ΚΕΦΑΛΑΙΟ 81

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

Οι Πελοποννήσιοι λοιπόν αμέσως τη νύχτα μεταφέρονταν γρήγορα-γρήγορα προς την πατρίδα [πλέοντας] κοντά στη στεριά· και αφού μετέφεραν τα πλοία πάνω από τον ισθμό της Λευκάδας, για να μη γίνουν αντιληπτοί κάνοντας το γύρο της Λευκάδας απομακρύνονται. Οι Κερκυραίοι εξάλλου όταν κατάλαβαν ότι τα αθηναϊκά πλοία πλησίαζαν και ότι τα πλοία των εχθρών είχαν φύγει, αφού πήραν οδήγησαν στην πόλη και τους Μεσσηνίους οι οποίοι βρίσκονταν μέχρι τότε έξω και αφού διέταξαν τα πλοία που επάνδρωσαν, να πλεύσουν παραλιακά στο Υλλαϊκό λιμάνι, καθώς περιφέρονταν  αν κάποιον από τους εχθρούς έπιαναν, το φόνευαν και αφού αποβίβαζαν από τα πλοία, όσους έπεισαν να μπουν, [τους]σκότωναν, και αφού ήλθαν στο Ήραιον, έπεισαν περίπου πενήντα άνδρες από τους ικέτες να δικαστούν και καταδίκασαν όλους σε θάνατο. Οι περισσότεροι όμως από τους ικέτες, όσοι δεν πείστηκαν, καθώς έβλεπαν όσα γίνονταν, σκότωναν ο ένας τον άλλο εκεί μέσα στο ναό, και μερικοί απαγχονίζονταν από τα δένδρα, ενώ άλλοι τερμάτιζαν τη ζωή τους όπως ο καθένας μπορούσε. Και για εφτά μέρες, όσο έμεινε, από τη στιγμή που ήρθε ο Ευρυμέδοντας με τα εξήντα πλοία, οι Κερκυραίοι σκότωναν από τους συμπολίτες τους όσους θεωρούνταν ότι ήταν εχθροί τους, φέροντας ως κατηγορία εναντίον αυτών που προσπαθούσαν να καταλύσουν το δημοκρατικό πολίτευμα, όμως σκοτώθηκαν μερικοί και εξαιτίας προσωπικής έχθρας, και άλλοι από τους οφειλέτες τους για χρήματα που τους οφείλονταν· και κάθε είδους φόνοι διαπράχθηκαν απ' όσα συνηθίζεται να γίνονται σε τέτοιες περιστάσεις, τίποτε δεν υπάρχει που να μην έγινε και ακόμα περισσότερα. Γιατί και ο πατέρας σκότωνε το παιδί και απομακρύνονταν από τα ιερά και κοντά σ' αυτά σκοτώνονταν, μερικοί άλλοι επίσης και αφού περικλείστηκαν από τείχος πέθαναν μέσα στο ναό του Διονύσου.

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ

1. Ο? μέν ούν Πελοποννήσιοι......παρά τήν γ?ν: Κάποιοι μελετητές θεωρούν ότι στο σημείο αυτό αναφέρεται ο ιστορικός με ειρωνική διάθεση στο χρόνο και στον τρόπο αναχώρησης των Πελοποννησίων. Η συσσώρευση των επιρρηματικών προσδιορισμών στην α? περίοδο εκτός από την ακρίβεια δίνουν και μια χροιά ειρωνείας στο λόγο. Ας σημειωθεί ωστόσο ότι αν στα 60 πλοία του Ευρυμέδοντα προσετίθεντο τα 12 του Νικόστρατου, και τα 30 Κερκυραϊκά, δημιουργούνταν επικίνδυνη υπεροπλία έναντι των 53 Πελοποννησιακών πλοίων. Ιδιαιτέρως υπολογίσιμη ήταν και η επιδεξιότητα των Αθηναίων στις θαλάσσιες επιχειρήσεις. Η απόφαση και η ενέργεια του Αλκίδα δεν προκαλεί εντύπωση καθώς και άλλοτε οι ενέργειές του κρίνονται λανθασμένες.

2. Καί ?περενεγκόντες ......τάς να?ς: Κατά τις πληροφορίες του αρχαίου γεωγράφου Στράβωνα η Λευκάδα αρχικά ήταν χερσόνησος της Ακαρνανίας· πρώτα οι Κορίνθιοι τον 7ο π.Χ. μετατρέποντας τον ισθμό σε πορθμό έκαναν τη χερσόνησο αυτή νησί. Την εποχή του Θουκυδίδη είχε προσχωθεί ο Πορθμός και οι Πελοποννήσιοι υποχρεώθηκαν έτσι να ρυμουλκήσουν τα πλοία τους, για να περάσουν. Οι Αθηναίοι δεν έκαναν το ίδιο, γιατί ήταν χρονοβόρο και η Λευκάδα είχε ταχθεί με το μέρος των Λακαιδεμονίων προτίμησαν έτσι να παρακάμψουν το νησί. Πληροφορούμενος ο Αλκίδας την έλευση του αθηναϊκού στόλου, διέσχισε νύχτα ένα μέρος της απόστασης των 90 χιλιομέτρων από τη Λευκίμμη στη Λευκάδα και έσυρε τα πλοία του στο στενό δίαυλο γης, χωρίς να κάνει το γύρο του νησιού.

