Εισαγωγικά

 

Το απαρέμφατο, αφού βρίσκεται μέσα σε μια πρόταση, χρησιμοποιείται ως υποκείμενο, αντικείμενο κ.ά. του ρήματος.

 

Εφόσον όμως το απαρέμφατο είναι ρηματικός τύπος, τότε συντάσσεται, δηλαδή παίρνει και το ίδιο υποκείμενο, αντικείμενο, κατηγορούμενο κ.τ.λ.

 

Μπορείς να δεις κι ένα διαδραστικό βίντεο της Κωνσταντίνας Σάιτ

 

Το υποκείμενο του απαρεμφάτου (του άναρθου ή του έναρθρου) μπορεί να είναι:

α) το ίδιο με το υποκείμενο του ρήματος (το αυτό πρόσωπο), οπότε λέμε ότι έχουμε ταυτοπροσωπία

β) διαφορετικό από το υποκείμενο του ρήματος (έτερο πρόσωπο), οπότε λέμε ότι έχουμε ετεροπροσωπία

 

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

 

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

 

 

Το υποκείμενο του απαρεμφάτου στην ταυτοπροσωπία

 

Δες το βίντεο της Κωνσταντίνας Σάιτ, εδώ.

 

Στην ταυτοπροσωπία το υποκείμενο του απαρεμφάτου είναι το ίδιο (το αυτό πρόσωπο) με το υποκείμενο του ρήματος, π.χ.

 

Οὗτοι ἐθέλουσιν ὑπὲρ πατρίδος θνήσκειν

Ρήμα = ἐθέλουσιν, ποιοι ἐθέλουσιν; = οὗτοι = υποκείμενο του ρ.

Απρ. = θνήσκειν, ποιοι θνήσκειν; = οὗτοι = υποκείμενο του απρ.

(= αυτοί θέλουν να πεθάνουν για την πατρίδα: ποιοι θέλουν = αυτοί, ποιοι να πεθάνουν = αυτοί)

 

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ: Το υποκείμενο του απαρεμφάτου, αφού είναι το ίδιο με το υποκείμενο του ρήματος βρίσκεται σε πτώση ονομαστική.

Ας δούμε διάφορα παραδείγματα, και τον τρόπο με τον οποίο δουλεύουμε: Στην αρχή θα κάνουμε πλήρη ανάλυση του ρήματος και στη συνέχεια του απαρεμφάτου:

 

1^ο παράδειγμα

Μένων ἐβούλετο πλουτεῖν

(= Ο Μένων ήθελε να έχει πλούτο)

ρ. = ἐβούλετο,

ποιος ἐβούλετο; = Μένων > υπ. του ρ.

τι ἐβούλετο; = πλουτεῖν > αντ. του ρ.

 

απρ. = πλουτεῖν

ποιος πλουτεῖν = Μένων > υπ. του απρ.

 

Το ίδιο παράδειγμα ας το δούμε διαφορετικά, κάνοντας την ανάλυση σε δυο σειρές, τη μια για το ρήμα και τη δεύτερη για το απαρέμφατο:

 

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

 

Συμπέρασμα: Αφού το ρήμα και το απρ. έχουν ως υποκείμενο το ίδιο πρόσωπο (Μένων), λέμε ότι έχουμε ταυτοπροσωπία.

 

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ: Το υποκείμενο του απαρεμφάτου, αφού είναι το ίδιο με το υποκείμενο του ρήματος βρίσκεται σε πτώση ονομαστική.

 

2^ο παράδειγμα

Οἱ Βοιωτοὶ ἀπειλοῦσιν ἐμβαλεῖν εἰς τὴν Ἀττικήν.

(= Οι Βοιωτοί απειλούν ότι θα εισβάλουν στην Αττική)

ρ. = ἀπειλοῦσιν

ποιοι ἀπειλοῦσιν; = οἱ Βοιωτοί > υπ. του ρ.

τι ἀπειλοῦσιν; = ἐμβαλεῖν > αντ. του ρ.

 

απρ. = ἐμβαλεῖν

ποιοι ἐμβαλεῖν; = οἱ Βοιωτοί > υπ. του απρ.

 

Το ίδιο παράδειγμα ας το δούμε διαφορετικά, κάνοντας την ανάλυση σε δυο σειρές, τη μια για το ρήμα και τη δεύτερη για το απαρέμφατο:

 

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

 

Συμπέρασμα: Αφού το ρήμα και το απρ. έχουν ως υποκείμενο το ίδιο πρόσωπο (οἱ Βοιτωτοί), λέμε ότι έχουμε ταυτοπροσωπία.

