H Eυέλικτη Ζώνη ως ανοικτή, επικοινωνιακή, κριτική διδασκαλία
23 Μαρ 2010 από admin
Επικοινωνιακή Κριτική Διδασκαλία
Εκπαιδευτική Επιμορφωτική Συνάντηση
21ο δημοτικό Σχολείο Ιωαννίνων
17 Μαρτίου 2010
Την Τετάρτη, 17 Μαρτίου 2010, στο 21ο Δημοτικό Σχολείο Ιωαννίνων θα πραγματοποιηθεί Εκπαιδευτική Επιμορφωτική Συνάντηση, με θέμα: ?Η Ευέλικτη Ζώνη ως Ανοικτή Επικοινωνιακή Κριτική Διδασκαλία?.
Τη συνάντηση διοργανώνει ο Σχολικός Σύμβουλος της 3ης Εκπαιδευτικής Περιφέρειας Ιωαννίνων, κ. Πολυδεύκης Ασωνίτης και θα παρευρεθούν όλοι οι εκπαιδευτικοί της Περιφέρειας αυτής. Τη συνάντηση θα χαιρετίσει η Περιφερειακή Διευθύντρια Α/θμιας και Β/θμιας Εκπ/σης Ηπείρου, κ. Φιλιώ Νόκα-Ζαράχη. Ομιλητές είναι τα μέλη ΔΕΠ του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων κ.κ. Γεώργιος Νικολάου, Επίκουρος Καθηγητής Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης Παιδαγωγικού Τμήματο Δ.Ε. και Δημήτριος Ράτσικας, Αναπληρωτής Καθηγητής Εικαστικής Αγωγής στο Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών. Επίσης εισηγήσεις θα παρουσιάσουν: Πολυδεύκης Ασωνίτης, Δρ. Παιδαγωγικής-Σχολικός Σύμβουλος, Παρασκευή Νταλαούτη, Δρ. Παιδαγωγικής- Διευθύντρια Δημ. Σχ. Κουτσελιού και Θωμάς Λώλης Μεταπτυχιακός ΜΑΕd.-Υπεύθυνος Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Ν. Ιωαννίνων.
Μέσω της εισήγησης, η οποία παρατίθεται στη συνέχεια, περιγράφεται η βασική θεματολογία της Επιμορφωτικής Συνάντησης.
«Η Ευέλικτη Ζώνη ως Ανοικτή
Επικοινωνιακή Κριτική Διδασκαλία»
Εισήγηση στην Ημερίδα η οποία πραγματοποιήθηκε
στις 17 Μαρτίου 2010
στο 21ο Δημ. Σχολείο Ιωαννίνων
Πολυδεύκης Ασωνίτης
Δρ. Παιδαγωγικής,
Σχολικός Σύμβουλος Π.Ε.
3ης Εκπ/κής Περιφέρειας Ν. Ιωαννίνων
htpp://users.ioa.sch.gr/asonitis
Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Σήμερα, από τα Σχέδια Εργασίας στο σχολείο εξάγονται συμπεράσματα δίχως να προσδιορίζονται τα αίτια στο σύνολό τους, ενώ παραμερίζονται και παραμένουν ασχολίαστοι οι παράγοντες που διαμορφώνουν τις συνθήκες μέσα στις οποίες κινούνται οι άνθρωποι.
Το βασικό ενδιαφέρον της Aνοικτής Kριτικής Eπικοινωνιακής Διδασκαλίας εστιάζεται, κυρίως, στην αποκατάσταση και την προώθηση μιας ανοικτής επικοινωνίας με κριτικό χαρακτήρα στην παιδαγωγική και στη διδακτική πράξη του δημοτικού σχολείου. Στόχος είναι η προσωπική και κοινωνική αφύπνιση των μαθητών ως απόρροια της ανάλυσης επί της υπαρκτής σχολικής και κοινωνικής πραγματικότητας.
