Η Θάλασσα στις καλές τέχνες (κινηματογράφο, λογοτεχνία, ζωγραφική, μουσική)

 Άρθρο σχετικό με το θέμα, “Η Θάλασσα στον Κινηματογράφο”, του επικείμενου 33ου Συνεδρίου της Ομοσπονδίας Κινηματογραφικών Λεσχών Ελλάδας (Ο.Κ.Λ.Ε.), που θα πραγματοποιηθεί στη Νάξο 11-13 Ιουνίου 2021.

250+1 Θαλασσινές ταινίες

Οδύσσεια

---

1. Jaws 1975, 124 min

Steven Spielberg  •   Starring: Roy Scheider, Robert Shaw, Richard Dreyfuss

2 . Pirates of the Caribbean: The Curse of the Black Pearl 2003, 143 min.

Gore Verbinski  •   Starring: Johnny Depp, Keira Knightley, Orlando Bloom

3. Lifeboat 1944, 96 min.

Alfred Hitchcock  •   Starring: Tallulah Bankhead, William Bendi

 

4. Cast Away 2000, 143 min.

Robert Zemeckis  •   Starring: Tom Hanks, Helen Hunt, Viveka Davis

 

5. Das Boot 1981, 149 min.

Wolfgang Petersen  •   Starring: Jürgen Prochnow, Herbert Gronemeyer, Klaus Wennemann

 

6. The Hunt for Red October 1990, 134 min.

John McTiernan  •   Starring: Sean Connery, Alec Baldwin, Sam Neill

 

7. The Abyss 1989, 138 min.

James Cameron  •   Starring: Ed Harris, Mary Elizabeth Mastrantonio, Michael Biehn

 

8. Titanic 1997, 194 min.

James Cameron  •   Starring: Leonardo DiCaprio, Kate Winslet, Billy Zane

 

9. Captain Blood 1935, 119 min.

Michael Curtiz  •   Starring: Errol Flynn, Olivia de Havilland, Basil Rathbone

 

10. The Caine Mutiny 1954, 124 min.

Edward Dmytryk  •   Starring: Humphrey Bogart, José Ferrer, Van Johnson

 

11. Mutiny on the Bounty 1935, 132 min.

Frank Lloyd  •   Starring: Franchot Tone, Herbert Mundin, Eddie Quillan

 

12. Life of Pi 2012, 117 min.

Ang Lee  •   Starring: Suraj Sharma, Irrfan Khan, Rafe Spall

 

13. A Night to Remember 1958, 123 min.

Roy Ward Baker  •   Starring: Kenneth More, Ronald Allen, Robert Ayres

 

14. Moana 2016, 103 min.

Ron Clements, John Musker, Don Hall, Chris Williams  •   Starring: Auli’i Cravalho, Dwayne Johnson, Jemaine Clement

 

15. The Navigator 1924, 59 min.

Donald Crisp, Buster Keaton  •   Starring: Buster Keaton, Kathryn McGuire, Fredereick Vroom

 

16. The Life Aquatic with Steve Zissou 2004, 119 min.

Wes Anderson  •   Starring: Bill Murray, Owen Wilson, Cate Blanchett

 

17. 20,000 Leagues Under the Sea 1954, 127 min.

Richard Fleischer  •   Starring: Kirk Douglas, James Mason, Paul Lukas

 

18. Captain Phillips 2013, 134 min.

Paul Greengrass  •   Starring: Tom Hanks, Catherine Keener, Barkhad Abdi

 

19. The Adventures of Baron Munchausen 1988, 126 min.

Terry Gilliam  •   Starring: John Neville, Eric Idle, Sarah Polley

 

20. Crimson Tide 1995, 123 min.

Tony Scott  •   Starring: Denzel Washington, Gene Hackman, George Dzundza

 

21. The Poseidon Adventure 1972, 117 min.

Ronald Neame  •   Starring: Gene Hackman, Ernest Borgnine, Red Buttons

 

22. Pirates of the Caribbean: Dead Man’s Chest 2006, 151 min.

Gore Verbinski  •   Starring: Johnny Depp, Orlando Bloom, Keira Knightley

 

23. Captains Courageous 1937, 115 min.

Victor Fleming  •   Starring: Spencer Tracy, Freddie Bartholomew, Lionel Barrymore

 

24. Master and Commander: The Far Side of the World 2003, 138 min.

Peter Weir  •   Starring: Russell Crowe, Paul Bettany, Billy Boyd

 

25. The Sea Hawk 1940, 127 min.

Michael Curtiz  •   Starring: Alan Hale, Brenda Marshall, Flora Robson

 

26. Moby Dick 1956, 116 min.

John Huston  •   Starring: Gregory Peck, Harry Andrews, Seamus Kelly

 

27. The Bounty 1984, 132 min.

Roger Donaldson  •   Starring: Mel Gibson, Anthony Hopkins, Edward Fox

 

28. The Big Blue 1988, 118 min.

Luc Besson  •   Starring: Rosanna Arquette, Griffin Dunne, Jean Bouise

 

29. Mutiny on the Bounty 1962, 178 min.

Lewis Milestone  •   Starring: Marlon Brando, Trevor Howard, Richard Harris

 

30. Swiss Family Robinson 1960, 126 min.

Ken Annakin  •   Starring: John Mills, Janet Munro, Tommy Kirk

 

31. Pirates of the Caribbean: At World’s End 2007, 168 min.

Gore Verbinski  •   Starring: Johnny Depp, Orlando Bloom, Keira Knightley

 

32. All Is Lost 2013, 106 min.

J.C. Chandor  •   Starring: Robert Redford

 

33. Muppet Treasure Island 1996, 99 min.

Brian Henson  •   Starring: Tim Curry, Kevin Bishop, Billy Connolly

 

34. Titanic 1996, 173 min.

Robert Lieberman  •   Starring: Tim Curry, Catherine Zeta-Jones, Peter Gallagher

 

35. Joe Versus the Volcano 1990, 102 min.

John Patrick Shanley  •   Starring: Tom Hanks, Meg Ryan, Lloyd Bridges

 

36. Treasure Island 1950, 96 min.

Byron Haskin  •   Starring: Walter Fitzgerald, Bobby Driscoll, Denis O’Dea

 

37. Atlantis: The Lost Empire 2001, 95 min.

Gary Trousdale, Kirk Wise  •   Starring: Cree Summer, Don Novello, David Ogden Stiers

 

38. Jaws 2 1978, 116 min.

Jeannot Szwarc  •   Starring: Roy Scheider, Lorraine Gary, Murray Hamilton

 

39. Aquaman 2018, 143 min.

James Wan  •   Starring: Jason Momoa, Amber Heard, Patrick Wilson

 

40. U-571 2000, 116 min.

Jonathan Mostow  •   Starring: Matthew McConaughey, Bill Paxton, Harvey Keitel

 

41. The Crimson Pirate 1952, 105 min.

Robert Siodmak  •   Starring: Burt Lancaster, Nick Cravat, Eva Bartok

 

42. 20,000 Leagues Under the Sea 1916, 105 min.

Stuart Paton  •   Starring: Allen Holubar, Curtis Benton, Matt Moore

 

43. The Old Man and the Sea 1958, 86 min.

John Sturges  •   Starring: Spencer Tracy, Felipe Pazos, Harry Bellaver

 

44. The Perfect Storm 2000, 130 min.

Wolfgang Petersen  •   Starring: George Clooney, Mark Wahlberg, William Fichtner

 

45. The Sea Wolf 1941, 87 min.

Michael Curtiz  •   Starring: Ida Lupino, Gene Lockhart, Edward G. Robinson

 

46. White Squall 1996, 129 min.

Ridley Scott  •   Starring: Caroline Goodall, John Savage, Jeremy Sisto

 

47.The Ghost Ship 1943, 69 min.

Mark Robson  •   Starring: Richard Dix, Ben Bard, Edmund Glover

 

48.The Deep 1977, 123 min.

Peter Yates  •   Starring: Louis Gossett, Jr., Eli Wallach, Robert Tessier

 

49. Orca 1977, 92 min.

Michael Anderson  •   Starring: Richard Harris, Charlotte Rampling, Bo Derek

 

50. Voyage to the Bottom of the Sea 1961, 105 min.

Irwin Allen  •   Starring: Walter Pidgeon, Joan Fontaine, Barbara Eden

 

 

51. The Pirates! Band of Misfits 2012, 88 min.

Peter Lord, Jeff Newitt  •   Starring: Hugh Grant, Martin Freeman, David Tennant

 

52. Waterworld 1995, 176 min.

Kevin Reynolds  •   Starring: Kevin Costner, Dennis Hopper, Jeanne Tripplehorn

 

 

53. The Pirates of Penzance 1983, 112 min.

Wilford Leach  •   Starring: Kevin Kline, George Rose, Rex Smith

 

54. K-19: The Widowmaker 2002, 138 min.

Kathryn Bigelow  •   Starring: Harrison Ford, Liam Neeson, Peter Sarsgaard

 

55. Sphere 1998, 134 min.

Barry Levinson  •   Starring: Dustin Hoffman, Sharon Stone, Samuel L. Jackson

 

56. Pirates of the Caribbean: On Stranger Tides 2011, 141 min.

Rob Marshall  •   Starring: Johnny Depp, Penélope Cruz, Ian McShane

 

57. Captain Ron 1992, 90 min.

Thom Eberhardt  •   Starring: Kurt Russell, Martin Short, Benjamin Salisbury

 

58. Deep Blue Sea 1999, 105 min.

Renny Harlin  •   Starring: Thomas Jane, Michael Rapaport, LL Cool J

 

59. The Black Swan 1942, 87 min.

Henry King  •   Starring: Laird Cregar, Tyrone Power, Maureen O’Hara

 

60. Captain Horatio Hornblower R.N. 1951, 117 min.

Raoul Walsh  •   Starring: Gregory Peck, Virginia Mayo, Robert Beatty

 

61. Billy Budd 1962, 119 min.

Peter Ustinov  •   Starring: Peter Ustinov, Terrence Stamp, Robert Ryan

 

62. The Love Nest 1923, 23 min.

Edward F. Cline, Buster Keaton  •   Starring: Buster Keaton, Virginia Fox, Joe Roberts

 

63. A Hijacking 2012, 99 min.

Tobias Lindholm  •   Starring: Pilou Asbæk, Søren Malling, Dar Salim

 

 

64. Cutthroat Island 1995, 119 min.

Renny Harlin  •   Starring: Geena Davis, Matthew Modine, Frank Langella

 

65. The Buccaneer 1958, 119 min.

Anthony Quinn  •   Starring: Yul Brynner, Claire Bloom, Charles Boyer

 

66. Treasure Island 1934, 110 min.

Victor Fleming  •   Starring: Jackie Cooper, Wallace Beery, Lionel Barrymore

 

67. The Chronicles of Narnia: The Voyage of the Dawn Treader 2010, 112 min.

Michael Apted  •   Starring: Georgie Henley, Skandar Keynes, Ben Barnes

 

 

68. Kon-Tiki 2012, 118 min.

Joachim Rønning, Espen Sandberg  •   Starring: Pål Sverre Valheim Hagen, Anders Baasmo Christiansen, Gustaf Skarsgård

 

69. Cabin Boy 1994, 80 min.

Adam Resnick  •   Starring: Brian Doyle-Murray, Melora Walters, Ricki Lake

 

70. Against All Flags 1952, 83 min.

George Sherman  •   Starring: Maureen O’Hara, Anthony Quinn, Errol Flynn

 

71. Into the Blue 2005, 110 min.

John Stockwell  •   Starring: Paul Walker, Tyson Beckford, Jessica Alba

 

72. The Sea Chase 1955, 117 min.

John Farrow  •   Starring: John Wayne, Lana Turner, David Farrar

 

73. Wake of the Red Witch 1948, 106 min.

Edward Ludwig  •   Starring: John Wayne, Gail Russell, Gig Young

 

74. In the Heart of the Sea 2015, 121 min.

Ron Howard  •   Starring: Chris Hemsworth, Benjamin Walker, Cillian Murphy

 

75. War-Gods of the Deep 1965, 85 min.

Jacques Tourneur  •   Starring: Vincent Price, David Tomlinson, Tab Hunter

 

76. China Seas 1935, 87 min.

Tay Garnett  •   Starring: Clark Gable, Jean Harlow, Wallace Beery

 

77. Pirates 1986, 124 min.

Roman Polanski  •   Starring: Walter Matthau, Cris Campion, Damien Thomas

 

78. Atlantis 1913, 121 min.

August Blom  •   Starring: Olaf Fønss, Ida Orlov, Ebba Thomsen

 

79. Blood Alley 1955, 115 min.

William A. Wellman  •   Starring: John Wayne, Lauren Bacall, Paul Fix

 

80. The Spanish Main 1945, 100 min.

Frank Borzage  •   Starring: Maureen O’Hara, Paul Henreid, Walter Slezak

 

81. Shark Tale 2004, 90 min.

Bibo Bergeron, Vicky Jenson, Rob Letterman  •   Starring: Will Smith, Jack Black, Angelina Jolie

 

82. His Majesty O’Keefe 1954, 91 min.

Byron Haskin  •   Starring: Burt Lancaster, Joan Rice, Andre Morell

 

83. Long John Silver 1954, 106 min.

Byron Haskin  •   Starring: Robert Newton, Connie Gilchrist, Lloyd Berrell

 

84. Nate and Hayes 1983, 99 min.

Ferdinand Fairfax  •   Starring: Tommy Lee Jones, Max Phipps, Michael O’Keefe

 

85. Virus 1999, 99 min.

John Bruno  •   Starring: William Baldwin, Donald Sutherland, Jamie Lee Curtis

 

86. The Port of Missing Girls 1928, 80 min.

Irving Cummings  •   Starring: George Irving, Hedda Hopper, Natalie Kingston

 

87. Poseidon 2006, 98 min.

Wolfgang Petersen  •   Starring: Josh Lucas, Kurt Russell, Jacinda Barrett

 

88. Tales of the Black Freighter 2009, 26 min.

Mike Smith, Daniel DelPurgatorio  •   Starring: Gerard Butler, Jared Harris, Siobhan Flynn

 

89. Carry On Cruising 1962, 89 min.

Gerald Thomas  •   Starring: Sid James, Kenneth Williams, Kenneth Connor

 

90. Around the World Under the Sea 1966, 110 min.

Andrew Marton  •   Starring: Lloyd Bridges, Brian Kelly, Shirley Eaton

 

91. Treasure Island 1972, 94 min.

John Hough  •   Starring: Orson Welles, Rik Battaglia, Chinchilla

 

92. Moby Dick 1930, 80 min.

Lloyd Bacon  •   Starring: Noble Johnson, John Barrymore, Joan Bennett

 

93. Gray Lady Down 1978, 111 min.

David Greene  •   Starring: Charlton Heston, Stephen McHattie, Rosemary Forsyth

 

94. Rich and Strange 1931, 92 min.

Alfred Hitchcock  •   Starring: Elsie Randolph, Percy Marmont, Henry Kendall

 

95. The Wreck of the Mary Deare 1959, 105 min.

Michael Anderson  •   Starring: Gary Cooper, Charlton Heston, Michael Redgrave

 

96. The Atomic Submarine 1959, 72 min.

Spencer Gordon Bennet  •   Starring: Arthur Franz, Dick Foran, Brett Halsey

 

97. Prince Caspian and the Voyage of the Dawn Treader 1989, 360 min.

Alex Kirby  •   Starring: Warwick Davis, Jonathan R. Scott, Sophie Wilcox

 

98. H.M.S. Defiant 1962, 101 min.

Lewis Gilbert  •   Starring: Dirk Bogarde, Maurice Denham, Nigel Stock

 

99. Captain Kidd 1945, 90 min.

Rowland V. Lee  •   Starring: Charles Laughton, Randolph Scott, Barbara Britton

 

100. Wind 1992, 126 min.

Carroll Ballard  •   Starring: Matthew Modine, Stellan Skarsgård, Cliff Robertson

 

101. Seven Waves Away 1957, 100 min.

Richard Sale  •   Starring: Tyrone Power, Mai Zetterling, Lloyd Nolan

 

102. Pirat es of the Caribbean: Dead Men Tell No Tales 2017, 129 min.

Joachim Rønning, Espen Sandberg  •   Starring: Johnny Depp, Javier Bardem, Geoffrey Rush

 

103. A High Wind in Jamaica 1965, 103 min.

Alexander Macendrick  •   Starring: Anthony Quinn, James Coburn, Dennis Price

 

104. Buccaneer’s Girl 1950, 77 min.

Fred de Cordova  •   Starring: Yvonne De Carlo, Philip Friend, Robert Douglas

 

105. ffolkes 1980, 100 min.

Andrew V. McLaglen  •   Starring: Roger Moore, James Mason, Anthony Perkins

 

106. Beyond the Poseidon Adventure 1979, 114 min.

Irwin Allen  •   Starring: Michael Caine, Sally Field, Peter Boyle

 

107. Carry On Jack 1963, 91 min.

Gerald Thomas  •   Starring: Bernard Cribbins, Kenneth Williams, Juliet Mills

 

108.The Pirates of Blood River 1962, 87 min.

John Gilling  •   Starring: Kerwin Mathews, Glenn Corbett, Christopher Lee

 

109. Operation Disaster 1950, 97 min.

Roy Ward Baker  •   Starring: John Mills, Richard Attenborough, Nigel Patrick

 

110. Black Sea 2014, 115 min.

Kevin Macdonald  •   Starring: Jude Law, Scoot McNairy, Ben Mendelsohn

 

111. Sanctum 2011, 109 min.

Alister Grierson  •   Starring: Richard Roxburgh, Ioan Gruffudd, Rhys Wakefield

 

112. Plymouth Adventure 1952, 105 min.

Clarence Brown  •   Starring: Spencer Tracy, Gene Tierney, Van Johnson

 

113. Fortunes of Captain Blood 1950, 91 min.

Gordon Douglas  •   Starring: Louis Hayward, Patricia Medina, George Macready

 

114. Souls at Sea 1937, 92 min.

Henry Hathaway  •   Starring: Gary Cooper, George Raft, Frances Dee

 

115. Shipwrecked 1990, 92 min.

Nils Gaup  •   Starring: Stian Smestad, Gabriel Byrne, Trond Peter Stamsø Munch

 

116. Christopher Columbus 1949, 99 min.

David MacDonald  •   Starring: Fredric March, Florence Eldridge, Francis L. Sullivan

 

117. Yankee Buccaneer 1952, 86 min.

Frederick De Cordova  •   Starring: Jeff Chandler, Scott Brady, Suzan Ball

 

118. The Old Man and the Sea 1999, 20 min.

Aleksandr Petrov  •   Starring: Gordon Pinsent, Kevin Duhaney

 

119. Mara Maru 1952, 98 min.

Gordon Douglas  •   Starring: Errol Flynn, Ruth Roman, Raymond Burr

 

120. John Paul Jones 1959, 126 min.

John Farrow  •   Starring: Robert Stack, Marisa Pavan, Charles Coburn

 

121. Kidnapped 1917, 65 min.

Alan Crosland  •   Starring: Raymond McKee, Joseph Burke, Ray Hallor

 

122. Frenchman’s Creek 1944, 110 min.

Mitchell Leisen  •   Starring: Joan Fontaine, Arturo de Cordova, Basil Rathbone

 

123. Raise the Titanic 1980, 115 min.

Jerry Jameson  •   Starring: David Selby, Alec Guinness, Anne Archer

 

124. The Captain Hates the Sea 1934, 93 min.

Lewis Milestone  •   Starring: Victor McLaglen, Wynne Gibson, Alison Skipworth

 

125. Moby Dick 1998, 180 min.

Franc Roddam  •   Starring: Henry Thomas, Bruce Spence, Hugh Keays-Byrne

 

126. The Poseidon Adventure 2005, 174 min.

John Putch  •   Starring: Adam Baldwin, Rutger Hauer, Steve Guttenberg

 

127. Operation Bikini 1963, 77 min.

Anthony Carras  •   Starring: Tab Hunter, Frankie Avalon, Scott Brady

 

128. Pippi in the South Seas 1970, 86 min.

Olle Hellbom  •   Starring: Inger Nilsson, Maria Persson, Par Sundberg

 

129. The Dove 1974, 105 min.

Charles Jarrott  •   Starring: Joseph Bottoms, Deborah Raffin, John McLiam

 

130. Destroyer 1943, 99 min.

William A. Seiter  •   Starring: Edward G. Robinson, Glenn Ford, Marguerite Chapman

 

131. Enoch Arden 1911, 33 min.

D.W. Griffith  •   Starring: Wilfred Lucas, Linda Arvidson, Francis J. Grandon

 

132. Down to the Sea in Ships 1949, 120 min.

Henry Hathaway  •   Starring: Richard Widmark, Lionel Barrymore, Dean Stockwell

 

133. Submarine D-1 1937, 100 min.

Lloyd Bacon  •   Starring: Pat O’Brien, George Brent, Wayne Morris

 

134. Double Crossbones 1951, 76 min.

Charles Barton  •   Starring: Donald O’Connor, Helena Carter, Will Geer

 

135. Captain Pirate 1952, 85 min.

Ralph Murphy  •   Starring: Louis Hayward, Patricia Medina, John Sutton

 

 

136. All the Brothers Were Valiant 1953, 95 min.

Richard Thorpe  •   Starring: Robert Taylor, Stewart Granger, Ann Blyth

 

137. Spawn of the North 1938, 110 min.

Henry Hathaway  •   Starring: George Raft, Henry Fonda, Dorothy Lamour

 

138. The Son of Captain Blood 1962, 88 min.

Tulio Demicheli  •   Starring: Sean Flynn, Ann Todd, Alessandra Panaro

 

139. Ferry to Hong Kong 1959, 112 min.

Lewis Gilbert  •   Starring: Curd Jürgens, Orson Welles, Sylvia Syms

 

140. Raiders of the Seven Seas 1953, 88 min.

Sidney Salkow  •   Starring: John Payne, Donna Reed, Gerald Mohr

 

141. Pacific Liner 1939, 76 min.

Lew Landers  •   Starring: Victor McLaglen, Chester Morris, Wendy Barrie

 

142. Old Ironsides 1926, 111 min.

James Cruze  •   Starring: Charles Farrell, Esther Ralston, Wallace Beery

 

143. Blackbeard, the Pirate 1952, 99 min.

Raoul Walsh  •   Starring: Robert Newton, Linda Darnell, William Bendix

 

144. In the Wake of the Bounty 1933, 66 min.

Charles Chauvel  •   Starring: Arthur Greenaway, Mayne Lynton, Errol Flynn

 

145. The Buccaneers 1924, 20 min.

Mark Goldaine, Robert F. McGowan  •   Starring: Joe Cobb, Jackie Condon, Mickey Daniels

 

146. 16 Fathoms Deep 1948, 82 min.

Irving Allen  •   Starring: Lon Chaney Jr., Lloyd Bridges, Arthur Lake

 

147.  Alone Across the Pacific 1963, 97 min.

Kon Ichikawa  •   Starring: Yujiro Ishihara, Masayuki Mori, Kinuyo Tanaka

 

148. Tyrant of the Sea 1950, 70 min.

Lew Landers  •   Starring: Rhys Williams, Ron Randell, Valentine Perkins

 

149. Scarlet Sails 1961, 88 min.

Aleksandr Ptushko  •   Starring: Anastasiya Vertinskaya, Vasiliy Lanovoy, Yelena Cheremshanova

 

150. Destination Inner Space 1966, 83 min.

Francis D. Lyon  •   Starring: Scott Brady, Sheree North, Gary Merrill

 

151. The Ship That Died of Shame 1955, 95 min.

Basil Dearden  •   Starring: Richard Attenborough, George Baker, Bill Owen

 

152. Undersea Kingdom 1936, 226 min.

B. Reeves Eason, Joseph Kane  •   Starring: Ray Corrigan, Lois Wilde, Monte Blue

 

153. Killer Shark 1950, 76 min.

Budd Boetticher  •   Starring: Roddy McDowall, Laurette Luez, Roland Winters

 

154. Striped Trip 1961, 84 min.

Vladimir Fetin  •   Starring: Evgeniy Leonov, Aleksei Gribov, Ivan Dmitriev

 

155. Untamable Angelique 1967, 95 min.

Bernard Borderie  •   Starring: Michèle Mercier, Robert Hossein, Pasquale Martino

 

156.Seven Were Saved 1947, 73 min.

William H. Pine  •   Starring: Richard Denning, Catherine Craig, Russell Hayden

 

157. Captain Kidd and the Slave Girl 1954, 82 min.

Lew Landers  •   Starring: Anthony Dexter, Eva Gabor, Alan Hale Jr.

 

158.Serpent Island 1954, 62 min.

Tom Gries  •   Starring: Sonny Tufts, Mary Munday, Tom Monroe

 

159. The Wreck of the Hesperus 1948, 70 min.

John Hoffman  •   Starring: Willard Parker, Edgar Buchanan, Patricia Barry

 

160. Hell Ship Mutiny 1957, 66 min.

Lee Sholem, Elmo Williams  •   Starring: Jon Hall, John Carradine, Peter Lorre

 

161. Away All Boats 1956, 114 min.

Joseph Pevney  •   Starring: Jeff Chandler, George Nader, Lex Barker

 

162. Nostos: The Return 1989, 85 min.

Franco Piavoli  •   Starring: Luigi Mezzanotte, Paola Agosti, Branca de Camargo

 

163. Hornblower: The Even Chance 1998, 93 min.

Andrew Grieve  •   Starring: Ioan Gruffudd, Robert Lindsay, Dorian Healy

 

164. The Golden Mistress 1954, 83 min.

Abner Biberman  •   Starring: John Agar, Rosemarie Stack, Abner Biberman

 

165. Adventures in the Red Sea 1951, 67 min.

Hans Hass  •   Starring: Hans Hass, Lotte Hass, Alfons Hochhauser

 

166. Above Us the Waves 1955, 99 min.

Ralph Thomas  •   Starring: John Mills, John Gregson, Donald Sinden

 

 

167. Seven Seas to Calais 1962, 102 min.

Rudolph Maté, Primo Zeglio  •   Starring: Rod Taylor, Keith Michell, Edy Vessel

 

168. The Bermuda Depths 1978, 98 min.

Tsugunobu Kotani  •   Starring: Leigh McCloskey, Carl Weathers, Connie Sellecca

 

169. Underwater! 1955, 99 min.

John Sturges  •   Starring: Jane Russell, Gilbert Roland, Richard Egan

 

170. Washi to taka 1957, 115 min.

Umetsugu Inoue  •   Starring: Yujiro Ishihara, Rentaro Mikuni, Ruriko Asaoka

 

171. Hornblower: The Examination for Lieutenant 1998, 93 min.

Andrew Grieve  •   Starring: Ioan Gruffudd, Robert Lindsay, Denis Lawson

 

172. Wolf Larsen 1958, 83 min.

Harmon Jones  •   Starring: Barry Sullivan, Peter Graves, Gita Hall

 

173. Devil Monster 1946, 64 min.

S. Edwin Graham  •   Starring: Barry Norton, Blanche Mehaffey, Jack Barty

 

174. Goliath Awaits 1981, 200 min.

Kevin Connor  •   Starring: Mark Harmon, Christopher Lee, Eddie Albert

 

175. The Amazing Captain Nemo 1978, 150 min.

Alex March, Paul Stader  •   Starring: Burgess Meredith, José Ferrer, Mel Ferrer

 

176. Fair Wind to Java 1953, 92 min.

Joseph Kane  •   Starring: Fred MacMurray, Vera Ralston, Robert Douglas

 

177. Adrift 2018, 100 min.

Baltasar Kormákur  •   Starring: Shailene Woodley, Sam Claflin, Grace Palmer

 

178. Mutiny in the South Seas 1965, 105 min.

Wolfgang Becker (I)  •   Starring: Joachim Hansen, Harald Juhnke, Horst Niendorf

 

179. Samson & Sally: The Song of the Whales 1984, 65 min.

Jannik Hastrup  •   Starring: Jesper Klein, Helle Hertz, Per Pallesen

 

180. Duel Before the Mast 1951, 95 min.

Primo Zeglio  •   Starring: Maria Montez, Paul Muller, Jean-Pierre Aumont

 

181. The Rookie 1959, 84 min.

George O’Hanlon  •   Starring: Tommy Noonan, Peter Marshall, Julie Newmar

 

182. Vengeance of the Vikings 1965, 95 min.

Mario Caiano  •   Starring: Gordon Mitchell, Giuliano Gemma, Eleonora Bianchi

 

183. Killer Whale 1962, 100 min.

Tokuzô Tanaka  •   Starring: Katsu Shintaro, Kojiro Hongo, Fujimura Shiho

 

184. The Incredible Petrified World 1957, 70 min.

Jerry Warren  •   Starring: John Carradine, Robert Clarke, Phyllis Coates

 

185. Sea Fury 1958, 97 min.

Cy Endfield  •   Starring: Stanley Baker, Victor McLaglen, Luciana Paluzzi

 

186. Voyage of the Yes 1973, 75 min.

Lee H. Katzin  •   Starring: Desi Arnaz Jr., Mike Evans, Beverly Garland

 

187. The Treasure of Jamaica Reef 1976, 96 min.

Virginia L. Stone  •   Starring: Roosevelt Grier, Darby Hinton, Chuck Woolery

 

188. Blue Fin 1978, 88 min.

Carl Schultz  •   Starring: Hardy Kruger, Greg Rowe, Liddy Clark

 

189. The Man Without a Country 1973, 78 min.

Delbert Mann  •   Starring: Cliff Robertson, Beau Bridges, John Cullum

 

190. Kara Murat denizler hakimi 1977, 85 min.

Natuk Baytan  •   Starring: Cüneyt Arkin, Sevda Karaca, Piero Fabiani

 

 

191.The Detached Mission 1986, 96 min.