 

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ: Το υποκείμενο του απαρεμφάτου, αφού είναι το ίδιο με το υποκείμενο του ρήματος βρίσκεται σε πτώση ονομαστική.

 

3^ο παράδειγμα

Οὗτος μαθήσεται μὴ ἐπιβουλεύειν τοῖς ἀσθενεστέροις

(= αυτός θα μάθει να μη σκέπτεται κακό εναντίον των ασθενέστερων)

 

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

 

Συμπέρασμα: Αφού το ρήμα και το απρ. έχουν ως υποκείμενο το ίδιο πρόσωπο (οὗτος), λέμε ότι έχουμε ταυτοπροσωπία.

 

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ: Το υποκείμενο του απαρεμφάτου, αφού είναι το ίδιο με το υποκείμενο του ρήματος βρίσκεται σε πτώση ονομαστική.

 

4^ο παράδειγμα

 

τό γε δυστυχέστατος εἶναι ἀνθρώπων οὐδαμῇ ἐκφεύγω (ἐγώ)

(= δεν μπορώ να ξεφύγω με κανέναν τρόπο από το να είμαι ο πιο δυστυχισμένος άνθρωπος.)

 

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

 

Συμπέρασμα: Αφού το ρήμα και το απρ. έχουν ως υποκείμενο το ίδιο πρόσωπο (ἐγώ), λέμε ότι έχουμε ταυτοπροσωπία.

 

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ: Το υποκείμενο του απαρεμφάτου, αφού είναι το ίδιο με το υποκείμενο του ρήματος βρίσκεται σε πτώση ονομαστική.

 

 

Το υποκείμενο του απαρεμφάτου στην ετεροπροσωπία

 

Στην ετεροπροσωπία το υποκείμενο του απαρεμφάτου είναι διαφορετικό (έτερο πρόσωπο) από το υποκείμενο του ρήματος, π.χ.

Οἱ στρατιῶται ηὔχοντο εὐτυχῆσαι αὐτόν.

(= οι στρατιώτες ευχόντουσαν αυτός να ευτυχήσει)

Ρήμα = ηὔχοντο, υπ. του ρ. = οἱ στρατιῶται

Απρ. = εὐτυχῆσαι, υπ. του απρμ. = αὐτόν

 

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ: Το υποκείμενο του απαρεμφάτου βρίσκεται σε πτώση αιτιατική.

Ας δούμε διάφορα παραδείγματα, και τον τρόπο με τον οποίο δουλεύουμε: Στην αρχή θα κάνουμε πλήρη ανάλυση του ρήματος και στη συνέχεια του απαρεμφάτου:

 

1^ο παράδειγμα

Ἐγὼ οὐχ ἡγοῦμαι εἶναι διδακτήν τὴν ἀρετήν (= Εγώ δεν νομίζω ότι είναι διδακτή η αρετή)

ρ. = οὐχ ἡγοῦμαι

ποιος οὐχ ἡγοῦμαι; = Ἐγώ > υπ. του ρ.

τι οὐχ ἡγοῦμαι; = εἶναι > αντ. του ρ.

 

απρ. = εἶναι

ποιο εἶναι; = ἀρετὴν > υπ. του απρ.

 

Το ίδιο παράδειγμα ας το δούμε διαφορετικά, κάνοντας την ανάλυση σε δυο σειρές, τη μια για το ρήμα και τη δεύτερη για το απαρέμφατο:

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

 

Συμπέρασμα: Αφού το ρήμα και το απρ. έχουν ως υποκείμενο άλλο (έτερο) πρόσωπο (ἐγώ - τὴν ἀρετήν), λέμε ότι έχουμε ετεροπροσωπία.

 

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ: Το υποκείμενο του απαρεμφάτου βρίσκεται σε πτώση αιτιατική.

 

2^ο παράδειγμα

Μιλτιάδης ἔπεισε τοὺς Ἀθηναίους στρατεῦσαι

(= Ο Μιλτιάδης έπεισε τους Αθηναίους να εκστρατεύσουν.)

ρ. = ἔπεισε

ποιος ἔπεισε; = Μιλτιάδης > υπ. του ρ.

ποιον ἔπεισε; = τοὺς Ἀθηναίους > α' αντ. του ρ.

τι ἔπεισε τοὺς Ἀθηναίους; = στρατεῦσαι > β' αντ. του ρ.

