Ἡρόδοτος, Ἱστορίη, 2.120 (διασκευή)
Η αρπαγή της Ελένης, Luca Giordano
Διδακτικές ώρες: 5
Διδακτικοί στόχοι
1. Να γνωρίσουν οι μαθητές/τριες μια άλλη εκδοχή του μύθου για την Ελένη και τον Τρωικό πόλεμο.
2. Να διαμορφώσουν άποψη για τα πραγματικά αίτια του Τρωικού πολέμου.
3. Να αξιολογήσουν την άποψη του Ηροδότου σχετικά με τον Τρωικό πόλεμο.
4. Να αποκωδικοποιήσουν τις συντακτικές - νοηματικές σχέσεις που συνέχουν το κείμενο, ώστε να μπορούν να το αποδώσουν στη ν.ε.
5. Να εμπεδώσουν ύλη που έχουν διδαχθεί σε ετυμολογικό και μορφοσυντακτικό επίπεδο στην Α΄ και στη Β΄ Γυμνασίου.
Το κείμενο της ενότητας (σελ. 8 σχ. βιβλίου)
- Τα γλωσσικά σχόλια της σελ. 9 αξιοποιούνται στη διδακτική πράξη μερικώς με στόχο την κατανόηση του περιεχομένου του κειμένου και την απόδοσή του στη ν.ε.
- Συζητούνται οι ιδέες και τα νοήματα του κειμένου με αξιοποίηση ή/και εμπλουτισμό των ερωτήσεων της σελ. 10 και αξιοποίηση των παράλληλων κειμένων της σελ. 100 και των ερωτήσεων που τα συνοδεύουν (σελ. 101). Μπορεί ως αφόρμηση της διδασκαλίας να επιλεγεί το πρώτο παράλληλο κείμενο (απόσπασμα από το ποίημα Ελένη του Γ. Σεφέρη).
- Για τις εκδοχές του μύθου της Ελένης μπορεί να αξιοποιηθεί σχετικό κείμενο που επισυνάπτεται στα ερμηνευτικά σχόλια του εμπλουτισμένου βιβλίου μαθητή στο Ψηφιακό Σχολείο:
Το κείμενο που επέλεξε ο/η εκπαιδευτικός για τη διαγνωστική αξιολόγηση μπορεί να αξιοποιηθεί στο πλαίσιο της επανάληψης.
1. Λεξιλογικά.
Οι μαθητές/τριες επισημαίνουν στο κείμενο λέξεις που απαντούν και στη ν.ε., βρίσκουν ομόρριζές τους και σχηματίζουν προτάσεις.
2. Ετυμολογικά, γραμματικοσυντακτικά φαινόμενα.
Επιλέγονται τα φαινόμενα τα οποία οι εκπαιδευτικοί κρίνουν ότι χρήζουν επανάληψης και εμπέδωσης από τους/τις μαθητές/τριες βάσει των αποτελεσμάτων της διαγνωστικής αξιολόγησης.
Ασκήσεις
Οι εκπαιδευτικοί αξιοποιούν πρωτίστως τα κείμενα, για να υπηρετήσουν τους στόχους που έχουν θέσει βάσει της διαγνωστικής αξιολόγησης. Από τις σελ. 11-13 του σχ. βιβλίου επιλέγουν από τις επαναληπτικές ασκήσεις εκείνες που υπηρετούν τους στόχους αυτούς.
Λίγα λόγια για το κείμενο
Η ωραία Ελένη, η γυναίκα του Μενέλαου, πήγε στην Τροία με τη θέλησή της ή όχι;
Μήπως την έσυρε με το ζόρι ο Πάρης;
Μήπως κάποιος θεός έπαιξε μαζί τους;
Εισαγωγικό σημείωμα
Ο Ηρόδοτος, προσπαθώντας να ερμηνεύσει την αντιπαλότητα Ασίας και Ευρώπης που οδήγησε στους Περσικούς πολέμους, αναφέρει την εκδοχή ότι αυτή ξεκίνησε από αρπαγές γυναικών. Ο Πάρης οδήγησε την Ελένη στην Τροία βέβαιος πως δεν επρόκειτο να τιμωρηθεί εξαιτίας της παλαιότερης αρπαγής της Μήδειας από τους Έλληνες. Όταν αυτοί απαίτησαν την επιστροφή της, σύμφωνα με την εκδοχή Αιγύπτιων ιερέων που παρατίθεται στο δεύτερο βιβλίο της Ἱστορίης, οι Τρώες ισχυρίστηκαν ότι δε βρισκόταν στα χέρια τους, και επακολούθησε ο Τρωικός πόλεμος. Η καταστροφή της Τροίας παρουσιάζεται από τον ιστορικό ως θεϊκή βούληση, καθώς το θεῖον θέλησε να καταστήσει φανερό ότι τα σοβαρά αμαρτήματα (όπως η αγνωμοσύνη του Πάρη προς τον Μενέλαο που τον φιλοξενούσε) επισύρουν ολέθριες συνέπειες για αυτούς που τα διαπράττουν.
Η Ελένη στην αγγειογραφία. Περισσότερες εικόνες μπορείτε να δείτε εδώ.