Mikhail Tumanishvili  •   Starring: Mikhail Nozhkin, Aleksandr Fatyushin, Arnis Licitis

 

192. Sea Devils 1982, 83 min.

Juan Piquer Simón  •   Starring: Ian Sera, Patty Shepard, Frank Brana

 

 

193. Hornblower: Mutiny 2001, 98 min.

Andrew Grieve  •   Starring: Ioan Gruffudd, Robert Lindsay, David Warner

 

194. 20,000 Leagues Under the Sea 1997, 95 min.

Michael Anderson  •   Starring: Richard Crenna, Ben Cross, Julie Cox

 

195. The Pirate 1973, 92 min.

Cheh Chang, Hsueh Li Pao, Wu Ma  •   Starring: Lung Ti, David Chiang, Mei Sheng Fan

 

196. 20,000 Leagues Under the Sea 1997, 178 min.

Rod Hardy  •   Starring: Michael Caine, Patrick Dempsey, Mia Sara

 

197. Hornblower: Retribution 2001, 98 min.

Andrew Grieve  •   Starring: Ioan Gruffudd, David Warner, Robert Lindsay

 

198. The Black Pearl 1977, 95 min.

Saul Swimmer  •   Starring: Carl Anderson, Gilbert Roland, Mario Custodio

 

199. Sharks’ Treasure 1975, 95 min.

Cornel Wilde  •   Starring: Cornel Wilde, Yaphet Kotto, John Neilson

 

200. The Sea Serpent 1985, 92 min.

Amando de Ossorio  •   Starring: Timothy Bottoms, Taryn Power, Jared Martin

 

201. The Story of Fifteen Boys 1987, 85 min.

Yoshio Kuroda

 

202. Hornblower: The Duchess and the Devil 1999, 93 min.

Andrew Grieve  •   Starring: Ioan Gruffudd, Robert Lindsay, Cherie Lunghi

 

 

203. The Roaring Forties 1982, 132 min.

Christian de Chalonge  •   Starring: Jacques Perrin, Julie Christie, Michel Serrault

 

204. Gulliver’s Travels 2010, 85 min.

Rob Letterman  •   Starring: Jack Black, Jason Segel, Emily Blunt

 

205. The Lightship 1985, 89 min.

Jerzy Skolimowski  •   Starring: Robert Duvall, Klaus Maria Brandauer, Tim Phillips

 

206.The Rift 1990, 79 min.

Juan Piquer Simón  •   Starring: Jack Scalia, R. Lee Ermey, Ray Wise

 

207.Hornblower: Duty 2003, 120 min.

Andrew Grieve  •   Starring: Ioan Gruffudd, Robert Lindsay, Paul McGann

 

208. Hornblower: The Frogs and the Lobsters 1999, 100 min.

Andrew Grieve  •   Starring: Ioan Gruffudd, Robert Lindsay, Antony Sher

 

209. Voyage 1993, 86 min.

John Mackenzie  •   Starring: Rutger Hauer, Eric Roberts, Karen Allen

 

210. Deep Blood 1990, 90 min.

Raffaele Donato  •   Starring: Frank Baroni, Allen Cort, Keith Kelsch

 

211. Hornblower: Loyalty 2003, 125 min.

Andrew Grieve  •   Starring: Ioan Gruffudd, Robert Lindsay, Paul McGann

 

212. The Admiral: Roaring Currents 2014, 126 min.

Han-min Kim  •   Starring: Min-sik Choi, Seung-Ryong Ryu, Jin-woong Jo

 

213. Odyssey of Captain Blood 1991, 136 min.

Andrei Prachenko  •   Starring: Yves Lambrecht, Valérie Jeannet, Leonid Yarmolnik

 

214. Full Fathom Five 1990, 82 min.

Carl Franklin  •   Starring: Michael Moriarty, Todd Field, Michael Cavanaugh

 

215. Treasure Island 2012, 180 min.

Steve Barron  •   Starring: Eddie Izzard, Toby Regbo, Rupert Penry-Jones

 

216. The Evil Below 1989, 92 min.

Wayne Crawford, Jean-Claude Dubois  •   Starring: Wayne Crawford, June Chadwick, Paul Siebert

 

217. The Old Man and the Sea 1990, 93 min.

Jud Taylor  •   Starring: Anthony Quinn, Gary Cole, Patricia Clarkson

 

218. Baltic Storm 2003, 113 min.

Reuben Leder  •   Starring: Greta Scacchi, Jürgen Prochnow, Donald Sutherland

 

219. Longitude 2000, 250 min.

Charles Sturridge  •   Starring: Jonathan Coy, Christopher Hodsol, Jeremy Irons

 

 

220. Octopus 2000, 100 min.

John Eyres  •   Starring: Jay Harrington, Ravil Isyanov, David Beecroft

 

221. Mermaid Chronicles Part 1: She Creature 2001, 91 min.

Sebastian Gutierrez  •   Starring: Rufus Sewall, Carla Gugino, Rya Kihlstedt

 

222. 2010: Moby Dick 2010, 87 min.

Trey Stokes  •   Starring: Barry Bostwick, Renee O’Connor, Matt Lagan

 

223. To the Ends of the Earth 2005, 267 min.

David Attwood  •   Starring: Benedict Cumberbatch, Jared Harris, Sam Neill

 

224. Beyond 2000, 91 min.

Åke Sandgren  •   Starring: Robert Hansen, Ralf J. Hollander, Otto Brandenburg

 

225. The Triangle 2001, 92 min.

Lewis Teague  •   Starring: Luke Perry, Dan Cortese, Olivia D’Abo

 

226. Blackbeard 2006, 169 min.

Kevin Connor  •   Starring: Angus MacFadyen, Mark Umbers, Richard Chamberlain

 

227. Steel Sharks 1997, 94 min.

Rodney McDonald  •   Starring: Gary Busey, Billy Dee Williams, Billy Warlock

 

228. In Enemy Hands 2004, 94 min.

Tony Giglio  •   Starring: William H. Macy, Til Schweiger, Scott Caan

 

229. Lords of the Deep 1989, 77 min.

Mary Ann Fisher  •   Starring: Bradford Dillman, Priscilla Barnes, Daryl Haney

 

230. In Search of the Titanic 2004, 88 min.

Kim J. Ok  •   Starring: Jane Alexander, Rodolfo Bianchi, Fabio Boccanera

 

231. Captain Ahab 2007, 100 min.

Philippe Ramos  •   Starring: Denis Lavant, Dominique Blanc, Bernard Blancan

 

232. Blue 2009, 119 min.

Anthony D’Souza  •   Starring: Akshay Kumar, Sanjay Dutt, Lara Dutta

 

233. Glory at Sea 2008, 25 min.

Benh Zeitlin  •   Starring: Geremy Jasper, Henry D. Coleman, Chloe Tillis

 

234. LEGO Atlantis 2010, 22 min.

Mark Baldo  •   Starring: Jeff Bennett, Bruce Boxleitner, Rachael MacFarlane

 

235. Into the Blue 2: The Reef 2009, 92 min.

Stephen Herek  •   Starring: Chris Carmack, Laura Vandervoort, Marsha Thomason

 

236. Moby Dick 2011, 180 min.

Mike Barker  •   Starring: William Hurt, Ethan Hawke, Charlie Cox

 

237. The Pirates 2014, 130 min.

Seok-hoon Lee  •   Starring: Nam-gil Kim, Ye-jin Son, Hae-jin Yoo

 

238. Titanic 2 2010, 90 min.

Shane Van Dyke  •   Starring: Bruce Davison, Brooke Burns, Shane Van Dyke

 

239. The Legend of the Titanic 1999, 84 min.

Orlando Corradi, Kim J. Ok  •   Starring: Gregory Snegoff, Francis Pardeilhan, Jane Alexander

 

240. The Dolphin: Story of a Dreamer 2009, 86 min.

Eduardo Schuldt  •   Starring: Karina Jordán, Giovanni Ciccia, Elsa Olivero

 

241. The Immortal Voyage of Captain Drake 2009, 86 min.

David Flores  •   Starring: Adrian Paul, Temuera Morrison, Wes Ramsey

 

242. Dark Tide 2012, 94 min.

John Stockwell  •   Starring: Halle Berry, Olivier Martinez, Ralph Brown

 

243. Michiel de Ruyter 2015, 151 min.

Roel Reiné  •   Starring: Frank Lammers, Charles Dance, Rutger Hauer

 

244. Die Gustloff 2008, 188 min.

Joseph Vilsmaier  •   Starring: Kai Wiesinger, Valerie Niehaus, Karl Markovics

 

245. The Sword and the Rose 2010, 130 min.

João Nicolau  •   Starring: Manuel Mesquita, Luis Lima Barreto, Nuno Pino Custódio

 

246. The Whale 2013, 90 min.

Alrick Riley  •   Starring: Martin Sheen, Charles Furness, Jonas Armstrong

 

247. The Mercy 2018, 101 min.

James Marsh  •   Starring: Colin Firth, Rachel Weisz, David Thewlis

 

248. Simshar 2014, 101 min.

Rebecca Cremona  •   Starring: Lotfi Abdelli, Jimi Busuttil, Sékouba Doucouré

 

249. Abandoned 2015, 86 min.

John Laing  •   Starring: Dominic Purcell, Peter Feeney, Owen Black

 

250. Styx 2018, 94 min.

Wolfgang Fischer  •   Starring: Susanne Wolff, Gedion Oduor Wekesa, Alexander Beye

Συχνά η θάλασσα, τα πλοία και κυρίως η ζωή εν πλω, έχουν αποτελέσει θέματα ή εναύσματα για κινηματογραφικές ταινίες που αξίζει να δoυν όσοι θέλουν να γνωρίσουν τις αλήθειες του «μεγάλου μπλε».

Σε αυτό το αφιέρωμα παρουσιάζουμε μερικές από τις πιο κλασικές ταινίες (πριν τη δεκαετία του ’70) που όσοι αγαπούν τη θάλασσα και τις ιστορίες της, δεν πρέπει να χάσουν ή και να ξαναδούν. Ο λόγος που εστιαζόμαστε σε αυτή την εποχή είναι ότι ειδικά στη χρυσή εποχή του αμερικανικού κινηματογράφου, τα ναυτιλιακά ή ναυτικά θέματα υπήρξαν βασικές θεματικές ιστορίες για πολυβραβευμένες αλλά και δημοφιλείς ταινίες.

Χρονολογικά αλλά και καλλιτεχνικά πρώτη, ως ένα από τα αριστουργήματα της παγκόσμιας φιλμογραφίας, έρχεται η βωβή ταινία Θωρηκτό Ποτέμκιν (Battleship Potemkin, 1925) του Sergei Eisenstein, που διηγείται την εξέγερση του πληρώματος εναντίον των αξιωματικών του περίφημου πλοίου, το 1905. Η ταινία έμεινε στην ιστορία του κινηματογράφου χάρη στο ρεαλισμό της αφήγησης και των χαρακτήρων και στο πρωτοποριακό για την εποχή μοντάζ της. Κλασική επιλογή και αγαπημένη ταινία πολλών σκηνοθετών!

Η ασπρόμαυρη ταινία Δαίμονες των Κυμάτων (Captains Courageous, 1937), σε σκηνοθεσία του Victor Fleming, είναι μια ιστορία ενηλικίωσης κοντά στους ανθρώπους της θάλασσας. Ο Πορτογάλος ψαράς Μανουέλ (Spencer Tracy, βραβευμένος με Όσκαρ ηθοποίας για την ταινία) σώζει έναν κακομαθημένο νεαρό, που πέφτει στη θάλασσα, σε ένα υπερατλαντικό ταξίδι που κάνει με τον πατέρα του. Ο μικρός βρίσκει στον ψαρά την πατρική φιγούρα που του έλειψε στην μέχρι τότε ζωή του. Πολύ συγκινητικό φινάλε!

Ο Humphrey Bogart στο ρόλο του άξεστου τυχοδιώκτη μεταφέρει με το πλοίο του την ιεραπόστολο Katharine Hepburn, καθώς εκείνη αποφασίζει να εγκαταλείψει ένα χωριό της ανατολικής Αφρικής, μετά το θάνατο του αδελφού της. Δύο διαφορετικές προσωπικότητες και νοοτροπίες, με φόντο το ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου στην Ευρώπη. Είναι η «Η Βασίλισσα της Αφρικής» (The African Queen, 1951) σε σκηνοθεσία John Huston. Bραβείo Όσκαρ για τον Bogart και μεγάλη επιτυχία για την εποχή!

Αρκετά «ελεύθερη» διασκευή του μυθιστορήματος του Ιουλίου Βερν, οι 20.000 Λεύγες κάτω από τη Θάλασσα (20,000 Leagues Under the Sea, 1954) του Richard Fleischer, έχουν εντυπωσιακά για την εποχή τους οπτικά εφέ. O Kirk Douglas παλεύει με ένα γιγάντιο καλαμάρι και ο James Mason στο ρόλο του Πλοιάρχου Νέμο αποδεικνύεται ένας σκοτεινός και προφητικός πρώιμος… ακτιβιστής. Δύο Βραβεία Όσκαρ, για τα οπτικά εφέ και τα σκηνικά!

Εμπνευσμένες από το μυθιστόρημα – σταθμό του Herman Melville, Moby Dick, πολλές ταινίες θέλησαν να «αναμετρηθούν» με το πρωτότυπο αριστούργημα, όπως ο Τζον Χιούστον το 1956, χωρίς ωστόσο κάποια να αφήσει το κινηματογραφικό στίγμα της. Ο μοναδικός επιζών ενός φαλαινοθηρικού, αναφέρει την ιστορία της αυτοκαταστροφικής εμμονής του καπετάνιου να κυνηγήσει τη λευκή φάλαινα, τον Moby Dick.

Βασισμένη στο μυθιστόρημα του Ernest Hemingway, η ταινία Ο Γέρος και η Θάλασσα (The Old Man and the Sea, 1958) του John Sturges διηγείται την περιπέτεια ενός κουβανού ψαρά, που επί τρεις ημέρες προσπαθεί να πιάσει ένα ψάρι. Είναι ένας επίπονος αγώνας επιβίωσης, αναμέτρησης, γενναιότητας, αξιοπρέπειας, ελπίδας και στην ουσία μια αλληγορική ματιά πάνω στη σωματική και ψυχική αντοχή. Πρωταγωνιστής ο Spencer Tracy. Όσκαρ Μουσικής για τον Dimitri Tiomkin. Αξίζει να σημειωθεί ότι η ταινία θεωρείται η πιο πιστή και ακριβής μεταφορά λογοτεχνικού έργου στην ιστορία του κινηματογράφου.

Τα Κανόνια του Ναβαρόνε (Guns of Navarone, 1961) σε σκηνοθεσία του J Lee Thomson, με πρωταγωνιστές τους Gregory Peck, David Niven και Anthony Quinn περιγράφουν τις προσπάθειες μίας ομάδας κομάντο των συμμαχικών δυνάμεων που θέλει να καταστρέψει ένα φαινομενικά απόρθητο γερμανικό φρούριο που απειλεί τα συμμαχικά πολεμικά πλοία στο Αιγαίο Πέλαγος και εμποδίζει τις συμμαχικές δυνάμεις να απελευθερώσουν 2.000 εγκλωβισμένους Βρετανούς στρατιώτες. Από τις πιο κλασσικές ταινίες με θέμα τη μεγάλη μάχη και τη ζωή των αξιωματικών του πολεμικού ναυτικού. Βραβεία Όσκαρ για τα οπτικά εφέ.

Ο John Boorman υπογράφει τη σκηνοθεσία του φιλμ με τον ατυχή ελληνικό τίτλο Δυο Λιοντάρια στον Ειρηνικό (Hell in the Pacific, 1968) με τους  Lee Marvin και Mifune Toshiro. Με μηδενικούς σχεδόν διαλόγους, η ταινία αφηγείται την προσπάθεια επιβίωσης ενός αμερικανού και ενός ιάπωνα στρατιώτη, ναυαγών σε ένα νησί του Ειρηνικού, ακριβώς μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Παρότι δεν ενδείκνυται για μια χαλαρή βραδιά, η ταινία παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον, ακριβώς λόγω του σχολιού της πάνω στην αγριότητα του πολέμου.

Ναυτικά χρονικά

«Κύριος του Πεπρωμένου» (The Ghost Ship, 1943) του Μαρκ Ρόμπσον

Από τις άγνωστες της πανίσχυρης ραχοκοκκαλιάς του παραγωγού Βαλ Λιούτον στην δεκαετία του ’40 («Cat People», «Περπάτησα Μ’ Ένα Ζόμπι»). Αν τα b movie ήταν έτσι καταλαβαίνεις γιατί «κάθε πέρσι και καλύτερα». 69 λεπτά σφιχτού σινεμά, μελετημένου διαλόγου, ωραίας κόντρας χαρακτήρων και κόσμων, στοιχειωμένων στιγμών (ο βουβός ναύτης, οι ομίχλες, τα βήματα), ενός τελικά τόσο άψογου γυρίσματος που βλέπεις το ακριβό και διαφημισμένο ριμέικ της περασμένης δεκαετίας και αναλύεσαι σε λυγμούς και ικεσίες να σταματήσουν.

«Στον Ίσκιο του Θανάτου» (Lifeboat, 1944) του Άλφρεντ Χίτσκοκ

Όποια πέτρα κι αν σηκώσεις έναν Χίτσκοκ θα τον βρεις, τι άλλο θα μπορούσε να σημαίνει καλύτερα «μεγάλος σκηνοθέτης»; Μέσα στον πόλεμο ο Χίτσκοκ είπε να κάνει ένα (έκανε κι άλλα) αντιπολεμικό έργο, στην πραγματικότητα όμως ήθελε να ξεσκουριάσει πιστοποιώντας πως μπορεί να γυρίσει κάτι που κανείς άλλος δεν θα τολμούσε: Ένα ολόκληρο έργο πάνω σε μια βάρκα, τοιχογραφία εμπόλεμων χαρακτήρων, ιστορία κοτζάμ Τζον Στάινμπεκ (έβαλε και ο μέγας Μπεν Χεκτ το χέρι του στο σενάριο) και ορίστε η πρώτη αυτή ταινία, «είδος» που ο Χίτσκοκ θα τελειοποιούσε στα επόμενά του βήματα.

«Η Βασίλισσα της Αφρικής» (The African Queen, 1951) του Τζον Χιούστον

Βασικό έργο μιας ούτως ή άλλως βασικής φιλμογραφίας ενός σκηνοθέτη που πρέπει να λογαριάζεις θεμελιώδη αν θες να λογίζεσαι σινεφίλ, η «Βασίλισσα» είναι θρυλική μπροστά και πίσω από την κάμερα, το μπροστά μας ενδιαφέρει εδώ. Και μπροστά είναι ένα μυθικό ζευγάρι της κλασικής εποχής, σε μια άπταιστη ανταλλαγή που κάνει σκόνη κάθε method υποκριτική και αποκαλύπτει μια σπουδαία κι εποικοδομητική σύγκρουση πάνω στον πόλεμο, την φυσική υπέρβαση και, πάνω απ’ όλα, τις διαφορές και τις συγγένειες των δύο φύλων. Μια τέλεια περιπέτεια ψυχαγωγίας επίσης.

«Ο Γέρος και η Θάλασσα» (The Old Man and the Sea, 1958) του Τζον Στέρτζες

Δεν θα μπορούσε να λείπει ποτέ αυτό το έργο από μια τέτοια λίστα, το κείμενο του Χέμινγουεϊ, αντικινηματογραφικό εντελώς από μια μεριά, κοντεύει αν όχι αντιπροσωπεύει το αρχέτυπο του ανθρώπου έναντι των φυσικών συνθηκών που τον υπερβαίνουν. Κι όμως ο άνθρωπος, μέχρις ότου εκλείψει τουλάχιστον, είναι παρών, η μάχη συνεχίζεται, η ανταμοιβή του αγώνα είναι ο ίδιος ο αγώνας και τίποτα απ’ όλ’ αυτά δεν μαρτυράται καλύτερα απ΄όσο περιγράφει αυτός ο γιγάντιος Τρέισι που κάνει πάντα λίγα και πάντα εννοεί όσα ακριβώς έχεις ανάγκη.

«Μαχαίρι στο Νερό» (Knife in the Water, 1962) του Ρομάν Πολάνσκι

Ο Πολάνσκι είναι από τους λιγοστούς άρχοντες των κλειστών χώρων, εδώ, πριν καλά-καλά κλείσει τα 30, δείχνει μια κι έξω ότι μπορεί να κάνει το πέλαγος ασανσέρ. Τριγωνική ιστορία, το σεξ είναι παντού, το ίδιο και η κατάρα του ανδρικού ανταγωνισμού, όμως όλ’ αυτά μπορεί να τα έχεις ξαναδεί. Εκείνο που σπανίζει είναι το πώς ο Πολάνσκι χειρίζεται το διφορούμενο, το πώς καθυστερεί ή αναστέλει (να το σασπένς!) την αποκάλυψη μιας πρόθεσης αλλά και πως ανατρέπει εκείνο που προβλέπεις σαν θεατής και τελικά αποκαλύπτεται, εντελώς χιτσκοκικά ίσως, να είναι ένα παιχνίδι σε βάρος σου. Στα δέκα καλύτερα ντεμπούτα της ιστορίας του σινεμά.

«Κρουαζιέρα στην άκρη του τρόμου» (Dead Calm, 1989) του Φίλιπ Νόις

Παραγνωρισμένο αδίκως θρίλερ κλειστοφοβικού τρόμου στην απέραντη θάλασσα, περηφανεύεται μια Νικόλ Κίντμαν στους ακόμα αυστραλιανούς καιρούς της (ο Τομ θα ερχόταν την επόμενη χρονιά) 20χρονη και αγρίμι κανονικό και ενώ είναι θεωρητικά ένα «θρίλερ εισβολής» κερδίζει τα μέγιστα από την άψογα εξυπηρετική σκηνοθεσία του επίσης Αυστραλού Νόις που με αυτό το έργο θα έπαιρνε κι αυτός το βραχύβιο αλλά κερδοφόρο εισιτήριο για το Χόλιγουντ. Θαυμάσιο και βαθύτερο #metoo πόνημα επίσης, πολύ πριν την σημερινή οχλαγωγία.

 «Λευκή Καταιγίδα» (White Squall, 1996) του Ρίντλεϊ Σκοτ

Προτού εκπέσει σε μετριότητες ή και αθλιότητες (το επόμενό του τότε θα ήταν είναι το «G.I. Jane»…), μόνο σποραδικά διακοπτόμενες από κάτι έστω σαν σκιά των πρώτων του ταινιών, ο Ρίντλεϊ Σκοτ ήταν πάντα ένα σκηνοθέτης που χειριζόταν άριστα την σκηνογραφία του. Το αυτό συμβαίνει και εδώ, μόνο που η σκηνογραφία γίνεται το φυσικό περιβάλλον και είναι αλήθεια πως η καταιγίδα του εδώ ξεπερνά με άνεση το «μάθημα ζωής» που είναι το έργο. Αξίζει να ανακαλυφθεί, εκτός βέβαια της εξαίρετης σύμπτωσης να παίζει και ο Τζεφ Μπρίτζες που στο κάτω-κάτω γιατί να έχεις ταινία του που δεν έχεις δει;

«Οι Μνήμες του Νερού» (Weight of Water, 2000) της Κάθριν Μπίγκελοου

Η λιγότερο καλή ταινία της λίστας έχει αδιάψευστες αρετές (βλέπε φωτό), έχει φουλ λαγνική ατμόσφαιρα, μια παράλληλη ιστορία που εκτυλίσσεται στο παρελθόν, ηχηρό καστ (Πεν, Πόλεϊ, Κάρτλιτζ, ΜακΚόρμακ, Λούκας, Χέρλι), την βιρτουοζιτέ της Μπίγκελοου που παρότι εντελώς έξω από τα…νερά της παίζει ωραία με την απαγορευμένη επιθυμία, χάνεται τονικά ανάμεσα στα αντικρουόμενα που θέλει να πει, παραμένει όμως μια ευειδής αποτυχία που τουλάχιστον οι λάτρεις της σκηνοθέτιδος πρέπει να αντιμετωπίσουν.

 «Deep Water» (2006) των Λουίζ Όζμοντ και Τζέρι Ρόθγουελ

Ένα βρετανικό ντοκιμαντέρ, από εκείνα που στοιχειοθετούν την μέχρι βλάσφημου σημείου έννοια της υπεράνθρωπης στάσης κάποιων απέναντι σε γεγονότα που τους υπερβαίνουν. Η καταγραφή μιας ναυτικής κούρσας που θέλησε να είναι περίπλους της γης με ιστιοπλοϊκό σκάφος και τα αποτελέσματά της σε έναν από τους εννέα (όλους κι όλους) που επιχείρησαν το αδιανόητο. Συναρπαστικό είναι μικρή λέξη, διδακτικό οπωσδήποτε και ποτέ λιγότερο από μια έντονη κι επώδυνη φιλοσοφική διαδικασία.

 «Όλα Χάθηκαν» (All is lost, 2013) του Τζ. Σι. Τσάντορ

Ο συγκλονιστικός, βωβός «Γέρος και η Θάλασσα» που μας επισκέφθηκε τόσο απρόσμενα πριν λίγα χρόνια, η μεγάλη αμερικανική ταινία, το καθαρό δείγμα ενός σινεμά που ενώ στις άπειρες σοβαρές του στιγμές δεν υπολειπόταν ποτέ στον ποιοτικό διάλογο, ήταν πάντα η τέχνη της αφήγησης με οπτικά μέσα που το ηγεμόνευε. Μ’ έναν Ρέντφορντ ατρόμητο και τις κερδισμένες του ρυτίδες μπροστά για εξερεύνηση, το «Όλα Χάθηκαν» περιφρονεί το επεξηγηματικό σινεμά του διαλόγου (που αγαπούν κυρίως αυτοί που το βλέπουν σαν υβρίδιο του Λόγου) και ξανοίγεται με όπλα τον χρόνο, τον ρυθμό, τον αδιατάρακτο τόνο, την μεγάλη βωβή ερμηνεία κι εκείνο το φινάλε που όσοι το χρειαστήκαμε δεν θα ξεχάσουμε ποτέ την σωτηρία που μας χάρισε.

Από τον Ηλία Δημόπουλο (Cinemagazine)

Νέες περιπέτειες στη θάλασσα

Styx (2018)

Το «Styx» είναι μια Αυστρο- Γερμανική δραματική περιπέτεια σε σκηνοθεσία του Wolfgang Fischer. Μια Γερμανίδα γιατρός ταξιδεύει με το ιστιοπλοϊκό της στον Ατλαντικό, όταν βρίσκεται μπροστά σε ένα ακυβέρνητο πλοίο γεμάτο μετανάστες. Οι αρμόδιες αρχές της συστήνουν αυστηρά μέσω ασυρμάτου να παραμείνει μακριά, λόγω κινδύνου υπερφόρτωσης του μικρού σκάφους της, αλλά καθώς η βοήθεια καθυστερεί εκείνη πρέπει να πάρει μια κρίσιμη απόφαση. Μια θαλάσσια περιπέτεια που εξελίσσεται σε ένα ψυχολογικό δράμα με πολιτικές προεκτάσεις.

The Boat (2018)

Μια περιπέτεια μυστηρίου συμπαραγωγής Ηνωμένου Βασιλείου και Μάλτας. Ένας άνδρας βρίσκεται κλειδωμένος μέσα στο σκάφος του. Το σκάφος πλέει με τη βοήθεια του αυτόματου πιλότου. Σίγουρα έχετε δει καλύτερες παραγωγές με το συγκεκριμένο θέμα, κάτι που το μαρτυρά και η βαθμολογία που συγκέντρωσε η ταινία στο IMDb (5.3).  Μια ταινία που βλέπεται ευχάριστα. Τίποτα περισσότερο, τίποτα λιγότερο.

