A B Γ Δ Ε Στ T

Νέα ελληνική γλώσσα, Β' Γυμνασίου

1η ενότητα, ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΟΠΟ ΜΟΥ Σ’ ΟΛΗ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ




 

 


10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 8 9 10 11 12 13 14 15 16

 

eik

A EIΣAΓΩΓIKA KEIMENA

Α. ΓΕΝΙΚΕΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ

 

Στόχοι

 

Στόχοι αυτής της ενότητας, που προτείνουμε να διδαχθεί σε 6 ώρες, είναι οι μαθητές:

• Να γνωρίσουν τον τόπο τους μέσα από κείμενα που αναφέρονται σε ταξίδια, περιηγήσεις, γνωριμία με τους ανθρώπους, τα έθιμα και τον πολιτισμό κάθε περιοχής.

• Να αντιληφθούν τη λειτουργία του υποκειμένου στην πρόταση, να συνειδητοποιήσουν τις διάφορες μορφές του (ουσιαστικό, αντωνυμία, πρόταση) και να κατανοήσουν τη συμφωνία του υποκειμένου με το ρήμα στο πρόσωπο και στον αριθμό.

• Να αντιληφθούν ότι πολλές λέξεις παράγονται με αχώριστα μόρια (λόγια και μη).

• Να αντιληφθούν, με απλό τρόπο, την οργάνωση μιας παραγράφου με διάφορους τρόπους (αιτιολόγηση, παραδείγματα, σύγκριση, αντίθεση, διαίρεση κτλ.), ώστε να μπορούν να υποστηρίζουν τις απόψεις τους.

 

Β. ΤΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ

 

α. Θεωρητικό μέρος

 

Σύμφωνα με τους Χρ. Κλαίρη και Γ. Μπαμπινιώτη (1999):

 

«Το λεξικό υποκείμενο

Εκτός από τον ρόλο του υποκειμένου στη συνομιλία (ομιλητής, συνομιλητής ή μη συμμετέχων στη συνομιλία), που δηλώνεται με το ρηματικό πρόσωπο, μπορεί ο ομιλητής να θέλει να “ονομάσει το υποκείμενο”, δηλαδή να δηλώσει με ακρίβεια το πρόσωπο ή το πράγμα στο οποίο αναφέρεται. Για το σκοπό αυτό, χρησιμοποιεί ένα ονοματικό σύνολο, που ονομάζεται λεξικό υποκείμενο.

 

Πρόσωπο και λεξικό υποκείμενο

Το γ’ πρόσωπο στον ενικό και τον πληθυντικό χρησιμοποιείται πολύ συχνά σε συνδυασμό με ένα ονοματικό στοιχείο, καθότι είναι αυτό που καθορίζει ελάχιστα το υποκείμενο του ρήματος.

Ο Γιάννης κολυμπ-άει μέσα στη λίμνη.

Τα ξαδέρφια μου χάλαγ-αν τον κόσμο όλη μέρα.

Το α’ και β’ πρόσωπο στον πληθυντικό καθορίζουν μερικώς το αντικείμενο αναφοράς του υποκειμένου. Αν ο ακριβής καθορισμός του δεν εννοείται από τα συμφραζόμενα ή από τη γενική γνώση των ομιλητών, μπορούν να χρησιμοποιηθούν ονοματικά στοιχεία σε λειτουργία υποκειμένου, καταρχήν σε συνδυασμό με τις προσωπικές αντωνυμίες:

Εγώ και ο Νικόλας φθάσ-αμε στον Πειραιά νύχτα.

Εσύ και οι άλλοι με συναντήσ-ατε, όταν είχα κάτσει στην προκυμαία.

Σπανιότερα, το υποκείμενο μπορεί να δηλώνεται από ένα ονοματικό στοιχείο σε συνδυασμό με τη ρηματική κατάληξη του α’ και β’ προσώπου στον πληθυντικό:

Όλοι οι υποψήφιοι περιμέν-αμε σε μια ατέλειωτη ουρά περίπου τρεις ώρες.

Ποιοι πήγ-ατε χθες στο θέατρο;

Το α’ και β’ πρόσωπο στον ενικό δε συνδυάζονται με ονοματικό στοιχείο σε λειτουργία υποκειμένου, αφού τα πρόσωπα αυτά δηλώνουν μονοσήμαντα το υποκείμενο του ρήματος.

 

Στοιχεία με λειτουργία υποκειμένου

Ως λεξικά υποκείμενα χρησιμοποιούνται ονοματικά στοιχεία που συνδέονται με τον πυρήνα της πρότασης μέσω της ονομαστικής πτώσης:

Κάποιος πήρε τα κλειδιά μου από το τραπέζι.

Ο Μάριος σε πήρε τηλέφωνο από το γραφείο.

 

Ορισμένα ρήματα ενεργοποιούνται με συμπληρωματική πρόταση με το να ή με το ότι. Οι προτάσεις αυτές δε χαρακτηρίζονται από πτώση. Έχουν λειτουργία υποκειμένου, καθότι αποτελούν το μοναδικό όρισμα του ρήματος:

Πρέπει να φύγουμε το συντομότερο.

Ενδέχεται να περάσανε και να μην τους είδα.

Ανακοινώθηκε ότι το καράβι βουλιάζει.

Υπενθυμίζεται ότι πάντα υπάρχουν κι εξαιρέσεις.

 

Συμφωνία προσώπου και λεξικού υποκειμένου

Πρόσωπο και όνομα με λειτουργία υποκειμένου τείνουν να συμφωνούν και ως προς τον αριθμό.

Όταν σε θέση υποκειμένου βρίσκονται περισσότερα ονόματα σε παράταξη, το πρόσωπο χρησιμοποιείται στον πληθυντικό αριθμό:

 

Ο πωλητής και ο πελάτης κοιτάχτηκαν στα μάτια με δυσπιστία.

 

Ειδικά στην περίπτωση της διάζευξης ονοματικών στοιχείων στον ενικό αριθμό, το πρόσωπο χρησιμοποιείται επίσης στον ενικό αριθμό:

 

Στον τελικό θα προκριθεί η Βραζιλία ή η Γερμανία.

 

Όταν υπάρχει διαφορά μεταξύ γλωσσικών τύπων και πραγματικών στοιχείων (π.χ. πλήθος: γραμματικά ενικός αριθμός – πραγματικά πληθυντικός αριθμός), τότε ο ομιλητής μπορεί να διαλέξει στο λόγο του ανάμεσα στη γραμματική συμφωνία (συμφωνία υποκειμένου και ρήματος κατά γραμματικό αριθμό) ή στη νοητή συμφωνία (συμφωνία υποκειμένου και ρήματος κατά πραγματικό αριθμό). Συγκεκριμένα:

 

• Τα περιληπτικά ονόματα έχουν γραμματικό αριθμό, αλλά αναφέρονται σε ένα πλήθος αντικειμένων. Όταν χρησιμοποιούνται με λειτουργία υποκειμένου, το πρόσωπο συχνά συμφωνεί με το νοητό αριθμό των αντικειμένων και όχι με το γραμματικό αριθμό:

Μια ατέλειωτη φάλαγγα από κουρασμένους στρατιώτες περίμεναν στην ουρά για το συσσίτιο.

 

• Η νοητή συμφωνία χρησιμοποιείται συχνά όταν ένα υποκείμενο ενικού αριθμού συνδέεται με άλλα πρόσωπα ή πράγματα (π.χ. εσύ μαζί με τον αδερφό σου). Πολλές φορές, μολονότι το λεξικό υποκείμενο είναι ενικού αριθμού, το πρόσωπο μπορεί να χρησιμοποιηθεί στον πληθυντικό για να προβάλει το πλήθος:

Εσύ με την παρέα σου μας έχετε αναστατώσει.

 

• Όταν περισσότερα στοιχεία κατά παράταξη έχουν λειτουργία υποκειμένου, το πρόσωπο χρησιμοποιείται συχνά στον ενικό, εφόσον τα ονοματικά στοιχεία μπορούν να εκληφθούν ως ενιαίο σύνολο:

Η τιμιότητα και η σταθερότητά του συνεκτιμήθηκε στην απόφαση της εταιρείας».

 

Χρ. Κλαίρης – Γ. Μπαμπινιώτης, Γραμματική της Νέας ελληνικής, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1999

 

β. Διδακτικές οδηγίες

 

Οι μαθητές γνωρίζουν την έννοια του υποκειμένου ως βασικού συστατικού της πρότασης. Στηριζόμενοι λοιπόν σε αυτή τη γνώση, στόχος μας είναι να διαπιστώσουν σε ποιες μορφές συναντάται το υποκείμενο και να κατανοήσουν ότι ως υποκείμενο συνήθως χρησιμοποιείται ένα ουσιαστικό ή οτιδήποτε λειτουργεί ως ουσιαστικό. Το υποκείμενο των απρόσωπων ρημάτων και εκφράσεων που είναι πρόταση είναι συνήθως δυσνόητο για τους μαθητές, γι’ αυτό υπάρχουν ιδιαίτερες ασκήσεις του Τετραδίου Εργασιών που ασχολούνται με αυτό. Με παρατήρηση στα κείμενα οι μαθητές καλούνται να διαπιστώσουν σε ποιες περιπτώσεις το υποκείμενο παραλείπεται. Η συμφωνία του υποκειμένου με το ρήμα σε αριθμό και πρόσωπο μπορεί να διδαχτεί πρώτα με προφορικές ασκήσεις και κατόπιν με γραπτές. Ο διδάσκων σε συνεργασία με τους μαθητές μπορεί να επιλέξει και να αξιοποιήσει κείμενα από άλλα μαθήματα που σχετίζονται με τη θεματική ενότητα, όπως Γεωγραφία, Ιστορία κτλ., αν το κρίνει σκόπιμο.

 

Γ. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΜΕ ΑΧΩΡΙΣΤΑ ΜΟΡΙΑ

 

α. Θεωρητικό μέρος

Η παραδοσιακή διάκριση των τρόπων με τους οποίους σχηματίζονται οι σύνθετες λέξεις, δηλαδή σύνθεση με αχώριστα μόρια και σύνθεση που προκύπτει από την ένωση δύο ή περισσότερων λέξεων (διάκριση την οποία υιοθετεί η γραμματική Τριανταφυλλίδη), έχει αμφισβητηθεί από τις νεότερες θεωρίες περί σχηματισμού λέξεων.

Η αμφισβήτηση εδράζεται στη διάκριση των μορφημάτων σε λεξικά ή γραμματικά και σε ελεύθερα ή δεσμευμένα μορφήματα (σύμφωνα με ένα άλλο κριτήριο διάκρισης). Συγκεκριμένα, τα λεξικά μορφήματα είναι αυτά με τα οποία υλοποιείται η περιγραφική λειτουργία της γλώσσας, καθώς αναφέρονται σε αντικείμενα, καταστάσεις, ενέργειες κτλ. της εξωγλωσσικής πραγματικότητας. Τα γραμματικά μορφήματα, αντίθετα, έχουν αναλάβει την απεικόνιση των ενδογλωσσικών σχέσεων. Ανάλογα με το αν μπορούν να σταθούν αυτόνομα στο λόγο, τα μορφήματα διακρίνονται σε ελεύθερα και δεσμευμένα. Τα δεσμευμένα μορφήματα βρίσκονται πάντα σε σχέση εξάρτησης από κάποιο άλλο μόρφημα.

Με τη σειρά τους, τα δεσμευμένα γραμματικά μορφήματα διακρίνονται σε κλιτικά και παραγωγικά. Τα κλιτικά μορφήματα αποτυπώνουν γραμματικές σχέσεις (πτώση, αριθμό κτλ.): η λέξη μήνες αποτελείται από το δεσμευμένο λεξικό μόρφημα μήν- και το κλιτικό μόρφημα -ες που δηλώνει τον πληθυντικό.

Τα παραγωγικά μορφήματα συμμετέχουν στη διαδικασία παραγωγής λέξεων και διακρίνονται σε προθήματα (μπαίνουν πριν από το λεξικό μόρφημα, π.χ. ξε-πέφτω) και επιθήματα (μπαίνουν μετά το λεξικό μόρφημα, π.χ. σχολ-ικ-ός: λεξικό μόρφημα σχολ-, παραγωγικό μόρφημα -ικ-, κλιτικό μόρφημα -όςσπιτ-άκ-ι, παίδ-αρ-ος). Έτσι μιλάμε για παραγωγή λέξεων με τη διαδικασία της προθηματοποίησης και της επιθηματοποίησης.

Με αυτή την έννοια, η σύνθετη λέξη προέρχεται από το συνδυασμό δύο ή περισσότερων λεξικών μορφημάτων και ενός κλιτικού μορφήματος, π.χ. κρυφ-ο-κοιτάζ-ω.

Σύμφωνα με αυτή τη διάκριση, τα λαϊκά αχώριστα μόρια (α-, αν-, ξε-, ανα-) και όσα από τα λόγια πράγματι δε χρησιμοποιούνται μόνα τους στο λόγο (κάποια επιβιώνουν και ως ελεύθερα γραμματικά μορφήματα στο «σχολικό λόγο», π.χ. επί, υπό, σε περίπου παγιωμένες εκφράσεις, όπως εντός και επί τα αυτά, υπό το μηδέν) ανήκουν στην κατηγορία των δεσμευμένων μορφημάτων. Συνεπώς, οι λέξεις που προκύπτουν από το συνδυασμό ενός λεξικού μορφήματος και ενός αχώριστου μορίου (= δεσμευμένου παραγωγικού μορφήματος) ανήκουν στις παράγωγες και όχι στις σύνθετες λέξεις.

Μία συζήτηση του θέματος αυτού (τι, τελικά, εμπίπτει στην παραγωγή και τι στη σύνθεση) μπορεί κανείς να βρει στον Τομπαΐδη (1992, σελ. 241-246). Η άποψή του, ωστόσο, διαφέρει, στον βαθμό που δεν κάνει τη διάκριση ανάμεσα σε ελεύθερα και δεσμευμένα μορφήματα. Έτσι, καταλήγει ότι όταν έχουμε σύνδεση μορφημάτων μιλάμε για σύνθεση και όχι για παραγωγή.

 

β. Διδακτικές οδηγίες

 

Στόχος αυτής της υποενότητας είναι να μάθουν οι μαθητές να αναγνωρίζουν λέξεις που έχουν αχώριστα μόρια στο πρώτο μέρος τους και να διακρίνουν τα λόγια από τα μη λόγια.