 

απρ. = στρατεῦσαι

ποιοι στρατεῦσαι; = Ἀθηναίους > υπ. του απρ.

Το ίδιο παράδειγμα ας το δούμε διαφορετικά, κάνοντας την ανάλυση σε δυο σειρές, τη μια για το ρήμα και τη δεύτερη για το απαρέμφατο:

 

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

 

Συμπέρασμα: Αφού το ρήμα και το απρ. έχουν ως υποκείμενο άλλο (έτερο) πρόσωπο (Μιλτιάδης - τοὺς Ἀθηναίους), λέμε ότι έχουμε ετεροπροσωπία.

 

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ: Το υποκείμενο του απαρεμφάτου βρίσκεται σε πτώση αιτιατική.

 

3^ο παράδειγμα

Άλλο ένα παράδειγμα που χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή!!!

Ἐρετριεῖς ἐδεήθησαν Ἀθηναίων σφίσι βοηθοὺς γενέσθαι

[= Αυτοί παρακάλεσαν τους Αθηναίους να σταθούν βοηθοί τους. (οι Αθηναίοι).]

ρ. = ἐδεήθησαν

ποιοι ἐδεήθησαν; = Ἐρετριεῖς > υπ. του ρ.

ποιον ἐδεήθησαν; = Ἀθηναίων > α' αντ. του ρ.

τι ἐδεήθησαν Ἀθηναίων; = γενέσθαι > β' αντ. του ρ.

 

απρ. = γενέσθαι

ποιοι γενέσθαι; = Ἀθηναίους > υπ. του απρ. (εννοείται)

τι γενέσθαι;= βοηθούς > κτγ. (τοὺς Ἀθηναίους που εννοείται)

 

Το ίδιο παράδειγμα ας το δούμε διαφορετικά, κάνοντας την ανάλυση σε δυο σειρές, τη μια για το ρήμα και τη δεύτερη για το απαρέμφατο:

 

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

 

Συμπέρασμα: Αφού το ρήμα και το απρ. έχουν ως υποκείμενο άλλο (έτερο) πρόσωπο (Ἐρετριεῖς - τοὺς Ἀθηναίους), λέμε ότι έχουμε ετεροπροσωπία.

 

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ: Παρατηρούμε ότι το αντικείμενο του ρήματος, που βρίσκεται σε πτώση γενική, είναι ουσιαστικά το υποκείμενο του απαρεμφάτου. Όμως, το υποκείμενο του απαρεμφάτου δεν επαναλαμβάνεται και σε πτώση αιτιατική, γιατί εννοείται. Διαφορετικά θα έπρεπε η πρόταση να είναι έτσι:

Οὗτοι ἐδεήθησαν Ἀθηναίων σφίσι Ἀθηναίους βοηθοὺς γενέσθαι

 

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ: Το υποκείμενο του απαρεμφάτου θα εννοηθεί σε πτώση αιτιατική.

 

 

Το υποκείμενο του απαρεμφάτου στην απρόσωπη σύνταξη

 

Για την απρόσωπη σύνταξη δες εδώ

Τι συμβαίνει όταν το ρήμα της πρότασης είναι απρόσωπο (ή απρόσωπη έκφραση);

Το απρόσωπο ρήμα (ή η απρόσωπη έκφραση) παίρνει ως υποκείμενο απαρέμφατο.

 

Είναι φανερό ότι το υποκείμενο του απαρεμφάτου θα είναι διαφορετικό από το υποκείμενο του ρήματος (γιατί προφανώς δεν μπορεί να έχει ως υποκείμενο τον εαυτό του). Άρα  θα έχουμε ετεροπροσωπία. Αυτό έχει ως συνέπεια το υποκείμενο του απαρεμφάτου να βρίσκεται σε πτώση αιτιατική. Δες και τα παραδείγματα:

 

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

 

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

 

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

 

Όταν το υποκείμενο του απαρεμφάτου είναι γενικό και αόριστο, παραλείπεται· τότε ως υποκείμενο του απαρεμφάτου εννοείται η αιτιατική τινὰ ή τινὰς, π.χ.

 

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

 

Τελειώνοντας μπορούμε να πούμε ότι: όταν έχουμε Απρόσωπο ρ. (Απ.ρ.), δίπλα θα έχουμε ένα Απαρέμφατο ως υποκείμενο του απρόσωπου ρήματος και δίπλα στο Απαρέμφατο μια Αιτιατική ως υποκείμενο του απαρέμφατου, δηλ.