Από την παράσταση του Εθνικού θεάτρου της Ελένης του Ευριπίδη το 1962
Από την παράσταση του Εθνικού θεάτρου της Ελένης του Ευριπίδη το 1977
Εἰ ἐν Ἰλίῳ Ἑλένη ἦν, ἀπέδοντο ἄν αὐτὴν τοῖς Ἕλλησιν οἱ Τρῶες, ἑκόντος γε ἤ ἄκοντος Ἀλεξάνδρου. Οὐ γὰρ δὴ οὕτω γε φρενοβλαβὴς ἦν ὁ Πρίαμος οὐδὲ οἱ ἄλλοι Τρῶες, ὥστε τοῖς σφετέροις σώμασι καὶ τοῖς τέκνοις καὶ τῇ πόλει κινδυνεύειν ἐβούλοντο, ὅπως Ἀλέξανδρος Ἑλένῃ συνοικῇ. Εἰ δέ τοι καὶ ἐν τοῖς πρώτοις χρόνοις ταῦτα ἐγίγνωσκον, ἐπεὶ πολλοὶ μὲν τῶν ἄλλων Τρώων, μάλιστα δὲ οἱ αὑτοῦ υἱεῖς, ὁπότε συμμίσγοιεν τοῖς Ἕλλησιν, ἀπώλλυντο, Πρίαμος, εἰ καὶ αὐτὸς Ἑλένῃ συνῴκει, ἀπέδωκεν ἄν αὐτὴν Μενελάῳ, ἵνα αὐτὸς καὶ οἱ ὑπήκοοι αὐτοῦ ἀπαλλαγεῖεν τῶν παρόντων κακῶν. Ἀλλ’ οὐ γὰρ εἶχον Ἑλένην ἀποδοῦναι οὐδὲ λέγουσιν αὐτοῖς τὴν ἀλήθειαν ἐπίστευον οἱ Ἕλληνες, ὡς μὲν ἐγὼ γνώμην ἀποφαίνομαι, τοῦ δαιμονίου παρασκευάζοντος ὅπως πανωλεθρίᾳ ἀπολόμενοι καταφανὲς τοῦτο τοῖς ἀνθρώποις ποιήσωσι, ὡς τῶν μεγάλων ἀδικημάτων μεγάλαι εἰσὶ καὶ αἱ τιμωρίαι παρὰ τῶν θεῶν.
Ηρόδοτος, «Ιστορίαι» 1. 1-5: Οι μυθικές αιτίες των περσικών πολέμων: Αρπαγές γυναικών - Η περσική εκδοχή
Ο πρόλογος της τραγωδίας του Ευριπίδη: η Ελένη εξιστορεί τα βάσανά της
Η αρπαγή της Ελένης [ΑΡΙΑΔΝΗ: Αρχαία ελληνική μυθολογία]
Ερμηνευτικά σχόλια
Εἰ ἐν Ἰλίῳ Ἑλένη ἦν, ἀπέδοντο ἂν αὐτὴν τοῖς Ἕλλησιν οἱ Τρῶες, ἑκόντος γε ἢ ἄκοντος Ἀλεξάνδρου: Ο Ηρόδοτος συνηθίζει να εκθέτει και τη δική του κρίση για την αλήθεια ή όχι των διηγήσεων που παραθέτει. Στην προκειμένη περίπτωση δηλώνει ότι πείστηκε από τους Αιγύπτιους ιερείς για την παρουσία της Ελένης στην Αίγυπτο και όχι στην Τροία και δικαιολογεί αυτή την εκτίμησή του. Η εκδοχή αυτή απαντά και σε άλλα έργα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, όπως στην Ἑλένη του Ευριπίδη και στην
Παλινῳδία του Στησιχόρου, ενώ ενέπνευσε και νεοέλληνες ποιητές, όπως τον Γ. Σεφέρη στο ποίημά του
Ἑλένη (Δες στα παράλληλα κείμενα). Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, αυτή των Περσών, οι Τρώες δεν αρνήθηκαν ότι είχαν στα χέρια τους την Ελένη, υποστήριξαν όμως ότι δεν ήταν υποχρεωμένοι να την επιστρέψουν, αφού και οι Έλληνες δεν υπέστησαν καμία συνέπεια για την αρπαγή της Μήδειας.
Εκδοχές του μύθου της Ελένης
Οὐ γὰρ δὴ οὕτω γε φρενοβλαβὴς ἦν ὁ Πρίαμος οὐδὲ οἱ ἄλλοι Τρῶες, ὥστε τοῖς σφετέροις σώμασι καὶ τοῖς τέκνοις καὶ τῇ πόλει κινδυνεύειν ἐβούλοντο, ὅπως Ἀλέξανδρος Ἑλένῃ συνοικῇ: Ο Πρίαμος, ο βασιλιάς της Τροίας, όπως και κάθε ηγέτης άξιος του τίτλου του, δε θα επέτρεπε να κινδυνεύσει ο λαός του μόνο και μόνο για να ικανοποιηθεί η επιθυμία του γιου του Αλεξάνδρου (Πάρη) να ζήσει με την Ελένη. Ο Ηρόδοτος εξηγεί με τη λογική τη μυθολογική-ποιητική παράδοση.