3. ?πως μή περιπλέοντες ?φθ?σιν: Μερικοί εξοβελίζουν αυτήν την πρόταση. Ο περίπλους του νησιού θα απαιτούσε περισσότερο χρόνο και οι Πελοποννήσιοι, επέλεξαν την συντομότερη πορεία. Ο τρόπος αποχώρησής τους δείχνει το φόβο τους.

4. Κερκυραίοι δε ...... :Από το σημείο αυτό επικεντρώνει την προσοχή του στην περιγραφή της συμπεριφοράς του Κερκυραϊκού δήμου, ο οποίος μετά τις διάφορες πολιτικές εξελίξεις και τις ανάλογες αντιδράσεις που αυτές προκαλούσαν αφήνει να εκδηλωθούν χωρίς όρια τα πιο ταπεινά του ένστικτα εναντίον των πολιτικών του αντιπάλων. Η περιγραφή των βιαιοτήτων που διεπράχθησαν γίνεται με σαφήνεια, με ένταση, με παραστατικότητα, χωρίς ωστόσο συναισθηματικές εξάρσεις .

5. Αισθόμενοι ...... οίχομένας:

Η κατάσταση αρχίζει να μεταβάλλεται προς όφελος των δημοκρατικών Κερκυραίων με την άφιξη του αθηναϊκού στόλου- το ηθικό τους αναπτερώνεται, αναζωπυρώνονται τα πολιτικά πάθη και προβαίνουν ασυγκράτητοι στους προηγούμενους στόχους τους: εξόντωση αντιπάλων και ολοκληρωτική επικράτηση των ιδίων. Η περιφρόνηση κάθε γραπτού και άγραφου νόμου από τους εξαγριωμένους Κερκυραίους αποτελεί ένα έμμεσο πικρό σχόλιο του Θουκυδίδη, ότι σε τέτοιες συνθήκες μόνο ο φόβος συγκρατεί την όρεξη των ανθρώπων για δύναμη και εξουσία.

6. Λαβόνιες τούς τε Μεσσηνίας......?ντας: Πρόκειται για τους 500 Μεσσηνίους, που είχαν έλθει μαζί με τα 12 πλοία του Νικόστρατου. Βρίσκονταν στο λιμάνι της αγοράς σε επιφυλακή, αναμένοντας απόβαση των Πελοποννησίων. Η μεταφορά τους στην πόλη απέβλεπε σε ενίσχυση των δημοκρατικών και εκφοβισμό των ολιγαρχικών. Δε δηλώνεται αν συμμετείχαν στα γεγονότα που ακολούθησαν.

7. Καί τάς να?ς......λιμένα: Διέταξαν τα πλοία που είχαν επανδρωθεί με δημοκρατικούς και ολιγαρχικούς και τα οποία βρίσκονταν στο λιμάνι του Αλκίνου να μετασταθμεύσουν προς το Ιλλαϊκό λιμάνι· αυτό έγινε για να απομακρυνθούν οι ολιγαρχικοί από τους ομόφρονές τους, που ήταν κυρίως στην αγορά και στο Ηραίο και να συγκεντρωθούν σε μέρος που ελεγχόταν από τους δημοκρατικούς.

8.Τ? ?χθρ?ν......?πέκτεινον: Όσοτα πλοία περιέπλεαν το νησί από το λιμάνι του Αλκίνου, οι δημοκρατικοί προέβησαν σε δολοφονίες. Είναι εμφανές ότι βλέποντας οι ολιγαρχικοί τις άγριες διαθέσεις των δημοκρατικών είχαν φροντίσει να κρυφτούν.

9. Καί ?κ τ?ν νε?ν......?πεχρ?ντο: Με αναλγησία και δόλο οι δημοκρατικοί συμπεριφέρονται και σε εκείνους τους ολιγαρχικούς συμπολίτες που συμφιλιώθηκαν μαζί τους και δέχτηκαν να τους συμπαρασταθούν στον αγώναγια τη σωτηρία της πατρίδας τους.

10.?ς τό ?ραιον......θάνατον: Και πάλι χρησιμοποιούν απατηλά μέσα: σκηνοθετημένεςδίκες και προκατασκευασμένη ετυμηγορία.