Σημαντικό είναι να μάθουν να ξεχωρίζουν τις μορφές και τις σημασίες των μορίων. Έτσι, σε σχέση με τα μη λόγια αχώριστα μόρια πρέπει να τους επισημανθούν:

• οι διαφορετικές μορφές με τις οποίες εμφανίζονται

– στερητικό α- (αν-, ανα-) και πότε συμβαίνει αυτό (β’ μέρος από φωνήεν → αν- , π.χ. ανάλατος)

– ξε- + β’ μέρος από φωνήεν → ξ- (συνήθως), π.χ. ξε + πουλώ → ξεπουλώ, αλλά ξε + άγρυπνος

→ ξάγρυπνος

• η διαφορά του στερητικού ανα- (αναδουλειά) από την αρχαία πρόθεση ανα- (ανατρέχω),

• οι σημασίες του ξε-

– αντίθετη ενέργεια από αυτό που δηλώνει το β’ μέρος (ξεκουράζω)

– τέλος της κατάστασης ή της ενέργειας που δηλώνει το β’ μέρος (ξεμεθώ, ξεϊδρώνω)

– αφαίρεση του αντικειμένου που δηλώνει το β’ μέρος (ξαραχνιάζω, ξεκάλτσωτος)

– έξω, προς τα έξω (ξεπορτίζω)

– τελείως, πολύ, εντελώς (ξετρελαίνω)

– σιγά σιγά, λίγο λίγο ή κρυφά (ξεγλιστρώ, ξεμακραίνω),

• το γεγονός ότι δε συνδέονται «τυχαία» τα μόρια με τις απλές λέξεις, αλλά ότι τα δύο μέρη, κατά κάποιο τρόπο, «επιλέγουν» το ένα το άλλο [στερητικά είναι και το α- και το ξε- (σε μία από τις σημασίες του): λέμε ξεκάλτσωτος, αλλά όχι ακάλτσωτος, λέμε ξεχτένιστος αλλά λέμε και αχτένιστος (αξίζει να παρατηρήσει κανείς ότι υπάρχει μία μικρή διαφορά σημασίας ανάμεσά τους)].

 

Τα λόγια αχώριστα μόρια παρουσιάζουν την πρόσθετη δυσκολία ότι είναι πολλά και δυσνόητα στο μαθητή, δεδομένου ότι είναι άκλιτα (κυρίως προθέσεις της αρχαίας) και ότι πολλές από τις λέξεις που σχηματίζονται με τα λόγια αχώριστα μόρια ανήκουν σε ένα επίπεδο λόγου αρκετά υψηλό/επίσημο. Επιπλέον, οι αλλαγές στη μορφή των μορίων (π.χ. η μετατροπή ενός άηχου κλειστού συμφώνου σε τριβόμενο πριν από φωνήεν που στην αρχαία ελληνική δασυνόταν, επι-ησυχάζω → εφησυχάζω) δεν είναι εύκολο να εξηγηθούν και να γίνουν κατανοητές. Η αναζήτηση της σημασίας του κάθε μορίου, έτσι ώστε να αποκτήσει «υπόσταση» στο μυαλό του μαθητή, δηλαδή να συνδεθεί κάθε σημαίνον με ένα σημαινόμενο, είναι η πιο ενδεδειγμένη προσέγγιση για τη διδασκαλία του φαινομένου του σχηματισμού λέξεων με λόγια αχώριστα μόρια. Ο σχηματισμός λέξεων από τους μαθητές είναι χρήσιμο να οργανώνεται σύμφωνα με κάποιο κριτήριο, π.χ. λέξεις με το ίδιο λόγιο αχώριστο μόριο στις οποίες να φαίνονται οι διαφορετικές μορφές του, λέξεις με εύκολα συγχεόμενα μόρια (δυσ- και δισ-) κτλ.

Το ζητούμενο είναι να μάθουν το μηχανισμό με τον οποίο σχηματίζονται οι λέξεις, και μέσα από την αναζήτηση σε κείμενα, σε λεξικά, αλλά και στο ίδιο τους το γλωσσικό αίσθημα, να καταλάβουν ποιες είναι οι λειτουργίες που επιτελούν τα αχώριστα μόρια. Είναι σημαντικό να τους ενθαρρύνουμε να «παίξουν» με τη γλώσσα και να προσπαθήσουν να σχηματίσουν πολλές λέξεις, δοκιμάζοντας ακόμα και να παραβιάσουν τους κανόνες, έτσι ώστε μόνοι τους να συνειδητοποιήσουν αν κάποιο μόριο συνδυάζεται με κάποια απλή λέξη για να δώσει μία δεδομένη σημασία.

 

Δ. ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ

 

α. Θεωρητικό μέρος

Ήδη από την Α’ τάξη οι μαθητές έχουν διδαχθεί τα σχετικά με την παράγραφο ως νοηματική ενότητα και τα μέρη της παραγράφου (3η ενότητα – Νεοελληνική Γλώσσα Α’ Γυμνασίου). Παράλληλα έχουν έρθει σε μια πρώτη επαφή με τη γραφή του πλαγιότιτλου μιας παραγράφου καθώς και με τον εντοπισμό στην πράξη του τρόπου ανάπτυξης της παραγράφου (6η ενότητα – Νεοελληνική Γλώσσα Α’ Γυμνασίου).

Ο εκπαιδευτικός μπορεί να αξιοποιήσει το υλικό από το κλασικό βιβλίο του Ν. Γρηγοριάδη Η παράγραφος:

«Η ανάπτυξη μιας παραγράφου εξαρτάται από τη θεματική πρόταση. Αυτή θα σταθεί ο σίγουρος οδηγός, γιατί αυτή εκφράζει την κύρια ιδέα που θέλουμε να αναπτύξουμε.

Μια παράγραφος λοιπόν, ανάλογα με τη θεματική της πρόταση, μπορεί να αναπτυχθεί: με ειδικές λεπτομέρειες, με παραδείγματα, με σύγκριση και αντίθεση, με αιτιολόγηση, με ορισμό, με διαίρεση, με αίτια και αποτελέσματα, με αναλογία και με συνδυασμό μεθόδων.

Όλοι αυτοί οι τρόποι, παρά τις ποικίλες ονομασίες τους, έχουν τον ίδιο αντικειμενικό σκοπό: να βοηθήσουν τον αναγνώστη να καταλάβει με ακρίβεια και πληρότητα την κύρια ιδέα που εκφράζεται ή υπονοείται στη θεματική πρόταση. Επομένως το μοναδικό κριτήριο για την επιτυχία μιας παραγράφου είναι η αποτελεσματική μετάδοση των σκέψεών μας.

Ειδικές λεπτομέρειες

Ο καλύτερος ίσως τρόπος για να αποσαφηνίσουμε τη θεματική μας πρόταση είναι να παραθέσουμε επαρκείς και ουσιώδεις λεπτομέρειες. Κάθε περιστατικό ή γεγονός, κάθε σκέψη που παραθέτουμε βοηθάει στην πληρέστερη ανάπτυξη και κατανόηση της κύριας ιδέας της παραγράφου.

 

Σύγκριση και αντίθεση

Όταν έχουμε να συγκρίνουμε δύο πρόσωπα, πράγματα ή ιδέες, σημειώνουμε τις ομοιότητες και διαφορές τους. Αντίθετα, όταν αντιθέτουμε το ένα στο άλλο, τονίζουμε τις διαφορές τους.

 

Αιτιολόγηση

Πολλές φορές οι θεματικές προτάσεις των παραγράφων μας είναι κρίσεις, που χρειάζεται να αποδειχτεί η ισχύς τους με αιτιολογήσεις. Π.χ. αν διατυπώσουμε ως εξής τη θεματική μας πρόταση: “Η ζωή μέσα στις μεγάλες πόλεις έχει καταντήσει πια αφόρητη”, ο αναγνώστης μας θα περιμένει να του πούμε γιατί συμβαίνει αυτόν θα θελήσει, δηλαδή, να αιτιολογήσουμε τη γνώμη μας με λογικά επιχειρήματα.

Γράφοντας μια παράγραφο που αναπτύσσεται με αιτιολογήσεις βάζουμε ως στόχο μας να δείξουμε στους άλλους ότι η ιδέα που διατυπώνουμε είναι λογική. Πρέπει επομένως να την αιτιολογήσουμε με αξιόπιστα και λογικά επιχειρήματα.

 

Ορισμός

Ο συγγραφέας που αναπτύσσει τη θεματική του πρόταση με ορισμό πρέπει να απαντά στην υποτιθέμενη ερώτηση του αναγνώστη: “Τι εννοείτε με αυτό;”. Για να γίνει πιο σαφής η παράγραφος, πρέπει ο συγγραφέας να διασαφηνίσει πιο πέρα τον ορισμό του ακολουθώντας τους γνωστούς τρόπους στην ανάπτυξη μιας παραγράφουν να χρησιμοποιήσει δηλαδή λεπτομέρειες, παραδείγματα, σύγκριση και αντίθεση κτλ.

 

Αναλογία

Σε μια παράγραφο που αναπτύσσεται με αναλογία ο συγγραφέας βεβαιώνει μια ομοιότητα ανάμεσα σε δύο ή περισσότερα πράγματα, ανόμοια εντελώς από μια άποψη. Η μέθοδος αυτή είναι πολύ χρήσιμη, όταν έχουμε να διασαφηνίσουμε ιδέες ή να τονίσουμε τα κύρια σημεία ενός εγχειρήματος.

 

Συνδυασμός μεθόδων

Αν και οι παράγραφοι συνήθως αναπτύσσονται με μια απλή, όπως είπαμε, μέθοδο, εντούτοις πολλές φορές οι συγγραφείς χρησιμοποιούν ένα συνδυασμό δύο ή και περισσότερων μεθόδων. Ο λόγος που επιβάλλει το συνδυασμό είναι ότι ο συγγραφέας γράφοντας την παράγραφό του δεν έχει συγκεντρωμένη όσο πρέπει την προσοχή του πάνω στη μέθοδον τον ενδιαφέρει πιο πολύ τι θέλει να πει και πώς μπορεί να το πει καλύτερα στους αναγνώστες στους οποίους απευθύνεται. Συγκεντρώνεται επομένως στη μετάδοση των ιδεών του. Χρησιμοποιεί τη μέθοδο που το πετυχαίνει καλύτερα».

Ν. Γρηγοριάδης, Η παράγραφος, εκδ. Κώδικας, Θεσσαλονίκη 1979

 

β. Διδακτικές οδηγίες

Σ’ αυτή την ενότητα οι μαθητές θα ασκηθούν στους βασικότερους τρόπους ανάπτυξης της παραγράφου. Η άσκηση αυτή, η οποία δεν υπήρχε ως ενιαία διδασκαλία στα προηγούμενα βιβλία της Νεοελληνικής Γλώσσας, θα είναι καλό να πραγματοποιηθεί με αργά και προσεκτικά βήματα, γιατί είναι ιδιαίτερα σύνθετη και απαιτητική για τους μαθητές αυτής της ηλικίας. Καλό θα είναι οι μαθητές ν’ ασκηθούν, προφορικά και γραπτά, στον πιο οικείο γι’ αυτούς τρόπο ανάπτυξης παραγράφου, δηλαδή στην ανάπτυξη με τη χρήση λεπτομερειών-παραδειγμάτων. Συνεπώς χρήσιμο είναι να αναζητήσουν στο κείμενο τους άλλους τρόπους ανάπτυξης της παραγράφου και να ασκηθούν παράλληλα με το υλικό του Τετραδίου Εργασιών. Να τονιστεί στους μαθητές ότι συνήθως χρησιμοποιείται συνδυασμός τρόπων-μεθόδων στην ανάπτυξη των παραγράφων, γι’ αυτό και οι ίδιοι θα ασκηθούν σιγά σιγά στην αξιοποίηση διάφορων τρόπων για να αναπτύξουν τις παραγράφους τους σ’ ένα ευρύτερο κείμενο.

 

Ε. ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ

 

Οι ασκήσεις του λεξιλογίου έχουν στόχο να εξοικειωθούν οι μαθητές με λέξεις που έχουν σχέση με τη γνωριμία με διάφορους τόπους και ταξίδια. Επειδή το λεξιλόγιο αυτής της θεματικής είναι εκτεταμένο, οι μαθητές καλούνται με την πρώτη άσκηση να το ταξινομήσουν, ώστε να μπορέσουν αργότερα να το χρησιμοποιήσουν στην παραγωγή λόγου. Στην άσκηση 3 οι μαθητές συγκεντρώνουν ξένες λέξεις σχετικές με το θέμα της ενότητας και προβληματίζονται αναφορικά με την έκταση του φαινομένου. Με την τέταρτη άσκηση εντοπίζουν βασικές λέξεις του λεξιλογίου στα κείμενα και σχηματίζουν με μερικές από αυτές οικογένειες λέξεων. Αν ο καθηγητής το κρίνει σκόπιμο, μπορούν για τον ίδιο σκοπό να αξιοποιηθούν και τα κείμενα του Τετραδίου Εργασιών.

 

ΣΤ. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΛΟΓΟΥ

 

Στις δραστηριότητες παραγωγής προφορικού λόγου θα δοθεί έμφαση στην άσκηση των μαθητών στον περιγραφικό λόγο καθώς και στην εκμάθηση τεχνικών ανάπτυξης (Αντίθεση-Αιτιολόγηση) στον προφορικό λόγο. Η διαθεματικότητα θα αξιοποιηθεί στην άσκηση 3 με τη συγκριτική θεώρηση περιγραφικών κειμένων από την Οδύσσεια και από σύγχρονα κείμενα (κατά προτίμηση λογοτεχνικά) τα οποία θα αναζητήσουν οι μαθητές στη βιβλιοθήκη του σχολείου ή σε αντίστοιχες διευθύνσεις του διαδικτύου (www.snhell.gr). Προτείνεται επίσης άμεση αξιοποίηση του Ανθολογίου Αρχαία Ελλάδα: Ο τόπος και οι άνθρωποι.

Στη δραστηριότητα παραγωγής γραπτού λόγου θα δοθεί βάρος στη σύνταξη ενός κειμένου-πρόσκλησης στο οποίο οι μαθητές θα προσπαθήσουν ντ αξιοποιήσουν τους τρόπους ανάπτυξης της παραγράφου. Να τονιστούν στους μαθητές τα κριτήρια αξιολόγησης τα οποία έχουν ιδιαίτερη βαρύτητα για το συγκεκριμένο είδος κειμένου.