τοῦ δαιμονίου παρασκευάζοντος: Μια από τις βασικές ιδέες που διέπουν το ιστορικό έργο του Ηροδότου, με την οποία ερμηνεύει την εξέλιξη των γεγονότων στην ανθρώπινη ζωή και ιστορία, είναι η ενεργή παρέμβαση του θείου στα ανθρώπινα πράγματα, με σκοπό την αποκατάσταση της τάξης μεταξύ θεών και ανθρώπων. Έτσι, και το γεγονός της κατάληψης της Τροίας από τους Έλληνες παρουσιάζεται εδώ ως αποτέλεσμα της θείας βούλησης. Ο Ηρόδοτος κάνει λόγο για θεϊκό φθόνο που εκδηλώνεται, όταν ο άνθρωπος υπερβεί κάποια όρια. Το έγκλημα, κατά τον Ηρόδοτο, δε μένει ατιμώρητο.
Χάλκινο αγαλματίδιο των αρχών του 7ου αι. π.Χ. που πιθανότατα αναπαριστά την Ελένη. Βρέθηκε στο Μενελάιο, το ιερό του Μενελάου στην αρχαία Θεράπνη της Λακωνίας, όπου ο Παυσανίας αναφέρει ότι βρισκόταν ο κοινός τάφος του Μενελάου και της Ελένης. Είναι ίσως το παλαιότερο γυναικείο αγαλματίδιο της ελληνικής τέχνης (Αρχαιολογικό Μουσείο Σπάρτης).
Μενέλαος και Ελένη, Ανάκτηση Ελένης (περ. 600 π.Χ., Αρχαιολογικό Μουσείο Σπάρτης)
Ερωτήσεις
1. Πώς τεκμηριώνει ο Ηρόδοτος την άποψη ότι η Ελένη δε βρισκόταν στην Τροία;
2. Πού αποδίδει ο Ηρόδοτος την αδυναμία των Τρώων να πείσουν τους Έλληνες ότι η Ελένη δε βρισκόταν στα χέρια τους;
3. Με ποιο κίνητρο παρεμβαίνει το θεῖον στη διαμάχη Ελλήνων και Τρώων σύμφωνα με τον Ηρόδοτο;
4. Να αναζητήσετε στην Ὀδύσσεια περιπτώσεις τιμωρίας θνητών από θεούς. Διακρίνετε διαφορές μεταξύ Ομήρου και Ηροδότου στον τρόπο παρέμβασης του θείου;
5. Πώς αντιμετωπίζονται τα ανθρώπινα σφάλματα από τον Θεό σύμφωνα με τη διδασκαλία του Χριστού;
Μενέλαος και Ελένη (περ. 600 π.Χ., Αρχαιολογικό Μουσείο Σπάρτης)
• Για τον Ηρόδοτο
Μούσα
Κατέβασε σύντομο βιογραφικό για μαθητική χρήση:
• Λεξικά νέας ελληνικής: για απλή αναζήτηση// για σύνθετη αναζήτηση
• Bασικό λεξικό της αρχαίας
• Λεξικό της αρχαίας Liddell & Scott
• Λεξικό αρχαίας, σχολικό εγχειρίδιο
Συμπληρωματικό υλικό για τον συγγραφέα και το έργο του
Ο Ηρόδοτος γεννήθηκε στην Αλικαρνασσό της Μ. Ασίας. Η γέννησή του τοποθετείται γύρω στο 484 π.Χ. Ο Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς στη μελέτη του Περὶ τοῦ Θουκυδίδου χαρακτήρος τοποθετεί τη γέννηση του Ηροδότου «λίγο πριν από τους Περσικούς πολέμους».
Ο Ηρόδοτος ήταν συγγενής του επικού ποιητή Πανύαση και πιθανότατα πήρε μέρος σε απόπειρες ανατροπής του τυράννου Λύγδαμη. Αυτές οι απόπειρες είχαν ως συνέπεια τον θάνατο του Πανύαση και την εξορία του Ηροδότου στη Σάμο, όπου εγκαταστάθηκε μέχρι την οριστική ανατροπή του Λύγδαμη (454 π.Χ.). Ταξίδεψε στην Ελλάδα (Θράκη, Αθήνα, Δελφούς, Δωδώνη, Ολυμπία, Θήβα, Σπάρτη, Τεγέα κ.α.), αλλά και στην Αίγυπτο, τη Φοινίκη, τη Μεσοποταμία, τη Σκυθία και στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας, καθώς και στην Κάτω Ιταλία. Τα ταξίδια διεύρυναν τους ορίζοντές του και πρόσφεραν πολύτιμο εθνογραφικό υλικό για το έργο του. Έλαβε μέρος στην ίδρυση της αποικίας Θούριοι, όπου και έμεινε αρκετά χρόνια. Έζησε έως τις αρχές του Πελοποννησιακού πολέμου και εικάζεται ότι πέθανε μετά το 430 π.Χ.