Kon- Tiki (2012)

Μια ιστορική περιπέτεια σε συμπαραγωγή Νορβηγίας, Δανίας, Σουηδίας και Ηνωμένου Βασιλείου με πρωταγωνιστή τον Gustaf Skarsgard (Vikings). Το 1947 ο Νορβηγός εξερευνητής Θορ Χέγιερνταλ και πέντε ακόμη άντρες δοκιμάζουν να διασχίσουν τον Ειρηνικό Ωκεανό πάνω σε μια σχεδία. Σκοπός τους είναι να αποδείξουν ότι οι πρώτοι κάτοικοι της Πολυνησίας είχαν έρθει από τη Νότια Αμερική και όχι από δυτικά όπως πίστευαν όλοι. Ένα φιλμ που κατάφερε να είναι υποψήφια για το Όσκαρ και τη Χρυσή Σφαίρα Καλύτερης Ξενόγλωσσης ταινίας (2013). Μια θεαματική αναβίωση ενός ιστορικού ταξιδιού επί της οθόνης. Η ταινία αποτελεί remake της ομώνυμης ταινίας του 1950.

Captain Phillips (2013)

Μια βιογραφική περιπέτεια σε σκηνοθεσία του Paul Greengrass (22 July) και πρωταγωνιστή τον Tom Hanks. Η ταινία μας μεταφέρει την αληθινή ιστορία του καπετάνιου Richard Phillips και την πειρατεία του MV Maersk Alabama από  Σομαλούς πειρατές (2009). Η ταινία γυρίστηκε σε ακτές της Μάλτας, στη Μεσόγειο θάλασσα. Πολλοί κριτικοί του κινηματογράφου συμπεριέλαβαν το φιλμ στις 10 καλύτερες ταινίες για το 2013. Ο σκηνοθέτης συνδυάζει την αγωνιώδη εξέλιξη με  πολιτικοκοινωνικές αναφορές σε μια ταινία με καλο-χτισμένο σασπένς. Ο Tom Hanks σε έναν από τους καλύτερους ρόλους της καριέρας του.

The Perfect Storm (2000)

Η «καταιγίδα» είναι ένα βιογραφικό φιλμ καταστροφής με πρωταγωνιστές τους George Clooney, Mark Wahlberg και Diane Lane. Μια ταινία που έθεσε υποψηφιότητες για τα Όσκαρ στις κατηγορίες «Καλύτερη μίξη ήχου»  και «Καλύτερα Οπτικά Εφέ». Τελικά απέσπασε το κινηματογραφικό βραβείο BAFTA στην κατηγορία «Καλύτερα Ειδικά Οπτικά Εφέ». Μια παραγωγή που βασίστηκε στο ομώνυμο βιβλίο του Sebastian Junger (1997). Ένα φιλμ που εξελίσσεται σε ένα συναρπαστικό θέαμα με μπόλικη αγωνία.

In the Heart of the Sea (2015)

Μια adventure δραματική ταινία που βασίστηκε στο ομώνυμο βιβλίο του Nathaniel Philbrick, γύρω από  το ναυάγιο του αμερικανικού φαλαινοθηρικού πλοίου Essex το 1820, γεγονός που ενέπνευσε το μυθιστόρημα Moby-Dick. Μια συμπαραγωγή Ισπανίας και ΗΠΑ με πρωταγωνιστή τον Chris Hemsworth (12 Strong & Thor). Το 2016, ήταν υποψήφια για τρία βραβεία Teen Choice στις κατηγορίες: Καλύτερης ηθοποιού σε ταινία δράσης, Καλύτερου ηθοποιού σε ταινία περιπέτειας- δράσης και Καλύτερης ταινίας περιπέτειας- δράσης. Μια τρισδιάστατη αναπαράσταση μιας αληθινής ιστορίας.

Triangle (2009)

Το «Ναυάγιο στην παράνοια» είναι ένα ψυχολογικό θρίλερ συμπαραγωγής Αυστραλίας και Βρετανίας. Ένα φιλμ που γυρίστηκε στο Queensland της Αυστραλίας και βασίστηκε –κατά ένα μέρος- στον Σίσυφο, μια φιγούρα της Ελληνικής μυθολογίας. Μια παρέα φίλων επιβιβάζονται σε ένα έρημο -κατά τα φαινόμενα- πλοίο όταν το σκάφος τους ανατράπηκε σε μια καταιγίδα. Ωστόσο, στο πλοίο δεν είναι μόνοι. Μια φανταστική περιπέτεια που θα σε γοητεύσει λόγω των όμορφων πλάνων του ωκεανού και της πρωτότυπης ιστορίας. Ένα καλογραμμένο σενάριο με μυστήριο που θα σε ανταμείψει.

(www.horrormovies.gr).

Kapringen (2012)

Μια περιπέτεια στον ωκεανό παραγωγής Δανίας με πρωταγωνιστές τους Pilou Asbaek (παρουσιαστής της Eurovision Song Contest 2014) και Soren Malling.  Το πλήρωμα ενός φορτηγού πλοίου της Δανίας έχει απαχθεί από τους πειρατές της Σομαλίας, οι οποίοι προβαίνουν σε κλιμάκωση των διαπραγματεύσεων με τις αρχές της Κοπεγχάγης (www.imdb.com). Ένα φιλμ που απέσπασε πέντε βραβεία Robert και το βραβείο Bodil για την καλύτερη Δανέζικη ταινία (2013). Μια παραγωγή που συμμετείχε στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας αλλά και στο Φεστιβάλ της Θεσσαλονίκης.

The Mercy (2018)

Μια βιογραφική περιπέτεια με πρωταγωνιστές τους Colin Firth και Rachel Weisz. To  φιλμ βασίστηκε στην αληθινή ιστορία  της καταστροφικής προσπάθειας του Donald Crowhurst να ολοκληρώσει την κούρσα των Sunday Times (1968). Μια Βρετανική παραγωγή που γυρίστηκε στην πόλη Teignmouth της Αγγλίας. Μετέπειτα τα γυρίσματα μεταφέρθηκαν στα νησιά Πόρτλαντ και στη Μάλτα. Τα γυρίσματα εξελίχθηκαν περιπετειώδη και για τον ίδιο τον Colin Firth, αφού νοσηλεύτηκε με εξάρθρωση ισχίου. Μια ευχάριστη ταινία αλλά και μια «αδύναμη» κινηματογραφική στιγμή για τον Colin Firth.

Αθανάσιος Παπατσάνης(MAXMAG)

The Deep

Αληθινή ιστορία ενός ψαρά που προσπαθεί να επιβιώσει στα νερά-παγάκια του ωκεανού κοντά στην Ισλανδία. Μοιάζει αρκετά απίστευτο ώστε να σοκάρεσαι όταν μαθαίνεις πως είναι αλήθεια. Η ταινία του Μπαλτάσαρ Κορμακούρ (του πρόσφατου “2 Guns” με Γουόλμπεργκ-Ουάσινγκτον) παθαίνει μια κρίση ταυτότητας στο δεύτερο μισό όταν το focus μεταφέρεται αλλού, όμως τα κομμάτια της επιβίωσης έχουν μπόλικο ενδιαφέρον.

O Nαυαγός (Cast Away)

Ο γνωστός “Ναυαγός” του Μπομπ Ζεμέκις βάζει τον Τομ Χανκς σε τέρμα αβανταδόρικο ρόλο, στο ρόλο ενός άντρα που ναυαγεί και περνάει μόνος του μέχρι να έρθει η σωτηρία. Φυσικά επειδή μιλάμε για mainstream Χόλιγουντ, ο άντρας έχει για παρέα μια μπάλα του βόλεϊ στην οποία μιλάει και εξηγεί τα πάντα (γι’αυτό και όλη λατρέψαμε τόσο πολύ αυτό τον άψυχο Γουίλσον, επειδή ήμασταν εμείς) και γενικά ξέρεις, έχει λιγότερη σκληράδα από ένα επεισόδιο “Survivor”.

Life of Pi, του Ang Lee (2012)

Τι γίνεται όταν ένα αγόρι και μια τίγρης εγκλωβίζονται μεσοπέλαγα στην ίδια βάρκα; Μια απίθανη ιδέα που κατέληξε σε μια πολύ ενδιαφέρουσα ταινία, από τον Ανγκ Λι. Η θάλασσα βέβαια είναι ψηφιακή, αλλά έστω κι έτσι το αποτέλεσμα είναι υπέροχο.

The Big Blue, του Luc Besson (1988)

Δεν υπάρχει ταινία που να αποθεώνει τόσο τη θάλασσα όσο το “Απέραντο γαλάζιο”. Οι πρωταγωνιστές μας ασχολούνται με τις καταδύσεις, είναι φίλοι από μικροί, αλλά και ανταγωνιστές παράλληλα. Η σχέση που έχουν αναπτύξει με τη θάλασσα ξεπερνά τα όρια της απλής αγάπης. Από τις λίγες ταινίες που η θάλασσα αποτελεί βασικό συστατικό της πλοκής. Και επειδή γυρίστηκε στην Αμοργό, την αγαπάμε λίγο παραπάνω.

Pirates of the Carribean, των Gore Verbinski (2003, 2006 & 2007) / Rob Marshall (2011) / Joachim Ronning & Espen Sandberg (2017)

Πειρατές και θάλασσα πάνε πακέτο και αυτή η σειρά ταινιών που έχει σπάσει ταμεία και μας έχει συστήσει άλλη μια θεότρελη κινηματογραφική εκδοχή του Johnny Depp μας αρέσει πολύ. Πονηροί πειρατές, θαρραλέες γυναίκες, κατάρες, μάχες, υπερφυσικά όντα και φυσικά πολύ νερό είναι όσα απαρτίζουν τις πέντε ταινίες.

Waterworld, του Kevin Reynolds (1995)

Εδώ έχουμε μια ταινία με πολύ-πολύ νερό -εξ ου και ο τίτλος. Στο μακρινό μέλλον οι πάγοι έχουν λιώσει, οι άνθρωποι προσπαθούν να επιβιώσουν σε καράβια, ενώ παράλληλα αναζητούν κάποιο κομμάτι στεριάς. Παρόλο που η ταινία κόστισε μια περιουσία, ούτε στον κόσμο άρεσε ούτε είχε μεγάλη επιτυχία στο box office.

Master and Commander: Στα Πέρατα του Κόσμου (2003)

Κατά τη διάρκεια των Ναπολεόντειων πολέμων, ένας σκληροτράχηλος Βρετανός καπετάνιος φτάνει το πλοίο του και το πλήρωμα του στα όρια τους, προκειμένου να καταδιώξει ένα επικηρυγμένο Γαλλικό πολεμικό γύρο από τη νότια Αμερική. Σκηνοθετεί ο Peter Weir

Η Μεγάλη Διάσωση (The Finest Hours)

Φεβρουάριος του 1952. Η.Π.Α., Νέα Αγγλία. Μια από τις πιο σφοδρές καταιγίδες θα χτυπήσει τις ανατολικές ακτές της περιοχής. Ένα τάνκερ κόβεται στην κυριολεξία στα δύο, αφήνοντας στο έλεος του θεού το πλήρωμα. Ένα μικρό πλοίο της ακτοφυλακής σπεύδει για βοήθεια έχοντας να αντιμετωπίσει ακραίες καιρικές συνθήκες και γιγάντια κύματα που καταπίνουν τα πάντα στο διάβα τους. 4 μέλη της ακτοφυλακής, αψηφώντας τη θεομηνία, θα ρισκάρουν τις ίδιες του τις ζωές στην προσπάθειά τους να σώσουν περισσότερους από 30 αβοήθητους ναύτες που είναι παγιδευμένοι και ανήμποροι να αντιδράσουν. Σκηνοθεσία: Κρεγκ Γκιλέσπι

(Αναδημοσίευση απο το artcoremagazine.gr)

Περιοδικό Αντικινηματογράφος – Αφιέρωμα: Η θάλασσα στον Κινηματογράφο

Η θάλασσα στη λογοτεχνία

Εδώ ας σταθώ. Κι ας δω κ’ εγώ την φύσι λίγο.
Θάλασσας του πρωιού κι ανέφελου ουρανού
λαμπρά μαβιά, και κίτρινη όχθη·
όλα ωραία και μεγάλα φωτισμένα.

Εδώ ας σταθώ. Κι ας γελασθώ πως βλέπω αυτά
(τα είδ’ αλήθεια μια στιγμή σαν πρωτοστάθηκα)·
κι όχι κ’ εδώ τες φαντασίες μου,
τες αναμνήσεις μου, τα ινδάλματα της ηδονής. 
(Κωνσταντίνος Π. Καβάφης Από τα Ποιήματα 1897-1933, Ίκαρος 1984) 

Σχέση λογοτέχνη και τοπίου

Η φυσικότητα του ανθρώπου, η διαφορά του από τα υπόλοιπα έμβια όντα, έγκειται στη μεσολαβημένη από τη “γλώσσα” σχέση του ανθρώπου με τη φύση. Η γλώσσα, έμφορτη σημασιών και συμβόλων σημασιοδοτεί την φύση και γίνεται η ίδια προιόν του τρόπου και της ευαισθησίας με την οποία το «λογοτεχνικό υποκείμενο», συλλαμβάνει το «αντικείμενο φύση». Aν η σχέση του λογοτέχνη με την εποχή του είναι βιωματική και οργανική δεν πρέπει να μας εκπλήσσουν οι ποικίλες οπτικές γωνίες του χώρου και του χρόνου μέσα από τις οποίες διαθλάται η εικόνα του φυσικού περιβάλλοντος στο λογοτεχνικό κείμενο.
H παραπάνω θέση του Γ. Σεφέρη βρίσκει την πληρότητα της εφαρμογής της στη σχέση των νεοελλήνων λογοτεχνών με τη φύση. Nους, ψυχή, καρδιά, ιστορικό βίωμα, φιλοσοφική ενατένιση, ανάμνηση του αρχαιοελληνικού παρελθόντος καλύπτουν ένα πλατύ φάσμα πρόσληψης και απόδοσης του ελληνικού τοπίου. Tο τελευταίο δεν «φωτογραφίζεται» για τις ανάγκες μιας αφηρημένης φυσιολατρείας, αλλά εντάσσεται οργανικά στις απαιτήσεις του λογοτεχνικού υλικού, υποτάσσεται στον σκοπό της αφήγησης.
Tο τοπίο «βιώνεται» από τους λογοτέχνες ως τόπος και τρόπος ζωής. Σ’ αυτό ενοφθαλμίζονται ευαισθησίες, εμπειρίες, ελπίδες, απογοητεύσεις, απαισιοδοξίες, πίκρες. O ήλιος, η θάλασσα, ο αέρας, τα δένδρα, οι πέτρες εξυψώνονται σε σύμβολα της λογοτεχνικής γραφής έτοιμα να υπηρετήσουν τον λογοτεχνικό σκοπό, το αισθητικό και ιδεολογικό δημιούργημα ως υπέρτατη συγκινησιακή χρήση της γλώσσας. Oι νεοέλληνες λογοτέχνες αντικρίζουν το ελληνικό τοπίο έχοντας εγκολπωθεί το στίχο του Σολωμού: «Πάντα ανοιχτά πάντ’ άγρυπνα τα μάτια της ψυχής μου».
Στην ποίηση του Eλύτη, γράφει ο κριτικός A. Kαραντώνης, «η φύση αποσπασμένη από τους άξονες της ακινησίας της και από τον άμεσο υποκειμενισμό του ποιητή ξετυλίγεται οργανικά και θεαματικότατα σαν όραμα καταπληκτικό». Τα φυσικά στοιχεία λαμβάνουν ανθρώπινη μορφή και κινούνται αδιάκοπα στο χώρο. Η ερωτική σχέση του ανθρώπου και της φύσης φτάνει στην πληρότητά της. O ήλιος γίνεται το κατ’ εξοχήν σύμβολο της ποιητικής τεχνικής και ενώνει υπό την εποπτεία του τον κόσμο:

«Ε, σεις στεριές και θάλασσες
τ’ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μου
Σ’ όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώ»
(O ήλιος)

Η ποικιλομορφία του τοπίου και η ποιητική της απόδοση

Άλλοτε η φύση ασκεί ακαταμάχητη έλξη για φυγή από τον κόσμο, για μια νέα ζωή. Η ελληνική θάλασσα ήταν πάντα ένα από τα πιο αγαπημένα θέματα των νεοελλήνων λογοτεχνών. Άλλοτε ήρεμη, άλλοτε φουρτουνιασμένη ήταν σταθερή πηγή έμπνευσης.
Στην ποίηση του Κ. Βάρναλη, η θάλασσα εκφράζει την επιθυμία του ποιητή να φύγει μακριά από τα βάσανα της καθημερινής ζωής:

«Ως να με πάρεις κάποτε, μαργιόλα συ,
στους κόρφους σου αψηλά τους ανθισμένους
και να με πας πολύ μακριά απ’ τη μαύρη τούτη Κόλαση
μακριά πολύ κι από τους μαύρους κολασμένους».

Γι’ αυτό και ο ποιητής την περιγράφει όχι όπως είναι, αλλά όπως θα ήθελε να είναι, με «τ’ άγρυπνα μάτια της ψυχής»:

«Να σ’ αγναντεύω θάλασσα, να μη χορταίνω
απ’ το βουνό ψηλά
στρωτήν και καταγάλανη και μέσα να πλουταίνω
απ’ τα μαλάματά σου τα πολλά»
(Η θάλασσα)

Πρόκειται για ένα θαυμάσιο λυρικό υμνολόγημα της θάλασσας.
Την ακατανίκητη έλξη της θάλασσας για περιπέτεια και «αληθινή ζωή» περιγράφει και ο Α. Καρκαβίτσας στα «Λόγια της πλώρης»
«Ναι! την αγαπούσα τη θάλασσα! Την έβλεπα ν’ απλώνεται από το ακρωτήρι ως πέρα, πέρα μακριά, να χάνεται στα ουρανοθέμελα σαν ζαφειρένια πλάκα στρωτή, βουβή και πάσχιζα να μαθω το μυστικό της. Την έβλεπα οργισμένη άλλοτε, να δέρνει με αφρούς το ακρογιάλι, να καβαλικεύει τα χάλαρα, να σκαλώνει στις σπηλιές, να βροντά και να ηχάει, λες και ζητούσε να φθάσει στην καρδιά της γης, για να σβήσει τις φωτιές της. Κι έτρεχα μεθυσμένος να παίξω μαζί της, να τη θυμώσω, να την αναγκάσω να με κυνηγήσει, να νιώσω τον αφρό της επάνω μου, όπως πειράζομε αλυσοδεμένα τ’ αγρίμια».
Η αγάπη του συγγραφέα για την θάλασσα τον κάνει να αποδίδει σ’ αυτήν ανθρώπινες ιδιότητες (να την θυμώσω, να με κυνηγήσει). O ανθρωπομορφισμός του τοπίου είναι σταθερή συνιστώσα της λοτοτεχνικής περιγραφής. Αναγκαία προϋπόθεση για την ζωντανή έκφραση της αγάπης του ανθρώπου για τη φύση.
«Τον άλλο κόσμο, τους στεριανούς με θλίψη τους έβλεπα.
– Ψε!.. έλεγα με περιφρόνηση. Ζούνε τάχα κι εκείνοι!…».

Η αγάπη για τη φύση γίνεται αγάπη για τη ζωή.
Μια «αγάπη νεοχριστιανική», αγάπη για τη ειρήνη και τον άνθρωπο χαρακτηρίζει την ποίηση του Ν. Βρεττάκου. Η φύση απευθύνει «προσκλητήριο» αγάπης στον κόσμο:

«Κοιτάχτε αυτή τη θάλασσα, που δίχως
αχτή λαμποκοπά. κι αυτού του δέντρου
το λύγισμα. με πόση εμπιστοσύνη
δεν κρέμεται στον άνεμο! Κοιτάχτε
τα ράμφη των πουλιών που ακινητούνε
το μεσημέρι, στους σχισμένους βράχους.
… …. …
Τα μέτωπα αναπνέουν
κι ανθίζουν τα χαμόγελα που πλέκουν
το μέλλον της ζωής! Αγαπηθείτε!…»
(Προσκλητήριο)

Το αποτύπωμα του Αιγαίου

Στο σύστημα των εθνικών αντιλήψεων των Ελλήνων για τον καθημερινό τους βίο το μεσογειακό στίγμα είναι εμφανές και νομοτελειακό, καθορισμένο από τον κοινό ή συγγενικό χαρακτήρα πολλών θεμελιακών παραγόντων. Από τη δέσμη τους θα ξεχωρίσουμε και θα θέσουμε στο επίκεντρο την ισχυρή δύναμη της μεσογειακής φύσης­, τη θάλασσα. Οι ποιητές στους οποίους αναφερόμαστε γεννήθηκαν δίπλα στη θάλασσα: ο Σεφέρης στη Σμύρνη, ο Ρίτσος στη Μονεμβασιά, ο Ελύτης στην Κρήτη. Η θάλασσα μπήκε στη ζωή τους με τις πρώτες εντυπώσεις και σφράγισε τις προσλήψεις τους, την καλλιτεχνική τους ματιά και ιδιοσυγκρασία. «…Για πολλούς από μας οι πλώρες των καραβιών έχουν μια θέση στο παιδικό μας εικονοστάσι» ομολογεί ο Σεφέρης, και ο Ρίτσος στο όψιμο «Τερατώδες αριστούργημα» θυμάται πως έμενε ώρες και ώρες από μικρό παιδί στον βράχο της Μονεμβασιάς «με ασάλευτα τα βλέφαρά μου // αγνάντια στη Μυρτώα Θάλασσα αντιγράφοντας τη στάση ενός μαρμάρινου Ποσειδώνα».

Η μόνιμη ψυχοσωματική επαφή με τη θάλασσα ανοίγει στον παιδικό μικρόκοσμο τη διάσταση απεραντοσύνης που αγγίζει όχι μόνο τις παραστάσεις του χώρου αλλά κατηγορίες όπως η αιωνιότητα, η κίνηση, ο αγώνας, η αναζήτηση. Για τον Ρίτσο γίνεται επιπλέον σύμβολο αντίστασης στον θάνατο, στις βαριές οικογενειακές απώλειες, στη φυματίωση που απειλούσε και τη δική του ζωή. Με τις ανεξίτηλες εντυπώσεις των παιδικών και νεανικών του χρόνων συνδέει και ο Ελύτης τη δική του βίωση της φύσης ως κληρονομιάς των προγόνων, ουσίας που διαποτίζει όλο του το είναι. Πολύ πριν από τις πρώτες ποιητικές δοκιμές ένιωσε μέσα του το σκίρτημα της μυθογένεσης, όπου το Αιγαίο δεν ήταν ένα γεωγραφικό locus αλλά η ίδια η μοίρα, «ένα είδος δακτυλικό αποτύπωμα». Στην ποίηση του Σεφέρη τα πολυσήμαντα σύμβολα της θάλασσας στρέφονται κυρίως προς την οικουμενική θέαση της ιστορικής μοίρας του ελληνικού κόσμου. Με αναφορές στο πέλαγο «τόσο πικρό για την ψυχή σου», κάποτε ο ποιητής στοχάζεται τις πίκρες από εθνικές ήττες και απώλειες, και η μορφή της Γοργόνας που επιμένει να ρωτά για τον Μεγαλέξανδρο διαπερνά τους στίχους του και γίνεται το τυπογραφικό του σήμα. Εδώ μπορούμε να θυμηθούμε και μια όμορφη συνειρμική αλυσίδα του Ελύτη: «Πρέπει να ξέρεις ν’ αρπάξεις τη θάλασσα από τη μυρωδιά για να σου δώσει το καράβι και το καράβι να σου δώσει τη Γοργόνα κι η Γοργόνα τον Μεγαλέξανδρο και όλα τα πάθη του Ελληνισμού».

Το θέμα της θάλασσας διαμορφώνεται σαν μοιροφόρο της ελληνικής ιστορίας, σύμβολο της τραγικής δοκιμασίας αλλά και της προσδοκίας του Ελληνισμού, των ηθικών του αρχών («Θέληση του Ελληνα να είναι δίκαιος, να είναι ελεύθερος, να φυλά τη γλώσσα του. Λίγα νησάκια σώζονται από αυτή τη θέληση· αλλά το μικρό αυτό αρχιπέλαγος είναι ό,τι αξίζει στον τόπο μας». Το μοτίβο αυτό, αν και περιορισμένο σε έκταση, έχει στο έργο του Σεφέρη μια ιδιαίτερη βαρύτητα και βρίσκεται σε άμεση ανταπόκριση με ένα δικό του «πολύ οργανικό συναίσθημα που ταυτίζει την ανθρωπιά με την ελληνική φύση»

Η θάλασσα από την σκοπιά κι άλλων ποιητών 

Αν από την ποίηση του Νίκου Καββαδία σχηματίζουμε μια εικόνα της ζωής των ναυτικών με άμεσες αναφορές στην ποίηση του Αντωνίου, η εικόνα μιας «κατάστασης καραβιού» περνάει στο βάθος και γίνεται φόντο, ενώ έρχονται σε πρώτο επίπεδο, οι παρενέργειες της, ο μουσικός της απόηχος.

Μαραμπού 

Λένε γιὰ μένα οἱ ναυτικοὶ ποὺ ἐζήσαμε μαζὶ
πὼς εἶμαι κακοτράχαλο τομάρι διεστραμμένο,
πὼς τὶς γυναῖκες μ᾿ ἕνα τρόπον ὕπουλο μισῶ
κι ὅτι μ᾿ αὐτὲς νὰ κοιμηθῶ ποτέ μου δὲν πηγαίνω.

 Ἀκόμα, λένε πὼς τραβῶ χασίσι καὶ κοκό,
πὼς κάποιο πάθος μὲ κρατεῖ φριχτὸ καὶ σιχαμένο,
κι ὁλόκληρο ἔχω τὸ κορμὶ μὲ ζωγραφιὲς αἰσχρές,
σιχαμερὰ παράξενες, βαθιὰ στιγματισμένο.

 Ἀκόμα, λένε πράματα φριχτὰ πάρα πολύ,
ποὺ εἶν᾿ ὅμως ψέματα χοντρὰ καὶ κατασκευασμένα,
κι αὐτὸ ποὺ ἐστοίχισε σὲ μὲ πληγὲς θανατερὲς
κανεὶς δὲν τό ῾μαθε, γιατὶ δὲν τό ῾πα σὲ κανένα.

 Μ᾿ ἀπόψε, τώρα ποὺ ἔπεσεν ἡ τροπικὴ βραδιά,
καὶ φεύγουν πρὸς τὰ δυτικὰ τῶν Μαραμποὺ τὰ σμήνη,
κάτι μὲ σπρώχνει ἐπίμονα νὰ γράψω στὸ χαρτί,
ἐκεῖνο, ποὺ παντοτινὴ κρυφὴ πληγή μου ἐγίνη.   

Νίκος Καββαδίας

 “Με ανοιξιάτικη
σε είδα βροχή να περνάς
και τα χρώματα 
του κόσμου χορεύοντας
μαζί μου σε πήρανε…”

Είναι το υπ. αριθμ. 5 από τα Τάνκα του Δημήτρη Αντωνίου

 “Πέφτει πριν δέσει
τ’ ολάνοιχτο λουλούδι
σαν πεφτάστερο
μια μέρα μεσημέρι
στ’ αδιάφορο χέρι σου.

”Είναι το υπ. αριθμ. 6 από τα Τάνκα του Δημήτρη Αντωνίου.

Κατερίνα Φωτιάδου (Artic)

Η ΘΑΛΑΣΣΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΠΟΙΗΤΩΝ
ΩΣ ΣΥΜΒΟΛΟ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΜΟΙΡΑΣ

Στο σύστημα των εθνικών αντιλήψεων των Ελλήνων για τον καθημερινό τους βίο το στίγμα του τοπίου είναι εμφανές και νομοτελειακό. Σ’ αυτό απεικονίζονται ευαισθησίες, εμπειρίες, ελπίδες, απογοητεύσεις, απαισιοδοξίες, πίκρες. O ήλιος, η θάλασσα, ο άνεμος, τα δένδρα, οι πέτρες εξυψώνονται σε σύμβολα της λογοτεχνικής γραφής, έτοιμα να υπηρετήσουν τον λογοτεχνικό σκοπό, το αισθητικό και ιδεολογικό δημιούργημα. Οι νεοέλληνες λογοτέχνες αντικρίζουν το ελληνικό τοπίο έχοντας εγκολπωθεί το στίχο του Σολωμού: «Πάντα ανοιχτά, πάντ’ άγρυπνα τα μάτια της ψυχής μου».