 

ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

 

Οι μαθητές ήδη από την Α’ τάξη (Νεοελληνική Γλώσσα Α’ Γυμνασίου – 3η ενότητα) έχουν ασκηθεί στα πρώτα βήματα της σύνταξης ενός τουριστικού οδηγού. Σ’ αυτή την τάξη θα επιχειρήσουν μία ολοκληρωμένη σύνταξη τουριστικού οδηγού εμπλεκόμενοι σε όλες τις διαδικασίες (από τη συλλογή του υλικού, τη διαμόρφωση της δομής-οργάνωσης του οδηγού, στη γραφή του κειμένου, στην ηλεκτρονική επεξεργασία του οδηγού κτλ.). Ο εκπαιδευτικός μπορεί να αξιοποιήσει τη βιβλιογραφία που ακολουθεί για τη μέθοδο των σχεδίων εργασίας (project).

 

Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία

Αρχάκης, Α. Γλωσσική διδασκαλία και σύσταση των κειμένων, εκδ. Πατάκη, Αθήνα 2005.

Frey Κ., Η μέθοδος project, μτφρ. Κ. Μάλλιου, εκδ. Αφοί Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1999.

Graves D., «Η γραφή ως διαδικασία», Εκπαιδευτική Κοινότητα, τεύχ. 27, 1994.

Ηolton D., Mackridge Ρ., Φιλιππάκη-Warburton Ειρ., Γραμματική της ελληνικής γλώσσας, μτφρ. Β. Σπυρόπουλος, εκδ. Πατάκη, Αθήνα 1999.

Γερονικολού Ε., Κωσταλά Β., «Πρόταση για την αποτελεσματικότερη διδασκαλία κειμένων στην τάξη», Γλώσσα, τεύχ. 44, 1998.

Γεωργακοπούλου Α., Γούτσος Δ., Κείμενο και Επικοινωνία, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1999.

Γρηγοριάδης Ν., Η παράγραφος, εκδ. Κώδικας, Θεσσαλονίκη 1979.

Η Επιθεώρηση εκπαιδευτικών θεμάτων, Ειδικό Αφιέρωμα στη διαθεματικότητα, ΥΠΕΠΘ και Π.Ι., Αθήνα 2002.

Κλαίρης Χ., Μπαμπινιώτης Γ., Γραμματική της Νέας Ελληνικής, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1999.

Μπαμπινιώτης Γ., Παρασκευόπουλος, Κείμενο – Επικοινωνία, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2000.

Ξανθάκου Γ., Η δημιουργικότητα στο σχολείο, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1998.

Τομπαΐδης Δ., Διδασκαλία Νεοελληνικής Γλώσσας, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1992.

Τριανταφυλλίδης Μ., Νεοελληνική Γραμματική (της Δημοτικής), ανατύπωση της έκδοσης του ΟΕΣΒ (1941) με διορθώσεις, ΑΠΘ/ΙΝΣ/Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη, Θεσσαλονίκη 1988.

Τσολάκης Χ., «Γλωσσική διδασκαλία. ΓΛΩΣΣΑ», Νέα Παιδεία, τεύχ. 1, 1983.

Χατζησαββίδης Σ., «Η διδασκαλία της Ελληνικής Γλώσσας στα πλαίσια των πολυγραμματισμών», Φιλόλογος, τεύχ. 113, 2003.

Χριστίδης Α.-Φ. (επιμ.), Εγκυκλοπαιδικός οδηγός για τη γλώσσα, Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, Θεσσαλονίκη 2001

 

Ενδεικτικές ηλεκτρονικές διευθύνσεις

 

www.komvos.edu.gr (ο κόμβος του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας για τη διδασκαλία της γλώσσας)

www.pi-schools.gr (η ιστοσελίδα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, όπου υπάρχει υλικό για τη διαθεματικότητα και τα σχέδια εργασίας [project])

www.e-yliko.gr (η διεύθυνση του ΥΠΕΠΘ στην οποία παρατίθεται ποικίλο υλικό για την αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών στη διδασκαλία)

www.snhell.gr (ιστοσελίδα με κειμενικό υλικό λογοτεχνίας)

 

 


10

 

Κείμενο 1 [Στις δύσκολες περιοχές του δάσους] *

εικ

[Δώδεκα παιδιά κατασκηνώνουν για τρεις εβδομάδες μέσα σε έναν Εθνικό Δρυμό και μαθαίνουν να ζουν στη φύση. Ο αφηγητής είναι εθελοντής της Δασικής Υπηρεσίας που έχει αναλάβει να τους μάθει τα μυστικά του δάσους.]

Εκείνη τη νύχτα άρχισαν οι δυνατοί βοριάδες που σηκώνουν κεραμίδια. Όλος ο σταθμός ήταν σε επιφυλακή. Όταν αρχίζει η εποχή της ξηρασίας και φυσάνε οι αέρηδες, υπάρχει κίνδυνος πυρκαγιάς στο δάσος. Τα φυλάκια είχαν διπλές βάρδιες μέρα νύχτα και πρόσεχαν μήπως φανεί καπνός στην περιοχή του Εθνικού Δρυμού.

Ο δυνατός αγέρας δεν τρόμαξε τη μικρή ομάδα των παιδιών που είχε ετοιμαστεί για μια μεγάλη εκδρομή. Ο Μαρίνος, ο Νικόλας, η Δέσποινα και η Κασσάνδρα είχαν αποφασίσει να εξερευνήσουν το Φαράγγι του Διαβόλου, μια απ’ τις πιο δύσκολες περιοχές του δάσους.

Δε θέλησαν να πάρουν τίποτα μαζί τους, ούτε φαγητό ούτε νερό. Θα έψαχναν να βρουν μόνα την τροφή τους μέσα στο δάσος, όπως έκαναν οι πρωτόγονοι άνθρωποι για χιλιάδες χρόνια. Η μόνη παραχώρηση που έκαναν ήταν να πάρουν και μένα μαζί τους. Πάλι καλά. Είναι αλήθεια ότι είχαν προσαρμοστεί τέλεια μέσα στο φυσικό περιβάλλον και στη ζωή του δάσους. Είχαν μάθει χίλια δυο πράγματα για τη φύση και τους κινδύνους που καμιά φορά παραμονεύουν.

Ο αγέρας δυνάμωσε την ώρα που ξεκινήσαμε. Ο ήλιος μόλις είχε φανεί πάνω στο φρύδι του βουνού. Το δάσος ξυπνούσε. Ξεκινούσε ο κύκλος της μέρας. Τα φυτά άρχιζαν το θαύμα της φωτοσύνθεσης, τα ζώα και τα πουλιά, οι μέλισσες κι οι πεταλούδες ξεκινούσαν την καθημερινή πάλη τους για τροφή και επιβίωση.

Είχαμε πολύ δρόμο να κάνουμε. Το φαράγγι ήταν ανάμεσα στα δύο βουνά που φαίνονταν στο βάθος. Ήθελε τρεις ώρες γερό περπάτημα για να φτάσεις στην είσοδό του και δύο ώρες για να το περάσεις και να μπορέσεις να πλησιάσεις την άλλη άκρη του.

Έπρεπε να πηγαίνουμε πάντα κατά τον βοριά, για να μη χάσουμε τον δρόμο μας.

– Θα σας οδηγήσω εγώ. Ξέρω να βρίσκω τα σημεία του ορίζοντα, περηφανεύτηκε ο Νικόλας.

– Για να δούμε πώς θα καταλάβεις χωρίς πυξίδα κατά πού πέφτει ο βοριάς, τον πείραξε η Κασσάνδρα.

– Μου έδειξε ο Στέφανος. Βλέπεις τη φλούδα της λεύκας; Η πλευρά της που βλέπει κατά τον βοριά είναι πάντοτε σκληρή, άγρια και σκασμένη, ενώ ο υπόλοιπος κορμός είναι πιο λείος.

Η Κασσάνδρα κοίταξε εμένα με δυσπιστία.

– Έτσι είναι. Έχει δίκιο ο Νικόλας. Αλλά, καλού κακού, ας βάλουμε και κανένα σημάδι, για να βρούμε εύκολα τον δρόμο της επιστροφής, χωρίς να χρειαστεί να παίξουμε τους Ινδιάνους, χαμογέλασα.

Με τα μαχαίρια μας χαράζαμε στη φλούδα των δέντρων ένα βέλος με την άκρη του να δείχνει το σημείο απ’ όπου ήρθαμε.

Τα δέντρα από πάνω μας βογκούσαν, καθώς τα τάραζε ο άνεμος· οι κορφές τους έγερναν και χτύπαγαν τα κλαριά τους. Ο αγέρας σφύριζε στ' αυτιά μας, χτυπούσε τα πρόσωπά μας με δύναμη και μας έσπρωχνε προς τα πίσω. Προχωρούσαμε με δυσκολία. Μόλις όμως κατεβήκαμε κατά την κοιλάδα, ο αγέρας κόπασε λίγο, η φύση ημέρεψε.

Λίτσα Ψαραύτη, Ανάσες και Ψίθυροι του δάσους, εκδ. Πατάκη, 2002

* Oι τίτλοι σε αγκύλη είναι επιλογή της συγγραφικής ομάδας.

11

 

Ερωτήσεις κατανόησης

1  Τι διαφορετικό είχε η εκδρομή των τεσσάρων παιδιών από τις συνηθισμένες εκδρομές τους;

 

2  Τι καινούριο είχε μάθει ο Νικόλας και πώς θέλησε να χρησιμοποιήσει αυτή τη γνώση του;

 

3  Έχετε επιχειρήσει και εσείς μια παρόμοια εξόρμηση με τους φίλους σας;

 

1 Φαράγγι του Βίκου

2 Τα μονοπάτια της ομορφιάς - Το δάσος της Δαδιάς (βίντεο, 14:29min) [πηγή: Εκπαιδευτική Τηλεόραση]

3 Το δάσος (εκπαιδευτικό πρόγραμμα) [πηγή: Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Καστοριάς]

 


Κείμενο 2 [Η μουσική γλώσσα του Ομήρου]

εικ
Θ. Βαν Θούλντεν, Ο Οδυσσέας αποκαλύπτεται στον  Λαέρτη) , χαρακτικό, Μουσείο Καλών Τεχνών, Σαν Φρανσίσκο (Ομήρου Οδύσσεια, ΟΕΔΒ, 2001)

 

Την επομένη, στις 12 Ιουλίου [1868], σηκώθηκα ως συνήθως στις 5 π.μ., για να πάμε, με τον οδηγό μου, να δούμε από κοντά τον παλιό δρόμο, του οποίου τα ίχνη είχα ανακαλύψει την προηγουμένη, και να επισκεφτούμε τη βόρεια πλευρά του νησιού. […] Δεν μπορούσα να φτάσω εκεί πέρα με άλογο. Όμως, καθώς είχα ανακαλύψει ότι ο παλιός δρόμος, που περνούσε από το χωριό Άγιος Ιωάννης, οδηγεί στην παραλία μέσα απ' τ' αμπέλια που λέγονται, παραδοσιακά, «Αγρός Λαέρτου», έστειλα τον οδηγό μου με το άλογο κι εγώ πήγα μ' έναν άλλο οδηγό απ' τον παλιό δρόμο στα χωράφια του πατέρα του Οδυσσέα. [… ]

 

Έφτασα λοιπόν στα χωράφια του Λαέρτη και κάθισα να ξεκουραστώ και να διαβάσω τη ραψωδία ω της Οδύσσειας. Ο ερχομός ενός ξένου είναι γεγονός ακόμα και στην πρωτεύουσα της Ιθάκης. Πόσο μάλλον στην ύπαιθρο! Μόλις κάθισα, οι χωρικοί μαζεύτηκαν γύρω μου κι άρχισαν να με βομβαρδίζουν με ερωτήσεις. Σκέφτηκα πως το καλύτερο που είχα να κάνω ήταν να διαβάσω μεγαλόφωνα τους στίχους 205 ως 412 της ραψωδίας ω και να τους μεταφράζω λέξη προς λέξη στη γλώσσα τους. Η ανάγνωση τους συγκίνησε πολύ κι άκουγαν με προσοχή τη μουσική γλώσσα του Ομήρου, τη γλώσσα των ένδοξων προγόνων τους, που έζησαν πριν από τρεις χιλιάδες χρόνια. Προχωρούσαμε στα χωράφια κι εγώ τους διάβαζα για τα τρομερά βάσανα που είχε περάσει ο βασιλιάς Λαέρτης σε κάθε σημείο της περιοχής εκείνης, καθώς και για τη μεγάλη του χαρά όταν ξαναβρήκε, έπειτα από είκοσι χρόνια χωρισμού, τον αγαπημένο του γιο, τον Οδυσσέα, που τον είχε για νεκρό. Τα μάτια όλων είχαν δακρύσει, κι όταν τελείωσα την ανάγνωση, άντρες, γυναίκες και παιδιά με πλησίασαν, με αγκάλιασαν και μου είπαν: «Μας έδωσες μεγάλη χαρά, σ' ευχαριστούμε χίλιες φορές». Με συνόδεψαν θριαμβευτικά μέχρι την πόλη, όπου ήθελαν να με φιλοξενήσουν με κάθε γενναιοδωρία και χωρίς κανείς να ενοχληθεί στο ελάχιστο. Δεν μ' άφησαν να φύγω πριν να υποσχεθώ πως θα ξαναεπισκεφτώ το χωριό τους.

 

Ερρίκος Σλήμαν, «Ιθάκη, Πελοπόννησος και Τροία», Λιψία 1869

στο Ρίτσαρντ Στόουνμαν (επιμ.), Φιλολογικές διαδρομές στην Ελλάδα, μτφρ. Σώτη Τριανταφύλλου, εκδ. Πατάκη, 1998

 

1 Ιθάκη

2 Οι τόποι των μύθων. Οδυσσέας, ο τελευταίος ήρωας (βίντεο, 28:28min) [πηγή: Ψηφιακό Αρχείο της ΕΡΤ]

3 Γιώργος Σεφέρης, «Ο γυρισμός του ξενιτεμένου» (κείμενο και απαγγελία) [πηγή: ΣΝΕΛΛ]

4 Ραψωδία ω (περίληψη - ανάλυση αποσπασμάτων) [πηγή: Ομηρικά Έπη, Οδύσσεια Α΄ Γυμνασίου]

 

Ερωτήσεις κατανόησης

 

1 Τι έκανε ο Ερρίκος Σλήμαν, όταν οι χωρικοί μαζεύτηκαν γύρω του στα «χωράφια του Λαέρτη», και ποια εντύπωση τους προκάλεσε; • Ποια αντίληψη του αρχαιολόγου δείχνει αυτή η πράξη;

 

2 Διαβάστε τους στίχους 205-412 της ραψωδίας ω της Οδύσσειας και σκεφτείτε γιατί ο Σλήμαν επέλεξε να διαβάσει τους συγκεκριμένους στίχους.