Απρ.ρ. > Απρμφ. > αιτ. ή Απ.Απ.Α. (κι όλο μαζί, για να το θυμάσαι θα το ονομάσουμε Απαπα.)

 

Συνεπώς, όταν βλέπεις απρόσωπο ρήμα ή έκφραση θα σκέφτεσαι:

 

 Άπαπα, δηλ. απρόσωπο ρήμα, απαρέμφατο., αιτιατική

 

ΠΡΟΣΟΧΗ Αρκετά συχνά δίπλα στο απρόσωπο ρήμα ή στην απρόσωπη έκφραση κι ενώ θα περιμέναμε να υπάρχει μια αιτιατική ως υποκείμενο του απαρέμφατου, αυτή η αιτιατική δεν υπάρχει. Στη θέση της υπάρχει μια δοτική.

 

Τι κάνει αυτή η δοτική; Δείχνει το πρόσωπο στο οποίο αναφέρεται το απρόσωπο ρήμα, γι' αυτό και την ονομάσαμε δοτική προσωπική.

 

Φαίνεται περίεργο; Ας δούμε τι γίνεται στα ν.ε.

 

Έστω ότι λέμε την πρόταση: Φαίνεται ότι θα βρέξει. Το ρ. φαίνεται είναι απρόσωπο. Δεν καταλαβαίνουμε ποιος λέει αυτό το: φαίνεται. Πολλές φορές όμως, λέμε:

 

Μου φαίνεται ότι θα βρέξει ή

Σου φαίνεται πως θα βρέξει; ή

Του φαίνεται πως θα βρέξει

 

Αυτά τα μου, σου, του (που είναι γενικές) δείχνουν το πρόσωπο που λείπει από το απρόσωπο ρήμα, γι' αυτό και τις λέμε γενικές προσωπικές.

 

Στα α.ε. την ίδια δουλειά κάνει η δοτική, δηλαδή αυτή μας δείχνει το πρόσωπο στο οποίο αναφέρεται το υποκείμενο του απαρεμφάτου.

 

Επειδή όμως είμαστε λίγο περίεργοι και τα θέλουμε όλα στην εντέλεια κι επειδή είπαμε ότι το υποκείμενο του απαρέμφατου στην απρόσωπη σύνταξη μπαίνει σε αιτιατική, γι' αυτό θα πρέπει να μετατρέψουμε τη δοτική σε αιτιατική!

Ας τα δούμε και με τη βοήθεια του παραδείγματος.

 

Ἔδοξε σοι σῶσαι τὸν πατέρα.

(= Είναι δυνατό σε σένα να σώσεις τον πατέρα)

Η σύνταξη αναλυτικά:

 

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

 

Για τη δοτική προσωπική δες εδώ

 

 

Το αντικείμενο του απαρεμφάτου

 

Το αντικείμενο του απαρεμφάτου βρίσκεται στην ίδια πτώση που βρίσκεται και το αντικείμενο του ρήματος, από το οποίο προέρχεται το απαρέμφατο, δηλαδή αν το ρήμα από το οποίο προέρχεται το αντικείμενο παίρνει απαρέμφατο σε γενική, τότε και το απαρέμφατο θα παίρνει αντικείμενο σε γενική, κ.τ.λ.

Παραδείγματα

 

Ἀγησίλαος νέος ὢν ἔτυχε τῆς βασιλείας.

(= Ο Αγησίλαος όντας ακόμη νέος ανέλαβε τη βασιλεία.)

 

Στο προηγούμενο παράδειγμα διαπιστώνουμε ότι το ρήμα ἔτυχε (του ρ. τυγχάνω) παίρνει αντικείμενο σε γενική (τῆς βασιλείας). Συνεπώς και τα απαρέμφατα που θα προέρχονται από το ρήμα τυγχάνω θα παίρνουν αντικείμενο σε γενική.

 

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

 

εἰ δὲ τοῖς λόγοις πείθοισθε τοῖς ἐμοῖς

(= αν πεισθείτε από τα λόγια μου)

 

Στο προηγούμενο παράδειγμα διαπιστώνουμε ότι το ρήμα πείθοισθε (του ρ. πείθομαι) παίρνει αντικείμενο σε δοτική (τοῖς λόγοις). Συνεπώς και τα απαρέμφατα που θα προέρχονται από το ρήμα κατέχω θα παίρνουν αντικείμενο σε δοτική.

