Η απρόσωπη σύνταξη στα νέα ελληνικά

 

Μπορείς να δεις κι ένα διαδραστικό βίντεο της Κωνσταντίνας Σάιτ

 

Στα ν.ε. υπάρχουν πολλά απρόσωπα ρήματα ή απρόσωπες εκφράσεις που τις χρησιμοποιούμε καθημερινά. Είναι τα ρήματα ή οι εκφράσεις που δεν έχουν ως υποκείμενο κάποιο πρόσωπο, ζώο ή πράγμα.

 

Απρόσωπα ρήματα

είναι τα ρήματα:

α) που σχηματίζονται μόνο στο γ' ενικό πρόσωπο:

πρέπει

επείγει κ.ά.

 

β) το γ' εν. πρόσωπο προσωπικών ρημάτων:

αξίζει

μπορεί κ.ά.

 

γ) το γ' εν. πρόσωπο ρημάτων παθητικής φωνής:

επιτρέπεται

απαγορεύεται κ.ά.

 

δ) το γ' εν. πρόσωπο ρημάτων που δηλώνουν φυσικά φαινόμενα:

αστράφτει

βρέχει κ.ά.

 

Απρόσωπες εκφράσεις

είναι αυτές που σχηματίζονται με το γ' εν. πρόσωπο του ρήματος είναι και ένα επίθετο ή ουσιαστικό:

είναι σίγουρο

είναι κρίμα κ.ά.

 

Έχουν υποκείμενο τα απρόσωπα ρήματα και οι απρόσωπες εκφράσεις;

 

Τα απρόσωπα ρήματα ή οι απρόσωπες εκφράσεις, όπως είπαμε, δεν παίρνουν για υποκείμενο πρόσωπο, ζώο ή πράγμα. Το υποκείμενό τους είναι:

 

α) πρόταση,  π.χ.

Πρέπει να φύγω.

Το απρόσωπο πρέπει έχει ως υποκείμενο την πρόταση να φύγω

 

Αξίζει να προσπαθήσει κανείς.

Το απρόσωπο αξίζει έχει ως υποκείμενο την πρόταση να προσπαθήσει κανείς

 

Είναι κρίμα που δεν ήρθες.

Η απρόσωπη έκφραση είναι κρίμα έχει ως υποκείμενο την πρόταση που δεν ήρθες

 

β) αφηρημένο ουσιαστικό ή πρόταση, π.χ.

Απαγορεύεται το κάπνισμα ή Απαγορεύεται να καπνίζετε

Το απρόσωπο απαγορεύεται έχει ως υποκείμενο το κάπνισμα ή την πρόταση να καπνίζετε

 

γ) ουσιαστικό (ειδική περίπτωση)

Αστράφτει και βρέχει όλη μέρα

Στα ρήματα που δηλώνουν φυσικό φαινόμενο το υποκείμενο είναι το εννοούμενο ο καιρός ή ο Θεός ή η φύση

 

 

Η απρόσωπη σύνταξη στα αρχαία ελληνικά

 

Απρόσωπα ρήματα

 

Απρόσωπα ονομάζονται τα ρήματα που χρησιμοποιούνται στο γ' ενικό πρόσωπο και δε δέχονται ως υποκείμενο πρόσωπο ή πράγμα.

 

Από αυτά μερικά τα συναντάμε μόνο ως απρόσωπα:

χρή[(= πρέπει, είναι αναγκαίο, χρειάζεται, είναι δυνατό - πιθανό) πρτ. ἐχρῆν και χρῆν, μελ. χρήσει, αόρ. ἔχρησε], δεῖ(= πρέπει, είναι ανάγκη, αρμόζει), μέλλει (= πρόκειται, είναι πιθανό, είναι ορισμένο), ἔξεστι (= είναι δυνατό, επιτρέπεται, μπορεί)

 

ενώ τα περισσότερα προέρχονται από προσωπικά ρήματα, ενεργητικά ή παθητικά:

ἀγγέλλεται, ἀρκεῖ (= είναι αρκετό), δοκεῖ (= φαίνεται καλό, αποφασίζεται), ἔστι - ἔνεστι - πάρεστι(= είναι δυνατό), ἐγχωρεῖ (= επιτρέπεται), ἐνδέχεται, λέγεται, νομίζεται, ὁμολογεῖται, πρέπει, προσήκει (= αρμόζει, ταιριάζει), συμβαίνει, συμφέρει, φαίνεται

 

Απρόσωπες εκφράσεις

 

Απρόσωπες εκφράσεις είναι οι περιφράσεις που σχηματίζονται:

 

α) από το ρήμα ἐστὶ και ένα αφηρημένο ουσιαστικό ή το ουδέτερο ενός επιθέτου ή μιας μετοχής:

 

ἀγαθόν ἐστι (= είναι καλό), ἄδηλόν ἐστι (= δεν είναι φανερό), ἀναγκαῖον ἐστί, ἀνάγκη ἐστὶ, θαυμαστόν ἐστι, καλόν ἐστι, κίνδυνός ἐστι, λόγος ἐστὶ (= λέγεται, υπάρχει φήμη), ἄξιόν ἐστι (= αξίζει), δεινόν ἐστι (= είναι φοβερό, παράλογο), δέον ἐστὶ (= πρέπει), δέος ἐστὶ (= υπάρχει φόβος), δῆλον ἐστὶ, δίκαιόν ἐστι, εἰκός ἐστι (= είναι φυσικό), νόμος ἐστὶ, ῥᾴδιόν ἐστι (= είναι εύκολο), σαφές ἐστι, φανερόν έστι, χρήσιμόν ἐστι χαλεπόν ἐστι (= είναι δύσκολο), χρεών ἐστι (= είναι αναγκαίο, μοιραίο) κ.ά.

 

β) από το ρήμα ἔχει και ένα τροπικό επίρρημα:

 

ἀναγκαίως ἔχει (= είναι αναγκαίο), ἀρκούντως ἔχει (= αρκεί), δεινῶς ἔχει (= είναι φοβερό), εὖ ἔχει (= είναι καλό), κακῶς ἔχει (= είναι κακό), καλῶς ἔχει (= είναι καλό, σωστό), ὀρθῶς ἔχει (= είναι σωστό, ορθό) ῥᾳδίως ἔχει (= είναι εύκολο) κ.ά.

 

Το υποκείμενο των απρόσωπων ρ. ή των απρόσωπων εκφρ.

 

Στα ν.ε., όπως είδαμε παραπάνω, το απρόσωπο ρήμα έχει ως υποκείμενο μια πρόταση, π.χ.

 

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

 

Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και στα αρχαία ελληνικά, δηλ. το υποκείμενο του απρόσωπου ρήματος είναι πρόταση· μπορεί όμως να είναι και απαρέμφατο. Μάλιστα, τις περισσότερες φορές είναι απαρέμφατο. Το προηγούμενο παράδειγμα, αν το λέγαμε στα αρχαία ελληνικά, θα λέγαμε:

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

 

Μπορούμε, λοιπόν, να πούμε ότι το απρόσωπο ρήμα στα αρχαία ελληνικά έχει ως υποκείμενο:

 

α) άναρθρο απαρέμφατο

 

→ ὁ νομοθέτης ἀπέδειξεν οὓς χρὴ δημηγορεῖν καὶ οὓς οὐ δεῖ λέγειν ἐν τῷ δήμῳ

(= ο νομοθέτης όρισε ποιοι μπορούν να μιλούν και ποιοι δεν πρέπει να μιλούν στο δήμο)

 

Τα απρόσωπα ρήματα είναι το χρὴ και το δεῖ·

το υποκείμενο του χρὴ είναι το απαρέμφατο δημηγορεῖν·

το υποκείμενο του δεῖ είναι το απαρέμφατο λέγειν.

 

→ ὑμᾶς προσήκει καὶ ἀμείνονας καὶ προθυμοτέρους εἶναι. ἀλλὰ μὴν καὶ θαρραλεωτέρους νῦν πρέπει εἶναι πρὸς τοὺς πολεμίους.

(= ταιριάζει να είστε πολύ γενναιότεροι και προθυμότεροι. Μα τούτη τη φορά πρέπει να έχετε και μεγαλύτερη τόλμη απέναντι στους εχθρούς.)

 

Τα απρόσωπα ρήματα είναι το προσήκει και το πρέπει·

το υποκείμενο του προσήκει είναι το απαρέμφατο εἶναι·

το υποκείμενο του πρέπει είναι το απαρέμφατο εἶναι

 

→ Ἀνάγκη ἐστὶ μάχεσθαι

(= είναι αναγκαίο να πολεμήσουμε)

Η απρόσωπη έκφραση ἀνάγκη ἐστὶ έχει ως υποκείμενο το απαρέμφατο μάχεσθαι

 

→ Ἀριστοκρατίαν μὲν οὖν καλῶς ἔχει καλεῖν

(= είναι σωστό να ονομάσουμε αριστοκρατία)

Η απρόσωπη έκφραση καλῶς ἔχειέχει ως υποκείμενο το απαρέμφατο καλεῖν

 

β) δευτερεύουσα πρόταση (ειδική, πλάγια ερωτηματική ή ενδοιαστική)

 

→ Ἀγγέλλεται ὅτι βασιλεὺς ἀφίκετο

(= αναγγέλλεται ότι έφτασε ο βασιλιάς)

Το απρόσωπο ρήμα ἀγγέλλεταιέχει ως υποκείμενο την ειδική πρόταση ὅτι βασιλεὺς ἀφίκετο

 

→ καλῶς ἔχει ὅτι σὺ μὲν φιλοσοφεῖς

(= είναι καλό ότι φιλοσοφείς)

Η απρόσωπη έκφραση καλῶς ἔχει έχει ως υποκείμενο την ειδική πρόταση ὅτι σὺ μὲν φιλοσοφεῖς

 

→ Ἄδηλόν ἐστι εἰ βουλήσονται φίλοι εἶναι

(= είναι άγνωστο αν θέλουν να είναι φίλοι)

Η απρόσωπη έκφραση Ἄδηλόν ἐστι έχει ως υποκείμενο την πλάγια ερωτηματική πρόταση εἰ βουλήσονται φίλοι εἶναι

 

→ Δέος ἐστὶ μὴ παρακρουσθῆτε ὑπὸ τούτων

Η απρόσωπη έκφραση Δέος ἐστὶ έχει ως υποκείμενο την ένδοιαστική πρόταση μὴ παρακρουσθῆτε ὑπὸ τούτων

 

 

Ποιο είναι όμως του υποκείμενου του απαρεμφάτου; Για να το μάθεις κάνε τον κόπο και πάτα εδώ και δες την αντίστοιχη ενότητα.

 

 

Δοτική προσωπική

 

Αρκετά συχνά δίπλα στο απρόσωπο ρήμα ή στην απρόσωπη έκφραση υπάρχει ένας προσδιορισμός σε πτώση δοτική, που δηλώνει το πρόσωπο στο οποίο αναφέρεται το απρόσωπο ρήμα και ονομάζεται δοτική προσωπική.

 

Ἔδοξέ σοι, ὦ υἱέ, σῶσαι τὸν πατέρα.

(= Γιε, είναι δυνατό σε σένα να σώσεις τον πατέρα)

 

Παρόμοια λειτουργία διακρίνουμε και στα ν.ε., όταν δίπλα σε μια απρόσωπη έκφραση υπάρχει για γενική, π.χ.

 

Μου είναι αδύνατο να σε καταλάβω

 

Παρατηρήσεις

α) Με ορισμένα απρόσωπα παθητικά ρήματα η δοτική είναι αντικείμενο

 

Ἠγγέλθη Περικλεῖ ὅτι τὰ Μέγαρα ἀφέστηκε.

(= Αναγγέλθηκε στον Περικλή ότι τα Μέγαρα αποστάτησαν.)

 

β) Κάποια απρόσωπα ρήματα, όπως τα μέλει, μεταμέλει μέτεστι, ὁμολογεῖται, παρασκεύασται συντάσσονται με δοτική προσωπική του ενεργούντος προσώπου

 

Ἐπειδὴ τοῖς Κορινθίοις παρεσκεύαστο, ἔπλεον ἐπὶ τὴν Κέρκυραν.

(= Αφού είχαν πια προετοιμαστεί οι Κορίνθιοι, έπλεαν εναντίον της Κέρκυρας.)

 

 

Ασκήσεις

 

• Να βρεθούν: α) το υποκείμενο των απρόσωπων ρημάτων ή εκφράσεων β) το υποκείμενο των απαρεμφάτων *
• Να βρεθούν: α) τα υποκείμενα των ρημάτων, β) τα υποκείμενα των απρόσωπων ρημάτων *
• Να βρεθούν: α) το απρόσωπο ρήμα, το υποκείμενό του, β) το υποκείμενο των απαρεμφάτων *
• Να βρεθούν: α) οι όροι των προτάσεων β) να μετατραπεί η δοτική προσωπική σε υποκείμενο του απαρεμφάτου **
• Να βρεθούν: α) οι όροι των προτάσεων β) να μετατραπεί η δοτική προσωπική σε υποκείμενο του απαρεμφάτου **
• Να βρείτε τη μορφή της απρόσωπης σύνταξης (απρόσωπο ρήμα ή απρόσωπη έκφραση) (Β' 5, 5η)
• Να βρείτε τα υποκείμενα των απαρεμφάτων στις παρακάτω πρ. (Β' 5, 6η)

 

 

 

 

Βιβλιογραφία

 

1. Γραμματική της Αρχαίας Ελληνικής, Μιχ. Χ. Οικονόμου, ΟΕΔΒ

2. Γραμματική της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης, Αχ. Τζάρτζανος, ΟΕΔΒ

3. Γραμματική Αρχαίας Ελληνικής, Λιναρδής Ιωάννης, εκδ. Χατζηθωμά, Θεσσαλονίκη, 2007

4. Συμφραστικός πίνακας λέξεων του Ανθολογίου Αττικής Πεζογραφίας

5. Perseus Digital Library