Η θάλασσα είναι ένα από τα αγαπημένα στοιχεία της φύσης για τον Σολωμό, την οποία και χρησιμοποίησε ως σύμβολο για την Μεγάλη Ιδέα, ένα στοιχείο καθαρά ελληνικό. Μέσα στα ποιήματα του, η φύση αναδεικνύει της αξίες του κόσμου. Αντιπροσωπεύει την ελληνική παράδοση, την ομορφιά και την αγαθοσύνη, ενώ παράλληλα της προσδίδει μεταφυσικές ιδιότητες.

Με τις ανεξίτηλες εντυπώσεις των παιδικών και νεανικών του χρόνων συνδέει και ο Ελύτης τη δική του βίωση της φύσης ως κληρονομιάς των προγόνων, ουσίας που διαποτίζει όλο του το είναι. Πολύ πριν από τις πρώτες ποιητικές δοκιμές ένιωσε μέσα του το σκίρτημα της μυθογένεσης, όπου το Αιγαίο δεν ήταν ένα γεωγραφικός τόπος αλλά η ίδια η μοίρα, «ένα είδος δακτυλικού αποτυπώματος». Η θάλασσα εκτός από στοιχείο της Ελλάδας, είναι αιώνια και ασταμάτητη, γι’ αυτό συμβολίζει τον χρόνο που περνά ασταμάτητος. Όμορφη και άγρια, γι’ αυτό συμβολίζει τον πόλεμο και την ειρήνη. Κρύβει μέσα της την σοφία των αιώνων και όμως ανανεώνεται συνεχώς, όπως και η νέα γενιά που πατάει πάνω στα χνάρια των προγόνων της. Για τον Ελύτη το Αιγαίο δεν είναι μόνο ένα σταθερό σημείο αναφοράς στην ποίησή του αλλά και ένας αγνός τόπος, μια Κιβωτός όπου η Ρωμιοσύνη εναπόθεσε τους θησαυρούς της ώστε να επιζήσουν αιώνια.

Το μοτίβο αυτό, αν και περιορισμένο σε έκταση, έχει στο έργο του Σεφέρη μια ιδιαίτερη βαρύτητα και βρίσκεται σε άμεση ανταπόκριση με ένα δικό του «πολύ οργανικό συναίσθημα που ταυτίζει την ανθρωπιά με την ελληνική φύση». Ο Σεφέρης, όπως ο Σολωμός και ο Ελύτης, χρησιμοποίησε τη θάλασσα ως σύμβολο. Έγραψε στην κοινή νεοελληνική για τον θάνατο, τον πόνο και τη θλίψη, την αρχαία Ελλάδα και το Θεό. Τα ποιήματα περιέχουν εικόνες από τα ελληνικά νησιά και μνήμες από την αρχαιότητα. Στην ποίηση του Σεφέρη τα πολυσήμαντα σύμβολα της θάλασσας στρέφονται κυρίως προς την οικουμενική θέαση της ιστορικής μοίρας του ελληνικού κόσμου. Με αναφορές στο πέλαγο «τόσο πικρό για την ψυχή σου», κάποτε ο ποιητής στοχάζεται τις πίκρες από εθνικές ήττες και απώλειες και η μορφή της Γοργόνας που επιμένει να ρωτά για τον Μεγαλέξανδρο διαπερνά τους στίχους του και γίνεται το τυπογραφικό του σήμα.

Η μόνιμη ψυχοσωματική επαφή με τη θάλασσα ανοίγει τη διάσταση της απεραντοσύνης που αγγίζει όχι μόνο τις παραστάσεις του χώρου αλλά και κατηγορίες όπως η αιωνιότητα, η κίνηση, ο αγώνας, η αναζήτηση. Για τον Ρίτσο γίνεται επιπλέον σύμβολο αντίστασης στον θάνατο και στις βαριές οικογενειακές απώλειες. Έτσι ο Γιάννης Ρίτσος λέει: «Απ’ την πληγή μας ξεκινάει το πέλαγος». Όπως κι η ελευθερία κόντρα στο θάνατο, καθώς ο ποιητής συνεχίζει: «Χαλκάς δε στέκει στους αστραγάλους της θάλασσας/ χαλκάς δε στέκει στη θαλασσινή καρδιά μας/ Αντίο αγάπες και πατρίδες».

Οι ποιητές στους οποίους αναφερόμαστε γεννήθηκαν δίπλα στη θάλασσα: ο Σολωμός στη Ζάκυνθο, ο Ελύτης στην Κρήτη, ο Σεφέρης στη Σμύρνη, ο Ρίτσος στη Μονεμβασιά. «…Για πολλούς από μας οι πλώρες των καραβιών έχουν μια θέση στο παιδικό μας εικονοστάσι» ομολογεί ο Σεφέρης και ο Ρίτσος στο όψιμο «Τερατώδες αριστούργημα» θυμάται πως έμενε ώρες και ώρες από μικρό παιδί στον βράχο της Μονεμβασιάς «με ασάλευτα τα βλέφαρά μου/ αγνάντια στη Μυρτώα Θάλασσα αντιγράφοντας τη στάση ενός μαρμάρινου Ποσειδώνα».

Αυτή τη θάλασσα ο λαός μας τη γνωρίζει από τα πανάρχαια χρόνια. Είναι «η θάλασσα του πρωινού», όταν την κοιτά ο Καβάφης, θέλοντας να γαληνέψει λίγο η ψυχή του απ’ «τες φαντασίες» και «τα ινδάλματα της ηδονής». Η θάλασσα, όπως τη βλέπει ο Νάνος Βαλαωρίτης: «Τις νύχτες το πέλαγος ροχαλίζει σαν άνθρωπος που βλέπει εφιάλτες». Άλλο, λοιπόν, ν’ αγναντεύεις τη θάλασσα, καλοσυνάτη ή τρικυμισμένη, οραματιζόμενος «ν’ αποκτήσεις» κάποτε στα λιμάνια του κόσμου «ηδονικά μυρωδικά κάθε λογής» κι άλλο να τη βιώνεις από ανάγκη για τον επιούσιο, όταν το καράβι κόβεται στα δυο καταμεσής στο πέλαγος.

Η Ελλάδα μέσω της ποίησης έγινε το καράβι που ταξίδεψε καταμεσίς στο πέλαγος, υπομένοντας τις κατά καιρούς καταιγίδες και φουρτούνες. Ακόμα και όταν η γη κατακτήθηκε, καταστράφηκε και ρημάχτηκε, η θάλασσα παρέμεινε ελεύθερη, ανεξάντλητη και ανεξάρτητη, όπως και το ελληνικό ιδεώδες. Ήταν πάντα ένα σύμβολο αναγέννησης του λαού και όσων κάνεις δεν μπορεί ποτέ να κλέψει από κανέναν. Τότε που όλα δείχνουν πως το τέλος πλησιάζει και το παρόν είναι σκοτεινό, το παρελθόν μάς δείχνει την πορεία προς ένα καλύτερο μέλλον.

Η θάλασσα δεν σταματά ποτέ να κινείται, μοιάζει με τον χρόνο που κυλά διαρκώς, τίποτε δεν σταματά όσα θα γίνουν και τίποτε δεν φέρνει πίσω όσα έγιναν. Είναι η ίδια θάλασσα με εκείνη που ταξίδεψαν οι πρόγονοί μας και που μας συνδέει μαζί τους, υπενθυμίζοντάς μας ότι όσο υπάρχει η ποίηση, τα εμπόδια που έρχονται δεν μοιάζουν απροσπέλαστα και ικανά να βουλιάξουν αυτό το καράβι.

Βασιλική Δραγούνη

12η Ετήσια Συνάντηση Σύγχρονων Ελλήνων Δημιουργών:

«Τη θάλασσα και το φως της Ελλάδας αγάπησα…»

Πνευματικό Κέντρο Πετρούπολης, Οκτώβριος 2018

Τα ποιήματα του Αιγαίου

«Tις ιδέες μου όλες ενησιώτισα» συλλαβίζει ο Οδυσσέας Ελύτης στον 13ο Ψαλμό των Παθών τού «Αξιον Eστί» και συνεχίζει να ψέλνει στο «Δοξαστικόν»:

Η ΘΑΛΑΣΣΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗ

Τη θάλασσα τη θάλασσα ποιος θα μπορέσει να την εξαντλήσει;

Γ. Σεφέρης

Κ. Παρθένης – Το λιμάνι της Καλαμάτας 

Αριστοτέλης Βαλαωρίτης – Ἡ Ξανθούλα«Μ᾿ ἀρέσ᾿ ἡ θάλασσα, γιατί μοῦ μοιάζει,
μ᾿ ἀρέσει, σ᾿ ἄκουσα να λες  κρυφά,
πότε ἀγριεύεται, βόγγει, στενάζει,
και πότε ὁλόχαρη παίζει γελᾷ.
Δεν εἶν᾿ ὁλόξανθη σαν τα μαλλιά μου;
Δεν εἶν᾿ ὁ κόρφος μου σαν τον ἀφρό;
Μέσα στα μάτια μου τα γαλανά μου
δεν ἔχω κύματα, τάφο, οὐρανό;
Μ᾿ ἀρέσ᾿ ἡ θάλασσα, γιατί μοῦ μοιάζει,
κι ἂς ἔχῃ μέσα της κόσμο θεριά…
Μη στην   καρδούλα μου μη δε   φωλιάζει
ἀγάπη ἀχόρταγη, σκληρή φωτιά;»
Κ᾿ ἐγὼ ἐχαιρόμουνα που χολιασμένη
φαρμάκι μὤσταζες μες στην ψυχή,
τη ζήλειά σου ἔβλεπα ξαγριωμένη,
στα χείλη σου ἔβραζε κάθε πνοή.
Τότ᾿ ἐκρεμάστηκα στην τραχηλιά σου
τη φλόγα σὤσβυσα με δυο   φιλιά,
την ὄψι ἐβύθισα μες στα μαλλιά σου,
στον κόρφο σου ἔστησα κρυφή φωλιά.
«Κῦμα μου ἀνήμερο, ψυχή μου, φθάνει.
Μὴ μ᾿ ἀγριεύεσαι,πλάγιασ᾿ ἐδῶ…
Θἆμαι για σένανε γλυκό λιμάνι…
Τί ἀξίζει ἡ θάλασσα χωρίς γιαλό;»

Νικόλαος Λύτρας – Βάρκα με πανί

Κώστας Βάρναλης – ΠΡΟΛΟΓΟΣ στο Φως που καίει

Να σ’ αγναντεύω, θάλασσα, να μη χορταίνω
απ’ το βουνό ψηλά
στρωτή και καταγάλανη και μέσα να πλουταίνω
απ’ τα μαλάματά σου τα πολλά.

Να ναι χινοπωριάτικον απομεσήμερο, όντας
μετ’ άξαφνη νεροποντή
χυμάει μες απ’ τα σύνεφα θαμπωτικά γελώντας
ήλιος χωρίς μαντύ.

Να ταξιδεύουν στον αγέρα τα νησάκια, οι κάβοι,
τ’ ακρόγιαλα σα μεταξένιοι αχνοί
και με τους γλάρους συνοδιά κάποτ’ ένα καράβι
ν’ ανοίγουν να το παίρνουν οι ουρανοί.

Ξανανιωμένα απ’ το λουτρό να ροβολάνε κάτου
την κόκκινη πλαγιά χορευτικά
τα πεύκα, τα χρυσόπευκα, κι’ ανθός του μαλαμάτου
να στάζουν τα μαλλιά τους τα μυριστικά.

Κι’ αντάμα τους να σέρνουνε στο φωτεινό χορό τους
ως μέσα στο νερό
τα ερημικά χιονόσπιτα-κι’ αυτά μες στ’ όνειρό τους
να τραγουδάνε, αξύπνητα καιρό.

Έτσι να στέκω, θάλασσα, παντοτεινέ έρωτά μου
με μάτια να σε χαίρομαι θολά
και να ναι τα μελλούμενα στην άπλα σου μπροστά μου,
πίσω κι’ αλάργα βάσανα πολλά.

Ως να με πάρεις κάποτε, μαργιόλα συ,
στους κόρφους σου αψηλά τους ανθισμένους
και να με πας πολύ μακρυά απ’ τη μαύρη τούτη Κόλαση,
μακρυά πολύ κι’ από τους μαύρους κολασμένους

Κ. Μαλέας – Σαντορίνη 

Νικηφόρος Βρεττάκος – Συνάντηση με τη θάλασσα
Ίσως είναι το μητρικό σου αλάτι
που σήμερα μ’ έφερε, θάλασσα,
κοντά σου. Αλλά κι αν ακόμη
δεν είσαι μητέρα μου, μοιάζουμε
πάντως. Μπορεί και τα λόγια μου
να είναι αέρας σαν τα δικά σου.
Καιρός είναι άλλωστε ν’ αφήσουμε
τα όνειρα, σαν μια φούχτα άμμο
που τη ρίχνουμε πίσω μας. Αρκεί
πως αυτός ο παράδοξα όμορφος
κόσμος μάς μάγεψε. Μεθύσαμε
θάλασσα!
Τόσο η ψυχή μου όσο
κ’ εσύ, τον γιομίσαμε κύματα.

Θεόφραστος Τριανταφυλλίδης – Δυο παιδιά στην παραλία

Νίκος Γκάτσος – Φέρτε μου τη θάλασσα

Φέρτε μου τη θάλασσα να την προσκυνήσω,
φέρτε μου τον ήλιο της να προσευχηθώ.
Έθρεψα τα σπλάχνα σου, κύμα πελαγίσιο,
με χιλιάδες μνήματα μέσα στο βυθό.

Φέρτε μου τη θάλασσα να την προσκυνήσω,
φέρτε μου τον ήλιο της να προσευχηθώ.
Φέρτε μου τη θάλασσα να την τραγουδήσω,
φέρτε μου τον ήλιο της για να ζεσταθώ.

Οι νεκρές αγάπες μου δεν θα ‘ρθούνε πίσω,
βάλτε με στον κόρφο της ν’ αποκοιμηθώ.
Φέρτε μου τη θάλασσα να την τραγουδήσω,
φέρτε μου τον ήλιο της για να ζεσταθώ.
Φέρτε μου τη θάλασσα να την προσκυνήσω,
φέρτε μου τον ήλιο της να προσευχηθώ.

Βάσος Γερμενής – Βάρκες

Γεώργιος Δροσίνης – Ἡ θάλασσα και τα ποτάμια

Πῆγαν τα ποτάμια
παραπονεμένα
κι εἶπαν τῆς θαλάσσης:
Φέρνομε σ᾿ ἐσένα
ὅλα μας τα πλούτη,
ὅλη τη χαρά μας,
ὅλη τη ζωή μας,
ὅλα τα νερά μας.
Και για   πληρωμή μας
συ τί μᾶς χαρίζεις;
Παίρνεις τὰανερά μας
και μᾶς τ᾿ ἁρμυρίζεις!

Και τους  εἶπ᾿ ἐκείνη:
Πῶς μπορῶ ν᾿ ἀλλάξω;
Τα γλυκά νερά σας
πῶς να τα   φυλάξω;
Εἶμ᾿ ἀπό τη  φύση
ἁρμυρή πλασμένη
Κι ἁρμυρό κοντά μου
κάθε τί θα γένει.
Τα παράπονά σας
πᾶνε στα χαμένα.
Θέτε το καλό σάς;
φεύγετ᾿ ἀπό μένα.

Άγγελος Γιαλλινάς – Στο ψάρεμα

Κική Δημουλά – Εξοπλισμός θερινών αναγκών
Απόσπασμα

Άπαντα τα λάμδα της θαλάσσης
προσεκτικά να τ’ ανεβάζει ένα ένα
μέσα σε διάφανα μπλε σταγονίδια μη σπάσουν
ο γερανός του γλάρου.

Ποια θάλασσα;
Σκέτο νερό πειρατής οφθαλμαπάτης.
Πρόσφυγας εκ της μακρινής κοσμογονίας.
Εκμαυλιστικά απέραντο χάρη στις βαραθρώσεις
σχιζοειδής οξυθυμίες αρχικά του σύμπαντος.
Οφθαλμοπόρνος της ιερόδουλης φυγής.

Ποια θάλασσα;
Καιρός να επικρατήσει η λογική
του σώματος ετούτου που διαθέτεις.

Ντύσου και κολύμπα.
(Απαγορεύεται η ρίψις δακρύων.
Είναι που είναι από μόνη της αλμυρή
λύσσα η ωριμότης).

Βασίλειος Χατζής – Πρωινό στην Κέρκυρα

Οδυσσέας Ελύτης -Μικρή Πράσινη Θάλασσα

Μικρή πράσινη θάλασσα δεκατριῶ χρονῶ
Πού θά ‘θελα νά σέ υἱοθετήσω
Νά σέ στείλω σχολεῖο στήν Ἰωνία
Νά μάθεις μανταρίνι καί ἄψινθο

Μικρή πράσινη θάλασσα δεκατριῶ χρονῶ
Στό πυργάκι τοῦ φάρου τό καταμεσήμερο
Νά γυρίσεις τόν ἥλιο καί ν’ ἀκούσεις
Πῶς ἡ μοίρα ξεγίνεται καί πῶς
Ἀπό λόφο σέ λόφο συνεννοοῦνται

Ἀκόμα οἱ μακρινοί μας συγγενεῖς
Πού κρατοῦν τόν ἀέρα σάν ἀγάλματα
Μικρή πράσινη θάλασσα δεκατριῶ χρονῶ
Μέ τόν ἄσπρο γιακά καί τήν κορδέλα
Νά μπεῖς ἀπ’ τό παράθυρο στή Σμύρνη

Νά μοῦ ἀντιγράψεις τίς ἀντιφεγγιές στήν ὀροφή
Ἀπό τά Κυριελέησον καί τά Δόξα Σοι
Καί μέ λίγο Βοριά λίγο Λεβάντε
Κύμα το κύμα νά γυρίσεις πίσω
Μικρή πράσινη θάλασσα δεκατριῶ χρονῶ

Γιά νά σέ κοιμηθῶ παράνομα
Καί νά βρίσκω βαθιά στήν ἀγκαλιά σου
Κομμάτια πέτρες τά λόγια τῶν Θεῶν
Κομμάτια πέτρες τ’ ἀποσπάσματα τοῦ Ἡράκλειτου

Μιχάλης Οικονόμου – Θαλασσινό τοπίο

Γιώργος Θέμελης – Σε ποιά θάλασσα

Σε ποια θάλασσα,
ποιός ουρανός
σ’ ἔχει φιλήσει;..
Τα μαλλιά σου τρυποῦν
την καρδιά τοῦ ἀνέμου,
σαν τα δέντρα και σαν τα  ταξίδια!

Το χέρι σου χαμόγελο,
φωνή σαν τοῦ νεροῦ,
σαν κοριτσιοῦ κάτασπρη ντάλια!
Ὅπου κι ἂν κοιτάξεις,
προβάλλει το πρόσωπό σου,
κατεβαίνει το βλέμμα σου
από χίλια
λουλούδια!

Κοίταξε, κάλλιο,
τον ἴσκιο που πέφτει,
τον καβαλλάρη τῆς βροχῆς,
το χαμογέλιο
τοῦ καλοῦ θεοῦ!..

Σπύρος Βασιλείου –  Το χρώμα που έπαιρνε η θάλασσα πέρυσι το καλοκαίρι, 1963

Κ. Π. Καβάφης – Φωνή απ’ την Θάλασσα

Βγάζει η θάλασσα κρυφή φωνή —
φωνή που μπαίνει
μες στην καρδιά μας και την συγκινεί
και την ευφραίνει.

Τραγούδι τρυφερό η θάλασσα μας ψάλλει,
τραγούδι που έκαμαν τρεις ποιηταί μεγάλοι,
ο ήλιος, ο αέρας και ο ουρανός.
Το ψάλλει με την θεία της φωνή εκείνη,
όταν στους ώμους της απλώνει την γαλήνη
σαν φόρεμά της ο καιρός ο θερινός.

Φέρνει μηνύματα εις ταις ψυχαίς δροσάτα
η μελωδία της. Τα περασμένα νειάτα
θυμίζει χωρίς πίκρα και χωρίς καϋμό.
Οι περασμένοι έρωτες κρυφομιλούνε,
αισθήματα λησμονημένα ξαναζούνε
μες στων κυμάτων τον γλυκόν ανασασμό.

Τραγούδι τρυφερό η θάλασσα μας ψάλλει,
τραγούδι που έκαμαν τρεις ποιηταί μεγάλοι,
ο ήλιος, ο αέρας και ο ουρανός.
Και σαν κυττάζεις την υγρή της πεδιάδα,
σαν βλέπεις την απέραντή της πρασινάδα,
τον κάμπο της πούναι κοντά και τόσο μακρυνός,
γεμάτος με λουλούδια κίτρινα που σπέρνει
το φως σαν κηπουρός, χαρά σε παίρνει
και σε μεθά, και σε υψώνει την καρδιά.
Κι αν ήσαι νέος, μες σταις φλέβες σου θα τρέξη
της θάλασσας ο πόθος· θα σε ’πη μια λέξι
το κύμα απ’ τον έρωτά του, και θα βρέξη
με μυστική τον έρωτά σου μυρωδιά.

Βγάζει η θάλασσα κρυφή φωνή —
φωνή που μπαίνει
μες στην καρδιά μας και την συγκινεί
και την ευφραίνει.

Τραγούδι είναι, ή παράπονο πνιγμένων; —
το τραγικό παράπονο των πεθαμένων,
που σάβανό των έχουν τον ψυχρόν αφρό,
και κλαίν για ταις γυναίκες των, για τα παιδιά των,
και τους γονείς των, για την έρημη φωλιά των,
ενώ τους παραδέρνει πέλαγο πικρό,

σε βράχους και σε πέτραις κοφτεραίς τους σπρώχνει,
τους μπλέκει μες στα φύκια, τους τραβά, τους διώχνει,
κ’ εκείνοι τρέχουνε σαν νάσαν ζωντανοί
με ολάνοιχτα τα μάτια τρομαγμένα,
και με τα χέρια των άγρια, τεντωμένα,
από την αγωνία των την υστερνή.

Τραγούδι είναι, ή παράπονο πνιγμένων;—
το τραγικό παράπονο των πεθαμένων
που κοιμητήριο ποθούν χριστιανικό.
Τάφο, που συγγενείς με δάκρυα ραντίζουν,
και με λουλούδια χέρια προσφιλή στολίζουν,
και που ο ήλιος χύνει φως ζεστό κ’ ευσπλαγχνικό.

Τάφο, που ο πανάχραντος Σταυρός φυλάει,
που κάποτε κανένας ιερεύς θα παή
θυμίαμα να κάψη και να ‘πη ευχή.
Χήρα τον φέρνει που τον άνδρα της θυμάται
ή υιός, ή κάποτε και φίλος που λυπάται.
Τον πεθαμένο μνημονεύουν· και κοιμάται
πιο ήσυχα, συγχωρεμένη η ψυχή. 

Κώστας Γραμματόπουλος – Αιγαίον VI, 1970

Νίκος Καββαδίας – Σπουδή θαλάσσης

Αγνάντευε απ’ το κάσσαρο τη θάλασσα ο “Πυθέας”
κι όλο δεξιά και αριστερά σκουντούφλαγε βαριά.
Κι απάνω στο άρμπουρο, ο μουγγός, ο γιος της Δωροθέας,
είχε κιαλάρει δυο γυμνές γυναίκες στη στεριά.

Τότε στην Πίντα κλέψαμε του Αζτέκου την κορνιόλα.
Τραγίσιο δέρμα το κορμί και μέσαθε πουρί.
Φορτίο ποντίκια και σκορπιοί τσιφάρι, στα πανιόλα.
Στο Πάλος κουβαλήσαμε το αγιάτρευτο σπυρί.

Και προσκυνώντας του μεγάλου Χάνου τ’ αποκείνα
καβάλα στις μικρόσωμες Κινέζες στις πιρόγες,
– μετάξι ανάριο τρίχωμα, τριανταφυλλένιες ρώγες –
φέραμε κείνον τον κλεμμένο μπούσουλα απ’ την Κίνα.

Δεμένα τα ποδάρια μας στου Πάπα τις γαλέρες
κουρσεύαμε του ωκεανού τα πόρτα ή τα μεσόγεια.
Σπέρναμε όπου περνούσαμε πανούκλα και χολέρα
μπερδεύοντας με το τρελό μας σπέρμα όλα τα σόγια.

Όπου γυναίκα, σε ναούς, καλύβα ή σε παλάτι,
σε κάσες με μπαχαρικά ή πίσω από βαρέλια,
μας καθαρίζαν τις παλιές πληγές από το αλάτι,
πότε ντυμένες στα χρυσά και πότε στα κουρέλια.

Απίκου πάντα οι άγκυρες και οι κάβοι πάντα ντούκια.
Ορθοί πάντα κι αλύγιστοι στην ανεμορριπή,
μασώντας, σαν τα ζωντανά, μπανάνες και φουντούκια,
κατάβαθα πιστεύοντας: αμάρτημα η ντροπή.

Στα όρτσα να προλάβουμε. Τραβέρσο και προχώρα.
Να πάμε να ξοδέψουμε την τελευταία ριξιά
σε κείνη την απίθανη σ’ όλο τον κόσμο χώρα
που τα κορίτσια το ‘χουνε στα δίπλα ή και λοξά.

Παναγιώτης Τέτσης – Ύδρα, θάλασσα, 1998

Νίκος Καρούζος – Θάλασσα: η αρχαιότητα της γεωγραφίας
Μια μεγάλη θάλασσα στο τετράγωνο είναι μάλλον ένα πέλαγος

μια μεγάλη θάλασσα στον κύβο είναι ο βαθυστέναχτος ωκεανός…
Ο μετάλλινος λυρισμός του γηραλέου αιώνα μας
του μυτερού καιρού μας του ουρανοξύστη
που νυχτερεύει σε ακατέργαστο έρωτα διδάσκοντας
ερημία στην έναστρη γλαφυρότητα της καμπύλης
κι ανεχόρταγα φιλιέται στα νυχτιάτικα κοιμητήρια
με τη ψηλόφλογη κι απαρομοίαστη άλγεβρα
τη στιλπνότατη αραπίνα του Μεσαίωνα –
ο μετάλλινος λυρισμός που διαφεντεύει τα πλήθη και συνταράζει
το γαλαζοπράσινο ροχάλισμα των κυμάτων
εκείνος όπου ποτέ δεν την έμαθε
την αθάμπωτη φωταψία της ακατάκριτης τίγρης
κάνει χιλιάδες την οργή κι αμέτρητη τη θλίψη
βρωμίζοντας τη μεγάλη μας αρχαιότητα: τη θάλασσα
τη λάμπουσα μητέρα της βιολογίας.

Τι σύνολα συνωστίζονται στα ευλύγιστα του Νηρέα τα βάραθρα
τι σύνολα διαπρέπουν έρημα κι αλάλητα
στη μονοκόμματη σιγή στ’ αξήλωτα τα βάθια…
Βλέπεις τον εύοσμο ρυθμό φιλότητας και έριδας
τον άρρητο ρυθμό που δεν αλλάζει
μα όμως ούτε που μεινέσκει μια κατάφορτη στιγμή
στα βρόχια της ασάλευτης ταυτότητας
έσω κι ένα κοιμισμένο δευτερόλεπτο
στην ίδια λάμψη την αλαφρογέννητη
στου γερο-φόβου το χιλιοσκότεινο κάτεργο
μη στέργοντας το ίδιο στασίδι –
μακρόσυρτο κι άναυδο μυστήριο
που ρέπει μ’ άφαντους χορούς απ’ αναρίθμητα
τραγουδιστά κι αμάντευτα ηλεκτρόνια
στη μανιώδη κίνηση τη σκλάβα του νερού με τόσα χρώματα.

Βλέπεις τη φύση και τη λες Αγνούλα μες στη θάλασσα
την ομορφιά στοχάζοντας πιότερο δακρυσμένη
τα ερεβώδη γεγονότα δίχως
του προπάτορα πόνου την αλλόφρονη κραυγή
το άπειρο κοντινότερο στην οικουμένη.
Βλέπεις τη μάνα τρικυμία σαν αρχόντισσα
να συναδράχνει τα δρακόντεια παιδιά της
τα γαλανόστηθα κύματα στον πόλεμο
τον αναμάρτητο με τ’ άστρα.

Βλέπεις την άσπιλη κι ατρέμιστη σιγή
σε γάμο στυγερό με τα ουρλιάσματα
κραδαίνεις ύψη γοερά, την άσωτη χαρά την καταιγιδα
να τους κερνά τους κεραυνούς ωσάν
ξεστήθωτες νεράιδες κι όπως
ο μέγας υετός απ’ του νερού το βάρβαρο φτεράκισμα,
το λάγνο βροντοκόπι, ξεθυμαίνει
ηδονικά ραγίσματα στα λιπόσαρκα σύγνεφα τα ξεθεωμένα
χαρίζουν ένα λιγοστό γαλάζιο βλαστερής ουρανοφάνειας
προβάλλει σώος ο μουγγός ο ήλιος ο μαχαιροβγάλτης
και τη μαυρίλα γύρωθε την κρεουργεί και την πεθαίνει
γιατί είναι αυτός που και τη νύχτα τη γενέτειρα
την έχει στη δική του τυραννίδα
την έχει και του τραγουδά στο βάραθρο
με μια μεγάλη φεγγαρόχαρη κιθάρα.

Στομώνει ο ύπνος τη ζωή και την υψώνει ως το θάνατο
τη στεφανώνει μ’ ένα έρημο στραφτάλισμα του Άδη
κι αν είναι δόξασμα θωριάς η πικροθάλασσα
κι αν είν’ το πιο ζωγραφιστό και θείο χασομέρι
καθώς απλώνει τον αφρόπλαστο χιτώνα της το τίποτα
στα σεμνόχρωμα βράχια τα ορυχτόζωα
κι αλλάζοντας αμέσως αθωότητα
πισωδρομίζει στα δικά της τρυφερά σκοτάδια
σημάδι της αλήθειας τούτης ας υπάρχει
του ποιήματος ο ήχος.

Γιάννης Τσαρούχης – Νέος κοιμισμένος δίπλα στη θάλασσα

Κ. Καρυωτάκης – Το Εγκώμιο της Θαλάσσης

Ι)

Η θάλασσα είναι η μόνη μου αγάπη. Γιατί έχει την όψη του ιδανικού. Και τ’ όνομά της είναι ένα θαυμαστικό.

Δε θυμάμαι το πρώτο αντίκρισμά της. Χωρίς άλλο θα κατέβαινα από μια κορφή, φέρνοντας αγκαλιές λουλούδια. Παιδί ακόμα, εσκεπτόμουν το ρυθμό του φλοίσβου της. Ξαπλωμένος στην αμμουδιά, εταξίδευα με τα καράβια που περνούσαν. Ένας κόσμος γεννιόταν γύρω μου. Οι αύρες μού άγγιζαν τα μαλλιά. Αστραφτε η μέρα στο πρόσωπό μου και στα χαλίκια. Όλα μου ήταν ευπρόσδεκτα: ο ήλιος, τα λευκά σύννεφα, η μακρινή βοή της.

Αλλά η θάλασσα επειδή ήξερε, είχε αρχίσει το τραγούδι της, το τραγούδι της που δεσμεύει και παρηγορεί.

Είδα πολλά λιμάνια. Στοιβαγμένες πράσινες βάρκες επήγαιναν δώθε κείθε σαν εύθυμοι μικροί μαθητές. Κουρασμένα πλοία, με ονόματα περίεργα, εξωτικά, ύψωναν κάθε πρωί τη σκιά τους. Ανθρωποι σκεφτικοί, ώριμοι από την άλμη, ανέβαιναν σταθερά τις απότομες, κρεμαστές σκάλες. Αγρια περιστέρια ζυγίζονταν στις κεραίες.

Ύστερα ενύχτωσε. Μια κόκκινη γραμμή στον ορίζοντα, μόλις έβρισκε απάντηση στις ράχες των μεγάλων, αργών κυμάτων. Εσάλευαν σαν από κάποια μυστική, εσωτερική αιτία, και άπλωναν πλησιάζοντας, για να σπάσουν απαλά, βουβά. Όλα τ’ άλλα — ο ουρανός, τα βουνά αντίκρυ, το ανοιχτό πέλαγος — ένα τεράστιο μάυρο παραπέτασμα.

ΙΙ)

Έζησε κανείς θλιβερά πράγματα. (Σπίτια μαύρα, κλειστά. Αναιμικά, εξόριστα δέντρα του δρόμου. Η «μαντάμα» μετράει απογοητευμένη τις μάρκες της. Στην πλατεία οι λούστροι, κουρασμένοι να κάθονται, σηκώνονται και παίζουν μεταξύ τους. Ο νέος νομάρχης, με μονόκλ, επροσφώνησε τους υπαλλήλους. Δίπλα εξύπνησαν για να πάρουν το τρένο. Ποτά ανδρών 10 δρ., ποτά γυναικών 32,50 δρ.) Στον άνεμο ανοίγει ένα παράθυρο, κ’ έρχεται μπροστά μας. Όλα ξεχνιούνται. Είναι εκεί, άσπιλη, απέραντη, αιώνια. Με το πλατύ της γέλιο σκεπάζει την ασχήμια της. Με τη βαθύτητά της μυκτηρίζει. Η ψυχή του εμπόρου πεθαμένη και περπατεί. Η ψυχή της κοσμικής κυρίας φορεί τα πατίνια της. η ψυχή του ανθρώπου λούζεται στην αγνότητα της θαλάσσης. Βρίσκει η νοσταλγία μας διέξοδο και ο πόνος μας την έκφρασή του.

Ιωάννης Αλταμούρας- Θάλασσα 

Κώστας Ουράνης – Στη θάλασσα

Ω Θάλασσα! σαν ήμουνα παιδί, εξεκινούσα
απ’ το μικρό μου το χωριό κι ερχόμουνα σε σένα
κι από ‘να βράχο κοίταζα, ρεμβαστικά, για ώρες
τα κύματά σου κάτω μου να σκάζουν αφρισμένα.

Μέσα μου σάλευε η ψυχή για μακρινά ταξίδια
κι ονειρευόμουνα λαμπρές, μεγάλες πολιτείες
όπου θα ζούσα μια ζωή φανταχτερή, παρόμοια
μ’ εκείνη που σε ξενικές εδιάβαζα ιστορίες.

Τώρα, από κείνον τον καιρό έχουν περάσει χρόνια,
τα βήματά μου έσυρα σε πλήθος ξένους τόπους
και γνώρισα όλες τις ζωές και όλους τους ανθρώπους
και, κουρασμένος, έρχομαι σήμερα να ξεχάσω
της ταραγμένης μου ζωής τη μάταιη ιστορία

μες τη δική σου, ω Θάλασσα, μεγάλη ανησυχία!

Κ Βολανάκης – Το λιμάνι του Βόλου

Κωστής Παλαμάς – Μία Πίκρα

Τα πρώτα μου χρόνια τ’ αξέχαστα τα ‘ζησα
κοντά στ’ ακρογιάλι,
στη θάλασσα εκεί τη ρηχή και την ήμερη,
στη θάλασσα εκεί την πλατιά, τη μεγάλη.

Και κάθε φορά που μπροστά μου η πρωτάνθιστη
ζωούλα προβάλλει,
και βλέπω τα ονείρατα κι ακούω τα μιλήματα
των πρώτων μου χρόνων κοντά στο ακρογιάλι,

στενάζεις καρδιά μου το ίδιο αναστέναγμα:
Να ζούσα και πάλι
στη θάλασσα εκεί τη ρηχή και την ήμερη,
στη θάλασσα εκεί την πλατιά, τη μεγάλη.

Μια μένα είναι η μοίρα μου, μια μένα είν’ η χάρη μου,
δεν γνώρισα κι άλλη:
Μια θάλασσα μέσα μου σα λίμνη γλυκόστρωτη
και σαν ωκιανός ανοιχτή και μεγάλη.

Και να! μεσ’ στον ύπνο μου την έφερε τ’ όνειρο
κοντά μου και πάλι
τη θάλασσα εκεί τη ρηχή και την ήμερη,
τη θάλασσα εκεί την πλατιά, τη μεγάλη.

Κι εμέ, τρισαλίμονο! μια πίκρα με πίκραινε,
μια πίκρα μεγάλη,
και δε μου τη γλύκαινες πανώριο ξαγνάντεμα
της πρώτης λαχτάρας μου, καλό μου ακρογιάλι!

Ποια τάχα φουρτούνα φουρτούνιαζε μέσα μου
και ποια ανεμοζάλη,
που δε μου την κοίμιζες και δεν την ανάπαυες,
πανώριο ξαγνάντεμα κοντά στ’ ακρογιάλι;

Μια πίκρα είν’ αμίλητη, μια πίκρα είν’ αξήγητη,
μια πίκρα μεγάλη,
η πίκρα που είν’ άσβηστη και μεσ’ τον παράδεισο
των πρώτων μας χρόνων κοντά στο ακρογιάλι.

Γεώργιος Ροϊλός – Τοπίο με θάλασσα 

Γιάννης Ρίτσος – Το εμβατήριο του ωκεανού 

απόσπασμα

ΘΑΛΑΣΣΑ θάλασσα
στο νου στην ψυχή και στις  φλέβες μας θάλασσα.
Εἴδαμε τα πλοῖα να φέρνουν τις μυθικές χῶρες
ἐδῶ στην ξανθή αμμουδιά
ὅπου ἀργοποροῦν οἱ βραδινοί ὁδοιπόροι.
Ντύσαμε τις παιδικές ἀγάπες μας
με νωπά φύκια.
Προσφέραμε στους θεούς τῆς ἀκρογιαλιᾶς
ὄστρακα στιλπνά και βότσαλα.
Χρώματα πρωινά διαλυμένα στο νερό
πυρκαϊές δειλινῶν στους ὤμους τῶν γλάρων
κατάρτια που δείχνουν το ἄπειρο
ανοιχτά κατώφλια στο βῆμα τῆς νύχτας
και πάνω ἀπ’ τον ὕπνο τῆς πέτρας
μετέωρο κατάφωτο ἀσίγαστο
το τραγούδι τῆς θάλασσας
να μπαίνει ἀπ’ τα μικρά παράθυρα
να σχεδιάζει κήπους λάμψεις και ὄνειρα
στα νωπά τζάμια και στα   κοιμισμένα μέτωπα.

Σπύρος Παπαλουκάς –  Θάλασσα στην Πάρο, 1948.

Γ.Σεφέρης – Η θάλασσα…

Η θάλασσα, πώς έγινε έτσι η θάλασσα
Άργησα χρόνια στα βουνά,
με πλήγωσαν οι πυγολαμπίδες.
Τώρα σε τούτο τ’ ακρογιάλι περιμένω
ν’ αράξει ένας άνθρωπος
ένα υπόλειμμα, μια σχεδία.

Μα μπορεί να κακοφορμίσει η θάλασσα;
Ένα δελφίνι την έσκισε μια φορά
κι ακόμη μια φορά
η άκρη του φτερού ενός γλάρου.
Κι όμως ήταν γλυκό το κύμα
όπου έπεφτα παιδί και κολυμπούσα
κι ακόμη σαν ήμουν παλληκάρι
καθώς έψαχνα σχήματα στα βότσαλα,
γυρεύοντας ρυθμούς,
μου μίλησε ο θαλασσινός Γέρος:

«Εγώ είμαι ο τόπος σου,
ίσως να μην είμαι κανείς
αλλά μπορώ να γίνω αυτό που θέλεις»

Γιολδάσης Δημήτρης-Ορμίσκος με πλεούμενα

Γιώργος Σαραντάρης -Άλλοτε η θάλασσα

Άλλοτε η θάλασσα μας είχε σηκώσει στα φτερά της
Μαζί της κατεβαίναμε στον ύπνο
Μαζί της ψαρεύαμε τα πουλιά στον αγέρα
Τις μέρες κολυμπούσαμε μέσα στις φωνές
και τα χρώματα
Τα βραδιά ξαπλώναμε κάτω απ’ τα δέντρα και τα σύννεφα
Τις νύκτες ξυπνούσαμε για να τραγουδήσουμε
Ήταν τότε ο καιρός τρικυμία χαλασμός κόσμου
Και μονάχα ύστερα ησυχία
Αλλά εμείς πηγαίναμε χωρίς να μας εμποδίζει κανείς
Να σκορπάμε και να παίρνουμε χαρά
Από τους βράχους ως τα βουνά μας οδηγούσε
ο Γαλαξίας
Και όταν έλειπε η θάλασσα ήταν κοντά ο θεός

Κώστας Τσόκλης

Δ. Σολωμός – Γαλήνη

Δὲν ἀκούεται οὔτ᾿ ἕνα κῦμα
εἰς τὴν ἔρμη ἀκρογιαλιά,
Λὲς καὶ ἡ θάλασσα κοιμᾶται
μὲς τῆς γῆς τὴν ἀγκαλιά.

Γ. Σταθόπουλος – Κοπέλα και πλοίο

Ντίνος Χριστιανόπουλος – Η Θάλασσα

Η θάλασσα είναι σαν τον έρωτα:

μπαίνεις και δεν ξέρεις αν θα βγεις.

Πόσοι δεν έφαγαν τα νιάτα τους –

μοιραίες βουτιές, θανατερές καταδύσεις,

γράμπες, πηγάδια, βράχια αθέατα,

ρουφήχτρες, καρχαρίες, μέδουσες.

Αλίμονο αν κόψουμε τα μπάνια

Μόνο και μόνο γιατί πνίγηκαν πεντέξι.

Αλίμονο αν προδώσουμε τη θάλασσα

Γιατί έχει τρόπους να μας καταπίνει.

Η θάλασσα είναι σαν τον έρωτα: χίλιοι τη χαίρονται – ένας την πληρώνει.

 Γιάννης Γαϊτης – Οδυσσέας και σειρήνες

Δημοσθένης Βουτυράς – ΣΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ

Η θάλασσα τώρα κουνιόταν πιο ταραγμένη, πιο αφρισμένη, σαν η εμφάνιση των μαύρων συννέφων να την είχε εξαγριώσει περισσότερο. Και ο ουρανός σκεπαζόταν από μαύρα σύννεφα, που τρέχανε, απλωνόντανε γρήγορα, βιαστικά.

Κίτρινοι, φοβισμένοι ήταν όλοι. Κάποτε ρίχνανε μια άγρια ματιά στον παπά που μαζεμένος, κοντά σ΄ ένα γίγαντα ναυτικό, κοίταζε τα κύματα.

– Αμ΄ στόπα! έλεγε ένας επιβάτης ψηλός, κοκκαλιάρης, στόπα άμα τον είδα! Τι διάολο τον ήθελε ο Μιχαλιός μέσα! Δεν έπρεπε να τον πάρει, δεν έπρεπε! Νάμουν εγώ και νάβαζα αυτόν το διάολο μέσα!…

– Στο διάολο, έκανε ο άλλος, που τον άκουγε, δεν ξέρω τι θέλουνε και ταξιδεύουνε αυτοί οι σατανάδες! Αυτοί δεν έπρεπε να το κουνούν απ΄ τον τόπον τους.

– Είναι δαιμόνοι σωστοί!

Και η θάλασσα αγρίευε, ύψωνε τα κύματά της, άνοιγε μύρια στόματα ν΄ αρπάξει το μικρό πλοίο, που πετούσε ψηλά και φαινότανε να παίζει μ΄ αυτό πριν το καταπιεί. Και τα σύννεφα απλώνονταν, ξετυλίγονταν, κατέβαιναν.

Τους φαίνονταν ότι όλα, που πριν ήταν άψυχα, η θάλασσα, τα σύννεφα, ο άνεμος που περνούσε φωνάζοντας άγρια στ΄ αυτιά του, όλα τώρα νάχανε πάρει ζωή, τη ζωή τους και ζητούσανε ν΄ αρπάξουνε να δαγκώσουνε να καταστρέψουν το μικρό σκαφίδι με τους ανθρώπους πούχε μέσα.

Μια αστραπή έλαμψε στα σκοτεινά σύννεφα. Άλλη πάλι φάνηκε…

Φωνή τρόμου ξαφνικά :

– Πάει, πάει! χαθήκαμε! Δεν έχουμε σωμό!…

– Σκάσε βρε, τρελάθηκες; φώναξε, ένας γέρος ναύτης σ΄ αυτόν πούπε αυτά τα λόγια, βλέποντάς τον με άγρια μάτια.

– Τι έπαθες βρε, τρελάθηκες; του είπε και ο γίγαντας ναυτικός που καθόταν κοντά στον παπά.

– Όχι, μωρέ, έτσι σα νάδα το μακαρίτη τον πατέρα μου στην αστραπή!

Οι επιβάτες κοιταχτήκανε. Ο κοκκαλιάρης κούνησε το κεφάλι.

Σιωπηλοί μέναμε. Κάποτε ρίχνανε στον παπά καμμιά ματιά…

Αλλ΄ η θάλασσα ακόμα αγρίευε, αστραπές λάμπανε μια πάνω στην άλλη, και κάτι σύννεφα πέρα, κατέβαιναν χαμηλά, χαμηλά, κ΄ έτσι φαινόντανε να περιμένουν τη διάβαση του μικρού πλοίου.

Και το μικρό πλοίο σηκωνόταν ψηλά, πετιότανε στα ύψη, κι άλλοτε γκρεμιζότανε στα βάθη, για να φανεί πάλι στις πλάτες των αφρισμένων κυμάτων.

– Αυτός, αυτός φταίει! ακούστηκε ξαφνικά μια φωνή, η φωνή του κοκκαλιάρη· είχε σηκωθεί και έδειχνε τον παπά.

– Αυτός, ναι αυτός! φώναξαν και οι άλλοι μέσα στον πάταγο της τρικυμίας. Δε θα σωθούμε αν δε φύγει αυτός!

– Στη θάλασσα! Έξω ο τρισκατάρατος!

Ο παπάς έκανε να σηκωθεί, αλλ΄ ο γίγαντας ναυτικός τον άρπαξε, αυτό κάνανε και οι άλλοι που ήταν δίπλα του, απ΄ την άλλη μεριά του.

Έκανε ο παπάς να παλέψει, αλλ΄ αυτοί τον σήκωσαν ουρλιάζοντας όμοια με τα στοιχιά που τους κύκλωναν…

– Στη θάλασσα!

Ο παπάς σα νάταν από πούπουλο υψώθηκε στα δυνατά τους χέρια…

– Παιδιά ο Θεός… θέλησε να πει.

Αλλ΄ η φωνή του πνίγηκε μέσ’ στα ουρλιάσματα των άλλων και στις φωνές της τρικυμίας, που σα να υψώθηκαν πιο δυνατά, θριαμβευτικά έπειτα, στο πέταμα ενός θύματος.

Από τη συλλογή Είκοσι διηγήματα (1924), σ. 43-45.

πηγή https://www.sarantakos.com/

Νεκρή φύση στη θάλασσα, 1965

ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΑΡΚΑΒΙΤΣΑΣ – Η ΘΑΛΑΣΣΑ

Ο πατέρας μου – μύρο το κύμα που τον τύλιξε – δεν είχε σκοπό να με κάμει ναυτικό.

– Μακριά, έλεγε, μακριά, παιδί μου, απ’ τ’ άτιμο στοιχειό!

Δεν έχει πίστη, δεν έχει έλεος. Λάτρεψέ την όσο θες, δόξασε την· εκείνη το σκοπό της. Μην κοιτάς που χαμογελά, που σου τάζει θησαυρούς. Αργά γρήγορα θα σου σκάψει το λάκκο ή θα σε ρίξει πετσί και κόκαλο, άχρηστο στον κόσμο. Είπες θάλασσα, είπες γυναίκα, το ίδιο κάνει.

Και τα έλεγε αυτά άνθρωπος που έφαγε τη ζωή του στο καράβι, που ο πατέρας, ο πάππος, ο πρόπαππος, όλοι ως τη ρίζα της γενιάς ξεψύχησαν στο παλαμάρι. Μα δεν τα έλεγε μόνον αυτός, αλλά κι οι άλλοι γέροντες του νησιού, οι απόμαχοι των αρμένων τώρα, και οι νιότεροι, που είχαν ακόμη τους κάλλους στα χέρια, όταν κάθιζαν στον καφενέ να ρουφήξουν τον ναργιλέ, κουνούσαν το κεφάλι και στενάζοντας έλεγαν:

– Η θάλασσα δεν έχει πια ψωμί. Ας είχα ένα κλήμα στη στεριά και μαύρη πέτρα να ρίξω πίσω μου.

Η αλήθεια είναι πως πολλοί τους όχι κλήμα, άλλα νησί ολάκερο μπορούσαν ν’ αποχτήσουν με τα χρήματα τους. Μα όλα τα έριχναν στη θάλασσα. Παράβγαιναν ποιος να χτίσει μεγαλύτερο καράβι, ποιος να πρωτογίνει καπετάνιος. Και γω που άκουα συχνά τα λόγια τους και τα έβλεπα τόσο ασύμφωνα με τα έργα τους δε μπορούσα να λύσω το μυστήριο. Κάτι, έλεγα, θεϊκό ερχόταν κι έσερνε όλες εκείνες τις ψυχές και τις γκρέμιζε άβουλες στα πέλαγα, όπως ο τρελοβοριάς τα στειρολίθαρα.

Αλλά το ίδιο κάτι μ’ έσπρωχνε και μένα εκεί. Από μικρός την αγαπούσα τη θάλασσα. Τα πρώτα βήματα μου να ειπείς, στο νερό τα έκαμα. Το πρώτο μου παιχνίδι ήταν ένα κουτί από λουμίνια μ’ ένα ξυλάκι ορθό στη μέση για κατάρτι, με δυο κλωστές για παλαμάρια, ένα φύλλο χαρτί για πανάκι και με την πύρινη φαντασία μου που το έκανε μπάρκο τρικούβερτο. Πήγα και το έριξα στη θάλασσα με καρδιοχτύπι. Αν θέλεις, ήμουν και γω εκεί μέσα. Μόλις όμως το απίθωσα, και βούλιαξε στον πάτο. Μα δεν άργησα να κάμω άλλο μεγαλύτερο από σανίδια. Ο ταρσανάς για τούτο ήταν στο λιμανάκι του Αϊ-Νικόλα. Το έριξα στη θάλασσα και τ’ ακολούθησα κολυμπώντας ως την εμπατή του λιμανιού που το πήρε το ρέμα μακριά. Αργότερα έγινα πρώτος στο κουπί, στο κολύμπι πρώτος, τα λέπια μου έλειπαν.

– Μωρέ γεια σου, και συ θα μας ντροπιάσεις όλους, έλεγαν οι γεροναύτες, όταν μ’ έβλεπαν να τσαλαβουτώ σαν δέλφινας.

Εγώ καμάρωνα και πίστευα να δείξω προφητικά τα λόγια τους. Τα βιβλία – πήγαινα στο Σχολαρχείο θυμούμαι – τα έκλεισα για πάντα. Τίποτα δεν έβρισκα μέσα να συμφωνεί με τον πόθο μου. Ενώ εκείνα που είχα γύρω μου, ψυχωμένα κι άψυχα, μού έλεγαν μύρια. Οι ναύτες με τα ηλιοκαμένα τους πρόσωπα και τα φανταχτερά τους ρούχα· οι γέροντες με τα διηγήματά τους· τα ξύλα με τη χτυπητή κορμοστασιά, οι λυγερές με τα τραγούδια τους:

Όμορφος που ’ναι ο γεμιτζής, όταν βραχεί κι αλλάξει

και βάλει τ’ άσπρα ρούχα του και στο τιμόνι κάτσει.

Το άκουα από την κούνια μου κι έλεγα πως ήταν φωνή του νησιού μας, που παρακινούσε τους άντρες στη θαλασσινή ζωή. Έλεγα πότε και γω να γίνω γεμιτζής και να κάτσω θαλασσοβρεμένος στο τιμόνι. Θα γινόμουν όμορφος τότε, παλλήκαρος σωστός, θα με καμάρωνε το νησί, θα με αγαπούσαν τα κορίτσια! Ναι· την αγαπούσα τη θάλασσα! Την έβλεπα ν’ απλώνεται απ’ τ’ ακρωτήρι ως πέρα, πέρα μακριά, να χάνεται στα ουρανοθέμελα σαν ζαφειρένια πλάκα στρωτή, βουβή και πάσχιζα να μάθω το μυστικό της. Την έβλεπα, οργισμένη άλλοτε, να δέρνει με αφρούς τ’ ακρογιάλι, να καβαλικεύει τα χάλαρα, να σκαλώνει στις σπηλιές, να βροντά και να ηχάει, λες και ζητούσε να φτάσει στην καρδιά τής Γης για να σβήσει τις φωτιές της. Κι έτρεχα μεθυσμένος να παίξω μαζί της, να τη θυμώσω, να την αναγκάσω να με κυνηγήσει, να νιώσω τον αφρό της απάνω μου, όπως πειράζουμε αλυσοδεμένα τ’ αγρίμια. Και όταν έβλεπα καράβι να σηκώνει την άγκυρα, να βγαίνει από το λιμάνι και ν’ αρμενίζει στ’ ανοιχτά· όταν άκουα τις φωνές των ναυτών που γύριζαν τον αργάτη και τα καταβοδώματα των γυναικών, η ψυχή μου πετούσε θλιβερό πουλάκι απάνω του. Τα σταχτόμαυρα πανιά, τα ολοφούσκωτα· τα σχοινιά τα κοντυλογραμμένα· τα πόμολα που άφηναν φωτεινή γραμμή ψηλά μ’ έκραζαν να πάω μαζί τους, μου έταζαν άλλους τόπους, ανθρώπους άλλους, πλούτη, χαρές, φιλιά. Και νυχτόημερα η ψυχή μου κατάντησε άλλον πόθο να μην έχει παρά το ταξίδι. Ακόμη και την ώρα που ερχόταν πικρό χαμπέρι στο νησί και ο πνιγμός πλάκωνε τις ψυχές όλων και χυνόταν βουβή η θλίψη από τα ζαρωμένα μέτωπα ως τ’ άψυχα λιθάρια της ακρογιαλιάς· όταν έβλεπα τα ορφανοπαίδια στους δρόμους και τις γυναίκες μαυροφόρες, απαρηγόρητες τις αρραβωνιαστικιές· όταν άκουγα να διηγούνται ναυαγοί το μαρτύριο τους, πείσμα μ’ έπιανε που δεν ήμουν και γω μέσα· πείσμα και σύγκρυο μαζί.

Δεν κρατήθηκα περισσότερο. Έλειπε ο πατέρας με τη σκούνα στο ταξίδι. Μίσευε κι ο καπετάν Καλιγέρης, ο θείος μου, για τη Μαύρη θάλασσα. Του έπεσα στο λαιμό· τον παρακάλεσε κι η μάννα μου από φόβο μην αρρωστήσω· με πήρε μαζί του.

– Θα σε πάρω, μου λέει, μα θα δουλέψεις· το καράβι θέλει δουλειά. Δεν είναι ψαρότρατα να ’χεις φαΐ και ύπνο.

Τον φοβόμουνα πάντα το θείο μου. Ήταν άγριος και κακός σε μένα, όπως και στους ναύτες του. Κάλλιο σκλάβος στ’ Αλιτζέρι — παρά με τον Καλιγέρη, έλεγαν για να δείξουν την απονιά του. Ό,τι παστό παλιοκρέατο, μουχλιασμένος μπακαλάος, αλεύρι πικρό, σκουληκιασμένη γαλέτα, τυρί – τεμπεσίρι, στην αποθήκη του Καλιγέρη βρισκότανε. Κι ο λόγος του πάντα προσταγή, αγριοβλαστήμια και βρισίδι. Μόνον απελπισμένοι πήγαιναν στη δούλεψη του. Μα ο μαγνήτης που έσερνε την ψυχή μου έκανε να τα λησμονήσω όλα. Να πατήσω μια στην κουβέρτα, έλεγα, και δουλειά όση θες.

Αληθινά ρίχτηκα στη δουλειά με τα μούτρα. Έκαμα παιχνίδι τις ανεμόσκαλες. Όσο ψηλότερα η δουλειά, τόσο πρόθυμος εγώ. Μπορεί ο θείος μου να ήθελε να παιδευτώ από την αρχή για να μετανιώσω. Από την πλύση της κουβέρτας στο ξύσιμο· από το ράψιμο των πανιών στων σχοινιών το πλέξιμο· από το λύσιμο των αρμένων στο δέσιμο. Τώρα στην τρόμπα· τώρα στον αργάτη· φόρτωμα – ξεφόρτωμα, καλαφάτισμα, χρωμάτισμα, πρώτος εγώ. Πρώτος; Πρώτος· τι μ’ έμελλε; Μου έφτανε πως ανέβαινα ψηλά στη σταύρωση κι έβλεπα κάτω τη θάλασσα να σχίζεται και να πισωδρομεί υποταχτική μου. Τον άλλον κόσμο, τους στεριανούς, με θλίψη τους έβλεπα.

– Ψε!… έλεγα με περιφρόνηση. Ζούνε τάχα κι εκείνοι!…

Απάνω στο μεθύσι μου ακούω τη φωνή του καπετάνιου να βροντά δίπλα μου:

-Μάινα πανιά!… Μάινα και στίγγα πανιά!…

Τρόμαξα και τρέχω πίσω από τους ναύτες. Πηδούν εκείνοι στους φλόκους· κοντά και γω. Σκαρφαλώνουν στις σταύρωσες, απάνω και γω. Σε πέντε λεπτά το μπάρκο έμεινε ξυλάρμενο. Μα ο καπετάνιος δεν έπαυε να φωνάζει, να βρίζει και να βλαστημά. Τον κοιτάζω, ανάθεμα και κατάλαβα τι έλεγε.

-Μωρέ τι τρέχει; ρωτάω το διπλανό μου, εκεί που δέναμε τον παπαφίγκο.

– Η τρόμπα, δε βλέπεις; Ο σίφουνας!

Σίφουνας! έφριξα. Ακουστά είχα τα θάματα του· πως σαρώνει ότι λάχει στο διάβα του· σχίζει πανιά, ρίχνει κατάρτια, γονατίζει πλεούμενα. Τώρα τον έβλεπα με τα μάτια μου. Δεν ήταν ένας· ήταν τρεις-τέσσερες. Οι δύο κατά το Βατούμ· οι άλλοι δίπλα στ’ ανοιχτά. Κι εμπρός μας ο Καύκασος, σκουντούφλης, έδειχνε τα χαλαρόφραχτα περιγιάλια του. Ο ουρανός συγνεφοσκεπασμένος, η θάλασσα μαυριδερή μ’ ένα ελαφρό τρέμουλο, σαν να είχε ανατριχίλα. Πρώτη φορά που είδα φοβισμένη τη φιλενάδα μου.

Ο ένας σίφουνας λιγνός, καμαρωτός σαν προβοσκίδα ελέφαντα, κρεμόταν στα νερά μαύρος και ακίνητος. Ο άλλος χοντρός, ολόισος, κόπηκε άξαφνα στη μέση σαν καπνοκολώνα, σκόρπισε η βάση του και απόμεινε γλωσσίδι κρεμάμενο από τα σύγνεφα. Είδα να τεντώνει το λαιμό του εδώ και κει, να κινεί τις φούντες του σαν φιδόγλωσσες, λες και ζητούσε κάτι στα νερά, και άξαφνα να κουλουριάζεται και να φωλιάζει στα σύσκοτα. Ο τρίτος όμως, σταχτόμαυρος, σαν κορμός λεύκας, αφού ρούφηξε και πρήσθηκε καλά, δραμπαλίστη και βάδιζε καταπάνω μας.

– Κάτου μωρέ! κάτου! ακούω τη φωνή από το κάσαρο. Γυρίζω· οι ναύτες είχαν κατεβεί. Εγώ, αγκαλιασμένος καλά στο κορζέτο, ξεχάστηκα κοιτάζοντας το θάμα. Γλίστρησα δίπλα στον καπετάνιο. Τον βλέπω με μάτια γουρλωμένα να κοιτάζει το στοιχειό. Στο δεξί χέρι κρατούσε ένα μαυρομάνικο λάζο κι έστεκε πίσω στο πρυμιό κατάρτι, σαν να το έβανε μετερίζι. Κοντά ο ναύκληρος γέμιζε βιαστικά το σκουριασμένο τρομπόνι και γύρω οι ναύτες κοίταζαν πότε τον ουρανό, πότε τη θάλασσα κερωμένοι.

Ο σίφουνας ωστόσο πλάκωνε φτεροπόδαρος, ρουφώντας το νερό και τινάζοντας το στον ουρανό, μαύρη καταχνιά κι αντάρα. Τώρα έλεγες θα μας γδύσει το καράβι ή θα το σηκώσει σύσκαρμο ψηλά. Έτσι έφτασε δυο οργιές μακριά μας. Έφεγγε ολοστρόγγυλος, ξανθοπράσινος, σαν καπνισμένο κρύσταλλο και μέσα του ανεβοκατέβαινε το έμβολο, λες και ήθελε να σβήσει μεγάλη πυρκαγιά στα επουράνια.

– Βάρα! προστάζει ο καπετάνιος.

Ο ναύκληρος αδειάζει απάνω του το τρομπόνι. Παλιόκαρφα, μολύβια, στουπιά, όλα χώνεψαν στα πλευρά του. Φάνηκε να τρεμουλιάζει και σταμάτησε. Δοκίμασε πάλι να κινηθεί, έκαμε δυο κλωθογυρίσματα στον τόπο και στάθηκε πάλι σμίγοντας τη θάλασσα με τον ουρανό.

– Δεν κάναμε τίποτα, είπε πικραμένος ο καπετάνιος στο ναύκληρο.

– Το βλέπω και γω. Κάνε την πεντάλφα, καπετάνιε, και το κρίμα το παίρνω.

– Θεέ μου, ήμαρτον· ψιθύρισε αποφασιστικά εκείνος κάνοντας το σταυρό του.

Και με το λάζο χάραξε μια πεντάλφα απάνω στο κατάρτι και είπε τρεις φορές:

– Εν αρχή ην ο Λόγος και ο Λόγος ην προς τον Θεόν και Θεός ην ο Λόγος.

Και κάρφωνε το μαχαίρι στη μέση της πεντάλφας, σαν να το κάρφωνε στα σπλάχνα του θεριού.

Βρόντος ακούστηκε, λες κι έσκασε κανόνι και μέγα κύμα κύλησε επάνω στο κατάστρωμα. Σύγκαιρα ο Καύκασος άστραψε και βρυχηθεί τρανολάλητα, δρόλαπας εξέσπασε κι η θάλασσα η φοβισμένη άφρισε τώρα και μάνιασε απ’ άκρη σ’ άκρη του πόντου.

– Ίσια πανιά! πρόσταξε ο καπετάνιος γοργά. Τις γάμπιες! τους φλόκους! τα τρέγα!… Κατσάρετε τις σκότες!

Ανοίξαμε τα πανιά και το μπάρκο έπιασε πάλι τη γραμμή του.

***

Τρεις βδομάδες αργότερα κατεβήκαμε στην Πόλη φορτωμένοι. Εκεί έλαβα το πρώτο γράμμα της μάνας μου. Πρώτο γράμμα, πρώτο μαχαίρι στην καρδιά μου.

«Παιδί μου, Γιάννη μου· έλεγε η γριά. Όταν γυρίσεις πάλι στο νησί με τη βοήθεια του Αϊ-Νικόλα και την ευκή μου, δε θα είσαι πια καπετάνιου παιδί. Πάει ο πατέρας σου, η όμορφη σκούνα πάει, πάνε οι δόξες μου! Τα ρούφηξε όλα η Μαύρη Θάλασσα. Τώρα δεν έχεις τίποτε παρά το χαμόσπιτο, εμένα την άφτουρη και το Θεό. Γεια στα χέρια σου! Δούλεψε, παιδί μου, και τίμα το θείο σου. Αν σου μένει κάποτε ξεδούλειο, στέλνε το ν’ ανάβω το καντήλι του Άγιου για την ψυχή του πατέρα σου».

Σταύρωσα τα χέρια μου, κοίταξα με βουρκωμένα μάτια τη θάλασσα. Τα λόγια της γραφής μου φάνηκαν απόφωνο στα λόγια του πατέρα μου. Τόσα χρόνια καραβοκύρης και τώρα η χήρα του πρόσμενε το δικό μου ξεδούλειο, για να κάμει τα κόλλυβά του! Και κείνου το κορμί, τα σιδερένια μπράτσα ποιος ξέρει τάχα σε τι χάλαρα δέρνονται, ποιος γλάρος τα πετσοκόβει, ποιο κύμα να λευκαίνει τα ψηλόλιγνα κόκαλα!

Ωιμέ! Ανταμώσαμε για ύστερη φορά μόλις μπήκε στη Θεοδοσία. Καθώς με είδε ψηλά να μαϊνάρω τον τρίγγο, έκαμε το σταυρό του κι έμεινε άφων’ άλαλος.

– Τι τον κοιτάς, καπετάν Αγγελή; του φωνάζει ο Καλιγέρης· δεν τον αλλάζω με τον καλύτερο ναύτη σου.

Εγώ διπλοπαρακάλουν ν’ ανοίξει η θάλασσα να με καταπιεί. Όσο ένιωθα απάνω μου το βλέμμα του, ησυχία δεν έβρισκα. Έτρεχα βιαστικός, από τη μια άκρη στην άλλη, κατέβαινα στην πλώρη, ανέβαινα στο κάσαρο, πέρναγα τις στραλιέρες, έπιανα τον αργάτη, δούλευα την τρόμπα. Εκείνος κατάλαβε πως τα είχα σαστισμένα και δε σηκώθηκε από τη θέση του, μόνο με ακολουθούσε με βλέμμα παραπονιάρικο σα να μ’ έβλεπε στο νεκροκρέβατο.

Την άλλη μέρα μ’ έμπλεξε που πήγαινα στην πόλη. Μόλις τον αγνάντεψα, θέλησα να κρυφτώ, αλλ’ από μακριά τόσο προσταχτικό ήταν το νόημα του, που τα πόδια μου κόπηκαν.

– Βρε, παιδί μου, τι έπαθες; μου λέει. Το σκέφτηκες καλά τι θα κάμεις;

Πρώτη φορά γνώρισα τη γλύκα της φωνής του. Δε σάστισα όμως.

– Πατέρα, του είπα· το σκέφτηκα. Κακό και ψυχρό μπορεί να είναι το κίνημά μου, μα δε δύναμαι να κάμω αλλιώς. Δε μπορώ να ζήσω αλλιώτικα. Με κράζ’ η θάλασσα. Μη θες να με μποδίσεις. Άσε με κει που βρίσκομαι, γιατί θα πάρω τα μάτια μου και δε με ξαναβλέπεις.

Έκαμε το σταυρό του· στάθηκε λίγο, με κοίταξε κατάματα, κούνησε το κεφάλι.

– Καλά, παιδί μου, είπε· κάνε ότι σε φωτίσει ο Θεός. Εγώ έκαμα το χρέος μου. Ούτε έξοδα λυπήθηκα ούτε λόγια· θυμήσου το, να μη με αναθεματάς αργότερα. Πήγαινε στην ευκή μου.

Ύστερη του ευκή, πρώτη μου θλίψη. Η θάλασσα στο πρώτο μου ταξίδι πλήρωσε την αγάπη μου. Έμεινα πια αναγκαστικός δουλευτής του καπετάν Καλιγέρη. Δουλευτής για το ψωμάκι. Το ψωμάκι το δικό μου και της καπετάνισσας. Αλλά με όλη τη συμβουλή της ούτε να τιμήσω ούτε να δουλέψω μπόρεσα περισσότερο το θείο μου. Αν είναι να δουλέψω ναύτης, σκέφτηκα, δόξα σοι ο θεός, βρίσκονται κι άλλα καράβια. Από να δέχομαι τις βρισιές του συγγενή μου, καλύτερα ενός ξένου. Αποφάσισα στο πρώτο λιμάνι να ξεμπαρκάρω με το καλό.

– Με το καλό, άσε και να ιδείς· λέει ο καπετάν Καλιγέρης, όταν μάντεψε το σκοπό μου.

Πάω μια μέρα να του ζητήσω λάδι για το φαγί.

– Δεν έχει, μου λέει· το τρώει κείνος που κάθεται στο τιμόνι.

Πάω δεύτερη· το ίδιο. Πάω τρίτη· πάλι το ίδιο. Φυλάω και γω μια μέρα που ήμουν στο τιμόνι, παίρνω τον Αϊ-Νικόλα, τον δένω στο δοιάκι και το αφήνω μάρμαρο. Το καράβι άρχισε να γυρίζει σαν άμυαλο στη θάλασσα.

– Μπρε Γιάννη! φωνάζει ο καπετάνιος. Ποιον άφηκες στο τιμόνι;

– Εκείνον που τρώει το λάδι.

Οι ναύτες σκάνε τα γέλια. Θυμώνει.

– Να φύγεις! μου λέει· γρήγορα τα ρούχα σου κι όξω.

– Να φύγω· το λογαριασμό.

Με παίρνει στην κάμαρα κι αρχίζει να στρώνει το λογαριασμό κατά τη συνήθεια του.

– Την τάδε μέρα συμφωνήσαμε, την τάδε μπήκες μέσα· την άλλη έφερες τα ρούχα σου, την άλλη φύγαμε, την άλλη έπιασες δουλειά. Δεν είναι έτσι;

Ούτε πολλές ούτε λίγες. Πέντε ήμερων μισθό μου έτρωγε. Πάλι καλά.

– Έτσι, του απάντησα.

Και βγήκα με δυο σβάντσικες στη Μεσσήνα.

Άρχισε τώρα η ζωή του ναύτη με τα όλα της. Ζωή και τάξη. Μερμήγκι σωστό. Μερμήγκι στη δουλειά, ποτέ όμως και στο σύναγμα. Τι να εύρεις, τι να συνάξεις; Μεροδούλι μεροφάι. Ένα ζευγάρι ποδήματα, ένας μισθός. Ένας μουσαμάς, άλλος μισθός. Ένα γλέντι στο Κεμέρ-Αλτί, άλλος. Ένας μήνας άδουλος, έξι χρέος. Σύρε να κάμεις κομπόδεμα και να κυβερνήσεις σπίτι. Δόξα να έχει ο Χάρος που μου το ’κλεισε γρήγορα· πέθανε η καπετάνισσα στο χρόνο απάνω κι έτσι ξενοιάσαμε. Από καράβι σε καράβι, από καπετάνιο σε καπετάνιο, από ταξίδι σε ταξίδι, δέκα χρόνια τα έκλεισα στη θάλασσα. Τα λόγια του πατέρα μου νυχτόημερα στ’ αυτιά μου. Μα τι τ’ όφελος; Βάρα του μαχαιριού γροθιά. Αν είχα και γω ένα κλήμα στη στεριά, πέτρα μαύρη θα έριχνα. Μα πού το κλήμα; Απόφαση το πήρα. Ή το κύμα θα με φάει ή θα με δώσει πετσί και κόκαλο στον κόσμο. Καλά λοιπόν· ζωή χαρισάμενη! Δουλειά και γλέντι. Μηγάρις ήμουν μοναχός; Όλος ο ναυτόκοσμος έτσι δέρνεται. Έκαμα σε τόσα καράβια· είδα και τους ξένους, μα δε ζήλεψα την τύχη τους. Παντού ίδια η ζωή του ναύτη. Βρισιές από τον καπετάνιο, από τον φορτωτή καταφρόνια, φοβέρες από τη θάλασσα, σπρωξίματ’ από τη στεριά. Όπου και να γυρίσεις, στα κόντρα βρίσκεσαι.

Μια φορά που ήρθα στον Πειραιά με την εγγλέζικη φρεγάδα, είπα να πάω στην πατρίδα. Από τότε που έφυγα με τον καπετάν Καλιγέρη δε γύρισα ποτέ. Η τύχη με άρπαξε στα φτερά της και μ’ έφερε σβούρα στη γη. Πήγα, ήβρα το σπίτι χάρβαλο, τον τάφο της μάνας μου χορταριασμένο και μια μικρούλα μου αγαπητικιά σωστή αντρογυναίκα. Έκαμα τρισάγιο της μάνας μου, άναψα κερί στην ψυχή του πατέρα μου, έριξα και δυο ματιές στην παλιά μου αγάπη. Στη δεύτερη ματιά ανατρίχιασα.

– Ποιος ξέρει, πικροσυλλογίστηκα, ποιος ξέρει αν άκουα του πατέρα μου τα λόγια, τάχα δε θα ήμουν σήμερα ο άντρας της Μαριώς;

Ο πατέρας της, ο καπετάν Πάραρης, ήταν παλιός καραβοκύρης, συνομήλικος του δικού μου. Στάθηκε τυχερός στη θάλασσα, την τρύγησε καλά, ήβρε την περίσταση, πούλησε το μπάρκο, αγόρασε χωράφια και τα έκαμε περιβόλι. Μούντζωσε για πάντα το ταξίδι.

Την άλλη μέρα δεν έφυγα, όπως είχα σκοπό· ούτε την άλλη. Ούτε αποβδόμαδα. Δεν ξέρω τι με κράταγε κει· δουλειά δεν είχα. Μα κάθε στιγμή στο νου μου ερχόταν λυχνοσβήστης ο συλλογισμός:

– Αν άκουα του πατέρα μου τα λόγια, τάχα δε θα ήμουνα σήμερα ο άντρας της Μαριώς;

Κι έκοβα βόλτες κάτω από το σπίτι της. Έπιανα κάθε κοντόβραδο το δρόμο που πήγαινε στο πηγάδι για νερό, να πάρω μια ματιά. Τι τα θες, τι τα γυρεύεις; Την αγάπησα τη Μαριώ. Όταν την έβλεπα να διαβαίνει χαμηλωθώρα, λεβεντοπερπάτητη, με στήθη μεστωμένα και τα μαλλιά ανεμιστά στις πλάτες, ποθούσα να κολλήσω απάνω της. Ο μαγνήτης που μ’ έσυρε άπραγο παιδί στη θάλασσα, μ’ έσερνε τώρα στη γυναίκα. Με το ίδιο πάθος ρίχτηκα στ’ αχνάρια της πεντάμορφης. Εκεί έβαλα προξενητή τον καπετάν Καλιγέρη· εδώ τη γριά Καλομοίρα.

– Δε φεύγω, αν δεν πάρω απόκριση· συλλογίστηκα.

Η προξενήτρα τα κατάφερε μια χαρά. Ζάχαρη έβαλε στα λόγια της και πλάνεσε κορίτσι και πατέρα ευθύς.

– Να σου ειπώ· μου λέει ο καπετάν Πάραρης ένα βράδυ παράμερα. Ο σκοπός σου καλός και τίμιο το φέρσιμό σου. Δε θέλω και καλύτερο να μπάσω σπίτι μου παρά το γιο του φίλου μου, του αδερφού μου. Το Μαριώ είναι δικό σου· με μια συμφωνία. Θ’ αρνηθείς τη θάλασσα. Εκείνο που έλεγε ο πατέρας σου το λέω και γω. Δεν έχει πίστη, δεν έχει έλεος, θα την αφήσεις λοιπόν τη θάλασσα.

– Μα τι να κάμω; του είπα, πώς θα ζήσω; Ξέρεις καλά πως άλλη τέχνη δεν έμαθα.

– Το ξέρω. Μα το Μαριώ έχει το δικό του.

– Λοιπόν θα πάρω γυναίκα να με τρέφει;

– Όχι, δε θα σε τρέφει· μη θυμώνεις. Δε θέλω να σε προσβάλω. Θα δουλέψεις· θα δουλέψετε κι οι δυο. Είναι το περιβόλι, είναι τ’ αμπέλι, είναι το χωράφι. Δουλευτάδες καρτερούν.

Η αλήθεια είναι πως δεν ήθελα και τίποτε άλλο. Τη θάλασσα την αρνιόμουν και την απαρνιόμουν. Είχα καταντήσει σαν τον Αϊ-Λια που πήρε στον ώμο το κουπί και ανέβη στα βουνά, ζητώντας κατοικία εκεί που οι άνθρωποι δεν ήξεραν τ’ όνομά της. Παρόμοια και γω. Ούτε τ’ όνομά της, ούτε το χρώμα της. Τα κάλλη της δεν είχαν για μένα μυστικά, τα μάγια λύθηκαν.

– Σύμφωνοι, του είπα· έχεις το λόγο μου.

***

Τρία χρόνια έκαμα με το Μαριώ απάνω στο Τραπί, χωριό του πεθερού μου· τρία χρόνια ζωή αληθινή. Έμαθα την αξίνα και δούλευα μαζί της το περιβόλι, το αμπέλι, το χωράφι. Πώς πέρναε ο καιρός δεν το κατάλαβα. Δουλειά κι αγάπη. Τώρα σκάφταμε, τώρα τρέχαμε κάτω από τις κιτριές σαν πουλαράκια πρωτόβγαλτα. Έμαθα να σκαλίζω τις κιτριές, να κλαδεύω τ’ αμπέλι, να οργώνω το χωράφι. Είχα πενήντα τάλιρα το χρόνο από το κίτρο, είκοσι από το κρασί, από το σιτάρι σαράντα· χωριστά ο σπόρος και η φάκνα του σπιτιού. Πρώτη φορά είδα ζωντανή στα χέρια μου την πληρωμή. Το άλαλο χώμα έκανε χίλιους τρόπους, χρώματα, σχήματα, μυρουδιές, καρπούς και άνθη για να λαλήσει, «ευχαριστώ» να μου ειπεί που το δούλευα. Άνοιγα τ’ όργωμα και τ’ όργωμα έμενε στη θέση του, δεχότανε το σπόρο, τον έκρυβε από τα πετεινά, τον ζέσταινε και τον νότιζε ως που τον έδειχνε πάλι στα μάτια μου ολόδροσο, χλωροπράσινο, χρυσαφένιο, σαν να μου έλεγε: Κοίτα πώς τον ανάστησα! Αλάφρωνα το κλήμα από το βάρος του και το κλήμα δακρύζοντας τιναζόταν χαρούμενο, τα μάτια του άνοιγε σαν πεταλούδα και άξαφνα πρόβαινε σταφυλοφορτωμένο. Καθάριζα την κιτριά κι εκείνη βεργολυγερή, πανώρια, ψήλωνε φουντωτή καμαρωτή, μου χάριζε ίσκιο στα μεσημερινά κάματα και ύπνο αρωματισμένο τις νύχτες· το είναι μου όλο το δρόσιζε με τον χρυσόξανθο καρπό της. Α! ο Θεός ευλόγησε τη Γη που της έδωκε αίσθημα. Όχι εκείνο το αναίσθητο στοιχειό που το αποβλακώνεις και τρέχει να σβήσει τ’ αχνάρι σου· το καλοπιάνεις, το παινεύεις, το τραγουδάς και κείνο σε σπρώχνει σα να σου λέει «τι θες εδώ!» και βρυχιέται να σου ανοίξει το λάκκο. Ο Κάης, θαλασσινός έπρεπε να πάει έπειτ’ από το κακούργημα.

Κάθε ηλιοβασίλεμα ανεβαίναμε στο χωριό. Εμπρός εκείνη με τα κατσικάκια κουδουνοστόλιστα και παιγνιδιάρικα· πίσω εγώ με την αξίνα στον ώμο και τη μούλα φορτωμένη καψόξυλα. Άναβε τη φωτιά το Μαριώ να ετοιμάσει το δείπνο μας. Άναβα και γω την πίπα μου στο κατώφλι ξαπλωμένος, ανάμεσα στο ξανθό αγιόκλημα που σκάλωνε στους τοίχους, δίπλα στους βασιλικούς, τους δυόσμους, τις μαντζουράνες που δεν ζητούσαν παρά λίγο σκάλισμα, κόμπο νεράκι για να μας λούσουν με μόσκους.

– Καλησπέρα.

– Καλή σου ’σπέρα.

– Καληνύχτα.

– Καλό ξημέρωμα.

Άλλαζα καρδιοστάλαχτες ευχές με τους συντοπίτες μου. Δεν κοίταζα πια τον ουρανό, δεν ’ξέταζα του φεγγαριού τη θέση, το τρεμολάμπημα των άστρων, του άνεμου το φύσημα, της πούλιας την ανατολή. Και όταν αργά στης γυναίκας μου άραζα την αγκαλιά, ποιος κόρφος και ποιο λιμάνι πλάνο μπορούσε να χαρίσει την ευτυχία μου!

Έτσι πέρασε ο δεύτερος χρόνος και μπήκαμε στον τρίτο. Μια Κυριακή του Φλεβάρη κατέβηκα με τη γυναίκα μου στον Αϊ-Νικόλα. Ο ξάδερφός της ο καπετάν Μαλάμος βάφτιζε το μπρίκι του και μας είχε καλεσμένους στη χαρά. Ήταν ωραία ημέρα – αρχή του πόθου μου. Ο ταρσανάς γεμάτος μαδέρια, κατάρτια, σανίδες, πελεκούδια, ροκανίδια. Ο αέρας παράμεστος από την άρμη του νερού, τη μυρουδιά του κατραμιού, της πίσσας, των σχοινιών. Λόφοι τα στουπιά, σωροί τα σίδερα. Και απ’ άκρη σ’ άκρη της ακρογιαλιάς βαρκούλες ομορφοβαμμένες, μπρίκια ανασκελωμένα, γολέτες ξερμάτωτες, καρίνες αμακιασμένες και στρειδοφόρτωτες, σκελετοί καϊκιών, σκούνας, τρεχαντηριού, άλλοι με το κοράκι και το σταυρό, άλλοι ντυμένοι ως την κουπαστή, μισοτελειωμένοι άλλοι. Όλα του ναυτόκοσμου τα σύνεργα, οι απλοί πόθοι και οι μεγάλες ελπίδες, ξυλόχτιστες έστεκαν στην αμμουδιά. Οι καλεσμένοι – όλο το νησί μας – γιορτινοντυμένοι γύριζαν στα σκαριά, πηδούσαν μέσα τα παιδιά, τα ψηλαφούσαν οι άντρες, τα καμάρωναν, τους μιλούσαν πολλές φορές· έλεγαν την αξία τους, λογάριαζαν τη γοργάδα τους, συμβούλευαν τον πρωτομάστορα για το καθετί.

Το μπρίκι του καπετάν Μαλάμου απάνου στη σκάρα του, με την πλώρη σπαθωτή, στεφανοζωσμένη την πρύμη, με τα ποντίλια του απλωτά ζερβόδεξα, έμοιαζε σαρανταποδαρούσα κοιμάμενη στην αμμουδιά. Ολογάλαζη η θάλασσα άστραφτε και παιγνίδιζε κι έφτανε γλώσσες γλωσσίτσες στα πόδια του, το ράντιζε με τον αφρό της, του κελαηδούσε μυστικά και μπιστεμένα:

– Έλα, Έλα, να σε πλαγιάσω στους κόρφους μου, να σ’ αναστήσω μ’ ένα μου φίλημα. Τι κάθεσαι άψυχο ξύλο και βάρυπνο; Δε βαρέθηκες του δάσου τη νάρκη και την άβουλη ζωή; Ντροπή σου! Έβγα να παλέψεις με το κύμα· όρμησε στηθάτο να κουρελιάσεις τον άνεμο. Έλα να γίνεις ζήλια της φάλαινας, σύντροφος στο δελφίνι, του γλάρου ανάπαψη, τραγούδι των ναυτών, καύχημα του καπετάνιου σου. Έλα, χρυσό μου, Έλα!…

Και κείνο το άπραγο άρχισε να τριζοβολεί, έτοιμο ν’ αφήσει την κλίνη του.

Ο καπετάν Μαλάμος, φρεσκοξυρισμένος, γελαστός, με την τσόχινη βράκα και το πλατύ ζωνάρι· δίπλα του η καπετάνισσα ντυμένη στα μεταξωτά, άστραφταν κι οι δυο τους σαν να έκαναν πάλι το γάμο τους. Και το βιολί, το λαγούτο, το νάι, λάλαγαν τη χαρά στα τετραπέρατα.

Εγώ – τι να σου ειπώ; δε χαιρόμουνα καθόλου. Καθισμένος κατάνακρα έβλεπα τη θάλασσα να φτάνει στα πόδια μου και κάποια θλίψη μού έσφιγγε την καρδιά. Έπειτ’ από χρόνια έβλεπα την πρώτη μου αγάπη, γαλαζοντυμένη, γελαστή, χαρούμενη. Πίστεψα πως με κοίταζε κατάματα, πως μιλούσε θλιμμένα, πως μ’ έβριζε παραπονιάρικα:

– Άπιστε, απατεώνα, δειλέ!…

– Πίσω μου διάτανε! είπα κάνοντας το σταυρό μου. Ηθέλησα να φύγω, αλλά δε βάσταγαν τα πόδια μου. Μολύβι το σώμα κόλλησε στ’ ορθολίθι και τα μάτια μου, τ’ αυτιά, η ψυχή μου όλη παραδομένη στο κύμα, άκουε το παράπονο:

– Άπιστε, απατεώνα, δειλέ!…

Λίγο έλειψε ν’ αρχίσω τα δάκρυα.

– Ε, πουλί μ’, τι συλλογιέσαι; ακούω δίπλα μου.

Και βλέπω τη Μαριώ, πάντα όμορφη και γελαστή με το λεβέντικο ανάστημα της. Σάστισα, λες και μ’ έπιανε να κάνω απιστίες.

– Τίποτα, είπα, τίποτα… Πιάσε με να σηκωθώ, γιατί ζαλίστηκα.

Και γαντζώθηκα απάνω της, σαν να φοβόμουν μη με συνεπάρει το κύμα. Ο παπάς ντυμένος τ’ άμφια διάβαζε την ευχή στο πλεούμενο. Ο πρωτομάστορας άρχισε τα προστάγματα:

– Φόρα το πρυμιό ποντίλι!

– Φόρα το πλωριό!