 


12

 

 

Κείμενο 3 [Ελλάδα είναι οι άνθρωποι]

εικ

Οι Έλληνες έχουν μια χαρακτηριστική λέξη που περιγράφει θαυμάσια τη διάθεσή τους απέναντι στους ξένους: φιλοξενία. Η φιλοξενία είναι μια αρετή των Ελλήνων από τότε που εμφανίστηκαν στην ιστορία. Ήδη στα ομηρικά έπη περιγράφονται σκηνές πολύ εγκάρδιας φιλοξενίας, όπου ο ξένος επισκέπτης αντιμετωπίζεται ως ιερό πρόσωπο. Οι θεοί των αρχαίων Ελλήνων – και ειδικά ο Δίας – πολύ συχνά έπαιρναν ανθρώπινη μορφή και εμφανίζονταν ως ξένοι στα σπίτια των ανθρώπων, για να τους βοηθήσουν σε διάφορα σημαντικά ζητήματα αλλά και για προσωπικές τους υποθέσεις (κυρίως ερωτικές). Οι αρχαίοι Έλληνες λοιπόν, κάθε φορά που ένας ξένος χτυπούσε την πόρτα τους, τον υποδέχονταν με τιμές και τον αντιμετώπιζαν ως ιερό πρόσωπο, έχοντας πάντα στον νου τους ότι μπορεί να είναι κάποιος θεός. Του έβαζαν να φάει, του γέμιζαν το ποτήρι με εκλεκτό κρασί, του έστρωναν να κοιμηθεί, και μόνο όταν είχε χορτάσει και είχε ξεκουραστεί έπαιρναν το θάρρος να τον ρωτήσουν ποιος είναι και από πού έρχεται.

Οι σημερινοί Έλληνες είναι αρκετά διαφορετικοί. Πολλοί από αυτούς που ζουν και εργάζονται στις τουριστικές περιοχές, αν και περηφανεύονται για την καταγωγή τους, αγνοούν παντελώς το νόημα της λέξης φιλοξενία. Για να μην αναφέρουμε ότι οι περισσότεροι δεν είναι καν Έλληνες. Ξανθές τουρίστριες που βρήκαν τον τρόπο για δωρεάν ή και κερδοφόρες διακοπές σάς σερβίρουν μη ελληνικά ποτά ενώ εσείς απολαμβάνετε ξένη μουσική παρέα με δεκάδες άλλους ξένους. Ξένοι σερβιτόροι σάς δίνουν ξενόγλωσσα μενού για να παραγγείλετε ξένες σπεσιαλιτέ. Ξένες ρεσεψιονίστ σάς εξυπηρετούν μιλώντας τη δική τους γλώσσα, για να έχετε μια αξέχαστη διαμονή σε ένα περιβάλλον που δεν έχει καμία σχέση με την πατρίδα μας. Και ίσως κάποια αφίσα στον τοίχο του δωματίου σας, με κάποια ερημική ακρογιαλιά από αυτές που δεν ξέρει κανείς να σας πει πού ακριβώς είναι, να σας θυμίζει με ένα τεράστιο GREECE τη χώρα στην οποία κάνετε διακοπές.

Η Ελλάδα δεν είναι μόνο ήλιος και θάλασσα και τα υπέροχα τοπία που βλέπετε στις καρτ ποστάλ. Η Ελλάδα είναι και οι άνθρωποι που ζουν εδώ. Και αξίζει να αναζητήσετε στα ταξίδια σας και τα δύο, ίσως περισσότερο τους ανθρώπους της. Αλλά αν είναι μία φορά δύσκολο να ανακαλύψετε αμόλυντα και αυθεντικά τοπία, είναι δύο φορές δύσκολο να ανακαλύψετε αυθεντικούς Έλληνες. Αναζητήστε τους μακριά από τις τουριστικές περιοχές.

 

Στέφανος Ψημένος, Ανεξερεύνητη Πελοπόννησος, εκδ. ROAD, 2001

 

Ερωτήσεις κατανόησης

1  Από πού φαίνεται στο κείμενο ότι η φιλοξενία ήταν μια αρετή των Ελλήνων στην αρχαιότητα;

 

2  Ποια πραγματικότητα θα συναντήσει κάποιος σήμερα αν επισκεφθεί μια τουριστική περιοχή;

 

3 Πού προτείνει ο συγγραφέας στους επισκέπτες της Ελλάδας να αναζητήσουν τους «αυθεντικούς Έλληνες» και γιατί νομίζετε ότι κάνει αυτή την πρόταση;

 


13

 

Κείμενο 4 [Προγραμματίζοντας ένα ταξίδι: Αστυπάλαια]

eik
10 ακόμα λόγοι για να γευτείτε την εκλεπτυσμένη ομορφιά της Αστυπάλαιας
1. Για να δοκιμάσετε τις ντόπιες λιχουδιές στο καφενείο του Μουγγού.
2. Για να αγοράσετε μοναδικά και σπάνια αντικείμενα από το παλαιοπωλείο του Βαϊκούση.
3. Για να θαυμάσετε τη θέα από το καμπαναριό του Αϊ-Γιώργη μέσα στο κάστρο καθώς και τις υπέροχες βυζαντινές εικόνες.
4. Για να απολαύσετε το μπάνιο σας στο Μπλε Λιμανάκι που τα νερά είναι σε αποχρώσεις του σμαραγδιού.
5. Για να επισκεφτείτε τα γύρω ακατοίκητα νησιά. Τον Κουτσομύτη και τις Κουνούπες.
6. Για να δείτε το σπήλαιο με τους σταλαχτίτες στις Βάτσες.
7. Για να δοκιμάσετε τα γλυκά της Εύας. Κανταΐφι σοκολάτα με παγωτό και το καλοκαίρι γίνεται ακόμα πιο γλυκό.
8. Για να δείτε τους παραδοσιακούς χορούς και τις ντόπιες φορεσιές. Ο τόπος είναι πλούσιος σε λαογραφία και έθιμα.
9. Για να ξεχαστείτε το σούρουπο στην Ακτή. Ζητήστε να καθίσετε στα prive τραπέζια και δοκιμάστε το γεμιστό καλαμάρι.
9. Για να ξεχαστείτε το σούρουπο στην Ακτή. Ζητήστε να καθίσετε στα prive τραπέζια και δοκιμάστε το γεμιστό καλαμάρι.
 
10. Για να μείνετε στα δωμάτια Kilindra. Η θέα κόβει την ανάσα και ο ιδιοκτήτης Γιάννης Λέμης έχει φροντίσει τα πάντα.

 

1 Γιάννης Ρίτσος, «Ο τόπος μας» [πηγή: Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Β΄ Λυκείου]

14

 

 

ΠΑΡΑΛΙΕΣ
– Το Μπλε Λιμανάκι
Προχωρήστε στον  χωματόδρομο εκεί που τελειώνει ο δρόμος της Μαλτεζάνας και, μόλις βρείτε μια ξύλινη πόρτα στο δεξί σας χέρι, αφήστε τα μεταφορικά σας μέσα και ξεκινήστε τον ποδαρόδρομο. Ύστερα από πέντε λεπτά θα βρεθείτε σε ένα πράσινο όνειρο με νερά σμαραγδένια, πεντακάθαρα και μαγευτικά.

Πλάκες
Στον δρόμο για τη Μαλτεζάνα, στη στάση για το λεωφορείο, εκεί που θα δείτε ένα ξύλινο παγκάκι, αφήστε το όχημα και ξεκινήστε την κατάβαση. Ό,τι θα δείτε από εκεί και πέρα ανήκει στη σφαίρα του ονείρου. Καταπράσινα νερά. Πλάκες ριγμένες ακατάστατα, θαρρείς, από τον Θεό και μια μικρή αμμουδιά εισαγωγή στη μαγεία.
ΤΙ ΝΑ ΔΕΙΤΕ
– Αρχαιολογικό Μουσείο,
τηλ.: 22420 61500
Θαυμάστε τα αρχαία ευρήματα, έχουν πολύ μεγάλο ιστορικό ενδιαφέρον. Από όλους τους θαλασσινούς προορισμούς η Αστυπάλαια θεωρήθηκε ως μια αξιόλογη εμπορική σκάλα συνδέοντας τη Δύση με την Ανατολή

Μονή Παναγίας της Πορταΐτισσας
Η εκκλησία της Πορταΐτισσας χτίστηκε το 1764 και, παρόλο που είναι παλιά, στους τοίχους δεν υπάρχει βυζαντινής τεχνοτροπίας αγιογράφηση. Προσέξτε το μαρμάρινο δάπεδο με το σκαλισμένο υπέροχο δικέφαλο. Η θέα από τη μονή είναι καταπληκτική.
– Το φεστιβάλ της Αστυπάλαιας
Τρίτη χρονιά που πραγματοποιείται σε συνεργασία με τον Δήμο Αστυπάλαιας. Μη χάσετε και φέτος τη συναυλία έντεχνου λαϊκού τραγουδιού στις 21 Σεπτεμβρίου.
περ. Voyager, καλοκαίρι 2003

 

Ερωτήσεις κατανόησης

1  Εντοπίστε στον  σχολικό χάρτη της Ελλάδας την Αστυπάλαια και πείτε ποια νησιά βρίσκονται κοντά της.

 

2  Τι είδους πληροφορίες δίνονται για το νησί; • Ποιες από αυτές σας παρακινούν να επισκεφτείτε το νησί;

 

1 Διαδραστικός χάρτης της Πολιτιστικής Πύλης του Αρχιπελάγους του Αιγαίου

1 Αστυπάλαια [πηγή: Δήμος Αστυπάλαιας]

2 Σαμαρίνα / Ν. Γρεβενών: Στα ψηλά της Ελλάδας [πηγή: εφημ. Καθημερινή]

 

eik
περ. «Γεωτρόπιο», εφημ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ

 


 

15

 

B ΤΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ

B1 Οι μορφές του υποκειμένου

 

Ασκήσεις

  1. Να βρεις το υποκείμενο στις παρακάτω προτάσεις 1η
  2. Να βρεις το υποκείμενο στις παρακάτω προτάσεις 2η
  3. Στις παρακάτω προτάσεις να βρεις το υποκείμενο των ρημάτων που είναι γραμμένα με έντονα γράμματα.
  4. Ποια είναι τα υποκείμενα των υπογραμμισμένων ρημάτων στις παρακάτω προτάσεις και σε ποια πτώση βρίσκονται; Ποια μορφή έχουν (ουσιαστικό, επίθετο, αντωνυμία, πρόταση ή κάτι άλλο);
  5. Να βρεις τα υποκείμενα στο παρακάτω κείμενο
  6. Να βρεις τα υποκείμενα στο παρακάτω κείμενο
  7. Τι μέρος του λόγου είναι το υποκείμενο;
  8. Να βρεις: α. το υποκείμενο και β. τι χρησιμοποιείται ως υποκείμενο
  9. Στις παρακάτω προτάσεις α ) να εντοπίσεις το υποκείμενο και β) να προσδιορίσεις τη μορφή του, φόρμα google αρχείο
  10. Εξασκούμαι στο υποκείμενο του ρήματος και τις μορφές του, © Κωνσταντίνα Σάιτ, ΝΕΑ

 

 

 

Aκούω και μιλώ

1. Ποια είναι τα υποκείμενα των ρημάτων που υπογραμμίζονται στις παρακάτω προτάσεις και σε ποια πτώση βρίσκονται;

α. Ο Μαρίνος, ο Νικόλας, η Δέσποινα και η Κασσάνδρα είχαν αποφασίσει να εξερευνήσουν το Φαράγγι του Διαβόλου. (κειμ. 1)

Απάντηση:

β. Θα σας οδηγήσω εγώ. (κειμ. 1)

Απάντηση:

γ. Πολλοί από αυτούς που ζουν και εργάζονται στις τουριστικές περιοχές αγνοούν παντελώς το νόημα της λέξης φιλοξενία. (κείμ. 3)

Απάντηση:

δ. Ό,τι θα δείτε από εκεί και πέρα ανήκει στη σφαίρα του ονείρου. (κείμ. 4)

Απάντηση:

• Ποια μορφή (ουσιαστικό, επίθετο, αντωνυμία, πρόταση ή κάτι άλλο) έχουν τα υποκείμενα που βρήκατε;

Απάντηση:

 

2. Εντοπίστε τα υποκείμενα των ρημάτων που είναι γραμμένα με έντονους χαρακτήρες:

Και αξίζει να αναζητήσετε στα ταξίδια σας και τα δύο, ίσως περισσότερο τους ανθρώπους της. Αλλά αν είναι μία φορά δύσκολο να ανακαλύψετε αμόλυντα και αυθεντικά τοπία, είναι δύο φορές δύσκολο να ανακαλύψετε αυθεντικούς Έλληνες. (κείμ. 3)

 

3. Στο τελευταίο τμήμα του 2ου κειμένουΤα μάτια όλων είχαν δακρύσει…παρατηρήστε αν σε όλα τα ρήματα υπάρχει υποκείμενο. • Μπορείτε να βρείτε τα υποκείμενα που παραλείπονται; • Μπορείτε τώρα να πείτε γιατί παραλείπονται;

 

 

Διαβάζω και γράφω

1. Υπογραμμίστε τα υποκείμενα των ρημάτων και σημειώστε δίπλα ποια μορφή έχουν:

α. Οι σημερινοί Έλληνες είναι αρκετά διαφορετικοί. (κείμ. 3)

Απάντηση:

β. Εγώ πήγα μ' έναν άλλο οδηγό απ' τον παλιό δρόμο. (κείμ. 2)

Απάντηση:

γ. Ένας ξένος χτυπούσε την πόρτα τους. (κείμ. 3)

Απάντηση:

δ. Το καλύτερο ήταν (το) να διαβάσω μεγαλόφωνα τους στίχους 205 ως 412 της ραψωδίας ω.  (κείμ. 2)

Απάντηση:

 

2. Αντικαταστήστε τα υποκείμενα των προτάσεων της προηγούμενης άσκησης με άλλα, διαφορετικής μορφής από αυτή που έχουν:

α. ... είναι αρκετά διαφορετικοί. (κείμ. 3)

β. ... πήγα μ' έναν άλλο οδηγό απ' τον παλιό δρόμο. (κείμ. 2)

γ. ... χτυπούσε την πόρτα τους. (κείμ. 3)

δ. Το καλύτερο ήταν ... (κείμ. 2)

 

3. Εντοπίστε στο κείμενο 4 στις παραγράφους Μπλε Λιμανάκι και Μονή Παναγίας τα ρήματα χωρίς υποκείμενο. • Μπορείτε να συμπληρώσετε τα υποκείμενα που παραλείπονται;

 

4. Σχηματίστε καινούριες προτάσεις, αντικαθιστώντας τις προτάσεις-υποκείμενα που γράφονται με έντονους χαρακτήρες με άλλες δικές σας:

α. Είναι αλήθεια ότι είχαν προσαρμοστεί τέλεια μέσα στο φυσικό περιβάλλον και στη ζωή του δάσους. (κείμ. 2)

Απάντηση:

β.Απαγορεύεται να έχετε ανοικτά τα κινητά σας στο θέατρο.