 

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

 

Ἀμύντας ἐντὸς τριῶν μηνῶν κατέσχεν ἅπασαν Μακεδονίαν

(= ο Αμύντας κατέλαβε μέσα σε τρεις μήνες όλη τη Μακεδονία)

 

Στο προηγούμενο παράδειγμα διαπιστώνουμε ότι το ρήμα κατέσχεν (του ρ. κατέχω) παίρνει αντικείμενο σε αιτιατική (Μακεδονίαν). Συνεπώς και τα απαρέμφατα που θα προέρχονται από το ρήμα κατέχω θα παίρνουν αντικείμενο σε αιτιατική.

 

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

 

δίδωμί σοι ἐμαυτὸν δοῦλον καὶ σύμμαχον

(δίνω σε σένα τον εαυτό μου ως δούλο και σύμμαχο)

Στο προηγούμενο παράδειγμα διαπιστώνουμε ότι το ρήμα δίδωμι παίρνει δύο αντικείμενα, το ένα σε δοτική (σοι) και το άλλο σε αιτιατική (ἐμαυτὸν). Συνεπώς και τα απαρέμφατα που θα προέρχονται από το ρήμα δίδωμι θα παίρνουν αντικείμενο σε δοτική και αιτιατική.

 

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

 

 

Το κατηγορούμενο του απαρεμφάτου

 

Όταν το απαρέμφατο ανήκει σε μια από τις κατηγορίες των συνδετικών ρημάτων, τότε θα παίρνει κατηγορούμενο.

Το κατηγορούμενο του απαρεμφάτου θα μπαίνει στην ίδια πτώση με το υποκείμενο του απαρεμφάτου.

 

α) αν έχουμε ταυτοπροσωπία, τότε το κατηγορούμενο θα βρίσκεται κι αυτό σε ονομαστική, αφού και το υποκείμενο του απαρεμφάτου βρίσκεται σε ονομαστική·

β) αν έχουμε ετεροπροσωπία, τότε το κατηγορούμενο θα βρίσκεται κι αυτό σε πτώση αιτιατική, αφού και το υποκείμενο του απαρεμφάτου βρίσκεται σε πτώση αιτιατική.

 

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

 

Παραδείγματα:

α) Ταυτοπροσωπία

 

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

 

β) Ετεροπροσωπία

 

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

 

γ) Όταν το υποκείμενο του απαρεμφάτου είναι ταυτόχρονα και αντικείμενο του ρήματος σε πτώση γενική ή δοτική, τότε μπορεί να έχουμε δύο περιπτώσεις:

 

1) το υποκείμενο του απαρεμφάτου να παραλείπεται και το κατηγορούμενο του απαρεμφάτου να είναι σε αιτιατική, π.χ.

 

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

 

2) το κατηγορούμενο του απαρεμφάτου να είναι σε γενική ή δοτική, π.χ.

 

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

 

 

Ασκήσεις

 

1. Βασική άσκηση για την ταυτοπροσωπία - ετεροπροσωπία 1η *
2. Βασική άσκηση για την ταυτοπροσωπία - ετεροπροσωπία 2η *
3. 1η άσκηση για την ταυτοπροσωπία - ετεροπροσωπία
4. 2η άσκηση για την ταυτοπροσωπία - ετεροπροσωπία
5. 3η άσκηση για την ταυτοπροσωπία - ετεροπροσωπία
6. Ταυτοπροσωπία ή ετεροπροσωπία © Κωνσταντίνα Σάιτ
7. Ταυτοπροσωπία ή ετεροπροσωπία © Κωνσταντίνα Σάιτ

 

 

Βιβλιογραφία

 

Συντακτικό Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας Α', Β', Γ' Γυμνασίου, Πολυξένη Μπίλλα, ΟΕΔΒ, Αθήνα, Έκδοση Α 2007

Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής, Α. Β. Μουμτζάκης, ΟΕΔΒ, Αθήνα, Έκδοση 2006

Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας (σε 66 ενότητες), Ν.Σπ. Ασωνίτη, Β.Δ. Αναγνωστόπουλου, Αθήνα χ.χ.

Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας, Λιναρδής Ιωάννης, εκδ. Χατζηθωμά, Θεσσαλονίκη, 2009

Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας, Καραδήμος Ιωάννης, εκδ. Φίλιππος, Θεσσαλονίκη, 1992

Συντακτικόν της Ελληνικής Γλώσσης, Κωνσταντίνος Σ. Κατεβαίνης, εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα, 1978

Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα