Στην ενότητα αυτή θα ασχοληθούμε με το αντικείμενο στα αρχαία ελληνικά.

Παράλληλα θα δίνονται παραδείγματα και στα Νέα Ελληνικά (ΝΕ)

Τι είναι το αντικείμενο;

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Αντικείμενο είναι ο όρος της πρότασης που δηλώνει το πρόσωπο, το ζώο ή το πράγμα στο οποίο μεταβαίνει (πηγαίνει) ή στο οποίο αναφέρεται η ενέργεια του υποκειμένου.

Ας εξηγήσουμε λίγο αυτά τα πολύπλοκα με δύο παραδείγματα στα ΝΕ και μετά στα ΑΕ

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Όπως φαίνεται στο παράδειγμα το υποκείμενο (Ο Ηρακλής) κάνει μια ενέργεια (σκοτώνει). Η ενέργεια αυτή μεταβαίνει (πηγαίνει) στo λιοντάρι (στο αντικείμενο).

(Τώρα ο Ηρακλής πατάει το σκοτωμένο λιοντάρι)

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

(Εδώ ο Πέτρος κλαίει)

Όπως φαίνεται στο παράδειγμα το υποκείμενο (Ο Νίκος) κάνει μια ενέργεια (δέρνει). Η ενέργεια αυτή μεταβαίνει (πηγαίνει) στη λέξη τον Πέτρο (στο αντικείμενο)

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Όπως φαίνεται στο παράδειγμα το υποκείμενο (Ὁ Σωκράτης) κάνει μια ενέργεια (διδάσκει). Η ενέργεια αυτή μεταβαίνει (πηγαίνει) στη λέξη τὴν ἀρετήν (στο αντικείμενο)

Ας το σκεφτούμε και διαφορετικά, λίγο πιο κουτσομπολίστικα!

Έστω ότι έρχεται κάποιος και μας λέει: «Ο Νίκος δέρνει».

Είναι φανερό ότι δεν καταλαβαίνουμε και πολλά πράγματα.

Καταλάβαμε ότι ο Νίκος, δηλαδή το υποκείμενο κάνει μια ενέργεια δέρνει, (άρα το ρήμα είναι ενεργητικό) αλλά δεν ξέρουμε ποιον, γι' αυτό θα ρωτήσουμε:

ποιον δέρνει ο Νίκος; δηλαδή θέλουμε να μάθουμε το αντικείμενο!

Η απάντηση που θα πάρουμε είναι: «Ο Νίκος δέρνει τον Πέτρο».

Τώρα τα μάθαμε όλα. Ξέρουμε και το υποκείμενο και το αντικείμενο! (... και ότι ο Νίκος δεν είναι καλό παιδί!)

Όπως βλέπεις το συντακτικό είναι οι ερωτήσεις που θα έκανε ένας περίεργος, ένας κουτσομπόλης.

Ελπίζω τώρα να έγινε περισσότερο κατανοητό!

Συμπέρασμα: Για να μάθεις συντακτικό, μάθε να ρωτάς!

Σε ποια πτώση μπαίνει το αντικείμενο;

Το αντικείμενο στα αρχαία ελληνικά μπαίνει στις πλάγιες πτώσεις, δηλ. γενική, δοτική και αιτιατική. 

Οἱ Ἀθηναῖοι ἐπιμελοῦντο τῆς πόλεως. > γενική (μτφρ. Οι Αθηναίοι φρόντιζαν την πόλη.)

Οἱ Ἀθηναῖοι ἐπείθοντο τοῖς νόμοις > δοτική< (μτφρ. Οι Αθηναίοι υπάκουαν στους νόμους)

Οἱ Ἀθηναῖοι ἐπολέμησαν τοὺς Πέρσας > αιτιατική (μτφρ. Οι Αθηναίοι πολέμησαν τους Πέρσες)

ΠΡΟΣΟΧΗ: Πάντα να θυμάσαι ότι

το υποκείμενο του ρήματος βρίσκεται σε πτώση ονομαστική

το αντικείμενο βρίσκεται στις πλάγιες πτώσεις, τη γενική, τη δοτική και την αιτιατική.

Στα ΝΕ το αντικείμενο μπαίνει στη γενική και την αιτιατική. (Δεν υπάρχει δοτική) π.χ.

Ο Γιώργος μοιάζει του πατέρα > αντικείμενο σε γενική

Ο Γιώργος αγαπάει την Ελένη > αντικείμενο σε αιτιατική

Όλα τα ρήματα έχουν αντικείμενο; Οι διαθέσεις του ρήματος - Ενεργητικά μεταβατικά ρήματα

Η απάντηση είναι ΟΧΙ. Αντικείμενο έχουν τα ρήματα που δηλώνουν ενέργεια και αυτή η ενέργεια φεύγει από το υποκείμενο και πηγαίνει κάπου αλλού.

Τα ρήματα αυτά λέγονται ενεργητικά μεταβατικά.

Ενεργητικά λέγονται τα ρήματα που σημαίνουν ότι το υποκείμενό τους κάτι κάνει, ενεργεί

Ενεργητικά μεταβατικά λέγονται τα ρήματα που σημαίνουν ότι η ενέργεια του υποκειμένου μεταβαίνει (πηγαίνει) σε ένα πρόσωπο, ζώο ή πράγμα, διαφορετικό από το υποκείμενο.

α) Οἱ πολέμιοι ἐδῄουν τὴν χώραν. (μτφρ.: Οι εχθροί λεηλατούσαν τη χώρα.)

