προχωρήσει παραπέρα. Η θεωρία του Vygotsky θεωρεί το δάσκαλο «διαμεσολαβητή» και του δίνει σημαντική αξία, ενώ παράλληλα (και αντίθετα από τον Piaget) πιστεύει ότι η μάθηση είναι προϋπόθεση για την ανάπτυξη.
Β. Η ΓΝΩΣΙΟΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ PIAGET
Κύρια θέση είναι ότι η γνώση κατακτάται με τις εσωτερικές γνωστικές συγκρούσεις που προέρχονται από τη χρήση φυσικών αντικειμένων. Ο εκπαιδευτικός μπορεί μόνο να δημιουργήσει τις «συγκρουσιακές συνθήκες». Η εποικοδομιστική αυτή θεωρία πρεσβεύει ότι η μάθηση συντελείται όταν ο μαθητής συσχετίζει τα νέα στοιχεία με τα ήδη υπάρχοντα γνωστικά σχήματα. Ο δάσκαλος είναι απλός διευκολυντής και παίζει ελάσσονα ρόλο. Ενσωματώνει τη θεωρία τουVygotsky υποστηρίζοντας ότι το κοινωνικό περιβάλλον δημουργεί συγκρούσεις που έχουν ως αποτέλεσμα την αναδιαμόρφωση των γνωστικών σχημάτων.
Οι νεώτερες θεωρίες συνδυάζουν τις δύο θέσεις, αναγνωρίζοντας την αλληλεπίδραση μεταξύ των ανθρώπων αλλά και την αξία της «γνωστικής σύγκρουσης».
Ο Ματσαγγούρας κλίνει περισσότερο προς τον Vygotsky αν και υιοθετεί τις συνδυαστικές θεωρίες, διότι εκείνος αξιοποιεί το δάσκαλο και τις ερωτήσεις του στην διεξαγωγή των στρατηγικών διδασκαλίας. Εν τούτοις προτείνει έννοιες, γενικεύσεις και σχήματα, διότι αναγνωρίζει την εποικοδομιστική διάσταση της μάθησης.
Γ. ΤΑΞΙΝΟΜΙΕΣ ΔΙΔΑΚΙΚΩΝ ΣΤΟΧΩΝ-προσοχή εδώ
Στοχοταξινομίες είναι ιεραρχικά συστήματα των προϊόντων και των διαδικασιών της μάθησης
Α. Στοχοταξινομία του Bloom (ΓΚΕΑΣΑ)
Έκανε δύο: την γνωστική και τη συναισθηματική. Η πρώτη είχε μεγάλη απήχηση και αποτελείται από 6 ιεραρχικά δομημένα επίπεδα με ανιούσα τάξη σπουδαιότητας. Τα επίπεδα αυτά είναι:
-
Γνώση, η κατώτερη μορφή μάθησης
-
Κατανόηση (συνόψιση, μετάφραση, ερμηνεία)
-
Εφαρμογή σε διαφορετικό πλαίσιο
-
Ανάλυση στοιχείων, σχέσεων αρχών
-
Σύνθεση. (Έκθεση, παραγωγή σχεδίου ? λόγου)
-
Αξιολόγηση με εξωτερικά ή εσωτερικά κριτήρια
Κατηγορήθηκε ότι είναι πολύ αυστηρή αλλά έδωσε στους εκπαιδευτικούς να καταλάβουν την αξία των στόχων στη διδασκαλία.
Στοχοταξινομία του Gagne
Είναι συνδυασμός γνωστικών, συναισθηματικών και ψυχοκινητικών στόχων. Τα επίπεδά της είναι 5:
1. Γλωσσικές πληροφορίες
2. Νοητικές δεξιότητες (ερεθίσματα, έννοιες, κατάταξη, κανόνες, λύση προβλημάτων
3. Γνωστικές στρατηγικές
4. Ψυχικές στάσεις απέναντι σε αρχές και σχέσεις
5. Ψυχοκινητικές δεξιότητες
Γ. Harmin, Simon
1. Επίπεδο πληροφοριών (facts)
2. Επίπεδο εννοιών (concepts)
3. Επίπεδο γενικεύσεων (generalizations)
4. Επίπεδο αξιών (values)
Στοχοταξινομία της Κριτικής Σκέψης
Οι στοχοταξινομίες βοηθούν και στη σύνταξη των Α.Π. αλλά και στον ωριαίο προγραμματισμό. Από τον εκπαιδευτικό εξαρτάται αν θα παρέχει μόνο γνώση ή και κριτική σκέψη. Στη στοχοταξινομία της κριτικής σκέψης δεν προέχει η γνωστική κατάρτιση αλλά ο μετασχηματισμός του μαθητή σε σκεπτόμενο άτομο. Το σύστημα της στοχοταξινομίας έχει ως εξής:
1. Σχηματισμός εννοιών
2. Κρίσεις
3. Απόκτηση δηλωτικής γνώσης
4. Σχηματοποίηση διαδικαστικής γνώσης
5. Σχηματοποίηση παραγωγικής γνώσης
6. Κοινωνικοπολιτικές στάσεις
7. Μεταγνωστικές στρατηγικές
Αυτοί οι στόχοι πρέπει να μετουσιωθούν με την ενίσχυση του δασκάλου και των κατάλληλων συνθηκών σε 10 ρόλους ζωής. Βασικό τους χαρακτηριστικό είναι η αυτονομία στη σκέψη και η ελεύθερη επιλογή στη δράση. Σύμφωνα με τον Spady οι ρόλοι αυτοί δεν προέρχονται από την κοινωνική αλληλεπίδραση, αντίθετα είναι προϋποθέσεις για τη σωστή κοινωνική ένταξη, κι έτσι πρέπει να είναι στην κορυφή των επιδιώξεων της εκπαίδευσης. Οι ρόλοι αυτοί είναι:
1. Εφαρμογής και δράσης
2. Συνειδητοποίησης και επίλυσης προβλήματος
3. Προγραμματισμού και οργάνωσης
4. Δημιουργίας και πρωτοτυπίας
5. Μάθησης και σκέψης
6. Πομπού και δέκτη
7. Διδασκαλίας και καθοδήγησης
8. Ενίσχυσης και βελτίωσης της ζωής των άλλων
9. Συμμετοχής και συνεργασίας
10. Πρωτοπορίας και συμμετοχής στα κοινά
Στη στοχοταξινομία αυτή, στόχοι, μέθοδος και περιεχόμενο έχουν την ίδια αξία και εναλλάσσονται. Στη σύνταξη των Α.Π. πρέπει να προέχουν οι στόχοι. Στον προγραμματισμό της ωριαίας διδασκαλίας το περιεχόμενο. Η δε μέθοδος παραμένει στη διακριτική ευχέρεια του δασκάλου για το πώς π.χ. θα διδάξει υπερκείμενες και υποκείμενες έννοιες κλπ.