11.Ο? δέ πολλοί......?νηλο?ντο: Περιγράφεται μια από τις τραγικότερες φάσεις του εμφυλίου πολέμου: οι ολιγαρχικοί που αρνήθηκαν να υποβληθούν στις δίκες-παρωδία προτιμούν να τερματίσουν με διάφορους τρόπους οι ίδιοι τη ζωή τους, παρά να ταπεινωθούν στα χέρια των αντιπάλων τους. Με φρίκη παρακολουθούμε την κατάλυση πάνω στο βωμό του ατομικού συμφέροντος κάθε ηθικής αρχής, τον ευτελισμό των πολιτικών αξιών, την εξαχρείωση των ανθρώπων σε τέτοιες στιγμές, όταν κάθε μορφή φυσικής και ψυχολογικής βίας ασκείται στο έπακρο.

12.Ε?ρυμέδων......?φόνευον: Εμμέσως ο ιστορικός μέμφεται τον Ευρυμέδοντα για την ανοχή, την αδιαφορία του μπροστά στον αποτρόπαιο εκείνο αλληλοσπαραγμό. Θα μπορούσε με το κύρος του και το στρατό που διέθετε να επέμβει δυναμικά και να αποτρέψει την αδελφοκτονία, όπως είχε κάνει πριν ο Νικόστρατος. Γι αυτόν θεωρείται είτε ότι είχε φύγει για τη Ναύπακτο είτε ότι ήταν κατώτερος του Ευρυμέδοντα και έτσι δεν μπορούσε να κάνει τίποτε. Εσκεμμένα μάλλον ο Θουκυδίδης αποσιωπά την παρουσία του, για να τον απαλλάξει από κάθε ηθική ευθύνη και συνενοχή και να μείνει ακηλίδωτη η μετριοπαθής και ήπια προσωπικότητα του.

13.Τήν μέν α?τίαν ......λαβόντων: Οι δημοκρατικοί δικαιολογούν τη συμπεριφορά τους ωςτιμωρία όσων επιχειρούσαν να καταλύσουν τη δημοκρατία- συνήθως όμως αυτή η δικαιολογία ήταν το πρόσχημα, ενώ πραγματικοί λόγοιήταν τα προσωπικά μίση και η κοινωνική καταπίεση.

14.Π?σά τε ?δέα......?τι περαιτέρω: Ο ιστορικός ανακεφαλαιώνει τα προηγούμενα και εισάγει σταδιακά στα επόμενα- βασιζόμενος στα φοβερά αυτά φαινόμενα, επιχειρεί στα κεφάλαια που ακολουθούν [82-83] εμπεριστατωμένη μελέτη της συμπεριφοράς του ανθρώπου σε περιόδους εμφύλιων σπαραγμών.

15.Καί γάρ πατήρ......?πέθανον: Με τέτοιες ενέργειες ανατράπηκε η φυσική τάξη, παραβιάστηκε και καταπατήθηκε κάθε γραπτός και άγραφος νόμος με τον πιο ωμό και βάναυσο τρόπο. Κατά το Διόδωρο Σικελιώτη ο αριθμός των θυμάτων έφτασε περίπου στα 1.500. Η εμφύλια διαμάχη στην Κέρκυρα δεν είχε καθοριστική σημασία για την έκβαση του Πελοποννησιακού πολέμου- ήταν ένα από τά πολλά γεγονότα που συνέβησαν στη γενική σύρραξη τότε στην Ελλάδα. Ωστόσο, με αφορμή τα όσα διαδραματίστηκαν εκείνο το εφιαλτικό καλοκαίρι του 427 π.Χ. στην Κέρκυρα ο ιστορικός προχωρεί σε περιγραφή των παθολογικών καταστάσεων που προκαλούνται από τους πολέμους και μάλιστα τους αδελφοκτόνους: μέσα στη ζοφερή ατμόσφαιρα τέτοιων στιγμών οι αξίες φθείρονται, οι θεσμοί αποδυναμώνονται, τα ιδανικά αντικαθίστανται από ευτελείς επιδιώξεις, η κοινωνική συνοχή διαρρηγνύεται. Η αδικία, η βαναυσότητα, τα έντονα πάθη κυριαρχούν, το ατομικό συμφέρον τίθεται πάνω από το ομαδικό. Οι διαπιστώσεις αυτές, όπως προκύπτουν από την παρουσίαση των προηγούμενων γεγονότων και παρουσιάζονται με ενάργεια στα δύο κεφάλαια που ακολουθούν, έχουν αξία διαχρονική αλλά και συγκλονιστικά επίκαιρη για τις επιδράσεις της Βίας και του πολέμου στα ήθη των ανθρώπων και των κοινωνιών.