Στο επίκεντρο της ιστορικής του αφήγησης βρίσκεται ο πόλεμος μεταξύ «βαρβάρων και Ελλήνων». Ο Ηρόδοτος είναι ο πρώτος ιστοριογράφος που συνέθεσε το έργο του με ιστορική προοπτική. Ανέμειξε σε παρεκβάσεις εθνογραφικό υλικό και ανέδειξε τα ιστορικά συμβάντα με μια ερευνητική διάθεση. Εύλογα, λοιπόν, ο Κικέρωνας αποκάλεσε τον Ηρόδοτο «πατέρα της Ιστορίας» (pater historiae). Σκοπός του, όπως γράφει ο ίδιος, ήταν να εκθέσει την ιστορική του έρευνα, για να μείνουν ανεξίτηλα τα έργα των ανθρώπων, Ελλήνων και βαρβάρων, και να γίνει αναφορά στα αίτια που οδήγησαν στον πόλεμο. Αρχικά ο Ηρόδοτος παραθέτει μυθικές εκδοχές (1.16), ο ίδιος όμως τις διαχωρίζει από τη δική του έρευνα. Στη συνέχεια εκθέτει ως ιστορική αρχή της αντιπαράθεσης τις κατακτητικές βλέψεις του βασιλιά των Λυδών Κροίσου (1.6).
Σύμφωνα, λοιπόν, με την εκδοχή Περσών λογίων (1.14), αίτιοι της έχθρας ήταν οι Φοίνικες, οι οποίοι άρπαξαν την Ιώ, κόρη του βασιλιά του Άργους Ινάχου. Αυτή η αρπαγή ήταν το πρώτο από τα αδικήματα που ακολούθησαν. Κάποιοι Έλληνες, πιθανότατα Κρήτες, άρπαξαν την Ευρώπη από τη Φοινίκη, ενώ κάποιοι άλλοι Έλληνες άρπαξαν τη Μήδεια. Στη συνέχεια ο γιος του Πριάμου Αλέξανδρος ή Πάρης, έχοντας ακούσει τις διηγήσεις των γεροντότερων και έχοντας τη βεβαιότητα ότι ο ίδιος δε θα λογοδοτούσε σε κανέναν, απήγαγε την Ελένη. Όταν οι Έλληνες έστειλαν εκπροσώπους ζητώντας πίσω την Ελένη, έλαβαν την απάντηση ότι δεν έπρεπε να ζητούν ικανοποίηση από τους άλλους, αφού οι ίδιοι δεν είχαν δώσει ικανοποίηση για την αρπαγή της Μήδειας.
Στο δεύτερο βιβλίο, το οποίο έχει ως θέμα την Αίγυπτο, ο Ηρόδοτος καταγράφει την εκδοχή Αιγύπτιων ιερέων σχετικά με την αρπαγή της Ελένης. Σύμφωνα με αυτή την εκδοχή (2.112-120), ο Αλέξανδρος άρπαξε την Ελένη από τη Σπάρτη, αλλά δυνατοί άνεμοι τον οδήγησαν τελικά στο Κανωβικό στόμιο του Νείλου, στις Ταριχείες. Εκεί υπήρχε ναός του Ηρακλή, στον οποίο κατέφυγαν ως ικέτες μερικοί δούλοι του Αλεξάνδρου και ανέφεραν όσα είχαν γίνει στους ιερείς και στον αρχηγό της φρουράς. Οι πληροφορίες μεταφέρθηκαν στον βασιλιά Πρωτέα, ο οποίος διέταξε τη μεταφορά όλων στη Μέμφιδα. Ο Αλέξανδρος προσπάθησε με αοριστίες να αποφύγει να πει την αλήθεια στον Πρωτέα, όμως οι δούλοι που είχαν καταφύγει ως ικέτες στον ναό του Ηρακλή τον διέψευσαν. Ο Πρωτέας, έχοντας ως αρχή να μη σκοτώνει τους ξένους που έβρισκαν καταφύγιο στη χώρα του, έδιωξε τον Αλέξανδρο και τους συντρόφους του, αλλά κράτησε την Ελένη και τον θησαυρό μέχρι τον ερχομό του Μενελάου. Αργότερα, όταν οι Έλληνες πήγαν στην Τροία και ζήτησαν πίσω την Ελένη και τον θησαυρό, καθώς και επανόρθωση για τις αδικίες που είχαν υποστεί, οι Τρώες έδωσαν ακόμη και όρκους για να πείσουν τους Έλληνες ότι δεν είχαν ούτε την Ελένη ούτε τον θησαυρό, αφού ήταν στην κατοχή του Πρωτέα. Οι Έλληνες δεν τους πίστεψαν, πολιόρκησαν και κατέλαβαν την Τροία και, όταν πια πίστεψαν όσα έλεγαν οι Τρώες, ο ίδιος ο Μενέλαος πήγε στον Πρωτέα και παρέλαβε την Ελένη και τον θησαυρό του. Ωστόσο, ο Μενέλαος, παρότι έτυχε άριστης φιλοξενίας, θυσίασε δύο παιδιά Αιγυπτίων για να φυσήξει αίσιος άνεμος και να μπορέσει να αποπλεύσει για την Ελλάδα. Οι Αιγύπτιοι τον καταδίωξαν και αυτός διέφυγε με τα καράβια του στη Λιβύη.
Απαντώ σε ερωτήσεις κατανόησης τύπου: σύρε κι άσε
Απαντώ σε ερωτήσεις κατανόησης τύπου:
επιλογής από κατάλογο,
Απαντώ σε ερωτήσεις κατανόησης τύπου:
σωστού λάθους
Κατέβασε το αρχείο, για να γράψεις τη μετάφρασή σου
Κατέβασε τη μετάφραση
Άσκηση για τη μετάφραση τύπου σύρε κι άσε
Άσκηση για τη μετάφραση τύπου επιλογής από κατάλογο
Άσκηση στα ομμόριζα του κειμένου, © Κωνσταντία Σάιτ: εδώ
Δες τη μετάφραση κάθε σειράς πατώντας στο μ ή
εμφάνισε - απόκρυψε όλη τη μετάφραση πατώντας εδώ
μ ἀπέδοντο ἄν αὐτὴν τοῖς Ἕλλησιν οἱ Τρῶες,
μ ἑκόντος γε ἤ ἄκοντος Ἀλεξάνδρου.