– Φόρα σκόντρα και σκαρί!…

Ένα με τ’ άλλο τα στηρίγματα έφευγαν από τη σκάρα και το μπρίκι άρχισε να δραμπαλίζεται, μουδιασμένο θαρρείς από το καθισιό, άτολμο ακόμη στη νέα του ζωή. Τα παιδιά που ήταν ανεβασμένα στο κατάστρωμα έτρεχαν από πρύμη σε πλώρη, από πλευρό σε πλευρό μαζί όλα, με την κουφή ποδοβολή κοπαδιού.

– Γιούργια! έκραξε ο πρωτομάστορας.

Και με το σπρώξιμο των καλεσμένων το πλοίο στέναξε και γλίστρησε στα νερά σαν πάπια, μαζί με το αμούστακο πλήρωμά του.

– Καλοτάξιδο, καπετάν Μαλάμο· καλοτάξιδο! και το καρφί του μάλαμα! φώναξε ο ναυτόκοσμος, βρέχοντας το αντρόγυνο με θάλασσα.

Μα κείνη την ώρα ένα παιδί χτύπησε κάπου και πλάτσασε λιπόθυμα στο νερό. Δεν χάνω καιρό, πηδώ μέσα με τα ρούχα μου. Δυο βουτιές κι έσυρα το παιδί από τη θάλασσα. Έσυρα εκείνο, μα μπλέχτηκα εγώ στα δίχτυα της. Από τότε έφυγε ο ύπνος, η χαρά από κοντά μου. Εκείνο το θαλασσοβούτημα, το χλιο νερό που αγκάλιασε το κορμί μου, έσυρε την ψυχή σκλάβα κατόπι του. Το θυμόμουν και νόμιζα πως κάτι ζωντανό έσερνε στη ραχοκοκαλιά μου φιλήματα.

Δεν έπιασα πια δουλειά. Δοκίμασα να πάω στο περβόλι, στο χωράφι, στ’ αμπέλι· όλα στενόχωρα. Γύριζα ολημερίς στ’ ακρογιάλι, βούταγα στο νερό, ρουφούσα την αρμύρα, κυλιόμουν στα φύκια· κυνηγούσα αχινούς και καβούρια. Συχνά κατέβαινα στο λιμάνι και δειλά πλησίαζα στις συντροφιές των ναυτικών ν’ ακούσω κουβέντα για τ’ άρμενα, για ταξίδια, για τρικυμίες και ναυάγια. Εκείνοι όμως δε γύριζαν καθόλου να με ιδούν. Χωριάτης, βλέπεις, εγώ, παλιογεωργός· εκείνοι ναυτικοί, αγριοδέλφινοι! Τα ναυτόπουλα με κοίταζαν σαν να έλεγαν:

– Μωρέ, πού βρέθηκε αυτό το ξωτικό!

Οι παλαιότεροι αξίωναν να μου λένε κάποτε:

– Εσύ, Γιάννη, την έδεσες για καλά τη μπαρούμα σου. Ούδ’ άνεμο ουδέ θάλασσα φοβάσαι πια. Άραξες. Που θα ειπεί: Πάει, πέθανες, δε ζεις στον κόσμο!

Κι έφευγα πάλι στ’ ακρογιάλι, να ειπώ τη θλίψη μου στα κύματα. Τέλος έκανα καραβάκια και καραβάκια περίτεχνα, με κατάρτια πριναρίσια, με παλαμάρια και πανιά και με την πύρινη φαντασία μου που τα έκανε μπάρκο τρικούβερτο.

Η Μαριώ μ’ έβλεπε κι έκανε το σταυρό της. – Παναγία μου, παλάβωσε ο άντρας μου! έλεγε.

Κι έταζε λαμπάδες στην Τηνιακιά, πήγαινε ξυπόλυτη στα ξωκλήσια, διάβαζε τα ρούχα μου και στηθοχτυπιόταν μερόνυχτα για να πείσει τους άγιους να με φέρουν στα λογικά μου.

– Τι τα πας, τι τα γυρεύεις, Μαριώ· της λέω μια μέρα. Ούτε τάματα ούτε οι άγιοι ωφελούν στην αρρώστια μου. Εγώ είμαι παιδί της θάλασσας. Με κράζει και θα πάω. Θες τώρα, θες αργότερα, θα γυρίσω πάλι στην τέχνη μου.

Καθώς το άκουσε, ντύθηκε στα μαύρα.

– Την τέχνη σου! λέει· ναύτης θα πας να γενείς! θα καταντήσεις ναύτης πάλι!

– Ναι, ναύτης· δε μπορώ. Με κράζ’ η θάλασσα!… Μα που εκείνη! Να μην το ιδεί, να μην τ’ ακούσει. Άρχισε τα δάκρυα, τα παρακάλια· ριχνόταν απάνω μου, μ’ έσερνε στους κόρφους της, με σκέπαζε με φιλιά. Έβριζε τη θάλασσα, την ψεγάδιαζε, την καταριόταν. Του κάκου! Ούτε οι κόρφοι, ούτε τα φιλιά της μ’ έδεναν πια. Όλα μου φαίνονταν άνοστα, και το κρεβάτι ακόμα.

Ένα ηλιοβασίλεμα που καθόμουν στο ακρωτήρι, βλέπω μια φρεγάδα με γιομάτα πανιά. Θεόρατη πέτρα έμοιαζε στη θάλασσα. Όλα της τα ξάρτια ξεχώριζαν. Είδα τους φλόκους, τις μαΐστρες, τους παπαφίγκους, τις γάμπιες, τους τρίγγους, τα πόμολα. Ακόμα και το σωτρόπι μπορώ να ειπώ πως είδα. Είδα την κάμαρη του καπετάνιου με τον Αϊ-Νικόλα ψηλά και το καντήλι του ακοίμητο. Είδα των ναυτών τα κλινάρια, άκουσα τις κουβέντες, οσμίσθηκα την ξυλεία τους. Είδα το μαγεριό, τα νεροβάρελα, την τρόμπα, τον αργάτη. Η ψυχή μου μελαγχολικό πουλάκι κάθισε απάνω της. Άκουσα τον αέρα να σχίζεται στα ξάρτια και να τραγουδάει του ναύτη τη ζωή. Πέρασαν εμπρός μου παρθένες ξανθές, μελαχρινές, μαυρομάτες, ανθοστολισμένες και γυμνόστηθες να μου χαρίζουν φιλήματα. Είδα λιμάνια πολυθόρυβα, ταβέρνες γεμάτες από καπνούς και κρασοπότηρα, σαντούρια και λαγούτα γλυκόφωνα. Εκεί άκουσα ένα ναύτη να με δείξει στους συντρόφους του και να ειπεί:

— Να κι ένας που αρνήθηκε τα καλά της θάλασσας από φόβο!

Τινάχτηκα απάνω. Όχι από φόβο, ποτέ! Τρέχω στο σπίτι· η Μαριώ έλειπε στο ρέμα. Κόβω τα ρούχα στον ώμο, πιάνω το κομπόδεμα κάτω από το προσκέφαλο και χάνομαι σαν κλέφτης. Σκοτεινά έφτασα στον Αϊ-Νικόλα, λύνω μια βάρκα και φτάνω στη φρεγάδα.

Από τότε φάντασμα η ζωή. Θα μου ειπείς, δε μετάνιωσα; Και γω δεν ξέρω. Αλλά και να γυρίσω τώρα στο νησί, πάλι δε θα ησυχάσω. Με κράζει η θάλασσα.

https://www.sarantakos.com/

Γιάννης Σταύρου, Σε πράσινο φόντο – πηγή 

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης – Ονειρο στο κύμα 

Απόσπασμα 

…..Μίαν εσπέραν, καθώς είχα κατεβάσει τα γίδια μου κάτω εις τον αιγιαλόν, ανάμεσα εις τους βράχους, όπου εσχημάτιζε χιλίους γλαφυρούς κολπίσκους και αγκαλίτσες το κύμα, όπου αλλού εκυρτώνοντο οι βράχοι εις προβλήτας και αλλού εκοιλαίνοντο εις σπήλαια· και ανάμεσα εις τους τόσους ελιγμούς και δαιδάλους του νερού, το οποίον εισεχώρει μορμυρίζον, χορεύον με άτακτους φλοίσβους και αφρούς, όμοιον με το βρέφος το ψελλίζον, που αναπηδά εις το λίκνόν του και λαχταρεί να σηκωθή και να χορεύση εις την χείρα της μητρός που το έψαυσε — καθώς είχα κατεβάσει, λέγω, τα γίδια μου διά ν’ “αρμυρίσουν” εις την θάλασσαν, όπως συχνά εσυνήθιζα, είδα την ακρογιαλιάν που ήτον μεγάλη χαρά και μαγεία, και την “ελιμπίστηκα”, κ’ ελαχτάρησα να πέσω να κολυμβήσω. Ήτον τον Αύγουστον μήνα.

Ανέβασα το κοπάδι μου ολίγον παραπάνω από τον βράχον, ανάμεσα εις δύο κρημνούς και εις ένα μονοπάτι το οποίον εχαράσσετο επάνω εις την ράχιν. Δι αυτού είχα κατέλθει, και δι’ αυτού έμελλα πάλιν να επιστρέψω εις το βουνόν, την νύκτα εις την στάνην μου. Άφησα εκεί τα γίδια μου διά να βοσκήσουν εις τα κρίταμα και τας αρμυρήθρας, αν και δεν επεινούσαν πλέον. Τα εσφύριξα σίγα διά να καθίσουν να ησυχάσουν και να με περιμένουν. Με άκουσαν κ’ εκάθισαν ήσυχα. Επτά ή οκτώ εξ αυτών τράγοι ήσαν κωδωνοφόροι και σα ήκουον μακρόθεν τους κωδωνισμούς των, αν τυχόν εδείκνυον συμπτώματα ανησυχίας.

Εγύρισα οπίσω, κατέβην πάλιν τον κρημνόν, κ έφθασα κάτω εις την θάλασσαν. Την ώραν εκείνην είχε βασιλέψει ο ήλιος, και το φεγγάρι σχεδόν ολόγεμον ήρχισε να λάμπη χαμηλά, ως δύο καλαμιές υψηλότερα από τα βουνά της αντικρινής νήσου. Ο βράχος ο δικός μου έτεινε προς βορράν, και πέραν από τον άλλον κάβον προς δυσμάς, αριστερά μου, έβλεπα μίαν πτυχήν από την πορφύραν του ήλιου, που είχε βασιλέψει εκείνην την στιγμήν.

Ήτον η ουρά της λαμπράς αλουργίδος που σύρεται οπίσω, ή ήτον ο τάπης, που του έστρωνε, καθώς λέγουν, η μάννα του, διά να καθίση να δειπνήση.

Δεξιά από τον μέγαν κυρτόν βράχον μου, εσχηματίζετο μικρόν άντρον θαλάσσιον, στρωμένον με άσπρα κρυσταλλοειδή κοχύλια και λαμπρά ποικιλόχρωμα χαλίκια, που εφαίνετο πως το είχον ευτρεπίσει και στολίσει αι νύμφαι των θαλασσων. Από το άντρον εκείνο ήρχιζεν ένα μονοπάτι, διά του οποίου ανέβαινε τις πλαγίως την απότομον ακρογιαλιάν, κ έφθανεν εις την κάτω πόρταν του τοιχογυρίσματος του κυρ Μόσχου, του οποίου ο ένας τοίχος έζωνεν εις μήκος εκατοντάδων μέτρων όλον τον αιγιαλόν.

Επέταξα αμέσως το υποκάμισον μου, την περισκελίδα μου, κ’ έπεσα εις την θάλασσαν. Επλύθην, ελούσθην, εκολύμβησα επ’ ολίγα λεπτά της ώρας. Ησθανόμην γλύκαν, μαγείαν άφατον, εφανταζόμην τον εαυτόν μου ως να ήμην έν με το κύμα, ως να μετείχαν της φύσεως αυτού, της υγράς και αλμυράς και δροσώδους. Δεν θα μου έκανε ποτέ καρδιά να έβγω από την θάλασσαν, δεν θα εχόρταινα ποτέ το κολύμβημα, αν δεν είχα την έννοιαν του κοπαδιού μου. Όσην υπακοήν και αν είχαν προς εμέ τα ερίφια, και αν ήκουον την φωνήν μου διά να καθίσουν ήσυχα, ερίφια ήσαν, δυσάγωγα και άπιστα όσον και τα μικρά παιδιά. Εφοβούμην μήπως τινά αποσκιρτήσουν και μου φύγουν, και τότε έπρεπε να τρέχω να τα ζητώ την νύκτα εις τους λόγγους και τα βουνά οδηγούμενος μόνον από τον ήχον των κωδωνίσκων των τραγών. Όσον αφορά την Μοσχούλαν, διά να είμαι βέβαιος, ότι δεν θα μου φύγη πάλιν, καθώς μου είχε φύγει την άλλην φοράν, οπότε ο άγνωστος κλέπτης (ω να τον έπιανα) της είχε κλέψει, ο ανόητος, τον επίχρυσον κωδωνίσκον με το κόκκινον περιδέραιον από τον λαιμόν, εφρόντισα να την δέσω μ’ ένα σχοινάκι εις την ρίζαν ενός θάμνου ολίγον παραπάνω από τον βράχον, εις την βάσιν του οποίου είχα αφήσει τα ρούχα μου πριν ριφθώ εις την θάλασσαν…..

Αιμίλιος Προσαλέντης – Μικροί ψαράδες, 1904

Στίχοι: Λίνα Νικολακοπούλου
Μουσική: Θάνος Μικρούτσικος

Παράμ παράμ παράμ γυρνάω χορεύω
στην άμμο του χειμώνα με τα φύκια
τη θάλασσα που αρρώστησε γιατρεύω
και κάνω με τα αστέρια σκουλαρίκια

Παράμ παράμ παράμ παραμονεύει
στο πέλαγο του χρόνου το καράβι
μιαν άγκυρα η ζωή μου ζητανεύει
το βάθος του έρωτα της να συλλάβει

Θάλασσα μάνα αρμύρα μου εσύ
γαλάζια μοίρα
για παραμάνα στον ώμο χρυσή τον ήλιο πήρα
θάλασσα μνήμη μαύρο μου ασήμι
πάρ’ την καρδιά μου και κάν’ την νησί
του ανέμου αγρίμι

Θάλασσα μάνα αρμύρα μου εσύ
γαλάζια μοίρα
για παραμάνα στον ώμο χρυσή τον ήλιο πήρα
θάλασσα μνήμη μαύρο μου ασήμι
πάρ’ την καρδιά μου και κάν’ την νησί
του ανέμου αγρίμι

Παράμ παράμ παράμ παραμυθένιο
ναυάγιο μες στα σύννεφα η σελήνη
κορμί του Ποσειδώνα σιδερένιο
ποιο πέτρινο μουσείο να σε κλείνει

Θάλασσα μάνα αρμύρα μου εσύ
γαλάζια μοίρα
για παραμάνα στον ώμο χρυσή τον ήλιο πήρα
θάλασσα μνήμη μαύρο μου ασήμι
πάρ’ την καρδιά μου και κάν’ την νησί
του ανέμου αγρίμι

http://www.stixoi.info/

Παύλος Σάμιος – http://www.iamy.gr/

Να μας πάρεις μακριά
να μας πας στα πέρα μέρη
φύσα θάλασσα πλατιά
φύσα αγέρι φύσα αγέρι

Θάλασσα Πλατειά – Μάνος Χατζιδάκις

Στίχοι: Γιώργος Ρούσσος

Θάλασσα πλατιά, σ’ αγαπώ γιατί μου μοιάζεις θάλασσα βαθιά, μια στιγμή δεν ησυχάζεις λες κι έχεις καρδιά, την καρδιά μου τη μικρούλα τη φτωχειά. Όνειρα τρελά που πετούν στο κύμα πάνω φτάνουν στην καρδιά και τα νιάτα μας ξυπνάνε όνειρα τρελά και οι πόθοι φτερουγίζουν σαν πουλιά. Έχω έναν καημό που με τρώει γλυκά και με λιώνει έχω ένα καημό θα ‘ρθω να στον πω αδερφή μου εσύ θάλασσα που σ’ αγαπώ. Κύματα πουλιά στα ταξίδια σας που πάτε τα αλαργινά την κρυφή μου λύπη πάρτε κι απο ‘κει μακριά να μου φέρετε κι εμένα τη χαρά. Θάλασσα πλατειά.

Εγγονόπουλος – Αργώ 1948

KURO SIWO (Ν. ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ- Θ. ΜΙΚΡΟΥΤΣΙΚΟΣ)

M’ ένα ποτήρι θάλασσα στο στόμα, αλμυρό ξεκίνησα να σε ονειρευτώ, μ έσπρωξε η νύχτα στο βυθό, να ψάχνω να σε βρω, να σ αναστήσω και ν αναστηθώ. Μ’ έσπρωξε η νυχτα στο βυθο, να ψάχνω να σε βρω, να σ αναστήσω και ν αναστηθώ. Γίναν’ τα κύματα στεριά, τα φύκια γιασεμιά και τ’ όνομά σου φώναξα, μ’ απάντηση καμιά. Έστρωσε η θάλασσα χαλί για ν αποκοιμηθώ, για μια στιγμή να σε ονειρευτώ. Μα το φεγγάρι έσβησε κι εχάθει στο νερό, κι έμεινα εγώ για να σε καρτερώ.

Δ. Μυταράς 

Παραδοσιακό Θάλασσα, θάλασσα τους θαλασσινούς θαλασσάκι μου μην τους θαλασσοδέρνεις, θαλασσάκι μου και φέρε το πουλάκι μου. Ροδόσταμο, ροδόσταμο να γίνεσαι θαλασσάκι μου τη ρότα τους να ραίνεις θαλασσάκι μου ναι συ ‘σαι το μεράκι μου. Θάλασσα κι αλμυρό νερό να σε ξεχάσω δεν μπορώ. Θάλασσα, θάλασσα που τον έπνιξες ωχ αμάν αμάν της κοπελιάς τον άντρα θαλασσάκι μου ναι συ ‘σαι το μεράκι μου. Κι η κοπελιά κι η κοπελιά είναι μικρή ωχ αμάν αμάν και δεν της παν τα μαύρα θαλασσάκι μου φύσα μαϊστραλάκι μου. Θάλασσα θαλασσώνουμαι για σένα ξημερώνουμαι. Θάλασσα κι αλμυρό νερό να σε ξεχάσω δεν μπορώ.

Βασίλης Βαγιάννης

Εγώ στα φύλλα της καρδιάς

κρύβω βαθιά τον πόνο

στρέφω το βλέμμα μη με δουν

και σαν παιδί βουρκώνω

Θε μου πόσο παράξενοι

είν’ οι δικοί μας τόποι

θλιμμένα τα τραγούδια μας

και γελαστοί οι ανθρώποι

Κλείσε τα μάτια κι άσε με

θάλασσα να σε λέω

τούτο το βράδυ που μπορεί

ναι ‘ναι το τελευταίο

Θάλασσα πικροθάλασσα

μια νύχτα θα γυρίσω

κι ένα κορμί και μια καρδιά

στο κύμα σου θ’ αφήσω

ΧΑΪΝΗΔΕΣ-Στίχοι: Δημήτρης Αποστολάκης

Οι πίνακες είναι από :

https://gr.pinterest.com/

 https://www.huffingtonpost.gr/

Κοτσόβολου Γεωργία (HomoUniversalis)

Θάλασσα και Έλληνες ζωγράφοι

Το θέμα της θάλασσας διαμορφώνεται ως δια­χρονικό σύμβολο της πορείας των Ελλήνων και η ζωγραφική, άμεσα συνδεόμενη με την ιστορία, την εκφράζει με τον καλύτερο τρόπο. Τη δεύτερη περίο­δο του 19^ου αιώνα (1862-1900), που ορίζεται από την έξωση του Όθωνα και συμπίπτει με την ωρίμανση της αστικής τάξης, τη θέση της ιστορικής ζωγραφικής παίρνει η ηθογραφία και η τοπιογραφία. Η τοπιογρα­φία παύει να βλέπει τον κόσμο με τα μάτια των ρομα­ντικών περιηγητών και γίνεται ρεαλιστική, υπαιθριστική, ενώ αρχίζει να αισθάνεται τις πρώτες επιδράσεις του Ιμπρεσιονισμού.

Η προκείμενη έκθεση «Η θάλασσα στη Νεοελληνική Τέχνη», περιλαμβάνει έργα που προέρχονται αποκλει­στικά από τις συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης και Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτζου. Η έκθεση ακολου­θεί τη θεματογραφική παρουσίαση, δηλαδή θα εξετά­σουμε και θα παρουσιάσουμε δημιουργούς και έργα, με αφετηρία τη θεματογραφία τους που είναι η θάλασ­σα, μεγαλειώδης, όμορφη, ταραγμένη, μελαγχολική, ήρεμη, η οποία υπήρξε το αγαπημένο ζωγραφικό θέμα τους. Οι άνθρωποι της θάλασσας και η ζωή τους γίνο­νται αίσθημα, έργο τέχνης, εικαστική έκφραση.

Η έκθεση χωρίζεται σε τρεις ενότητες:

Α. Η θαλασσογραφία στη Νεοελληνική Ζωγραφική-19^ος αιώνας

Υπαιθριστικοί προβληματισμοί και Ιμπρεσιονιστικά σκιρτήματα

Η θάλασσα, άμεσα συνδεδεμένη με τη ζωή του ελλη­νικού λαού, τις αναμνήσεις και τα βιώματά του, απο­τέλεσε πηγή έμπνευσης και καλλιτεχνικής δημιουργί­ας, στο τελευταίο τέταρτο του 19^ου αιώνα. Η ελληνι­κή θαλασσογραφία περιορίστηκε σε σκηνές από την ανοιχτή θάλασσα, το ταπεινό ακρογιάλι και ανέπτυξε με επιτυχία την ηρωική σκηνή των ναυτικών συγκρού­σεων. Στα έργα των μεγάλων θαλασσογράφων μας, του Κωνσταντίνου Βολανάκη, του Βασίλειου Χατζή και του Ιωάννη Αλταμούρα συναντώνται υπαιθριστικοί προβληματισμοί και ιμπρεσιονιστικά σκιρτήματα.

Ο Κωνσταντίνος Βολανάκης (1839-1907), εξελίχθηκε σε έναν από τους σημαντικότερους Έλληνες θαλασσογράφους απεικονίζοντας ναυμαχίες, σκηνές από λι­μάνια, καράβια και καΐκια αλλά και ανθρώπινες δρα­στηριότητες συνυφασμένες με τον κόσμο της θάλασ­σας. Διεκδικεί επάξια τον τίτλο του πατέρα της ελλη­νικής θαλασσογραφίας. Επηρεάστηκε τόσο από τους κορυφαίους Ολλανδούς θαλασσογράφους του 17^ου αιώνα, όσο και από το γαλλικό Ιμπρεσιονισμό. Αναλύ­ει και ζωγραφίζει τον κόσμο του καραβιού με εξαίρε­τη ακρίβεια, δεξιοτεχνία και άνεση. Επιδιώξεις του εί­ναι η επιμέλεια του σχεδίου, η ακρίβεια των αναπαρα­στάσεων, η διαγραφή της ατμόσφαιρας.

Θαυμάσιο δείγμα της δουλειάς του το Ψαράδικο, στο οποίο η επιφάνεια της θάλασσας γίνεται πεδίο ανά­πτυξης των τονικών διαβαθμίσεων της ανατολής ή της δύσης. Οι ψαράδες καθρεφτίζονται στους μι­κρούς κυματισμούς της γαλήνιας θάλασσας και η ενασχόλησή τους με το μάζεμα των διχτύων αποκτά εδώ διαστάσεις ζωγραφικού γεγονότος. Οι συμπλη­ρωματικοί τόνοι του γαλάζιου και πορτοκαλί μεταδί­δουν τον παλμό τους στα σύννεφα και στον ανάλαφρο κυματισμό της θάλασσας. Οι χαρακτηριστικές βάρ­κες της λιμνοθάλασσας με τους μοναχικούς ψαράδες είναι τώρα μια ζωντανή εικόνα ονειροπόλησης, με την αργή κίνηση των σχημάτων και το γλυκό φως που ζω­γραφίζεται στην επιφάνεια του νερού. Όλα παραπέ­μπουν στην ανάγκη φυγής της ρομαντικής ψυχής και στο γεγονός ότι η θάλασσα παραμένει μέσον της αν­θρώπινης δραστηριότητας. Το λιμάνι εντάσσεται γρήγορα στη θεματική του Βο­λανάκη, ως κέντρο της καθημερινής ζωής, ως τόπος ευημερίας και εμπορίου.

 

Κωνσταντίνος Βολανάκης (1837-1907), «Στην αποβάθρα», περ. 1869-1875, λάδι σε μουσαμά, 70Χ45 εκ. Εθνική Πινακοθήκη & Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτζου.

Στο έργο του το Λιμάνι του Βόλου, η προκυμαία κατέχει σημαντικό μέρος με το τυπικό σχήμα της καμπύλης και μοιράζεται εξίσου με τη θάλασσα, τη ζωγραφική επιφάνεια. Η επιμελημένη απόδοση των λεπτομερειών και η ακρίβεια στην ανα­παράσταση των οικοδομημάτων δίνουν τη δυνατότη­τα στον θεατή να αναγνωρίσει τον τόπο. Ενώ στο έργο Αποβάθρα ο κόσμος που συζητά ανέμελα, τα παιδιά με τα καλάθια τους, και η υπαίθρια αγορά με την κόκκι­νη τέντα ζωηρεύουν τη γαλήνη και τη σιωπή που απο­πνέει το λιμάνι, η οποία επιτυγχάνεται με την ανάμει­ξη των ερυθρών ιριδισμών με τη γαλάζια διαφάνεια του νερού, και καθιστούν την ζωγραφική επιφάνεια σε ποιητική αποκάλυψη.

 

Κωνσταντίνος Βολανάκης (1837-1907), «Το λιμάνι του Βόλου», περ. 1869-1875, λάδι σε μουσαμά, 32,5 Χ 48 εκ. Εθνική Πινακοθήκη & Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτζου.

Ο Βασίλειος Χατζής (1870-1915), μαθητής του Βολα­νάκη προχωρά σε μια προσωπική χρωματική αντίλη­ψη, εφαρμόζοντας τα ιμπρεσιονιστικά μηνύματα στις πρώτες δεκαετίες του 20^ου αιώνα. Στο έργο του Καρά­βι στο Καρνάγιο, οι ελεύθερες τολμηρές πινελιές λευ­κού, κόκκινου, πράσινου χρώματος, γρήγορες και παρατακτικές απηχούν την αρχή των ιμπρεσιονιστών με τη διαίρεση και παράθεση του χρωματικού τόνου και την εφαρμογή των συμπληρωματικών χρωμάτων. Κύ­ρια γνωρίσματα της ζωγραφικής του είναι η τάση για αφαιρετική διατύπωση, η χρωματική ρευστότητα και η μείωση της υλικότητας των αντικειμένων.

 

Βασίλειος Χατζής (1870-1915), «Καράβι στο καρνάγιο», περ. 1910, λάδι σε μουσαμά, 50Χ66 εκ. Εθνική Πινακοθήκη & Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτζου.

 

Βασίλειος Χατζής (1870-1915), «Ο κατάπλους», περ. 1900-1910, λάδι σε μουσαμά, 81Χ69 εκ. Εθνική Πινακοθήκη & Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτζου.

Την επίδραση του Ιμπρεσιονισμού αφομοίωσε με τον καλύτερο τρόπο, ο Ιωάννης Αλταμούρας (1852-1878), που σπούδασε στην Ακαδημία Καλών Τε­χνών της Κοπεγχάγης με δάσκαλο τον CarlFrederickSorensen. Η θάλασσα διαδραματίζει πρωταγωνιστικό ρόλο σε πολλά έργα του Ιωάννη Αλταμούρα, μεταξύ των οποίων και στο έργο του, Το λιμάνι της Κοπεγχάγης, του 1874, χρονιά κατά την οποία οι Ιμπρεσιονιστές εξέθεσαν τα έργα τους στο Παρίσι στο φωτογραφείο του Ναντάρ. Ο καλλιτέχνης δεν ενδιαφέρεται για την διαμόρφωση της ακτής – προκυμαίας αλλά για τη θά­λασσα και τον ουρανό. Υιοθετεί την μεγάλη οριζόντια παράσταση της πρόσοψης του λιμανιού με τα κτίρια, τους πύργους, τις καμινάδες που καπνίζουν, τα περι­γράμματα των καμπαναριών, μοιράζοντας τη ζωγρα­φική επιφάνεια στα δύο. Τα ένα τρίτο καταλαμβάνει η θάλασσα και τα δύο τρίτα ένας ουρανός με σύννεφα. Πρόκειται για τοπίο χαρακτηριστικό του ευρωπαϊκού Βορρά. Τα χρώματα αλλά και οι πινελιές κάνουν τη θά­λασσα να πάλλεται σαν ένα ζωντανό στοιχείο υπαινίσσοντας την ροή του χρόνου που τρέχει και αλλά­ζει από τη μια στιγμή στην άλλη τα φαινόμενα του κό­σμου. Η θάλασσα εδώ, μέσω της υλικότητας της πινε­λιάς, αποκτάει υλική υπόσταση, μάζα και κίνηση.

Στα έργα του Αλταμούρα, το θέμα του είτε είναι καρνάγιο είτε καράβι ή καΐκι στην ακτή, αποτελεί την αφορμή για τον ζωγράφο για να καταγράψει τα φυσικά φαινόμενα και τις μεταβλητές ιδιότητες της ατμό­σφαιρας. Στο έργο του Καράβι στην ακρογιαλιά, ο ου­ρανός, το λιμάνι και η στεριά ντύνονται σε ένα ζεστό, ροζ κεραμιδί χρώμα, στο οποίο βυθίζονται καράβια, κατάρτια και ιστία την ώρα του δειλινού. Ο Αλταμούρας δεν ενδιαφέρεται για τον όγκο του αραγμένου καρα­βιού αλλά για τα στοιχεία του περιβάλλοντα χώρου, την γαλήνια ώρα του δειλινού στη Βόρεια θάλασσα.

Στο έργο του Καΐκι στις Σπέτσες, ο ζωγράφος έχει απο­κρυσταλλώσει πλήρως τις ιμπρεσιονιστικές αναζητή­σεις του μεταδίδοντας τη διαύγεια του πρωινού στις ελληνικές θάλασσες. Το μικρό αγκυροβολημένο κα­ΐκι, με τα διάφανα, λευκά αναπεπταμένα πανιά του δεσμεύει το φως του ήλιου ενώ όλο το έργο αποτε­λεί μια ποιητική εικόνα που λάμπει από το φως και το χρώμα του ελληνικού πρωινού.

 

Ιωάννης Αλταμούρας (1852-1878), «Καΐκι στις Σπέτσες», λάδι σε μουσαμά, 29Χ39 εκ. Εθνική Πινακοθήκη & Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτζου.

Ανάλογη περίπτωση πρώιμου ιμπρεσιονιστή καλλι­τέχνη, είναι και ο Περικλής Πανταζής (1849-1884), ο οποίος ακολούθησε την ίδια μοίρα, με τον Αλτα­μούρα καθώς η ανησυχία του τον οδήγησε, έξω από τη στερεότυπη διαδρομή Αθήνα-Μόναχο, πρώτα στο Παρίσι και έπειτα στο Βέλγιο. Στη σύντομη σταδιο­δρομία του, την οποία ανέκοψε ο πρόωρος θάνατός του, πρόφτασε να περάσει από το ρεαλιστικό γεροχτισμένο τοπίο του Κουρμπέ, στην ελεύθερη πινελιά των Ιμπρεσιονιστών, προσπαθώντας να συλλάβει τη ρευ­στότητα των φαινομένων. Με κοφτές, γρήγορες πινε­λιές αποδίδει, στο έργο του Θαλασσογραφία, τη φευγα­λέα εντύπωση του κύματος, ενώ μέσα στο ευαίσθητο λευκό των αφρών, που αποδίδονται με τη φορά προς τα έξω, ανακλώνται τα χρώματα του ουρανού και της γης. Στο έργο αυτό είναι εμφανής η επίδραση του από τη ζωγραφική των Φλαμανδών που μοιράζουν τον πί­νακα σε ζώνες, με έναν ορίζοντα χαμηλό, που αναδει­κνύει τον ουρανό κυρίαρχο πεδίο μελέτης της κίνη­σης, της ρευστότητας, της φευγαλέας εντύπωσης.

Ο Συμεών Σαββίδης (1859-1927), από τους τελευ­ταίους εκπροσώπους της Σχολής του Μονάχου, εί­ναι ο πιο συνειδητός οπαδός της ζωγραφικής του Ιμπρεσιονισμού. Το έργο του Βάρκες στα Νερά του Βο­σπόρου, διακρίνεται για τη μεγαλύτερη ανάλυση του χρωματικού τόνου και τις αναζητήσεις σχετικά με τις αντανακλάσεις στο νερό. Ο Σαββίδης στο έργο αυτό συλλαμβάνει όλες τις μεταβολές των χρωματικών τόνων μιας ορισμένης στιγμής, την ακινητοποιεί και την αναλύει. Ο διαχωρισμός ανάμεσα στα ψυχρά και τα θερμά χρώματα είναι έκδηλος και αυτό που χαρα­κτηρίζει τη σύνθεση είναι η αντανάκλαση στο νερό που συντελείται με σαφείς πινελιές και που σχηματί­ζεται μια δεύτερη ανεστραμμένη εικόνα. Οι μορφές στην στεριά αποδίδονται με χρωματικές στιγμογραφικές πινελιές.

 

Συμεών Σαββίδης (1859-1927), «Βάρκες στα νερά του Βοσπόρου», 1907, λάδι σε μουσαμά επικολλημένο σε χαρτόνι, 35Χ50 εκ. Εθνική Πινακοθήκη & Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτζου.

Β. Η θαλασσογραφία στις αρχές του 20ού αιώνα στο πνεύμα του μοντερνισμού

Στις αρχές του 20^ου αιώνα οι Έλληνες ζωγράφοι εγκα­ταλείπουν το Μόναχο για τη νέα καλλιτεχνική πρωτεύ­ουσα της Ευρώπης, το Παρίσι. Η στροφή αυτή συμ­βαδίζει, όχι τυχαία, με το αίτημα επιστροφής στις γη­γενείς αξίες που διακηρύσσουν οι θεωρητικοί της εποχής και ιδιαίτερα ο Περικλής Γιαννόπουλος στην Ελληνική Γραμμή (1903), ο οποίος καλεί τους ζωγρά­φους να υμνήσουν το πνευματικό φως της Ελλάδας.

Στις αρχές του 20^ού αιώνα η «Ομάδα Τέχνη» (1917) θα αποτελέσει τον προθάλαμο της ελληνικής καλλιτεχνι­κής πρωτοπορίας με καλλιτέχνες, που δεν δίστασαν να έλθουν σε ρήξη με το παρελθόν. Μετά το 1922 οι ποικίλες πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές θα επιτρέ­ψουν την ανάπτυξη ενός πλουραλιστικού πνεύματος στις τέχνες και στον πολιτισμό.

Οι καλλιτέχνες βγαίνουν στη φύση και προσπαθούν να βρουν τα σχήματα και τα χρώματα για να αποδώ­σουν το ιδιαίτερο τοπίο της χώρας μας και την ξεχω­ριστή ποιότητα του ελληνικού φωτός. Το ζωγραφι­κό έργο τείνει να αυτονομηθεί από τον έξω κόσμο, να αποτελέσει όχι καταγραφή του φυσικού ελληνικού τοπίου αλλά το χρωματικό του ισοδύναμο. Οι καλλι­τέχνες θα δουν και θα ερμηνεύσουν τον κόσμο όχι με το βλέμμα και τις αισθήσεις αλλά με την ψυχή τους. Έτσι, ούτε τα σχήματα ούτε τα χρώματα είναι φυσιο­κρατικά όπως πριν.

Ο Γεώργιος Κοσμαδόπουλος (1895-1967), ο Βάσος Γερμένης (1896-1966), ο Αλέξανδρος Κορογιαννάκης (1906-1966) και ο Βασίλειος Μαγιάσης (1880-1926) διεκδικούν μια ξεχωριστή θέση στην ιστορία του Μεταϊμπρεσιονισμού στην Ελλάδα. Οι ζωγράφοι όμως που αντιλαμβάνονται το νεοελληνικό τοπίο, με μια εντελώς νέα οπτική, ιδιαίτερα κατά τη δεκαετία του 1920, είναι: ο Κωνσταντίνος Παρθένης (1878-1967),ο Νικόλαος Λύτρας (1883-1927), ο Κωνσταντίνος Μαλέας (1879-1928) και ο Μιχάλης Οικονόμου (1888-1923).

Ο Κωνσταντίνος Μαλέας (1879-1928), ένας από τους σπουδαιότερους Έλληνες ζωγράφους, μετά το 1920 συνθέτει τα τοπία του με έντονη τάση για σχηματο­ποίηση, απλωμένες χρωματικές επιφάνειες, σαφή πε­ριγράμματα, μειωμένο ρόλο της προοπτικής, μεγάλακαμπυλόγραμμα θέματα, μνημειακή απόδοση των όγκων και έντονα διακοσμητική διάθεση. Τα έργα αυ­τής της περιόδου σφραγίζονται από την εμπειρία της ζωγραφικής του Σεζάν, δηλαδή η σχέση των όγκων με το χώρο αποδίδεται πέρα από τη λογική της παραδο­σιακής προοπτικής. Το έργο του Τοπίο παραθαλάσσιο έχει καμπυλοκεντρική σύνθεση, κυρίως στο έδαφος με τα μικρά καμπυλόμορφα θέματα και με τον ορίζο­ντα να ανεβαίνει πολύ ψηλά, καταργώντας την έννοια του βάθους, αφήνοντας μια στενή λωρίδα ουρανού. Στο έργο του Καμένη, Σαντορίνη, η κυκλαδίτικη ατμό­σφαιρα διαγράφεται με ένα φως σκληρό και εντυπω­σιακό. Η εισαγωγή στον πίνακα γίνεται με ανοδική πο­ρεία. Εικονίζονται στο πρώτο επίπεδο ένας μαντρό­τοιχος και πιο πίσω το νησάκι της Καμένης. Οι θερ­μοί γαιώδεις τόνοι της στεριάς μέσα στο ψυχρό μπλε της θάλασσας με τις τυρκουάζ φωτεινές ζώνες που εναλλάσσονται, καθώς ένα μικρό χρωματικό κομμάτι εμπλέκεται με το άλλο ως το βάθος, προσδίδουν μια συνθετική ισορροπίαστο έργο. Η ένταση του χρώμα­τος ακόμη και στα πιο μακρινά επίπεδα, αναιρεί την εντύπωση του βάθους και κρατιέται η εικόνα στην επιφάνεια του καμβά. Επιβεβαιώνεται σε αυτό και σε πολλά παρόμοια το­πία πως δεν έχουμε απόδοση της οπτικής πραγματι­κότητας, αλλά μορφοποίηση μιας ιδέας με ζωγραφι­κά μέσα.

 

Κωνσταντίνος Μαλέας (1879-1928), «Τοπίο παραθαλάσσιο», 1918-1920, λάδι σε χαρτόνι, 33,5Χ52,2 εκ. Εθνική Πινακοθήκη & Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτζου.

 

Κωνσταντίνος Μαλέας (1879-1928), «Καμένη, Σαντορίνη», 1924-1925, λάδι σε μουσαμά, 50Χ56 εκ. Εθνική Πινακοθήκη & Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτζου.

Ο Νικόλαος Λύτρας (1883-1927) μαζί με τον Κωνστα­ντίνο Παρθένη και τον Κωνσταντίνο Μαλέα, θεωρού­νται οι ανανεωτές της τέχνης των αρχών του 20^ου αι­ώνα στην Ελλάδα. Έχει αφομοιώσει και υιοθετήσει τους βασικούς κώδικες της μοντέρνας τέχνης που εί­χαν καθιερωθεί από τη γενιά των μεταϊμπρεσιονιστών ζωγράφων. Καθιερώνει την αυτονομία της εικαστι­κής δράσης πάνω στη ζωγραφική επιφάνεια, όπου το θέμα του χτίζεται με πλατιές πινελιές παχύρευστου χρώματος και χειρονομιακή γραφή.

Στα έργα Φάρος  και Θαλασσογραφία, η θάλασσα έχει αποδοθεί με πηχτό χρώμα και ρευστές πινελιές, που της προσδίδουν μια υλική υπόσταση. Κυριαρχούν τα μπλε, τα ιώδη και οι ώχρες. Το φυσικό περιβάλλον ει­κονογραφείται απαλλαγμένο από την περιγραφικότη­τα και από τις αφηγήσεις της παραδοσιακής νατουραλιστικής τοπιογραφίας. Τα τοπία αποδίδονται με λιτή σύνθεση, πανοραμική από ψηλά θέαση, με με­γάλες απλοποιημένες επιφάνειες. Ο Λύτρας αναζητά σε αυτά τα έργα με τον κλειστό ορίζοντα και την ανο­δική σύνθεση, την αλήθεια του πραγματικού. Ερμη­νεύει κατά κάποιον τρόπο τον χαρακτήρα της δομής του ελληνικού τοπίου με την εσωτερική του νομοτέ­λεια παραπέμποντας στον Cezanne.

 

Νίκος Λύτρας (1883-1927), «Θαλασσογραφία», π. 1925, λάδι σε μουσαμά, 53Χ73 εκ. Εθνική Πινακοθήκη & Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτζου.

Ο Μιχάλης Οικονόμου (1888-1923) εγκαταλείπει εν μέρει τη φύση ως φύση και της προσδίδει μία μετα­φυσική χροιά. Ζωγραφίζει τα τοπία του με έντονο ρο­μαντικό αίσθημα που είναι σαν να αναδύονται από ένα όνειρο. Στο έργο του ο μύλος, ο νερόμυλος αντικατο­πτρίζεται στα νερά της θάλασσας και μοιάζει σαν να αναδύεται μέσα από μιαν ανάμνηση. Η χρωματική ρευ­στότητα, το χαλαρό σχέδιο με όλα τα σχήματα ρευστά, με περιγράμματα σβηστά, ανατρέπουν τις βασικές αρ­χές της αναπαραστατικότητας και κάνουν την εικόνα να φαίνεται συναισθηματικά φορτισμένη και υποκειμενι­κή. Τώρα ούτε τα σχήματα ούτε τα χρώματα είναι φυ­σιοκρατικά. Ο νερόμυλος φαίνεται να έχει ζωγραφιστεί με τα μάτια της ψυχής, θολός και ρευστός, ως ανάμνη­ση, στο χώρο των ακαθόριστων μορφών.

Με ανάλογο τρόπο έχει ζωγραφιστεί και το Σπίτι του ψαρά δίπλα στη θάλασσα. Μία πορτοκαλοκόκκινη τέντα ρί­χνει τη μωβ σκιά της στην πρόσοψη του σπιτιού ενώ μια γυναικεία μορφή ενσωματώνεται μέσα στη σκιά, έτσι που μόλις την διακρίνεις. Ο διάλογος ψυχρών-θερμών χρωμάτων δίνει λάμψη και παλμό στο έργο.

 

Μιχάλης Οικονόμου (1884-1933), «Το σπίτι του ψαρά», λάδι σε χαρτόνι, 40,5Χ69,5 εκ. Εθνική Πινακοθήκη & Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτζου.

Σε αυτήν την κατηγορία των καλλιτεχνών που ερμη­νεύουν τον κόσμο όχι με το βλέμμα, αλλά μέσα από τη νόηση ανήκουν ο Κωνσταντίνος Παρθένης και ο Γεράσιμος Στέρης. Ο Κωνσταντίνος Παρθένης (1918-1920) στο έργο του ‘Υδρα, με σχέδιο λεπτό, υπαινικτι­κό και συγχρόνως στέρεο και διάφανο χρώμα, αφή­νει αναπνοές-κενά ανάμεσα στα χρωματικά πεδία, θέ­λοντας να άρει την υλικότητα των κτισμάτων και τη χρωματική πυκνότητα της θάλασσας. Η αρμονία των χρωμάτων βασίζεται στον διάλογο ανάμεσα στα μπλε-μωβ και τα κίτρινα-πορτοκαλιά, γαλάζια-πορτοκαλί δηλαδή ανάμεσα σε ψυχρά-θερμά και σε συμπληρω­ματικά χρώματα. Το έργο χαρακτηρίζεται από απλότη­τα και λιτότητα.

 

Κωνσταντίνος Παρθένης (1878|79-1967), «Ύδρα», 1918-1920, λάδι σε καμβά, 23Χ31 εκ. Εθνική Πινακοθήκη & Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτζου.

Ο Γεράσιμος Στέρης (1898-1987) θεωρείται πρόδρο­μος του ελληνικού μοντερνισμού. Μέσω των ταξι­διών του στην Ευρώπη απέκτησε μια εξαιρετικά επε­ξεργασμένη αίσθηση του νέου τρόπου αισθητικής αντίληψης του μοντερνισμού. Το έργο του, Ακρογιά­λι, είναι πλημμυρισμένο από γαλήνη και ποιητικότη­τα, που παραπέμπει στο πνεύμα της αρχαιότητας και καταδεικνύει ότι ο Στέρης είναι επηρεασμένος από τον GiorgiodeChirico. Οι τρεις μορφές δίπλα στο νη­σιώτικο αρχιτεκτονικό σύμπλεγμα-πλαίσιο επισύρουν ανακλήσεις τόσο από την αρχαιότητα όσο και από το Βυζάντιο. Οι όγκοι των σπιτιών αποδομένοι σύμφω­να με την υστεροκυβιστική τέχνη, κλειστοί στο περί­γραμμα, στιβαροί, ακίνητοι και μνημειακοί, περικλεί­ουν ένα μυστήριο, σαν να μην κατοικήθηκαν ποτέ. Το έργο χαρακτηρίζεται από στατική ηρεμία, συγκρατη­μένη εκφραστικότητα και με τις μορφές να μοιάζουν απόκοσμες προσδίδοντας στο έργο μια αινιγματική ατμόσφαιρα.

 

Γεράσιμος Στέρης (1898-1987), «Ακρογιάλι», πριν 1963, λάδι σε μουσαμά, 57,5Χ72 εκ. Εθνική Πινακοθήκη & Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτζου.

Γ. Η θαλασσογραφία μετά το 1960

Οι Έλληνες καλλιτέχνες μετά τον εμφύλιο πόλεμο συμμετέχουν ενεργά στις αναζητήσεις της μοντέρ­νας τέχνης. Από τον πόλεμο και μετά, το κάθε έργο δεν είναι πλέον ενταγμένο σε ένα γενικότερο σύστημα αισθητικών αξιών αλλά ενεργοποιεί τα νοήματα του αποκλειστικά από τις θέσεις και τις βασικές αξίες του καλλιτέχνη. Ύστερα από το διάλειμμα της αφαίρεσης, ιδιαίτερα από τη δεκαετία του 70 και μετά, παρατη­ρήθηκε στην Ελλάδα μια νέα στροφή προς τη φύση και οι Έλληνες καλλιτέχνες πειραματίστηκαν με κάθε δημιουργική διαδικασία για την παραγωγή του έργου τέχνης.

Ο Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας (1906-1994) μαθη­τής του Παρθένη, θα βρεθεί πολύ νέος στο Παρίσι, όπου ανθεί ο ευρωπαϊκός Μοντερνισμός. Γοητεύτη­κε από τη μετακυβιστική ζωγραφική του Πικάσσο (1881-1973) και του Μπρακ (1882-1963) αλλά οδη­γήθηκε σ’ έναν ιδιότυπο ελληνοτροπικό Κυβισμό, γε­μάτο φως και χρώμα. Το έργο του Το Νερό, αποτελεί μέρος της ενότητας των τεσσάρων στοιχείων της φύ­σης (νερό, γη, αέρας, φωτιά-1965-66), στα οποία η έμφαση δίνεται αποκλειστικά στην καταγραφή των φυσικών στοιχείων και φαινομένων. Το έργο εικο­νογραφεί το θέμα των τεσσάρων στοιχείων που έχει καταβολές από την εποχή της Αναγέννησης και του Μπαρόκ, αλλά ως προς το εννοιολογικό του περιεχό­μενο συνδέεται με βαθύτατες κοσμολογικές αλήθειες που προσδιορίστηκαν στην ελληνική αρχαιότητα από τον Εμπεδοκλή και τον Αριστοτέλη, αλλά και στην ταοϊκή φιλοσοφία. Ο Γκίκας με ελευθερία και ευαισθη­σία χάρη στην αφομοιωμένη πλέον εμπειρία των χρω­μάτων και της πινελιάς επιχειρεί να προσεγγίσει τις αλήθειες αυτές μέσα από τη ζωγραφική τετραλογία του.

Στο έργο του, Το Νερό, ο ζωγράφος μεταφέρει την αίσθη­ση αλλά και την έννοια του νερού με μια σύνθεση χρω­μάτων, όγκων και εντυπώσεων, όπου πρωταγωνιστεί το φως και οι αντανακλάσεις του, το βάθος και η επιφάνεια, ο φευγαλέος χρόνος και η διαρκής μεταβολή.

 

Νίκος Χατζηκυριάκος Γκίκας (1906-1994), «Το νερό», λάδι σε μουσαμά, 200Χ229 εκ. Εθνική Πινακοθήκη & Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτζου.

Ο Αγήνορας Αστεριάδης (1898-1977) προσπάθησε να συνδυάσει στο έργο του την ελληνική παράδοση, το πνεύμα της βυζαντινής αγιογραφίας και τα διδάγ­ματα του κυβισμού και των άλλων εικαστικών ρευμά­των των αρχών του 20^ου αιώνα.

Η μνημειακή του σύνθεση Πειραιάς είναι πολύ χαρα­κτηριστικό έργο επηρεασμένο από τη διακοσμητική λαϊκή ζωγραφική. Η σχηματοποίηση, η μικρογραφική πραγμάτωση αλλά και η αντίστροφη προοπτική, δηλώνουν αναφορές στην ανατολική και βυζαντινή τέχνη με την οποία ο ζωγράφος ανέπτυξε στενότατη σχέση.

Η χαρτογραφική ανάπτυξη του χώρου καταργεί την προοπτική και την τρίτη διάσταση. Το θέμα αναπτύσ­σεται κατακόρυφα με τα τρία λιμάνια του Πειραιά, να ξετυλίγονται ανοδικά από το Μικρολίμανο και τη Ζέα ως το μεγάλο κύριο εμπορικό λιμάνι. Τα σπίτια απει­κονίζονται μετωπικά. Το βαθύ μπλε της θάλασσας συ­νομιλεί ζωηρά με τις ώχρες της γης, ενώ τα λευκά των σπιτιών προσθέτουν τον χαρούμενο τόνο τους στη σύνθεση, που χαρακτηρίζεται από έναν έντονο μελω­δικό ρυθμό.

 

Αγήνωρ Αστεριάδης (1898-1997), «Πειραιάς», 1973, Αυγοτέμπερα σε ξύλο, 202Χ122 εκ. Εθνική Πινακοθήκη & Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτζου.

Ο Κώστας Τσόκλης (1930) αυτήν την περίοδο εστιάζει στο οντολογικό πρόβλημα της εικαστικής δημιουργί­ας. Κύριο γνώρισμα του καλλιτέχνη αυτήν την περίο­δο, είναι η σύνδεση πραγματικών αντικειμένων σχετι­κών με τη θάλασσα (ξύλο από βάρκα) και της ζωγρα­φικής επιφάνειας. Το έργο θαλασσινό τοπίο δημιουρ­γείται από τη σύμπτωση του πραγματικού με το εικα­στικό.

 

Κώστας Τσόκλης (1930), «Θαλασσινό τοπίο», 1979, λάδι σε μουσαμά, 69,5Χ80,5 εκ. Εθνική Πινακοθήκη & Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτζου.

Ο Παναγιώτης Τέτσης (1925) ζωγράφισε τη θάλασ­σα έτσι όπως τη βίωσε και συνεχίζει να τη βιώνει ως τώρα. Αυτό που ζωγραφίζει δεν είναι μόνον η θάλασ­σα, ο ουρανός, τα σύννεφα και η φωτεινή λάμψη, αλλά και κάτι άλλο, που θα τον μεταφέρει σε έναν κό­σμο διαφορετικό από τον πραγματικό. Τον κόσμο της δικής του ζωγραφικής. Η θέα του κόσμου, της φύσης του προσφέρει «ζωγραφική», σχήματα, φόρμες, χρώ­ματα, τόνο-φως. Το φως, μια ποιότητα που παραμε­λήθηκε στην αντίληψη του χρώματος από τη μοντέρ­να ζωγραφική, για τον Τέτση αποτελεί τη βάση της χρωματικής τοποθέτησης του στον κάθε πίνακα του. Το έργο του Ύδρα, Θάλασσα διαπνέεται από τέρψη των αισθήσεων, καθώς γίνεται φανερό ότι ο Τέτσης ζω­γραφίζει τη θάλασσα της Ύδρας ως βίωμα και μνήμη, ως γνώση προσωπική.

Το Παράρτημα της Εθνικής Πινακοθήκης και Μου­σείου Αλεξάνδρου Σούτζου στο Ναύπλιο με αυτήν την θαλάσσια περιδιάβαση στις συλλογές του, στόχο έχει να φωτίσει το ρόλο της τέχνης μέσα από τη διαλε­κτική σχέση τέχνης, ιστορίας, κοινωνίας. Αλλά επειδή το σύγχρονο μουσείο από τον ορισμό του δίδει προτεραι­ότητα στο κοινό και η ύπαρξη του αξιολογείται από την ικανοποίηση των αναγκών του κοινού για μελέτη, εκπαί­δευση και ψυχαγωγία, η έκθεση αυτή δίνει τη δυνατότη­τα στον επισκέπτη να γνωρίσει την ελληνική ζωγραφική αλλά συγχρόνως η επίσκεψη του να αποτελεί προσωπι­κή εμπειρία, ενεργοποιώντας του τις αισθήσεις, τη φα­ντασία, τη γνώση, τον ψυχισμό, την εικαστική αγωγή και τη δεξιότητα κυρίως των παιδιών, μέσω των εκπαιδευτι­κών προγραμμάτων που θα υλοποιηθούν.

Μέσα από την εικαστική αυτή περιήγηση, γίνεται αυ­ταπόδεικτο πως η θέαση ελαχίστων ζωγραφικών πι­νάκων με θέμα είτε τη θάλασσα είτε το καράβι, γνώ­ριμο σύμβολο φυγής από την καθημερινότητα, αρκεί για ένα ταξίδι, που ο καθένας μας μπορεί να πραγμα­τοποιήσει οποιαδήποτε στιγμή το θελήσει. Ένα ταξίδι κατακλυσμένο από το φως και το χρώμα της Ελλάδας […]

Γενική Βιβλιογραφία

• Βλάχος Μανόλης, Ο Ζωγράφος Κωνσταντίνος Βολανά­κης 1837-1907, διδακτορική διατριβή, Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Αθήνα, 1974.
• Βλάχος Μανόλης, Η Ελληνική Θαλασσογραφία, Eurobank-Όμιλος Λάτση, Αθήνα 1993.
• «Εθνική Πινακοθήκη 100 χρόνια. Τέσσερις αιώνες Ελ­ληνικής Ζωγραφικής», Εθνική Πινακοθήκη – Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου, επιστημονική επιμέλεια – εισα­γωγικά κείμενα ενοτήτων Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα, Αθήνα 1999.
• «Ελληνική τοπιογραφία, 19^ος-20^ος αιώνας», Εθνική Πινα­κοθήκη και Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου, Αθήνα, 1998, επιμέλεια Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα, Αγγέλα Ταμβάκη.
• Κατάλογοι ατομικών και ομαδικών εκθέσεων, (Αρχείο Εθνικής Πινακοθήκης).
• Κουρία Αφροδίτη, Πόρτολος Δημήτρης, Νίκος Λύ­τρας, Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου, Ελληνικό λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο, 2008.
• Κωτίδης Αντώνης, Ο Ζωγράφος Κ. Μαλέας (1879-1928), διδακτορική διατριβή, Πανεπιστήμιο Θεσσα­λονίκης, Θεσσαλονίκη 1982.
• Λυδάκης Στέλιος, Η ιστορία της νεοελληνικής ζωγραφι­κής (16^ος-20^ος  αιώνας), εκδ. Μέλισσα, Αθήνα 1976.
• Λυδάκης Στέλιος, Βολανάκης, εκδ. Αδάμ, Αθήνα 1997.
• Μισιρλή Νέλλη, Ελληνική Ζωγραφική, 18^ος-19^ος  αιώνας,  εκδ. Αδάμ, Αθήνα 1993.
• «Στα άδυτα της Εθνικής Πινακοθήκης – Άγνωστοι θησαυροί από τις συλλογές της», επιστημονική επιμέλεια-εισαγωγικά κείμενα ενοτήτων Μαρία Κατσανακη, Ζίνα Καλούδη, Άννυ Μάλαμα, Λίνα Τσίκουτα, Τώνια Γιαννουδάκη, Άρτεμις Ζερβού, Έφη Αγαθονίκου, Μαριλένα Κασιμάτη, Αθήνα 2011.
• Χρήστου Χρύσανθος, Η ΕλληνικήΖωγραφική 1832-1922,  εκδ. Εθνικής Τραπέζης της Ελλάδος, Αθήνα 1981.

Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας & Πολιτισμού