Απάντηση:

 

16

 

Μαθαίνω για το υποκείμενο

Το υποκείμενο μπορεί να είναι ουσιαστικό, αντωνυμία ή οποιαδήποτε άλλη λέξη (επίθετο, μετοχή, άκλιτη λέξη κτλ.) ή πρόταση, με άρθρο ή χωρίς άρθρο.

Το υποκείμενο παραλείπεται συχνά όταν είναι: α΄ ή β΄ πρόσωπο (και δε δίνεται έμφαση σε αυτό). Στο γ΄ πρόσωπο συνήθως παραλείπεται:

• όταν εννοείται εύκολα από τα συμφραζόμενα,

• όταν είναι μια γενική έννοια (π.χ. οι άνθρωποι),

• όταν μόνο ένα υποκείμενο μπορεί να εννοηθεί (π.χ. στις αρχές του 20ού αιώνα εφηύραν το τηλέφωνο, τον ασύρματο, τον κινηματογράφο, υποκείμενο: οι εφευρέτες)

• όταν το ρήμα δείχνει κάποιο φυσικό φαινόμενο.

Τα απρόσωπα ρήματα και οι απρόσωπες εκφράσεις έχουν ως υποκείμενο μια ολόκληρη πρόταση (με το ότι  ή με το να).

 

Β2 Συμφωνία υποκειμένου – ρήματος

Aκούω και μιλώ

Στο παρακάτω απόσπασμα έχει αλλάξει το υποκείμενο των ρημάτων της β΄ παραγράφου του κειμένου 1 (ήταν τα παιδιά και έχει γίνει εγώ). Συγκρίνετε τα δύο κείμενα και πείτε ποιες αλλαγές έγιναν στα ρήματα. 

 

Δε θέλησα να πάρω τίποτα μαζί μου, ούτε φαγητό ούτε νερό. Θα έψαχνα να βρω μόνος (-η) την τροφή μου μέσα στο δάσος, όπως έκαναν οι πρωτόγονοι άνθρωποι για χιλιάδες χρόνια.

 

Κείμενο 5 Τοματοκεφτέδες (Κυκλάδες)

ΥΛΙΚΑ

 

500 γραμμάρια ώριμες τομάτες

2 μεγάλα κρεμμύδια ψιλοκομμένα

2 κλωνάρια δυόσμο ψιλοκομμένα

αλάτι, πιπέρι, κανέλα

αλεύρι

λάδι για τηγάνισμα

 

eik

 

ΕΚΤΕΛΕΣΗ

 

Καθαρίζουμε και ψιλοκόβουμε τις τομάτες. Προσθέτουμε αλάτι, πιπέρι, δυόσμο, τα κρεμμύδια και την κανέλα και τα ζυμώνουμε όλα μαζί σε μια μεγάλη κούπα. Προσθέτουμε όσο αλεύρι χρειάζεται για να γίνει ένας πολτός πολύ μαλακός. Βάζουμε λάδι να κάψει στο τηγάνι και παίρνουμε μια κουταλιά από το μείγμα μας και το ρίχνουμε στο τηγάνι. Όταν οι κεφτέδες ψηθούν από τη μια μεριά, τους γυρνάμε κι από την άλλη. Κατά προτίμηση, σερβίρονται ζεστοί. Στο μείγμα μπορούμε να προσθέσουμε και λίγο τριμμένο τυρί φέτα για να γίνουν ακόμα πιο εύγευστοι.

 

mfa.gr/greece/living/cuisine/

17

 

Διαβάζω και γράφω

1. Έφτασα λοιπόν στα χωράφια του Λαέρτη και κάθισα να ξεκουραστώ και να διαβάσω τη ραψωδία ω της Οδύσσειας. (κείμ. 2) • Ξαναγράψτε αυτό το απόσπασμα ξεκινώντας έτσι:

 

Ο Ερρίκος Σλήμαν...

 

Ο Ερρίκος Σλήμαν και ο συνοδός του...

 

2. Χωριστείτε σε ομάδες και κάθε ομάδα να ξαναγράψει τη συνταγή (κείμ. 5) ξεκινώντας με έναν από τους παρακάτω τρόπους:

Εγώ…

Εσύ…

Εσύ και η μητέρα σου…

Οι μαγείρισσες…

• Έπειτα συγκρίνετε τα κείμενά σας και παρατηρήστε πώς συμφωνεί κάθε φορά το ρήμα με το υποκείμενό του.

 

 

Μαθαίνω ότι:

Το ρήμα συμφωνεί με το υποκείμενό του σε πρόσωπο και αριθμό.

Όταν υπάρχουν περισσότερα από ένα υποκείμενα, το ρήμα μπαίνει σε πληθυντικό αριθμό και στο επικρατέστερο πρόσωπο (το α΄ είναι επικρατέστερο του β΄και το β΄ του γ΄).

 

 


 

18

 

Γ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΜΕ ΑΧΩΡΙΣΤΑ ΜΟΡΙΑ

 

Ασκήσεις

  1. 1η άσκηση για την Παραγωγή και τη Σύνθεση *
  2. 2η άσκηση για την Παραγωγή και τη Σύνθεση **
  3. Άσκηση στα είδη των συνθέτων *
  4. Άσκηση στα είδη των συνθέτων *
  5. Τα αχώριστα μόρια στα νέα ελληνικά - βρίσκω τις λέξεις © Κωνσταντίνα Σάιτ
  6. Τα αχώριστα μόρια στα νέα ελληνικά - κουίζ, © Κωνσταντίνα Σάιτ
  7. Αναζητώντας το μέρος του λόγου του α' συνθετικού μιας σύνθετης λέξης, © Κωνσταντίνα Σάιτ, εφαρμογή e-me
  8. Αναζητώντας το μέρος του λόγου του β' συνθετικού μιας σύνθετης λέξης, © Κωνσταντίνα Σάιτ, εφαρμογή e-me
  9. Παραγωγή: να συνδυάσεις τα επιθήματα με τις λέξεις και να σχηματίσεις όσα περισσότερα παράγωγα ουσιαστικά μπορείς που να δηλώνουν όργανο ή σκεύος (φόρμα google) αρχείο
  10. Παραγωγή: να συνδυάσεις τα επιθήματα με τις λέξεις και να σχηματίσεις όσα περισσότερα παράγωγα ουσιαστικά μπορείς που να δηλώνουν τόπο (φόρμα google) αρχείο
  11. Σύνθεση: να συνδυάσεις τα αχώριστα μόρια με τις λέξεις (φόρμα google) αρχείο

 

 

 

Οι πρώτες μου γνώσεις για τα αχώριστα μόρια

 

Ορισμένες λέξεις που δεν στέκονται μόνες τους στον λόγο, αλλά χρησιμοποιούνται για την παραγωγή λέξεων, ονομάζονται αχώριστα μόρια.

 

 

Aκούω και μιλώ

1. Μπορείτε να εντοπίσετε τα αχώριστα μόρια - προθήματα και τις λέξεις από τις οποίες σχηματίζονται οι παρακάτω λέξεις; • Χωρίστε τις λέξεις στα δύο μέρη από τα οποία έχουν σχηματιστεί.

ανακαλύψει, ξεκουραστώ (κείμ. 2)

Απάντηση:

αναζητήσετε, υποδέχονταν (κείμ. 3)

Απάντηση:

ακατοίκητα (κείμ. 4)

Απάντηση:

επιστροφής (κειμ. 1)

Απάντηση:

 

2. Συγκρίνετε τις παραπάνω λέξεις με τις λέξεις που αποτελούν τα δεύτερα μέρη τους. Πώς αλλάζει η σημασία όταν προστεθεί το αχώριστο μόριο;

 

 

Μαθαίνω για τα αχώριστα μόρια

 

Σύρε τον πίνακα, για να δεις και τις υπόλοιπες στήλες.

 Τα αχώριστα μόρια
 
 Τα κυριότερα ΛόγιαΛαϊκά 
έκφραση,
αμφίβιο, διέξοδος,
εισάγω,
αρχιστράτηγος,
ενήλικος,
διαγώνιος, διχοτόμος,
επιγραφή, δυστυχία,
     επεκτείνω, περιβάλλω,    
εμπνέω, επιστρέφω,
εφαρμόζω, ημίχρονο,
συνένοχος,
υποδιευθυντής,
αναβάλλω
αρχι-
αμφι-
δια-, δι-
διχο-
δυσ-
εισ-
εκ-, εξ-
εν-, εμ-, εγ-, ερ-, ελ-
επι-, επ-, εφ-
ημι-
περι-
συν-, συγ, συμ-
υπο-, υφ-
α-, αν-, ανα-
ξε-
άκακος,    
αναιμία,
αναβροχιά,
     ξεκουφαίνω    

 

 

1 Σύνθεση με αχώριστα μόρια (βίντεο, 11:54min) [πηγή: Εκπαιδευτική Τηλεόραση]

 

Κείμενο 6 Άγιος Αχίλλειος

Πρόκειται για ένα γοητευτικό νησάκι στην περιοχή των Πρεσπών. Η πεζογέφυρα που κατασκευάστηκε καθιστά την ... στο νησί έναν ευχάριστο περίπατο. Πριν από την πεζογέφυρα αφήστε το αυτοκίνητο σας, προσέχοντας να μη ... την ηρεμία του ... και πάντοτε σκεπτόμενοι ότι κάπου εκεί γύρω μπορεί να ζευγαρώνουν κάποια σπάνια είδη πουλιών. Μπορείτε να εφοδιαστείτε με νερό και ίσως κάποιο ελαφρύ γεύμα. Οι τοποθεσίες που θα δείτε ... για ένα πικ νικ στα γρασίδια με καταπληκτική θέα. Σπουδαιότερο είναι να μην ξεχάσετε τη φωτογραφική σας μηχανή! Καθώς προχωράτε στην πεζογέφυρα παρατηρήστε τους καλαμιώνες και, καθώς πλησιάζετε, το νοσοκομείο πουλιών. Στην είσοδο του νησιού υπάρχει ... χάρτης για το πού μπορείτε να πάτε. Ακολουθήστε το μονοπάτι με τις άσπρες πέτρες. Οι λόφοι πράσινου καλύπτουν τη μια μεριά του λόφου, ενώ από την άλλη ... τα χαλάσματα της Βασιλικής του Αγίου Αχιλλείου.

eik

1 Λίμνες Πρέσπες

1 Βασιλική Αγίου Αχιλλείου [πηγή: Οδυσσέας. Πολιτιστική Πύλη του Υπουργείου Πολιτισμού]

19

 

Διαβάζω και γράφω

1. Συμπληρώστε τα κενά του κειμένου 6 με τις ακόλουθες λέξεις:

διαταράξετε, εμπνέουν, πρόσβαση, επεξηγηματικός, ξεπροβάλλουν, περιβάλλοντος

 

2. δυσανάλογος, δυσάρεστος, διαγώνιος, διαβλέπω, αρχιληστής, αμφιταλαντεύομαι, επίγειος, ενήλικος, ημίθεος, υποκατάστημα:

• Ψάξτε στο λεξικό τις σημασίες των λέξεων αυτών.

• Χρησιμοποιήστε τρεις από αυτές τις λέξεις για να σχηματίσετε προτάσεις.

• Προσπαθήστε να βρείτε τις σημασίες των αχώριστων μορίων.

 

3. Χωριστείτε σε ομάδες. Η κάθε ομάδα:

• θα αναλάβει ένα αχώριστο μόριο, από τον πίνακα,

• θα ψάξει τις σημασίες του στο ηλεκτρονικό Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής (Τριανταφυλλίδης) ή στο σχολικό λεξικό,

• θα τις καταγράψει και θα ψάξει να βρει (από βιβλία του σχολείου) λέξεις με το ίδιο μόριο που να αντιστοιχούν σε ορισμένες σημασίες του.

 

 


 

Δ ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ

Θυμάμαι για την παράγραφο

 

Στο βιβλίο της Α΄ τάξης μάθαμε τι είναι η παράγραφος, ποια είναι τα βασικά (δομικά) της μέρη (θεματική πρόταση, λεπτομέρειες, κατακλείδα) και με ποιους τρόπους συνδέουμε τις προτάσεις στο εσωτερικό μιας παραγράφου. Ενώ τα γνωρίζουμε όλα αυτά, διαπιστώνουμε ότι αρκετές φορές οι παράγραφοι στα κείμενά μας είναι πολύ σύντομες, παρότι το υλικό που έχουμε να αξιοποιήσουμε είναι αρκετό. Το πρόβλημα αυτό οφείλεται κυρίως στον τρόπο με τον οποίο αναπτύσσουμε/παρουσιάζουμε τις λεπτομέρειες της παραγράφου.

 

 

 

Aκούω και μιλώ

1. Στο κείμενο 3 προσέξτε πώς προαναγγέλλεται στην αρχή της πρώτης παραγράφου ο τρόπος ανάπτυξης της παραγράφου.

 

2. Στη συνέχεια υπογραμμίστε τα (ιστορικά) στοιχεία - παραδείγματα που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας για να αναπτύξει την αρχική θέση του (στη θεματική πρόταση).

 

3. Η επόμενη παράγραφος συνεχίζει με το ίδιο περιεχόμενο ή παρουσιάζει κάτι διαφορετικό; • Τι είδους στοιχεία - παραδείγματα χρησιμοποιούνται εδώ; • Από την Ιστορία ή από τη σημερινή ζωή;

 

20

 

Διαβάζω και γράφω

1. Διαμορφώστε ένα απλό διάγραμμα των δύο πρώτων παραγράφων του κειμένου 3 στο οποίο να φαίνεται το υλικό με το οποίο αναπτύσσονται οι λεπτομέρειες.

 

Α ΄ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣΒ΄ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ
θεματική πρόταση:θεματική πρόταση:
ΛεπτομέρειεςΛεπτομέρειες
→ (από τον πολιτισμό –Όμηρος)→ (παραδείγματα – τύποι ανθρώπων 1)
→ (από τον χώρο των θεών)→ (παραδείγματα – τύποι ανθρώπων 2)
→ (από τον χώρο των ανθρώπων)→ (παραδείγματα – τύποι ανθρώπων 3)
 →παράδειγμα – γεγονός

 

Μαθαίνω ότι:

Ένας πρώτος βασικός τρόπος ανάπτυξης των λεπτομερειών μιας παραγράφου είναι η παρουσίαση στοιχείων - παραδειγμάτων από την Ιστορία ή και από τη σύγχρονη κοινωνική - καθημερινή μας ζωή.

 

 

2. Προσπαθήστε τώρα στις επόμενες θεματικές προτάσεις να αναπτύξετε τις λεπτομέρειες με τη χρήση συγκεκριμένων παραδειγμάτων είτε από την ιστορία του τόπου σας (1η παράγραφος) είτε από ένα ταξίδι - εκδρομή με το σχολείο σας (2η παράγραφος).

 

1η ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ

Θεματική πρόταση: Η περιοχή μας (η πόλη μας) ήταν κέντρο πολιτισμού και δημιουργίας στο παρελθόν.

Λεπτομέρειες

Κατακλείδα

 

 

2η ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ

Θεματική πρόταση: Πολλά ευχάριστα γεγονότα συνέβησαν στην πρόσφατη εκδρομή του σχολείου μας.

Λεπτομέρειες

Κατακλείδα

 

 

21

 

Δ2 Άλλοι τρόποι ανάπτυξης παραγράφου

Δ2α Σύγκριση-Αντίθεση

Κείμενο 7 [Αστερίξ]

εικ

Αστερίξ, ο ήρωας αυτών των περιπετειών. Μικρόσωμος πολεμιστής αλλά παμπόνηρος και με κοφτερό μυαλό, του εμπιστεύονται χωρίς αμφιβολίες όλες τις επικίνδυνες αποστολές, για τις οποίες συνήθως καταστρώνει και το σχέδιο δράσης. Ο Αστερίξ αντλεί την υπεράνθρωπη δύναμή του από τον μαγικό ζωμό του Δρυΐδη Πανοραμίξ.

εικ

Οβελίξ, ο αχώριστος φίλος του Αστερίξ. Μεγάλων σωματικών διαστάσεων, προμηθευτής μενίρ σε ολόκληρη την επικράτεια και μεγάλος εραστής του ψητού αγριογούρουνου! Είναι πάντοτε έτοιμος να ακολουθήσει τον Αστερίξ σε μια νέα περιπέτεια και ας μην καταλαβαίνει πάντοτε τι ακριβώς συμβαίνει, αρκεί να υπάρχουν αγριογούρουνα και τρανοί καυγάδες! Η δύναμή του είναι ατελείωτη, επειδή είχε βουτήξει στη μαρμίτα με τον μαγικό ζωμό, όταν ήταν μικρός.

 

R.Goscinny –A.Uderzo Αστερίξ ο Γαλάτης, μτφρ. I. Μαραντέι, εκδ. ΜΑΜΟΥΘΚΟΜΙΞ, 1994 (διασκευή)

1 Αστερίξ

Δ2β Διαίρεση

Κείμενο 8 [Δωμάτια Εποχής στα Γιάννενα]

εικ

Τα τελευταία όμως χρόνια παρατηρείται μια ακόμα πιο ενδιαφέρουσα τάση, καθώς ανοίγουν μικρά ξενοδοχεία σε ιστορικά κτίρια, είτε μέσα στο Κάστρο είτε έξω από αυτό, πάντα όμως στα όρια της παλιάς πόλης. Ο πρώτος ξενώνας που λειτούργησε μέσα στο Κάστρο αποτελεί και σήμερα μια από τις πιο αξιοπρόσεκτες επιλογές διαμονής. Στεγάζεται σε ένα απλό γιαννιώτικο σπίτι των αρχών του 20ού αιώνα και τα δωμάτιά του, αν και λιτά, έχουν ατμόσφαιρα. Η δεύτερη επιλογή, αν θέλετε να μείνετε εντός του Κάστρου, βρίσκεται σε έναν από τους πιο κεντρικούς δρόμους του παραδοσιακού οικισμού, στην Ανδρόνικου Παλαιολόγου, και στεγάζεται σε ένα πέτρινο εβραϊκό σπίτι. Τρίτη επιλογή: λίγο έξω από το κάστρο, δίπλα στη μητρόπολη, υπάρχει ένα παλιό κτίριο του 18ου αιώνα, το οποίο ανακαινίστηκε και μετατράπηκε σε ένα μικρό ξενώνα 9 δωματίων.

περ. Αθηνόραμα, 2004

 

Ενημερωτικό φυλλάδιο της Νομαρχιακής Επιτροπής Τουρισμού Ιωαννίνων
με τη συνεργασία του ΕΟΤ και του Δήμου Ιωαννίνων

Ιωάννινα [πηγή: Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού, επίσημος δικτυακός τόπος]

22

 

Δ2γ Αιτιολόγηση

Κείμενο 9 [Γιατί κάνουμε ράφτινγκ]

εικ

Το ράφτινγκ είναι ο ιδανικός τρόπος για να πλησιάσουμε την ομορφιά της φύσης. Περισσότερο κι από την έκκριση αδρεναλίνης, απ' το πνεύμα ομαδικότητας, το ράφτινγκ μάς προσφέρει πρόσβαση σε υδάτινα τοπία που δεν μπορείς να τα γνωρίσεις με κανέναν άλλο τρόπο. Επιπλέον το ράφτινγκ είναι μια ήπια δραστηριότητα, που μπορούν να τη γευτούν παιδιά και μεγάλοι. Αρκεί να βρίσκονται σε καλή φυσική κατάσταση, να ξέρουν κολύμπι και φυσικά να σέβονται τη δύναμη του νερού και να ακολουθούν πιστά τις οδηγίες του συνοδού.

 

περ. Αθηνόραμα, 2004

 

1 Ράφτινγκ

2 Νίκος Κυρίτσης: Η γνώμη του ειδικού (βρείτε τις παραγράφους που αναπτύσσονται με αιτιολόγηση) [πηγή: περ. Αθηνόραμα]

Δ2δ Ορισμός

Κείμενο 10 [«Πολιτισμός»]

Με τον όρο «Πολιτισμός» οι κοινωνικοί επιστήμονες δεν εννοούν μόνο τις τέχνες και τα πνευματικά δημιουργήματα των ανθρώπων. Ο πολιτισμός περιλαμβάνει επιπλέον κοινούς κώδικες επικοινωνίας (π.χ. τη γλώσσα), αξίες (π.χ. δημοκρατία, ελευθερία κτλ.), πεποιθήσεις (τα πιστεύω των μελών για τον κόσμο γύρω τους), κανόνες συμπεριφοράς (π.χ. ήθη και έθιμα), καθώς και τους κοινωνικούς θεσμούς και τις κοινωνικές δομές.

 

Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή Γ΄ Γυμνασίου, ΟΕΔΒ, 2003

 

Δ2ε Συνδυασμός τρόπων ανάπτυξης

Κείμενο 11 [Οι παλιές αθηναϊκές αποκριές]

Κι εδώ είχε συμβεί ό,τι συμβαίνει παντού με τους Νεοέλληνες. Όλος ο κόσμος, που είχε συρρεύσει στου Ψυρρή ή στην Πλάκα, είχε πάει να δει να γλεντάν – κι όχι για να γλεντήσει ο ίδιος. Στους λασπωμένους και σκοτεινούς δρομίσκους περιφερόταν ένα πλήθος όλων των κοινωνικών τάξεων κι όλων των αθηναϊκών συνοικιών, που όπως ο γερο-Δήμος του τραγουδιού, ζητούσε τη χαρά «πότ' εδώ, πότ' εκεί» – χωρίς να τη βρίσκει, φυσικά, αφού όλοι είχαν εκστρατεύσει με το ίδιο πρόγραμμα. Έβλεπε κανένας ομίλους κυρίων και κυριών του καλού κόσμου να σταματάν έξω από κάθε ταβέρνα και να κοιτάζουν περίεργα – όπως κάνουν οι επισκέπτες των ζωολογικών κήπων μπρος από τα κάγκελα των θηρίων. Κοίταζαν – και προχωρούσαν πάρα πέρα για να επαναλάβουν το ίδιο…

 

Κώστας Ουράνης, Ταξίδια: Ελλάδα, εκδ. Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 1998

23

 

Aκούω και μιλώ

1. Εντοπίστε τις ομοιότητες και τις διαφορές μεταξύ Αστερίξ και Οβελίξ (κείμ. 7).

 

2. Ο συντάκτης του κειμένου 8 μας προτείνει ορισμένα ξενοδοχεία στα Γιάννενα. Με ποιο τρόπο αναλύει τις λεπτομέρειες της παραγράφου;

 

3. Με βάση τα στοιχεία του κειμένου 9 προσπαθήστε να πείσετε ένα φίλο ή τους συμμαθητές σας ότι είναι καλό να γνωρίσουν το ράφτινγκ.

 

4. Ο συντάκτης του κειμένου 10 επιχειρώντας να ορίσει τον όρο «πολιτισμός» προσπαθεί να επεκτείνει τον όρο αυτό και σε άλλους τομείς. Ποιοι είναι αυτοί;

 

Διαβάζω και γράφω

 

1. Γράψτε μία παράγραφο με θεματική πρόταση τη σύγκριση των δύο προσώπων (Αστερίξ - Οβελίξ). • Στη συνέχεια αναπτύξτε τις λεπτομέρειες καταγράφοντας πρώτα τις ομοιότητες και μετά αντιπαραθέστε μία μία τις διαφορές. • Μπορείτε να κάνετε την ίδια άσκηση συγκρίνοντας δύο ιστορικά πρόσωπα.

 

2. Προσπαθήστε να αναπτύξετε μία παράγραφο για τα αξιοθέατα του τόπου σας που αξίζει να επισκεφτεί κάποιος διαιρώντας τα αξιοθέατα αυτά σε κατηγορίες (π.χ. ιστορικά κ.ά.).

 

3. Σε μία παράγραφο 8-10 γραμμών επιχειρήστε να δικαιολογήσετε σε μια φιλική σας παρέα γιατί θα επιλέγατε ένα συγκεκριμένο άθλημα ή χόμπι (π.χ. ποδόσφαιρο, ορειβασία, κολύμβηση κτλ.).

 

Μαθαίνω ότι:

Οι λεπτομέρειες μιας παραγράφου είναι δυνατόν να αναλυθούν με διάφορους τρόπους, όπως:

α) συγκρίνοντας δύο όμοιες ή διαφορετικές συνήθως καταστάσεις, έννοιες, πρόσωπα κτλ.,

β) χρησιμοποιώντας επιχειρήματα και άλλες αποδείξεις για να αιτιολογήσουμε μια θέση - άποψη,

γ) διαιρώντας μια έννοια σε μικρότερα μέρη για να την παρουσιάσουμε καλύτερα,

δ) προσπαθώντας να ορίσουμε / παρουσιάσουμε το περιεχόμενο μιας έννοιας τονίζοντας τη βασική της διαφορά από άλλες ομοειδείς.

Βέβαια, στις περισσότερες παραγράφους που γράφουμε ή συναντάμε σε διάφορα κείμενα χρησιμοποιούνται περισσότεροι από ένας τρόποι ανάπτυξης, οπότε μιλάμε για συνδυασμό τρόπων - μεθόδων ανάπτυξης μιας παραγράφου (κείμ. 11).

 

 


 

24

 

Ε ΛEΞIΛOΓIO

 

1. Στον δρόμο για τη Μαλτεζάνα, στη στάση για το λεωφορείο, εκεί… ξεκινήστε την κατάβαση (κείμ. 4). Όπως είναι γνωστό, με λεωφορείο, αυτοκίνητο ή τρένο γίνονται χερσαία ταξίδια, με πλοίο θαλάσσια και με αεροπλάνο αεροπορικά. Ομαδοποιήστε ανάλογα με τη φύση του ταξιδιού τις παρακάτω λέξεις, χωρίζοντάς τες σε τρεις κατηγορίες (κάποιες δεν αναφέρονται μόνο σε μία κατηγορία): οδικά ταξίδια – θαλάσσια ταξίδια – αεροπορικά ταξίδια.

 

αποπλέω, εκτροχιάζομαι, μηχανοδηγός, απογειώνομαι, αερολιμένας, προσθαλασσώνομαι, αγκυροβολώ, οδικό δίκτυο, προσγείωση, αμαξοστοιχία, σταθμάρχης, πιλότος, πλήρωμα, ιπτάμενο δελφίνι, οδικώς, αεροπορικώς, ατμοπλοϊκώς, αναχώρηση, επιστροφή, άγονη γραμμή, αεροσυνοδός, αποβάθρα, τουρίστας, κυβερνήτης, πύργος ελέγχου, καμαρότος, θαλαμηγός, αεροναυπηγός, πλοιοκτήτης, υποπλοίαρχος, συνοδός εδάφους, πλοηγώ, αεροδιάδρομος, πλοίαρχος, κλινάμαξα, προκυμαία, βαγόνι.

 

Γράψε τις απαντήσεις σου στις παρακάτω γκρι γραμμές. Για γρήγορη μετακίνηση πάτα το πλήκτρο tab ⭾ και για επιστροφή τα πλήκτρα shift+tab ⭾

 

χερσαία ταξίδια θαλάσσια ταξίδια αεροπορικά ταξίδια
     

 

2. Εντοπίστε στο κείμενο 1 λέξεις παράγωγες με αχώριστα μόρια και χωρίστε τες στα δύο μέρη τους.

 

3. Στο κείμενο 3 θίγεται το πρόβλημα της μίμησης των ξένων στις τουριστικές περιοχές. Στα κείμενα 34 και 9 εντοπίστε ξένες λέξεις (ακόμα κι όταν είναι γραμμένες με ελληνικά στοιχεία) που αναφέρονται στον τουρισμό και συγκεντρώστε τες σε έναν πίνακα. • Μπορείτε να συμπληρώσετε τον πίνακα και με άλλες λέξεις που θα προτείνετε εσείς στην τάξη.

 

Ξένες λέξεις:

Απάντηση:

4. Από τα κείμενα 1 και 4 βρείτε ουσιαστικά και επίθετα που έχουν σχέση με τα ταξίδια και τη φύση. • Μπορείτε να βρείτε για μερικά από αυτά κι άλλες λέξεις στο Σχολικό Λεξικό που να ανήκουν στην ίδια ετυμολογική οικογένεια;

Ουσιαστικά

Απάντηση:

Επίθετα

Απάντηση:

Οικογένειες λέξεων

Απάντηση:

 


25

 

Στ ΔPAΣTHPIOTHTEΣ ΠAPAΓΩΓHΣ ΛOΓOY

Aκούω και μιλώ

1. Περιγράψτε στην τάξη ή στους συμμαθητές σας / φίλους σας έναν τόπο (πόλη, περιοχή) της Ελλάδας που έχετε επισκεφτεί. • Δώστε έμφαση σ' εκείνα τα στοιχεία του τόπου που σας εντυπωσίασαν και σ' εκείνα που σας απογοήτευσαν (τεχνική της αντίθεσης).

 

2. Ένας επισκέπτης - φιλοξενούμενος έρχεται στο σπίτι σας ή στην πόλη σας. Σας ζητά να του παρουσιάσετε με απλό και σαφή τρόπο τα πιο ενδιαφέροντα σημεία της περιοχής σας για να τα επισκεφτεί στον  λίγο χρόνο που διαθέτει (τεχνική της αιτιολόγησης).

 

3. Διαβάστε από το βιβλίο της Οδύσσειας στη ραψωδία ν τους στίχους 265-279 και 391-398 και συγκρίνετέ τους με μια σύγχρονη περιγραφή της Ελλάδας που θα βρείτε σε διάφορες πηγές, όπως σε μια εγκυκλοπαίδεια ή σ' ένα σύγχρονο ταξιδιωτικό οδηγό ή σύγχρονο λογοτεχνικό κείμενο.

 

Ραψωδία ν 210-494 περίληψη) – ν210-464 (ανάλυση) [πηγή: Ομηρικά Έπη, Οδύσσεια Α΄ Γυμνασίου]

Περιγραφή και σύγκριση Περιγραφή και σύγκριση

Το δωμάτιο με τις εικόνες. Τα κολάζ του Οδυσσέα Ελύτη Το δωμάτιο με τις εικόνες. Τα κολάζ του Οδυσσέα Ελύτη

 

 

Διαβάζω και γράφω

1. Χωριστείτε σε δύο ομάδες. Κάθε μέλος της πρώτης να γράψει μία παράγραφο με την τεχνική της σύγκρισης - αντίθεσης για τα ταξίδια με δύο διαφορετικά μέσα (π.χ. οδικά ταξίδια – αεροπορικά ταξίδια). Κάθε μέλος της δεύτερης ομάδας να γράψει μία παράγραφο με την τεχνική της αιτιολόγησης, εξηγώντας γιατί προτιμά τα ταξίδια με ένα συγκεκριμένο μεταφορικό μέσο. Όλοι θα πρέπει να χρησιμοποιήσουν τις λέξεις της αντίστοιχης στήλης της άσκησης 1 από το λεξιλόγιο.

 

2. Ακολουθώντας το παράδειγμα του κειμένου 4: «10 ακόμα λόγοι για να γευτείτε την εκλεπτυσμένη ομορφιά της Αστυπάλαιας», γράψτε κι εσείς μια διαφημιστική λεζάντα - κάρτα με 7 λόγους για τους οποίους αξίζει να επισκεφτεί κανείς τον τόπο σας.

 

3. Ψάχνοντας στο διαδίκτυο ανακαλύψατε πολλές διευθύνσεις σχολείων ή φορέων στα οποία προβάλλεται με απλό και αισθητικά σύγχρονο τρόπο η περιοχή τους ή η πόλη τους. Σ' ένα κείμενο - πρόσκληση τριών παραγράφων το οποίο απευθύνεται στους μαθητές ενός Γυμνασίου μιας άλλης περιοχής της χώρας καλέστε τους να επισκεφτούν την περιοχή σας.

 

Κριτήρια αυτοαξιολόγησης

• το κατάλληλο ύφος του κειμένου

• η αξιοποίηση των τεχνικών ανάπτυξης των παραγράφων

→ με παραδείγματα

→ με αιτιολόγηση

→ με σύγκριση - αντίθεση κτλ.

 

 

Διαθεματική εργασία

Στο πλαίσιο μιας τοπικής εκδοτικής προσπάθειας για την προβολή της περιοχής, η τάξη σας ανέλαβε να διαμορφώσει έναν απλό τουριστικό οδηγό για την πόλη ή την περιοχή σας. Χωριστείτε σε ομάδες εργασίας και συλλογής υλικού ώστε:

1. να συλλέξετε φωτογραφικό υλικό,

2. να μελετήσετε άλλους οδηγούς και σχετικά βιβλία (Τοπική Ιστορία, Γεωγραφία κτλ.).

 

Στη συνέχεια οργανώστε τη δομή του οδηγού ώστε να είναι εύχρηστος και καλαίσθητος και παράλληλα γράψτε τα αντίστοιχα κείμενα με τη συνεργασία των καθηγητών της Ιστορίας και της Γεωγραφίας. •Ζητήστε και τη βοήθεια του καθηγητή της Πληροφορικής, ώστε ο οδηγός να έχει ηλεκτρονική μορφή και να υπάρχει και στο διαδίκτυο. •Μπορείτε να αναζητήσετε πληροφορίες σε διάφορες ηλεκτρονικές διευθύνσεις, όπως ο δικτυακός τόπος του ΕΟΤ (gov.gr). Προσέξτε πώς οργανώνονται οι πληροφορίες στο δικτυακό τόπο του ΕΟΤ για να «πάρετε ιδέες» για τη δική σας δραστηριότητα.

 

26

 

 

1 Διαδραστικός πολιτιστικός χάρτης [πηγή: Οδυσσέας. Πολιτιστική Πύλη του Υπουργείου Πολιτισμού]

2 Γενική Γραμματεία Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής (επίσημος δικτυακός τόπος)

 

AΣ ΘYMHΘOYME TI MAΘAME Σ' AYTHΝ THN ENOTHTA

Δες εδώ

 

Κάνε ανακεφαλαίωση της ύλης λύνοντας σταυρόλεξο

 


 

Τετράδιο εργασιών

8

 

Tο υποκείμενο

Κείμενο 1 H πόλη της Καστοριάς

εικ

 

Η πόλη διαθέτει την εξαιρετική φυσική ομορφιά της λίμνης. Είναι κτισμένη σε στενή χερσόνησο αμφιθεατρικά πάνω στους γύρω λόφους. Η νότια παραλία σφύζει από ζωή. Η βόρεια διαθέτει προβλήτα από όπου ξεκινά το τουριστικό καραβάκι για μια ονειρεμένη βόλτα στη λίμνη.

Ο νομός είναι πλούσιος σε βυζαντινές αρχαιότητες. Οι βυζαντινές εκκλησίες προσελκύουν κάθε χρόνο μεγάλο αριθμό επισκεπτών. Η σημαντικότερη από αυτές είναι η Παναγία Κουμπελίδικη. Είναι σπάνια βυζαντινή εκκλησία με τρούλο.

Σημαντικά επίσης αξιοθέατα αποτελούν τα αρχοντικά της, κτίρια που δείχνουν την πλούσια οικονομική κατάσταση της περιοχής. Είναι γνωστό ότι Καστοριανοί την εποχή της τουρκοκρατίας βρέθηκαν σε πολλές ανθηρές ευρωπαϊκές πόλεις, όπου ασχολήθηκαν με την κατασκευή και το εμπόριο της γούνας. Η γούνα για μεγάλη περίοδο αποτελούσε την κύρια απασχόληση των κατοίκων και τους προσέδιδε σημαντικό εισόδημα.

 

4ο Γυμνάσιο Καστοριάς, 4gym-kastor.kas.sch.gr

 

1 Στο παραπάνω κείμενο σημειώστε:

α. δύο προτάσεις με υποκείμενο ουσιαστικό,

β. μία πρόταση με υποκείμενο ένα ουσιαστικοποιημένο επίθετο,

γ. μία πρόταση με υποκείμενο ολόκληρη πρόταση, και

δ. δύο προτάσεις που το υποκείμενό τους παραλείπεται.

9

 

2 Ξεναγώντας μια παρέα φίλων σας στα αξιοθέατα της περιοχής σας, συντάξτε προτάσεις, αξιοποιώντας τις μορφές υποκειμένων που συναντήσατε στο παραπάνω κείμενο:

Απάντηση:

 


Κείμενο 2 [Τα ποτάμια και οι λίμνες της Ελλάδας]

Η χώρα μας έχει έντονο ανάγλυφο, δέχεται λίγες βροχές και έχει μικρή έκταση. Οι παράγοντες αυτοί επηρεάζουν πολύ τα ελληνικά ποτάμια, τα οποία:

• Είναι μικρά σε μήκος και σε παροχή, επειδή τα νερά που κατεβαίνουν από τα βουνά διαχωρίζονται σε πολλά ρεύματα και δεν έχουν χώρο να ενωθούν.

• Είναι άγρια και ορμητικά, γιατί πρέπει σε μικρή απόσταση να κατέβουν από μεγάλο υψόμετρο στο επίπεδο της θάλασσας.

• Λόγω της ορμητικότητάς τους μεταφέρουν πολλές φερτές ύλες, γιατί ξεπλένουν με δύναμη τις πλαγιές των βουνών. Έτσι, δημιουργούν πολλές προσχώσεις στα σημεία που καταλήγουν στη θάλασσα και αλλάζουν συνεχώς το τοπίο κοντά στις ακτές.

• Δεν έχουν σταθερή ροή. Τον χειμώνα με τις βροχές και την άνοιξη, όταν λιώνουν τα χιόνια, μεταφέρουν πολύ νερό, ενώ τους θερινούς μήνες ελάχιστο.

 

Γεωγραφία Β΄ Γυμνασίου, OΕΔΒ, 2003

 

Επαναδιατυπώστε προφορικά το παραπάνω κείμενο, αναφερόμενοι σε ένα μόνο ποτάμι της περιοχής σας.

 


10

 

Κείμενο 3 O θρύλος του «Γεροδαίμονα» της Μήλου

Ρωτώντας τους γέροντες ψαράδες στο λιμάνι του Αδάμαντα για το Βάνι, μάθαμε την ιστορία του «Γεροδαίμονα». Ήταν ο τελευταίος κάτοικος του βενετσιάνικου κάστρου της Μήλου. Ανάμεσα στις μαγικές ιδιότητες και τα κατορθώματα που του αποδίδουν είναι και η πρώτη (και μοναδική ως το ’92) ανάβαση στο ακρωτήρι Βάνι, στις αρχές του αιώνα μας. Το «Βάνι» είναι ένας απόκρημνος βραχώδης σχηματισμός, στο ΒΔ άκρο της Μήλου. Ξεπηδά μέσ’ από τη θάλασσα και υψώνεται 100 μέτρα ψηλά, σαν μια αιχμηρή βελόνα των Άλπεων να μεταφέρθηκε μ’ ένα μαγικό τρόπο καταμεσής στο πέλαγο.

 

Άρης Θεοδωρόπουλος, περ. «Γεωτρόπιο», εφημ. ΕΛΕΥΘΕΡOΤΥΠIΑ, 17/11/2001

 

1 Στο κείμενο 3 βρείτε τα ρήματα των οποίων τα υποκείμενα παραλείπονται και εξηγήστε γιατί παραλείπονται.

 

2 Στα παρακάτω αποσπάσματα βρείτε τα υποκείμενα των απρόσωπων ρημάτων και εκφράσεων. Έπειτα χρησιμοποιήστε τα ίδια απρόσωπα ρήματα ή εκφράσεις, για να γράψετε μια μικρή παράγραφο για κάποιο αξιοθέατο της περιοχής σας:

 

• Στο χωριό Μονοδένδρι, αξίζει οπωσδήποτε να κάνετε μια επίσκεψη στο μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής, το οποίο βρίσκεται κυριολεκτικά στο χείλος της χαράδρας και έχει κτιστεί το 1412. Συνεχίστε το στενό δρομάκι και μετά τη μονή, το οποίο οδηγεί στο εσωτερικό της μιας πλευράς της χαράδρας. Η λέξη «δέος» είναι η μόνη η οποία μπορεί πιθανόν να περιγράψει το συναίσθημα που προκαλεί το τοπίο στον ταξιδιώτη. Ολόκληρη η περιοχή προσφέρεται για πεζοπορία (trekking), ώστε μετά να έχετε την αίσθηση ότι πραγματικά αξίζετε όλους αυτούς τους απερίγραπτους τοπικούς μεζέδες στις ταβέρνες των Ζαγορίων. Παραγγείλετε φυσικά και οτιδήποτε έχει σχέση με πίτα και δεν πρόκειται να το μετανιώσετε.

 

http://www.mfa.gr/
 (ανύπαρκτη σελίδα)

 

• Βάθεια. Η ομορφιά της έχει ταξιδέψει στα πέρατα της οικουμένης και όχι άδικα. Αξίζει τον κόπο να μείνεις σε έναν από τους αναστυλωμένους πύργους ή αρχοντικά της Βάθειας, που με τόση φροντίδα και σεβασμό ο ΕΟΤ –επιτέλους– αποκαθιστά στην αρχική τους μορφή. Πρέπει όμως να γραφτείς σε... λίστα αναμονής, μια που τα διαθέσιμα δωμάτια είναι ακόμα λίγα και οι μνηστήρες ουκ ολίγοι.

 

περ. Ελληνικό πανόραμα, τεύχ. 11, Δεκέμβριος 1998

Απάντηση:

 

εικ
Ενημερωτικό φυλλάδιο της Νομαρχιακής Επιτροπής Τουρισμού Ιωαννίνων με τη συνεργασία του ΕOΤ και του Δήμου Ιωαννίνων

11

 

3 Συμπληρώστε με ε ή αι τις καταλήξεις των ρημάτων στα παρακάτω αποσπάσματα, προσέχοντας κάθε φορά ποιο είναι το υποκείμενο:

 

α. Έτσι είναι. Έχει δίκιο ο Νικόλας. Αλλά, καλού κακού, ας βάλουμ... και κανένα σημάδι, για να βρούμ... εύκολα τον δρόμο της επιστροφής, χωρίς να χρειαστεί να παίξουμ... τους Ινδιάνους, χαμογέλασα. (Bιβλίο του Μαθητή, κείμ. 1)

β. Ξανθές τουρίστριες που βρήκαν τον τρόπο για δωρεάν ή και κερδοφόρες διακοπές σάς σερβίρουν μη ελληνικά ποτά ενώ εσείς απολαμβάνετ... ξένη μουσική παρέα με δεκάδες άλλους ξένους. (Bιβλίο του Μαθητή, κείμ. 3)

γ. Τα Ζαγοροχώρια της Ηπείρου βρίσκοντ... στην ορεινή περιοχή της Βόρειας Πίνδου και στην έκταση που ορίζετ... μεταξύ των πόλεων Ιωάννινα, Κόνιτσα και Μέτσοβο. Αποτελούντ... από συνολικά 46 χωριά τα οποία είναι κτισμένα με τρόπο που νομίζεις ότι είναι ένα με το τοπίο. Η ιδιαίτερη παραδοσιακή αρχιτεκτονική στηρίζετ... στην πέτρα και τα κτίσματα είναι διώροφα ή τριώροφα με χαρακτηριστικές σκεπές από σκουρόχρωμη πλάκα. Τα δρομάκια είναι επίσης πλακόστρωτα από την ίδια πέτρα και τα εντυπωσιακά αρχοντικά κάνουν σαφές από την πρώτη στιγμή ότι η περιοχή γνώρισ... κάποτε εποχές μεγάλης ακμής.

http://www.mfa.gr/
(ανύπαρκτη σελίδα)

 

• Πότε οι καταλήξεις -με, -σε, -τε των ρημάτων γράφονται με ε και πότε με αι;


Β Σύνθεση με αχώριστα μόρια

Κείμενο 4 [Θαλάσσια ρύπανση]

εικ

Mια από τις σοβαρότερες απειλές για τις ελληνικές θάλασσες και ακτές είναι η ρύπανση από βιομηχανικά απόβλητα και διαρροές πετρελαίου. H Mεσόγειος είναι μια κλειστή θάλασσα με στενούς διαύλους επικοινωνίας με τον Aτλαντικό ωκεανό, τη Mαύρη θάλασσα και την Eρυθρά θάλασσα. Aυτό καθιστά τη μεσογειακή λεκάνη και τις ελληνικές θάλασσες που βρίσκονται στο ανατολικότερο άκρο ιδιαίτερα ευάλωτες στη μόλυνση. Στη Mεσόγειο έχουν επισημανθεί 115 περιοχές όπου παρατηρούνται υψηλά επίπεδα ρύπανσης. Στην Eλλάδα τέτοιες περιοχές βρίσκονται στους κόλπους Θερμαϊκό, Πατραϊκό και Σαρωνικό και ιδιαίτερα στην Eλευσίνα. H ανεξέλεγκτη οικιστική και βιομηχανική ανάπτυξη κατά μήκος των ακτών, χωρίς την παρουσία οργανωμένων μονάδων επεξεργασίας των λυμάτων, αποτελεί άλλη μια σημαντική πηγή θαλάσσιας ρύπανσης. Kαταστροφικές συνέπειες έχει και η υπερβολική χρήση λιπασμάτων, αφού μέσω των επιφανειακών απορροών και των υπόγειων υδροφορέων μεταφέρεται στη θάλασσα νερό με υψηλή περιεκτικότητα σε θρεπτικές ουσίες, γεγονός που έχει ως αποτέλεσμα την υπερβολική ανάπτυξη φυτικών οργανισμών. Tο φαινόμενο αυτό, ονομαζόμενο ευτροφισμός, οδηγεί στην εξάντληση του οξυγόνου το οποίο υπάρχει στο νερό από τα φυτά και στη διαταραχή της οικολογικής ισορροπίας στο συγκεκριμένο οικοσύστημα.

 

http://www.wwf.gr

12

 

1 Στo παραπάνω κείμενο βρείτε τις σύνθετες με λαϊκά αχώριστα μόρια και με λόγια αχώριστα μόρια λέξεις.

 

2 Από τα ρήματα που ακολουθούν, ποια μπορούν να πάρουν στην αρχή τους το μόριο ξε- και ποια το μόριο ανα-;

βάφω, θερμαίνω, θεωρώ, βιδώνω, βουλώνω, θέτω, καλύπτω, διπλώνω, βρομίζω, λαμβάνω, γράφω, κηρύσσω, καθαρίζω, τοκίζω, παράγω, κουράζω, κουφαίνω.

Απάντηση: α. ξε-:

 

Απάντηση: β. ανα-:

 

• Σχηματίστε προφορικά προτάσεις με τέσσερα από αυτά, που να αναφέρονται στην προστασία του περιβάλλοντος.


Κείμενο 5 [Kάστρα της Eλλάδας]

εικ

Πολλά κάστρα έχουν σήμερα αναστηλωθεί ή επισκευαστεί˙ αρκετά μάλιστα έχουν διαμορφωθεί κατάλληλα ως ιστορικοί ή μουσειακοί χώροι και έχουν ενταχθεί στη σύγχρονη ζωή, εξυπηρετώντας ανάγκες πολιτιστικών εκδηλώσεων. Στους χώρους αυτούς πραγματοποιούνται συναυλίες, θεατρικές παραστάσεις ή εκθέσεις, αποτελώντας έτσι πόλο έλξης επισκεπτών. Oρισμένα καστρόσπιτα ή πυργόσπιτα στη Mάνη, στο Πήλιο και στη Mυτιλήνη έχουν επισκευαστεί.

 

Aνακαινισμένοι πύργοι στη Mεσόγειο, ενημερωτικό φυλλάδιο του EOT

 

1 Στο παραπάνω κείμενο:

α. επισημάνετε τις σύνθετες με λόγια αχώριστα μόρια λέξεις,

β. καταγράψτε τα μόρια των λέξεων αυτών,

γ. βρείτε δύο λέξεις για κάθε μόριο από το λεξικό σας ή από άλλα κείμενα.

13

 

Γράψε τις απαντήσεις σου στις παρακάτω γκρι γραμμές. Για γρήγορη μετακίνηση πάτα το πλήκτρο tab ⭾ και για επιστροφή τα πλήκτρα shift+tab ⭾

 

ΜΟΡΙΑ ΣΥΝΘΕΤΕΣ ΛΕΞΕΙΣ
   

 

2 Σχηματίστε λέξεις με τα μόρια α-, ξε-, συν-, εκ- και με τη λέξη που δίνεται στην πρώτη στήλη και φτιάξτε λεκτικά σύνολα στη δεύτερη στήλη:

 

ονοματικά σύνολα ρηματικά σύνολα
α- ξε
κύμα ... θάλασσα
ήλιος ... μέρος
ύδωρ ... περιοχή
ομαλός ... έδαφος
κουράζομαι ... με τις διακοπές
καλοκαιριάζω ... στην εξοχή
φορτώνω ... τις αποσκευές
φεύγω ... από τη δουλειά
συν- εκ-
πλέγμα ... νησιών
κυβερνήτης ... αεροπλάνου
χρόνος ... αμαξοστοιχίες
επιβάτης ... πλοίου
τιμώ ... την αξία της φύσης
τυπώνω ... οδηγό διακοπών
ερευνώ ... τις παραλίες
ορμώ ... τα Σαββατοκύριακα

14

 

Γ Tρόποι ανάπτυξης παραγράφου

Κείμενο 6 [Πασχαλινές συνταγές]


Μαγειρίτσα με άγρια χόρτα

ΥΛΙΚΑ (για 10-12 άτομα)
700 γρ. έντερα, 500 γρ. πνευμόνια και συκώτι, ελαιόλαδο [για το σοτάρισμα], 4 φρέσκα κρεμμύδια, λίγος άνηθος, 4 μικρά αγριόπρασα, άγρια χόρτα [λαγοπαξίμαδο, καυκαλήθρες, μυρώνια και μπριόβολο, 1 μικρό ματσάκι από το καθένα], 2 αβγά, 2 λεμόνια, λίγο πιπέρι, λίγο πράσο για το γαρνίρισμα
 
Τσουρέκια παραδοσιακά
1 κιλό αλεύρι
1 φλιτζάνι βούτυρο
100 γραμμάρια ζάχαρη
1 φλιτζάνι γάλα
6 αυγά
μαχλέπι
1 κουταλιά του γλυκού κοφτή αλάτι
ξύσμα λεμονιού
μαγιά της μπίρας

 

περ. Αθηνόραμα, Mάρτιος 2004

 

Διαβάζοντας το κείμενο 6 γράψτε μία παράγραφο με θέμα: «Τα υλικά για την πασχαλινή μαγειρίτσα», την οποία θα στείλετε να δημοσιευτεί σε στήλη «Συνταγές» της σχολικής ή τοπικής εφημερίδας ή εναλλακτικά κάντε το ίδιο με τη διπλανή συνταγή για το πασχαλινό τσουρέκι.


15

 

Κείμενο 7 [Ποια φωτογραφική μηχανή;]

Κλασικά Ψηφιακά
Ο κλασικός φωτογράφος ξεκινάει την εκδρομή του κουβαλώντας μια ικανή ποσότητα φιλμ, που προσθέτει όγκο και βάρος στις αποσκευές του. Ο ψηφιακός φωτογράφος δεν χρειάζεται φιλμ. Oι φωτογραφίες αποθηκεύονται στην κάρτα μνήμης.
Φωτογραφίζει σε όλη τη διάρκεια του ταξιδιού χωρίς να βλέπει το αποτέλεσμα. Μπορεί ανά πάσα στιγμή να ελέγξει τη φωτογραφία που μόλις τράβηξε. Ωχ, η Μαρία χάνεται στη σκιά του δέντρου... Delete και πάμε μία ακόμα.
Επιστρέφοντας από το ταξίδι πρέπει να δώσει τα φιλμ για εμφάνιση, να πάρει τις φωτογραφίες και να διαλέξει τις «καλές» από τις αποτυχημένες (τη Μαρία που χάθηκε στη σκιά του δέντρου, τον Κωστάκη που πάλι κουνήθηκε την κρίσιμη στιγμή, τη γιαγιά που αποφάσισε να σηκωθεί και χάλασε όλο το πλάνο...). Επιστρέφοντας από το ταξίδι περνάει απλώς τα φωτογραφικά αρχεία στον υπολογιστή, βλέπει τις φωτογραφίες στην οθόνη και επιλέγει ποιες θα τυπώσει στον εκτυπωτή του.
Μα, αυτή την καταπληκτική λήψη της Μαιρούλας με μαγιό πρέπει οπωσδήποτε να τη θαυμάσει κι ο Αλέκος στη Μελβούρνη. Έχουμε και λέμε: α) δεύτερη εκτύπωση της φωτογραφίας, β) φάκελος και διεύθυνση του Αλέκου, γ) γραμματόσημα, ταχυδρομείο. Αν όλα πάνε καλά, ο Αλέκος θα δει τη Μαιρούλα σε καμιά δεκαριά μέρες. Η φωτογραφία της Μαιρούλας με μαγιό θα ταξιδέψει στη Μελβούρνη μέσω υπολογιστή και μόντεμ. Άφιξη σε δευτερόλεπτα.






 

περ. Αθηνόραμα, Mάρτιος 2004

 

Ένας φίλος σας σκέφτεται να αγοράσει μια φωτογραφική μηχανή για να φωτογραφίσει σκηνές από την εκδρομή που θα κάνετε με το σχολείο. Διαβάζοντας τις διαφορές κλασικής και ψηφιακής φωτογραφικής μηχανής γράψτε μία παράγραφο, στις λεπτομέρειες της οποίας θα παρουσιάζετε τα πλεονεκτήματα μιας ψηφιακής φωτογραφικής μηχανής σε σχέση με μια κλασική φωτογραφική μηχανή.


16

 

Kείμενο 8 [Bουλγαρία, η χώρα της «διπλανής πόρτας»]

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
Πώς θα πάτε:
Ο πιο γρήγορος τρόπος είναι να πετάξετε μέχρι τη Σόφια κι από εκεί να συνεχίσετε το ταξίδι σας με τρένο ή λεωφορείο. Μπορείτε όμως πολύ άνετα να ταξιδέψετε στη Βουλγαρία με δικό σας μεταφορικό μέσο. Η απόσταση Αθήνα - Σόφια καλύπτεται σε δώδεκα περίπου ώρες και το οδικό δίκτυο στο εσωτερικό της χώρας είναι άνετο και ασφαλές.
Διαμονή: Τα μεγάλα ξενοδοχεία της Σόφιας έχουν εκσυγχρονιστεί και προσφέρουν όλες τις ανέσεις στον  σύγχρονο ταξιδιώτη. Σε πολλές πόλεις, παλιά ιστορικά ξενοδοχεία ανακαινίζονται και συνδυάζουν τις σύγχρονες ανέσεις με την ατμόσφαιρα περασμένων εποχών.
Φαγητό:
Στη Σόφια οι επιλογές εστιατορίων περιλαμβάνουν Pizza Hut, MacDonalds, ακόμα και σούσι. Οι αυθεντικές βουλγάρικες γεύσεις θυμίζουν βορειοελλαδίτικη κουζίνα. Πολλά πιάτα με κρέας –συνήθως χοιρινό–, πιπεριές μαγειρεμένες με δεκάδες διαφορετικούς τρόπους, ποικιλία από σούπες που συνδυάζουν τα λαχανικά
με τα όσπρια. Το ντόπιο κρασί, ειδικά το κόκκινο, είναι εξαιρετικής ποιότητας, αλλά αξίζει επίσης να δοκιμάσετε τα δυνατά αποστάγματα που παράγονται από φρούτα.
Φεστιβάλ: Καθ’ όλη τη διάρκεια του καλοκαιριού οργανώνονται φεστιβάλ κλασικής μουσικής και τζαζ στη Σόφια, στο Πλοβντίβ και στο Χάσκοβο.
Το φεστιβάλ παραδοσιακής μουσικής που οργανώνεται κάθε πέντε χρόνια στην Κοπρίβστιτσα είναι μοναδικό στο είδος του. Σ’ αυτό το τριήμερο πανηγύρι οι συμμετέχοντες είναι συχνά περισσότεροι από τους παρατηρητές. Επί τρία μερόνυχτα, ερασιτέχνες μουσικοί και χορευτές από κάθε γωνιά της Βουλγαρίας σκορπίζονται στους λόφους γύρω από την πόλη, παίζουν και χορεύουν ασταμάτητα. Οι εκδηλώσεις ολοκληρώνονται με την ανάδειξη του καλύτερου συγκροτήματος της πενταετίας και με εντυπωσιακούς χορούς πάνω σε αναμμένα κάρβουνα, ιεροτελεστία πανομοιότυπη με τα μακεδονίτικα Αναστενάρια.

περ. Αθηνόραμα, Mάρτιος 2004
eik

 

• Ένας συμμαθητής σας που κατάγεται από τη Βουλγαρία έφερε το παραπάνω κείμενο. Γράψτε μία παράγραφο (αναπτυγμένη με συνδυασμό τρόπων) με την οποία να πληροφορείτε έναν πολιτιστικό σύλλογο της περιοχής σας πώς θα μπορούσε κάποιος να μεταβεί στη Βουλγαρία, πού να μείνει, τι μπορεί να επισκεφτεί στη γειτονική μας χώρα και ποιες ομοιότητες θα διακρίνει με τα ελληνικά λαογραφικά στοιχεία.