μ Οὐ γὰρ δὴ οὕτω γε φρενοβλαβὴς ἦν ὁ Πρίαμος οὐδὲ οἱ ἄλλοι Τρῶες,
μ Εἰ δέ τοι καὶ ἐν τοῖς πρώτοις χρόνοις ταῦτα ἐγίγνωσκον,
μ ἐπεὶ πολλοὶ μὲν τῶν ἄλλων Τρώων, μάλιστα δὲ οἱ αὑτοῦ υἱεῖς,
μ ὁπότε συμμίσγοιεν τοῖς Ἕλλησιν, ἀπώλλυντο,
μ ἀπέδωκεν ἄν αὐτὴν Μενελάῳ
μ ἵνα αὐτὸς καὶ οἱ ὑπήκοοι αὐτοῦ ἀπαλλαγεῖεν τῶν παρόντων κακῶν.
μ ὡς μὲν ἐγὼ γνώμην ἀποφαίνομαι,
μ μεγάλαι εἰσὶ καὶ αἱ τιμωρίαι παρὰ τῶν θεῶν.
Κατέβασε το αρχείο, για να γράψεις τη μετάφρασή σου
O πίνακας που ακολουθεί είναι . Μπορείτε να γράψετε τις απαντήσεις σας και να τις εκτυπώσετε ή να τις σώσετε σε αρχείο pdf.
| 1 Εἰ ἐν Ἰλίῳ Ἑλένη ἦν, | |
| 2 ἀπέδοντο ἄν αὐτὴν τοῖς Ἕλλησιν οἱ Τρῶες, | |
| 3 ἑκόντος γε ἤ ἄκοντος Ἀλεξάνδρου. | |
| 4 Οὐ γὰρ δὴ οὕτω γε
φρενοβλαβής ἦν Πρίαμος
οὐδὲ οἱ ἄλλοι Τρῶες, |
|
| 5 ὥστε
ἐβούλοντο κινδυνεύειν τοῖς
σφετέροις
σώμασι καὶ τοῖς τέκνοις καὶ τῇ πόλει, | |
| 6 ὅπως Ἀλέξανδρος συνοικῇ Ἑλένη. | |
| 7 Εἰ δὲ τοι καὶ ἐν τοῖς πρώτοις χρόνοις ἐγίγνωσκον ταῦτα, | |
| 8 ἐπεὶ
ἀπώλλυντο πολλοὶ μὲν τῶν ἄλλων Τρώων,
μάλιστα δὲ οἱ αὑτοῦ υἱεῖς, | |
| 9 ὁπότε συμμίσγοιεν τοῖς Ἕλλησιν, | |
| 10 Πρίαμος, εἰ καὶ αὐτὸς συνώκει Ελένη, | |
| 11 ἀπέδωκεν ἄν αὐτὴν Μενελάῳ, | |
| 12 ἵνα
ἀπαλλαγεῖεν αὐτὸς καὶ οἱ ὑπήκοοι αὐτοῦ
τῶν παρόντων κακῶν. | |
| 13 Ἀλλ’ οὐ γὰρ εἶχον Ἑλένην ἀποδοῦναι | |
| 14 οὐδὲ οἱ Ἕλληνες ἐπίστευον αὐτοῖς, λέγουσιν τὴν ἀλήθειαν, |
|
| 15 ὡς μὲν ἐγὼ ἀποφαίνομαι γνώμην, | |
| 16 τοῦ δαιμονίου παρασκευάζοντος | |
| 17 πανωλεθρίᾳ ἀπολόμενοι | |
| 18 ὅπως ποιήσωσι τοῦτο καταφανὲς τοῖς ἀνθρώποις, | |
| 19 ὡς τῶν μεγάλων ἀδικημάτων | |
| 20 μεγάλαι εἰσὶ καὶ αἱ τιμωρίαι παρὰ τῶν θεῶν. |
Η γραμματική και το συντακτικό της ενότητας:
Ασκήσεις
Σχολικού βιβλίου
Πρόσθετες ασκήσεις
Πρώτο παράλληλο κείμενο
Η ομορφιά και η αρπαγή της ωραίας Ελένης έχουν εμπνεύσει πολλούς καλλιτέχνες και λογοτέχνες, Έλληνες και ξένους. Παραθέτουμε όλο το ποίημα «Ελένη» του Γιώργου Σεφέρη. Με μπλε γράμματα το απόσπασμα του σχολικού βιβλίου.
ΤΕΥΚΡΟΣ: ... ες γην εναλίαν Κύπρον, ου
μ' εθέσπισεν
οικείν Απόλλων, όνομα νησιωτικόν
Σαλαμίνα θέμενον της εκεί χάριν πάτρας.
.........................................................
ΕΛΕΝΗ: Ουκ ήλθον ες γην Τρωάδ', αλλ' είδωλον ην.
