Η παρουσίαση των χρόνων γίνεται σύμφωνα με τις «επίσημες-συμβιβαστικές» γραμματικές του δημοτικού και του γυμνασίου.

Οι διάφορες γραμματικές που κυκλοφορούν, εφαρμόζοντας τις αρχές της γλωσσολογίας, αλλά και των πορισμάτων της ιδιαίτερης μελέτης της ελληνικής γλώσσας προτείνουν νέους όρους. Δυστυχώς, όμως, σε πολλές περιπτώσεις διαφοροποιούνται αισθητά και μεταξύ τους. Η διαφορετικότητα αυτή αποτελεί και τον περιοριστικό όρο για τη μη παρουσίασή τους, αν και σε πολλές περιπτώσεις οι προτάσεις τους είναι εγκυρότερες της «επίσημης» γραμματικής.

Οι χρόνοι του ρήματος.

Εμείς οι άνθρωποι διακρίνουμε τον χρόνο σε τρεις βαθμίδες: στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον.

Για να εκφράσουμε αυτές τις τρεις χρονικές βαθμίδες, με άλλα λόγια το πότε μιας πράξης, είναι φυσικό να χρησιμοποιούμε και ανάλογους τύπους ρημάτων.

Έτσι, για την πράξη της γραφής μπορούμε να πούμε:

παρόν: Τώρα γράφω τα μαθήματά μου / Γράφομαι τώρα και μετά φεύγουμε.

παρελθόν: Χθες έγραψα τα μαθήματά μου / Χθες γράφτηκα στη σχολή.

μέλλον: Αύριο θα γράψω τα μαθήματά μου / Αύριο θα γραφτώ στον σύλλογο.

Από την άλλη πολλές φορές είναι αναγκαίο να δηλώσουμε το ποιόν ενέργειας, δηλ. αν η πράξη μας:

α) γίνεται συνέχεια, δηλαδή έχει διάρκεια, επαναλαμβάνεται, π.χ. έγραφε όλη τη μέρα τα μαθήματα / γραφόταν ξανά και ξανά.

β) γίνεται μια στιγμή, δηλαδή σύντομα, στιγμιαία, συνοπτικά, π.χ. χθες το βράδυ έγραψε τα μαθήματα / χθες το βράδυ γράφτηκε.

γ) έχει γίνει, δηλαδή έχει συντελεστεί, π.χ. έχει γράψει τα μαθήματα / έχει γραφτεί πριν από ένα μήνα.

Για να αποδοθούν οι τύποι του πότε γίνεται μια πράξη και του πώς γίνεται, χρησιμοποιούμε τους παρακάτω χρόνους: ενεστώτα, παρατατικό, μέλλοντα εξακολουθητικό, αόριστο, μέλλοντα διαρκείας ή συνοπτικό, παρακείμενο, υπερσυντέλικο και συντελεσμένο μέλλοντα.

Ακολουθεί πίνακας στον οποίο παρουσιάζονται οι χρόνοι σύμφωνα με τη χρονική βαθμίδα και το ποιόν ενέργειας:

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Ας δούμε τη χρονική βαθμίδα και το ποιόν ενέργειας ανά χρόνο:

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Ας δούμε πιο αναλυτικά τι δηλώνει ο κάθε χρόνος όταν μελετάμε το ρήμα στην οριστική έγκλιση:

Παρελθοντικοί χρόνοι

• Ο παρατατικός φανερώνει πως εκείνο που σημαίνει το ρήμα γινόταν στο παρελθόν συνέχεια ή με επανάληψη, π.χ.

• Όλο το πρωί χτες καθάριζα το σπίτι. (παρελθόν - συνέχεια)

• Την προηγούμενη εβδομάδα κάθε μέρα διάβαζα δύο ώρες (παρελθόν - επανάληψη)

ο αόριστος φανερώνει πως εκείνο που σημαίνει το ρήμα έγινε στο παρελθόν, π.χ.

• Χτες το πρωί καθάρισα το σπίτι. (παρελθόν - κάποια στιγμή)

• Την προηγούμενη εβδομάδα διάβασα δύο ώρες. (παρελθόν - κάποια στιγμή)

ο υπερσυντέλικος φανερώνει πως εκείνο που σημαίνει το ρήμα ήταν τελειωμένο στο παρελθόν πριν γίνει κάτι άλλο, π.χ.