Β. ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ
Παρότι έχει εκπονηθεί μεγάλος αριθμός σχεδίων εργασίας για το περιβάλλον, εάν ρωτήσουμε τους μαθητές μας για το ποιος ευθύνεται για τις κλιματιστικές αλλαγές θα μας απαντήσουν: «Η καταστροφή του περιβάλλοντος» και αν τους ρωτήσουμε για το ποιος ευθύνεται για την καταστροφή του περιβάλλοντος θα μας πουν: «Οι κλιματιστικές αλλαγές». Δηλαδή τόσο στη μία όσο και στην άλλη περίπτωση το αποτέλεσμα είναι και αίτιο, πράγμα που σημαίνει ότι το αποτέλεσμα ευθύνεται σε τελική ανάλυση γι αυτό που προκάλεσε στον εαυτό του. Σε αυτό, τελικά, οδήγησαν τα σχέδια εργασίας, σήμερα, την κριτική σκέψη των μαθητών.
Φθάνουμε, δηλαδή, στο σημείο να ενοχοποιούνται τα φυσικά φαινόμενα για ό,τι συμβαίνει γύρω μας, πράγμα που θυμίζει ανιμιστικές αντιλήψεις. Αυτό συμβαίνει λόγω των αντιφάσεων της κοινωνικοπολιτικής λειτουργίας στο σχολείο, όπου αφενός απαιτείται η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης των μαθητών και αφετέρου η απόκρυψη των πραγματικών αιτιών (εικ.1, 2).
Γ. ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΟΡΙΣΜΩΝ
Η Aνοικτή Διδασκαλία προωθεί την ανοικτή επικοινωνία και τη χειραφέτηση. Συμβαδίζοντας, η Κριτική Επικοινωνιακή Παιδαγωγική δεν επισημαίνει απλώς αλλά αναζητά και τα αίτια που ευθύνονται για την εκδήλωση των διάφορων περιβαλλοντικών και κοινωνικών ζητημάτων (εικ. 3).
Σε αντίθεση με τις διδακτικές θεωρίες Θετικιστικής και Τεχνοκρατικής Αντίληψης που περιθωριοποιούν το μαθητή, στην Κριτική Κατεύθυνση επιχειρείται άμεση παρέμβαση στο περιβάλλον μέσα από τη συλλογική προσπάθεια εκπαιδευτικών-μαθητών. Υπάρχει δηλαδή το στοιχείο της διερεύνησης της ευρύτερης κοινωνικής πράξη με στόχο τον εντοπισμό των παραγόντων οι οποίοι ενισχύουν ή παρεμποδίζουν τη χειραφέτηση των μαθητών. Με άλλα λόγια, διαλευκαίνεται, εν προκειμένου, η σχέση ανάμεσα στην ατομική δράση και το ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο.
Στη θέση της απλής παρατήρησης και καταγραφής εισάγονται τεκμηριωμένες απαντήσεις, οι οποίες αποτελούν αντικείμενο έρευνας και συσχέτισης δεδομένων. Έτσι, σύμφωνα με τον Klafki, τα περιεχόμενα υποβάλλονται σε ανάλογη κριτική, προκειμένου οι μαθητές να είναι σε θέση να διακρίνουν στάσεις και αντιλήψεις, οι οποίες άλλοτε διευκολύνουν και άλλοτε δυσχεραίνουν την χειραφέτηση του ανθρώπου. Πρόκειται για ένα διδακτικό μοντέλο το οποίο είναι αντίθετο στη διδασκαλία που περιορίζεται σε τυποποιημένες συνταγές προς εκτέλεση (Τεχνοκρατικό Μοντέλο Διδασκαλίας) αλλά και στο μοντέλο αυτοοργάνωσης του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος (Ερμηνευτικό Μοντέλο Διδασκαλίας), όπου παραβλέπεται η επισήμανση των πραγματικών αιτιών και η απόδοση ευθύνης (εικ. 4) .
Βασικά θέματα προς διαπραγμάτευση αποτελούν η ανάλυση των κοινωνικών αξιών και πρακτικών που δημιουργούν συνθήκες παραπλάνησης και εξάρτησης αλλά και η ανάλυση αντιθετικών εννοιών όπως: ελευθερία-δέσμευση, παράδοση-εξέλιξη, πόλεμος-ειρήνη, ανάπτυξη-φύση, εργασία-εκμετάλλευση, τσιμεντοποίηση-φύση, αυτοκίνητο-ποδήλατο.
Όλα τα παραπάνω διαμορφώνουν το πλαίσιο της πρώιμης «πολιτικής κοινωνικοποίησης» την οποία ορίζουμε ως τη διαδικασία κατά την οποία το παιδί αποκτά ένα σύνολο γνώσεων, αντιλήψεων και στάσεων σχετικών με τη θεώρηση των πραγμάτων. Πρόκειται για την κοινωνικοποιητική διαδικασία κατά την οποία αποκτούμε ένα σύνολο αντιδράσεων, προκαταλήψεων, γνώσεων και εκτιμήσεων που διαμορφώνουν την επιχειρηματολογία και την ερμηνεία του παιδιού απέναντι στον κόσμο που το περιβάλλει (εικ. 5).
Επιγραμματικά, μπορούμε να ισχυριστούμε πως έχουμε να κάνουμε με ένα μοντέλο πολιτικής αντίληψης, ανάλυσης, διαπίστωσης και πράξης το οποίο μπορεί, κάλλιστα, με αυτή τη μορφή να συμβάλλει στη δημιουργία του παιδιού ενεργού πολίτη και όχι ενός παιδιού που το χαρακτηρίζει η σύγχυση στους συλλογισμούς και τις επιλογές (εικ. 6,7,8,9,10).
Η επικοινωνιακή κριτική παιδαγωγική διατυπώνει λοιπόν το αίτημα για άρνηση του γενικού και απροσδιόριστου και τη δημιουργία ενός σχολικού κλίματος που θα επιτρέπει την αποκάλυψη των αιτιών που δημιουργούν τα προσωπικά, τα περιβαλλοντικά και τα κοινωνικά προβλήματα. Έτσι διαμορφώνεται τόσο η προσωπική όσο και η κοινωνική ταυτότητα του μαθητή, ο οποίος εξελίσσεται περαιτέρω σύμφωνα με τη ζώνη της επικείμενης ανάπτυξης του Vigotski).
Τα συμπεράσματα βέβαια δεν μπορεί να δοθούν ως έτοιμη τροφή στους μαθητές αλλά ως διαδικασία διερεύνησης των εκδοχών που διατυπώνονται πάνω σε ένα θέμα. Η δόμηση ως σκιαγράφηση ενός προβλήματος αφορά τη συστηματική συλλογή στοιχείων με σφαιρική αναφορά από την πλευρά της Ιστορίας, της Οικονομίας, των Θρησκευτικών, της Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής, της Γεωγραφίας.
Η πρώιμη πολιτική κοινωνικοποίηση, επομένως, που αφορά την ευαισθητοποίηση του παιδιού ενεργού πολίτη απέναντι στα κοινωνικά προβλήματα συνδέεται με τη μύηση το ατόμου στην πολιτική κουλτούρα και στη διαμόρφωση του πολιτικού του χαρακτήρα. Η επίδραση των ΜΜΕ, τα όρια της ελευθερίας, το κοινωνικό συμβόλαιο, ο σεβασμός του άλλου, η θετική στάση απέναντι σε διαφορετικές κουλτούρες, η επιθετική συμπεριφορά, οι πανανθρώπινες αξίες, η ανάπτυξη υπευθυνότητας, η φτώχεια, οι κοινωνικές τάξεις, οι οικονομία, το περιβάλλον, η υγεία, αποτελούν περιοχές άντλησης της θεματολογίας.. Ο Hodge αναφέρει δέκα πολιτικές αξίες οι οποίες μπορούν να αναλυθούν στο σχολείο (δικαιοσύνη, ελευθερία, ισότητα, πολιτική συμμετοχή, πολιτική εξουσία, ατομικές ιδιαιτερότητες, δικαιώματα-υποχρεώσεις, ανθρώπινα δικαιώματα, δίκαιο-αδικία, πολιτική διαφωνία).
Δ. Το ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ
Υπάρχουν τρόποι και μέθοδοι για να βοηθήσουμε το παιδί, όπως:
1. Η προληπτικη παιδαγωγική στρατηγική, η οποία έχε ως σκοπό την προφύλαξη των παιδιών από τις βλαπτικές επιδράσεις των ΜΜΕ,
2. Η κριτική πολιτιστική στρατηγική, η οποία επιδιώκει να οδηγήσει τα παιδιά σε μια καλύτερη κριτική του πολιτισμικού πλαισίου (εικ. 11, 12),
3. Η ενσωματικο-αισθητική στρατηγική, η οποία αποβλέπει στον εφοδιασμό των παιδιών με ικανότητες και με κριτήρια αξιολόγησης του περιεχομένου των θεαμάτων,
4. Η ιδεολογικο-κριτική στρατηγική, η οποία αποσκοπεί στην παρόντρυση να μάθουν τα παιδιά να διαβλέπουν τους παράγοντες και τα αίτια που διαμορφώνουν το ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο (εικ. 14, 15, 16).
Αγαπητοί συνάδελφοι στην Ευέλικτη Ζώνη μπορούμε να κάνουμε πολλά και ακόμα περισσότερα μέσα από ένα κλίμα συζήτησης και σχολιασμού μαζί με τα παιδιά. Το παιδί θα μάθει τη διαλεκτική σχέση που υπάρχει ανάμεσα στα άτομα και την κοινωνία, πώς το ατομικό προϋποθέτει το κοινωνικό και αντίστροφα και σε, τελική ανάλυση, πώς τα άτομα καθορίζονται και αλληλοδιαμορφώνται από το σύνολο των κοινωνικών τους σχέσεων μέσα στο συγκεκριμένο, κάθε φορά, κοινωνικοοικονομικό σύστημα. Το βασικότερο όμως είναι ότι όλα τα παραπάνω μπορούν να λάβουν χώρα με έναν τρόπο αβίαστο και ελεύθερο. Με ένα τρόπο όχι τυποποιημένο και κουραστικό αλλά ευχάριστο και συστηματοποιημένο.
Η εφαρμογή της Aνοικτής Eπικοινωνιακής Kριτικής Διδασκαλίας στο πλαίσιο της Ευέλικτης Ζώνης μπορεί να της προσδώσει αυτό που της έλειπε, αυτό το οποίο, τελικά, οδήγησε στη σταδιακή της εγκατάλειψη.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Καλλογιανάκη_Χουρδάκη Πέλλα, Έλληνες Μαθητές του Δημοτικού Σχολείου και Πολιτική Κοινωνικοποίηση, Γρηγόρης, Αθήνα, 1993.
Κοσσυβάκη Φωτεινή, Κριτκή Επικοινωνιακή Διδασκαλία: κριτική προσέγγιση της διδακτικής πράξης, Gutenberg, Αθήνα, 1997.
Κοσσυβάκη Φωτεινή, Εναλλακτική Διδακτική: προτάσεις για μετάβαση από τη Διδακτική του αντικειμένου στη Διδακτική του Ενεργού Υποκειμένου, Gutenberg, Αθήνα, 2004.
Μεταξά Α.-Ι.Δ., Πολιτική Κοινωνικοποίηση, Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτινή, 1976
Μπιτσάκη Τζένη, Πολιτική Κοινωνικοποίηση, Τυπωθήτω, Αθήνα, 2000.