.........................................................
ΆΓΓΕΛΟΣ:Τι φης;
Νεφέλης άρ' άλλως είχομεν πόνους πέρι;
ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ, ΕΛΕΝΗ
«Τ' αηδόνια δε σ' αφήνουνε να κοιμηθείς στις Πλάτρες".
Αηδόνι ντροπαλό, μες στον ανασασμό των φύλλων,
συ που δωρίζεις τη μουσική δροσιά του δάσους
στα χωρισμένα σώματα και στις ψυχές
αυτών που ξέρουν πως δε θα γυρίσουν.
Τυφλή φωνή, που ψηλαφείς μέσα στη νυχτωμένη μνήμη
βήματα και χειρονομίες· δε θα τολμούσα να πω φιλήματα·
και το πικρό τρικύμισμα της ξαγριεμένης σκλάβας.
"Τ' αηδόνια δε σ' αφήνουνε να κοιμηθείς στις Πλάτρες».
Ποιες είναι οι Πλάτρες; Ποιος το γνωρίζει τούτο το νησί;
Έζησα τη ζωή μου ακούγοντας ονόματα πρωτάκουστα:
καινούργιους τόπους, καινούργιες τρέλες των ανθρώπων
ή των θεών· η μοίρα μου που κυματίζει
ανάμεσα στο στερνό σπαθί ενός Αίαντα
και μιαν άλλη Σαλαμίνα
μ' έφερε εδώ σ' αυτό το γυρογιάλι. Το φεγγάρι
βγήκε απ' το πέλαγο σαν Αφροδίτη·
σκέπασε τ' άστρα του Τοξότη, τώρα πάει νά 'βρει
την καρδιά του Σκορπιού, κι όλα τ' αλλάζει.
Πού είν' η αλήθεια;
Ήμουν κι εγώ στον πόλεμο τοξότης·
το ριζικό μου, ενός ανθρώπου που ξαστόχησε.
Αηδόνι ποιητάρη,
σαν και μια τέτοια νύχτα στ' ακροθαλάσσι του Πρωτέα
σ' άκουσαν οι σκλάβες Σπαρτιάτισσες κι έσυραν
τον θρήνο,
κι ανάμεσό τους -ποιος θα το 'λεγε- η Ελένη!
Αυτή που κυνηγούσαμε χρόνια
στον Σκάμαντρο.
Ήταν εκεί, στα χείλια της ερήμου· την άγγιξα, μου μίλησε:
«Δεν είν' αλήθεια, δεν είν' αλήθεια» φώναζε.
«Δεν μπήκα στο γαλαζόπλωρο καράβι.
Ποτέ δεν πάτησα την αντρειωμένη Τροία".
Με το βαθύ στηθόδεσμο, τον ήλιο στα μαλλιά, κι αυτό το ανάστημα
ίσκιοι και χαμόγελα παντού
στους ώμους στους μηρούς στα γόνατα·
ζωντανό δέρμα, και τα μάτια
με τα μεγάλα βλέφαρα,
ήταν εκεί, στην όχθη ενός Δέλτα. Και στην Τροία;
Τίποτε στην Τροία - ένα είδωλο.
Έτσι το θέλαν οι θεοί.
Κι ο Πάρης, μ' έναν ίσκιο πλάγιαζε σα νά ηταν πλάσμα ατόφιο·
κι εμείς σφαζόμασταν για την Ελένη δέκα χρόνια.
Μεγάλος πόνος είχε πέσει στην Ελλάδα.
Τόσα κορμιά ριγμένα
στα σαγόνια της θάλασσας στα σαγόνια της γης·
τόσες ψυχές
δοσμένες στις μυλόπετρες, σαν το σιτάρι.
Κι οι ποταμοί φουσκώναν μες στη λάσπη το αίμα
για ένα λινό κυμάτισμα για μια νεφέλη
μιας πεταλούδας τίναγμα το πούπουλο ενός κύκνου
για ένα πουκάμισο αδειανό, για μιαν Ελένη.
Κι ο αδερφός μου; Αηδόνι αηδόνι αηδόνι,
τ' είναι θεός; τι μη θεός; και τι τ' ανάμεσό τους;
«Τ' αηδόνια δε σ' αφήνουνε να κοιμηθείς στις Πλάτρες».
Δακρυσμένο πουλί, στην Κύπρο τη θαλασσοφίλητη
που έταξαν για να μου θυμίζει την πατρίδα,
άραξα μοναχός μ' αυτό το παραμύθι,
αν είναι αλήθεια πως αυτό ειναι παραμύθι,
αν είναι αλήθεια πως οι ανθρώποι δε θα ξαναπιάσουν
τον παλιό δόλο των θεών· αν είναι αλήθεια
πως κάποιος άλλος Τεύκρος, ύστερα από χρόνια,
ή κάποιος Αίαντας ή Πρίαμος ή Εκάβη
ή κάποιος άγνωστος, ανώνυμος, που ωστόσο
είδε ένα Σκάμαντρο να ξεχειλάει κουφάρια,
δεν το 'χει μες στη μοίρα του ν' ακούσει
μαντατοφόρους που έρχουνται να πούνε
πως τόσος πόνος τόση ζωή
πήγαν στην άβυσσο
για ένα πουκάμισο αδειανό για μιαν Ελένη.
Γ. Σεφέρης, Ἑλένη
Δες τον Συμφραστικό Πίνακα Λέξεων στο ποιητικό έργο του Γ. Σεφέρη, από την Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα
Δεύτερο παράλληλο κείμενο
Ο Γοργίας στο έργο του Ἑλένης ἐγκώμιον, ένα ρητορικό παίγνιο, απαριθμεί τέσσερις παράγοντες στους οποίους ενδεχομένως οφείλεται η φυγή της Ελένης με τον Πάρη: α) τους θεούς και την τύχη, β) τη βία, γ) τον πειστικό λόγο και δ) τον έρωτα. Και οι τέσσερις, κατά τον Γοργία, είναι ανώτεροι από την ανθρώπινη βούληση, άρα η Ελένη δεν ευθύνεται για την πράξη της.
Ἤ γὰρ Τύχης βουλήμασι καὶ θεῶν βουλεύμασι καὶ Ἀνάγκης ψηφίσμασιν ἔπραξεν ἃ ἔπραξεν, ἢ βίᾳ ἁρπασθεῖσα, ἢ λόγοις πεισθεῖσα, ἢ ἔρωτι ἀλοῦσα. Εἰ μὲν οὖν διὰ τὸ πρῶτον, ἄξιος αἰτιᾶσθαι ὁ αἴτιος μόνος· θεοῦ γὰρ προθυμίαν ἀνθρωπίνῃ προμηθίᾳ ἀδύνατον κωλύειν. Πέφυκε γὰρ οὐ τὸ κρεῖσσον ὑπὸ τοῦ ἥσσονος κωλύεσθαι, ἀλλὰ τὸ ἧσσον ὑπὸ τοῦ κρείσσονος ἄρχεσθαι καὶ ἄγεσθαι, καὶ τὸ μὲν κρεῖσσον ἡγεῖσθαι, τὸ δὲ ἧσσον ἕπεσθαι. θεὸς δ' ἀνθρώπου κρεῖσσον καὶ βίᾳ καὶ σοφίᾳ καὶ τοῖς ἄλλοις. Εἰ οὖν τῇ Τύχῃ καὶ τῷ θεῷ τὴν αἰτίαν ἀναθετέον, ἢ τὴν Ἑλένην τῆς δυσκλείας ἀπολυτέον.
Γοργίας, Ἑλένης ἐγκώμιον 6
| Γλωσσικά σχόλια | |
| Τύχης βουλήμασι | σύμφωνα με τις επιθυμίες της τύχης |
| θεῶν βουλεύμασι | σύμφωνα με τα σχέδια των θεών |
| Ἀνάγκης ψηφίσμασιν | σύμφωνα με τις αποφάσεις του πεπρωμένου |
| βίᾳ ἁρπασθεῖσα ἔπραξεν ἃ ἔπραξεν | επειδή αρπάχθηκε με τη βία έκανε ό,τι έκανε |
| λόγοις πεισθεῖσα | επειδή πείστηκε με τα λόγια |
| ἔρωτι ἁλοῦσα (μτχ. αορ. β΄ρ. ἁλίσκομαι) | επειδή κυριεύτηκε από έρωτα |
| ἄξιος αἰτιᾶσθαι ὁ αἰτιώμενος | αξίζει να κατηγορείται ο ένοχος |
| θεοῦ γὰρ προθυμίαν | γιατί τη θεϊκή θέληση |
| ἀνθρωπίνῃ προμηθίᾳ | με την ανθρώπινη πρόνοια, περίσκεψη |
| θεῷ τὴν αἰτίαν ἀναθετέον (ρημ. επίθ. ρ. ἀνατίθεμαι) | πρέπει να αποδοθεί η κατηγορία σε κάποιον θεό |
| τὴν Ἑλένην τῆς δυσκλείας ἀπολυτέον | πρέπει να απαλλαγεί η Ελένη από την κακή φήμη, τη δυσφήμηση |
Μετάφραση
Έκανε όσα έκανε είτε από θέλημα της Τύχης και απόφαση των θεών και της Ανάγκης προσταγή, είτε επειδή αρπάχτηκε με τη βία, είτε επειδή πείσθηκε με λόγια, είτε επειδή από τη θωριά ερωτεύτηκε. Αν λοιπόν είναι το πρώτο, πρέπει την ευθύνη να την έχει μόνο ο υπαίτιος· γιατί είναι αδύνατον η προαπόφαση του θεού να εμποδιστεί από την ανθρωπίνη προνοητικότητα. Αφού από τη φύση του το ανώτερο δεν εμποδίζεται από το κατώτερο, παρά το κατώτερο κυριαρχείται και καθοδηγείται από το ανώτερο, και το ανώτερο κυβερνά ενώ το κατώτερο ακολουθεί. Αλλά ο θεός είναι ανώτερος από τον άνθρωπο και ως προς τη βία και ως προς τη σοφία και ως προς τα υπόλοιπα. Αν λοιπόν πρέπει να αποδώσουμε την ευθύνη στην Τύχη και στον θεό, την Ελένη πρέπει οπωσδήποτε να την απαλλάξουμε από την καταισχύνη.
Μετάφραση: Π. Καλλιγάς
Ερωτήσεις
1. Ποιες εκδοχές σχετικά με τον μύθο της Ελένης προσφέρουν τα παραπάνω αποσπάσματα;
2. Ποια κοινά στοιχεία συνδέουν τα παραπάνω αποσπάσματα με το κείμενο της Ενότητας;
3. Γνωρίζετε άλλα έργα βασισμένα στον μύθο της ωραίας Ελένης;
Πρόσθετο παράλληλο κείμενο
Ευριπίδη, Ελένη
26 Τα βάσανά μου θα σας ιστορήσω.
Οι τρεις θεές, η Κύπριδα κι η Ήρα
κι η Αθηνά, του Δία η θυγατέρα,
σε μια βραχοσπηλιά πήγαν της Ίδης
την πιο όμορφη να κρίνει ο Πάρης. Όμως
30 την ομορφιά μου τάζοντάς του η Κύπρη
– αν όμορφο λογιέται ό,τι σου φέρνει
τη δυστυχία– και ταίρι του πως θα ’μαι,
κερδίζει το βραβείο. Και της Ίδης
35 αφήνοντας τις στάνες φτάνει ο Πάρης
γοργά στη Σπάρτη, για να με κερδίσει.
Οργίστηκ’ η Ήρα που έτσι τη νικήσαν
κι εμπόδισε τον γάμο μου μ’ εκείνον.
Στου Πρίαμου τον γιο δε δίνει εμένα,
40 παρά το είδωλό μου, φτιάχνοντάς το
σαν πλάσμα ζωντανό από τον αιθέρα
κι αυτός θαρρεί πως μ’ έχει –κούφια ιδέα–
ενώ δε μ’ έχει καν. Έπειτα οι γνώμες
του Δία στα πάθη αυτά σωριάσαν κι άλλα·
45 γιατί σήκωσε πόλεμο αναμέσο
στη χώρα των Ελλήνων και στους δόλιους
τους Τρωαδίτες, για να ξαλαφρώσει
τη μάνα γη απ’ το πλήθος των ανθρώπων
κι ο πιο μεγάλος άντρας της Ελλάδας
50 να γίνει ξακουστός. Εγώ βραβείο
παλικαριάς στους Έλληνες και Τρώες
ποτέ δεν ήμουν, ήταν τ’ όνομά μου.
Με πήρε στις πτυχές ο Ερμής του αιθέρα
και σκεπασμένη σε θαμπή νεφέλη
55 –δε μ’ άφησε χωρίς φροντίδα ο Δίας–
μ’ έφερε στου Πρωτέα εδώ τα σπίτια,
κρίνοντας πως αυτός απ’ όλους ήταν
πιο γνωστικός κι αγνό
τον γάμο μου έτσι
για τον Μενέλαο θα κρατούσα. Τώρα
βρίσκομαι εδώ κι ο δόλιος μου άντρας πήγε,
μαζεύοντας στρατό, στης Τροίας τα κάστρα
ζητώντας να με πάρει πίσω. Κι έχουν
στου Σκάμαντρου χαθεί το ρέμα πλήθος
ψυχές για μένα· κι ενώ τόσα πάθη
65 τράβηξα, από παντού ακούω κατάρες,
προδότρα με λογιάζουνε του αντρός μου
κι αιτία για να μπλέξουνε σε μέγα
πόλεμο οι Έλληνες. Τι να την κάνω
τη ζωή πια; Ο Ερμής αυτόν τον λόγο
70 μου είπε· στη δοξασμένη εγώ τη Σπάρτη
θα ζήσω με τον άντρα μου και πάλι,
που θα το μάθει πως ποτέ δεν πήγα
στην Τροία στο κρεβάτι κάποιου ξένου.
Κι όσο ο Πρωτέας έβλεπε τον ήλιο,
75 κανείς για γάμο δε μιλούσε· μα όταν
μπήκε στη σκοτεινιά της γης εκείνος,
γυναίκα με ζητά ολοένα ο γιος του.
Τον άντρα μου τιμώντας, στου Πρωτέα
το μνήμα ετούτο ικέτισσα προσπέφτω,
80 καθάρια να κρατήσει την τιμή μου.
Γιατί, αν κακό όνομα έχω στην Ελλάδα,
το σώμα μου η ντροπή να μη μολύνει.
Μπορείτε να επεξεργαστείτε μια λέξη ή μεγαλύτερο μέρος του κειμένου.
1. Για έντονα γράμματα, επιλέξτε τη λέξη ή το κείμενο και πατήστε Ctrl+B ή Ctrl+Shif+B, για πλάγια γράμματα πατήστε Ctrl+Ι ή Ctrl+Shif+I και για υπογραμμισμένα γράμματα πατήστε Ctrl+U ή Ctrl+Shif+U.
2. Για τη μετακίνηση μια λέξης ή ενός τμήματος, επιλέξτε τη λέξη ή το τμήμα και σύρτε στη νέα θέση.
2α. Αλλιώς, για αποκοπή, επιλέξτε τη λέξη ή το τμήμα του κειμένου πατώντας Ctrl+X και για επικόλληση Ctrl+V. Για αντιγραφή πατήστε Ctrl+C
3. Για επαναφορά, πατήστε Ctrl+R.
4. Μπορείτε επίσης να διαγράψετε μια λέξη ή να προσθέσετε δικό σας κείμενο.
Σημ. Στο κινητό ή στο τάμπλετ δεν ισχύει το 1.