• Όταν ήρθες, εγώ είχα καθαρίσει το σπίτι. (παρελθόν - τελειωμένο πριν από κάτι άλλο)

• Είχα διαβάσει ήδη δύο ώρες, όταν ήρθες. (παρελθόν - τελειωμένο πριν από κάτι άλλο)

Παροντικοί χρόνοι

• Ο ενεστώτας φανερώνει πως εκείνο που σημαίνει το ρήμα γίνεται τώρα συνέχεια ή με επανάληψη π.χ.

  • Όλο το πρωί καθαρίζω το σπίτι. (τώρα-συνέχεια)

  • Αυτήν την εβδομάδα κάθε μέρα διαβάζω δύο ώρες (επανάληψη)

   

• ο παρακείμενος φανερώνει πως εκείνο που σημαίνει το ρήμα έγινε στο παρελθόν και έχει τελειώσει την ώρα που μιλάμε, π.χ.

  • Τώρα που ήρθες, έχω καθαρίσει ήδη το σπίτι. (έχει τελειώσει τώρα)

Μελλοντικοί χρόνοι

• Ο εξακολουθητικός μέλλοντας φανερώνει πως εκείνο που σημαίνει το ρήμα θα γίνεται συνέχεια ή με επανάληψη, π.χ.

  • Όλο το πρωί θα καθαρίζω το σπίτι. (μέλλον - συνέχεια)

  • Την επόμενη εβδομάδα κάθε μέρα θα διαβάζω δύο ώρες. (μέλλον - επανάληψη)

   

• ο στιγμιαίος μέλλοντας φανερώνει πως εκείνο που σημαίνει το ρήμα θα γίνει στο μέλλον χωρίς συνέχεια ή επανάληψη, π.χ.

  • Αύριο το πρωί θα καθαρίσω το σπίτι. (μέλλον - κάποια στιγμή)

  • Την επόμενη εβδομάδα θα διαβάσω δύο ώρες. (μέλλον - κάποια στιγμή)

   

• ο συντελεσμένος μέλλοντας φανερώνει πως εκείνο που σημαίνει το ρήμα θα είναι τελειωμένο στο μέλλον, αφού πρώτα γίνει κάτι άλλο, π.χ.

  • Όταν θα έρθεις, εγώ θα έχω καθαρίσει το σπίτι. (μέλλον - τελειωμένο μετά από κάτι άλλο)

  • Ως τα ξημερώματα θα έχω διαβάσει όλο το βιβλίο. (μέλλον - τελειωμένο μετά από κάτι άλλο)

ΠΡΟΣΟΧΗ Οι παραπάνω σημασίες των ρημάτων και η κατάταξή τους στις χρονικές βαθμίδες του παρελθόντος παρόντος ή μέλλοντος αναφέρονται όταν μελετάμε το ρήμα στην οριστική έγκλιση.

Το ποιόν ενέργειας στις εγκλίσεις

Μελετώντας παραπάνω τους χρόνους αναφερθήκαμε όχι μόνο στο παρελθόν, παρόν και μέλλον αλλά και στο ποιόν ενέργειας, δηλαδή στον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζει ο ομιλητής μια ενέργεια ως ολοκληρωμένη, ως εξελισσόμενη, ως μοναδικό γεγονός κ.τ.λ.

Ως προς το ποιόν ενέργειας στην οριστική κατατάσσουμε τους χρόνους σε τρεις κατηγορίες:

α. μη συνοπτικοί ή εξακολουθητικοί: ενεστώτας, παρατατικός, εξακολουθητικός μέλλοντας. Φανερώνουν ότι μια πράξη γίνεται συνέχεια ή με επανάληψη

β. συνοπτικοί ή στιγμιαίοι: αόριστος, στιγμιαίος μέλλοντας. Φανερώνουν ότι μια πράξη έγινε ή θα γίνει χωρίς συνέχεια ή επανάληψη

γ. συντελεσμένοι: παρακείμενος, υπερσυντέλικος, συντελεσμένος μέλλοντας. Φανερώνουν ότι μια πράξη έχει ήδη γίνει.

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Όταν το ρήμα βρίσκεται στην υποτακτική τότε για το ποιόν ενέργειας διακρίνουμε:

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Όταν το ρήμα βρίσκεται στην προστακτική τότε για το ποιόν ενέργειας διακρίνουμε:

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Ακολουθεί συγκεντρωτικός πίνακας με το ποιόν ενέργειας σε όλους τους χρόνους και όλες τις εγκλίσεις.

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Το ποιόν ενέργειας των ρημάτων στα ν.ε., διαδραστικό βίντεο, © Κωνσταντίνα Σάιτ

Ασκήσεις

• Να βρεις σε ποια χρονική βαθμίδα ανήκουν τα παρακάτω ρήματα

• Να βρεις σε ποια χρονική βαθμίδα ανήκουν τα παρακάτω ρήματα

  
  

• Να βρεις το ποιόν ενέργειας των παρακάτω ρημάτων

• Να βρεις το ποιόν ενέργειας των παρακάτω ρημάτων

  
  

• Να ταιριάξεις τους τύπους των ρημάτων με τον κατάλληλο χρόνο

• Να ταιριάξεις τους τύπους των ρημάτων με τον κατάλληλο χρόνο

• Να ταιριάξεις τους τύπους των ρημάτων με τον κατάλληλο χρόνο

• Να ταιριάξεις τους τύπους των ρημάτων με τον κατάλληλο χρόνο

• Εντάξτε τα ρήματα στην κατάλληλη στήλη του πίνακα και μεταφέρετέ τα στους άλλους δύο παρελθοντικούς χρόνους

• Σχημάτισε τους χρόνους του ρήματος ντύνω στην ενεργητική και παθητική φωνή

• Σχημάτισε τους χρόνους του ρήματος απαντώ στην ενεργητική και παθητική φωνή

• Σχημάτισε στην ενεργητική φωνή στο α' ενικό πρόσωπο της οριστικής τους χρόνους των ρημάτων που ζητούνται.

• Σχημάτισε στην παθητική φωνή στο α' ενικό πρόσωπο της οριστικής τους χρόνους των ρημάτων που ζητούνται.

Βιβλιογραφία

	Γραμματική Νέας Ελληνικής Γλώσσας Α', Β' Γ' Γυμνασίου, Σωφρόνης Χατζησαββίδης - Αθανασία Χατζησαββίδου, ΟΕΔΒ, Αθήνα, Έκδοση Α, 2011
	Νεοελληνική Γραμματική, Μανόλης Τριανταφυλλίδης, ΟΕΣΒ, Αθήνα, 1941
	Γραμματική της Ελληνικής Γλώσσας, David Holton - Peter Mackridge - Ειρήνη Φιλιππάκη-Warburton, Πατάκης, Αθήνα, 1999
	Γραμματική της Νέας Ελληνικής, Χρ. Κλαίρης - Γ. Μπαμπινιώτης, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2005
	Γραμματική Ε, Στ Δημοτικού, Ειρήνη Φιλιππάκη-Warburton - Μιχ. Γεωργιαφέντης - Γεώργιος Κοτζόγλου - Μαργαρίτα Λουκά, ΟΕΔΒ, Αθήνα
	Εφαρμοσμένη Γραμματική της Δημοτικής και Συντακτικό, Γιάννη Β. Παπαναστασίου, Αθήνα, 1989
	Συντακτικό της Νέας Ελληνικής, ΟΕΔΒ, Αθήνα, 1996, κα' έκδοση
	Νεοελληνική Γλώσσα Α' Γυμνασίου, Γιάννης Παπαθανασίου, εκδ. Χαζτηθωμά, Θεσσαλονίκη, 2006
	Νεοελληνική Γλώσσα Β' Γυμνασίου, Γιάννης Παπαθανασίου, εκδ. Χαζτηθωμά, Θεσσαλονίκη, 2006
	Νεοελληνική Γλώσσα Γ' Γυμνασίου, Γιάννης Παπαθανασίου, εκδ. Χαζτηθωμά, Θεσσαλονίκη, 2006