Τι είναι η αύξηση

Όταν κλίνεται ένα ρήμα διαπιστώνουμε ότι σε μερικά ρήματα στον παρατατικό και στον αόριστο προστίθεται στην αρχή του ρήματος ένα επιπλέον γράμμα το έ, (ένα μόρφημα, όπως λέγεται) που το ονομάζουμε αύξηση.

Παρατήρησε προσεκτικά τους παρακάτω πίνακες:

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Από τα παραδείγματα παρατηρούμε ότι:

α) η αύξηση μπαίνει μόνο όταν τονίζεται, π.χ. έπιανα, έπιανες, έπιανε,έπιαναν, ενώ χάνεται όταν δεν τονίζεται, π.χ. πιάναμε, πιάνατε.

β) η αύξηση μπαίνει όταν το ρήμα αρχίζει από σύμφωνο (πιάνω), ενώ δεν μπαίνει όταν το ρήμα αρχίζει από φωνήεν ή δίψηφο (αυ, ευ κ.τ.λ.), π.χ. ιδρύω > ίδρυα, εύχομαι > ευχόμουν(α), αισθάνομαι > αισθανόμουν(α).

γ) η αύξηση βρίσκεται στην αρχή του ρήματος (έπιανα, έπιασα) και λέγεται εξωτερική αύξηση.

Εσωτερική αύξηση στα σύνθετα ρήματα

Όταν όμως το ρήμα είναι σύνθετο (καλοπιάνω) η αύξηση μπαίνει ανάμεσα στο α' και β΄ συνθετικό (καλο-έπιανα, καλο-έπιασα). Στην περίπτωση αυτή η αύξηση ονομάζεται εσωτερική αύξηση. Πολλές φορές η εσωτερική αύξηση αυτή χάνεται, για παράδειγμα το ρ. καλοέπιανα, καλοέπιασα μπορούμε να το πούμε και καλόπιανα, καλόπιασα.

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Εσωτερική αύξηση στα ρήματα με πρώτο συνθετικό πρόθεση της αρχαίας

Εσωτερική αύξηση παίρνουν και τα ρήματα με πρώτο συνθετικό πρόθεση της αρχαίας, π.χ. γράφω > διαγράφω > διέγραφα, διέγραψα. Στην περίπτωση αυτή το τελευταίο φωνήεν της πρόθεσης συναιρείται (δηλ. ενώνεται) με το -έ- της αύξησης. Από τη συναίρεση αυτή υπερισχύει το -έ- της αύξησης.

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Προσοχή: Η αύξηση μπαίνει μόνο στην οριστική και χάνεται στις άλλες εγκλίσεις.

Προσοχή: Πολύ συχνά ακούμε αντί του σωστού τύπου της προστακτικής διάγραψε, τον τύπο διέγραψε.

Μερικά ρήματα σχηματίζονται με δύο προθέσεις, π.χ. ανα-δια-τάσσω, συμ-περι-λαμβάνω. Σε τέτοιες περιπτώσεις, η αύξηση εμφανίζεται ανάμεσα στη δεύτερη πρόθεση και το ρήμα: ανα-δι-έ-ταξα συμ-περι-έ-λαβα

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Οι εξαιρέσεις

Κάθε κανόνας έχει και τις εξαιρέσεις του. Έτσι και με τις αυξήσεις υπάρχουν διάφορες εξαιρέσεις από τον κανόνα. Ας τα δούμε αναλυτικά:

α) ρήματα που αρχίζουν από σύμφωνο

Ενώ είπαμε παραπάνω ότι τα ρήματα που αρχίζουν από σύμφωνο παίρνουν ένα -έ- ως αύξηση, υπάρχουν μερικά ρήματα που παίρνουν -ή- ως αύξηση. Αυτά είναι τα:

θέλω > ήθελα, ξέρω > ήξερα, πίνω > ήπια, βρίσκω > έβρισκα ή ήβρα (παλιότερος τύπος)

β) ρήματα που αρχίζουν από φωνήεν

Ενώ είπαμε παραπάνω ότι τα ρήματα που αρχίζουν από φωνήεν δεν παίρνουν αύξηση, υπάρχουν μερικά ρήματα που παίρνουν. Αυτά είναι:

έχω > είχα, έρχομαι > ήρθα, είμαι > ήμουν και το ρήμα υπάρχω που παίρνει εσωτερικά αύξηση: υπάρχω > υπήρχα.

γ) δεν παίρνουν αύξηση τα ρήματα της β' συζυγίας (δηλ. αυτά που στο α' ενικό της οριστικής του ενεστώτα τονίζονται στη λήγουσα), π.χ.

διψώ > διψούσα - δίψασα,

πεινώ > πεινούσα - πείνασα,

γλεντώ > γλεντούσα - γλέντησα,

επιθυμώ > επιθυμούσα, επιθύμησα

Βιβλιογραφία

	Γραμματική Νέας Ελληνικής Γλώσσας Α', Β' Γ' Γυμνασίου, Σωφρόνης Χατζησαββίδης - Αθανασία Χατζησαββίδου, ΟΕΔΒ, Αθήνα, Έκδοση Α, 2011
	Νεοελληνική Γραμματική, Μανόλης Τριανταφυλλίδης, ΟΕΣΒ, Αθήνα, 1941
	Γραμματική της Ελληνικής Γλώσσας, David Holton - Peter Mackridge - Ειρήνη Φιλιππάκη-Warburton, Πατάκης, Αθήνα, 1999
	Γραμματική της Νέας Ελληνικής, Χρ. Κλαίρης - Γ. Μπαμπινιώτης, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2005
	Γραμματική Ε, Στ Δημοτικού, Ειρήνη Φιλιππάκη-Warburton - Μιχ. Γεωργιαφέντης - Γεώργιος Κοτζόγλου - Μαργαρίτα Λουκά, ΟΕΔΒ, Αθήνα
	Εφαρμοσμένη Γραμματική της Δημοτικής και Συντακτικό, Γιάννη Β. Παπαναστασίου, Αθήνα, 1989
	Συντακτικό της Νέας Ελληνικής, ΟΕΔΒ, Αθήνα, 1996, κα' έκδοση
	Νεοελληνική Γλώσσα Α' Γυμνασίου, Γιάννης Παπαθανασίου, εκδ. Χαζτηθωμά, Θεσσαλονίκη, 2006
	Νεοελληνική Γλώσσα Β' Γυμνασίου, Γιάννης Παπαθανασίου, εκδ. Χαζτηθωμά, Θεσσαλονίκη, 2006
	Νεοελληνική Γλώσσα Γ' Γυμνασίου, Γιάννης Παπαθανασίου, εκδ. Χαζτηθωμά, Θεσσαλονίκη, 2006