Το ρήμα ἐδῄουν δηλώνει ότι το υποκείμενο (οἱ πολέμιοι) ενεργεί και η ενέργεια πηγαίνει στο αντικείμενο (χώραν), άρα είναι ενεργητικό μεταβατικό.

ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ: Αντικείμενο παίρνουν τα ενεργητικά μεταβατικά ρήματα.

Δες και το βίντεο που ετοίμασε η Κωνσταντίνα Σάιτ

Δες κι ένα κουίζ για το μεταβατικό ρήμα και το αντικείμενό του στα αρχαία ελληνικά εδώ, © Κωνσταντίνα Σάιτ

Πώς βρίσκουμε το αντικείμενο σε μια πρόταση;

Πώς βρίσκω το αντικείμενο; Δες το βίντεο

1. Καταρχάς σε μια πρόταση θα πρέπει να βρούμε το ρήμα.

2. Στη συνέχεια θα πρέπει να βρούμε το υποκείμενο, προσέχοντας το πρόσωπο του ρήματος. Αν το ρήμα είναι στο α' ή β' πρόσωπο του ενικού ή του πληθυντικού αριθμού, τότε το υποκείμενο είναι εύκολο να το βρούμε, γιατί θα είναι μία από τις προσωπικές αντωνυμίες: ἐγώ, ἐσύ, ἡμεῖς, ὑμεῖς. Αν όμως το ρήμα βρίσκεται στο γ' ενικό ή στο γ' πληθυντικό πρόσωπο, τότε ρωτάμε ποιος, ποια, ποιο + ρήμα ή ποιοι, ποιες, ποια + ρήμα.

3. Ελέγχουμε αν το ρήμα είναι ενεργητικό μεταβατικό.

4. Αν είναι ενεργητικό μεταβατικό, τότε θα ρωτήσουμε για το αντικείμενο με τις ερωτήσεις:

τι + ρήμα + υποκείμενο ή

ποιον + ρήμα + υποκείμενο ή

σε ποιον + ρήμα + υποκείμενο π.χ.

α) Ὁ Ἀγησίλαος ἐδίωκε ἐκείνους. (μτφρ. Ο Αγησίλαος κατεδίωκε εκείνους.)

1. Το ρήμα είναι το ἐδίωκε και βρίσκεται στο γ' ενικό πρόσωπο.

2. Ρωτάμε: ποιος ἐδίωκε; = Ὁ Ἀγησίλαος > υποκείμενο.

3. Το ρήμα είναι ενεργητικό μεταβατικό.

4. Ρωτάμε: ποιον (ή τι) ἐδίωκε ὁ Ἀγησίλαος; = ἐκείνους > αντικείμενο.

β) Οἱ ἵπποι φέρουσιν τοὺς καρποὺς ἐκ τοῦ ἀγροῦ. (μτφρ. Τα άλογα φέρνουν τους καρπούς από τον αγρό.)

1. Το ρήμα είναι το φέρουσιν και βρίσκεται στο γ' πληθυντικό πρόσωπο.

2. Ρωτάμε: ποιοι φέρουσιν; = Οἱ ἵπποι > υποκείμενο.

3 Το ρήμα είναι ενεργητικό μεταβατικό.

4. Ρωτάμε: τι φέρουσιν οἱ ἵπποι = τοὺς καρπούς > αντικείμενο.

γ) Οἱ παῖδες φέρουσιν πέπλον τῇ Ἀθηνᾷ. (μτφρ. Τα παιδιά φέρνουν τον πέπλο στην Αθηνά.)

1. Το ρήμα είναι το φέρουσιν και βρίσκεται στο γ' πληθυντικό πρόσωπο.

2. Το ρήμα είναι ενεργητικό μεταβατικό.

3. Ρωτάμε: ποιοι φέρουσιν; = Οἱ παῖδες > υποκείμενο.

4. Ρωτάμε: τι φέρουσιν οἱ παῖδες = πέπλον > αντικείμενο.

4. Ρωτάμε: σε ποιον (ή ποιον) φέρουσιν οἱ παῖδες = τῇ Ἀθηνᾷ > αντικείμενο.

Ήρθε η ώρα για μια άσκηση (Εύκολη είναι, μην αγχώνεσαι!)

Μονόπτωτα και δίπτωτα ενεργητικά μεταβατικά ρήματα

Στα παραδείγματα που είδαμε υπάρχουν ρήματα που παίρνουν αντικείμενο σε μια πτώση, π.χ.

φέρουσιν τοὺς καρποὺς (αιτιατική),

και ρήματα που παίρνουν δύο αντικείμενα σε δύο διαφορετικές πτώσεις, π.χ.

φέρουσιν πέπλον (αιτιατική) τῇ Ἀθηνᾷ (δοτική).

Τα ρήματα που παίρνουν αντικείμενο σε μια μόνο πτώση λέγονται μονόπτωτα (μόνο μία πτώση), ενώ τα ρήματα που παίρνουν αντικείμενο σε δύο διαφορετικές πτώσεις λέγονται δίπτωτα (δύο πτώσεις)

Αν είναι έτσι, τότε θα έχουμε τους εξής συνδυασμούς:

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Πριν να μελετήσουμε αναλυτικά όλες τις περιπτώσεις, θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε μερικά ζητήματα.

Ας δούμε κάποια παραδείγματα:

α) Οἱ ἵπποι φέρουσιν τὸν σῖτον καὶ τοὺς καρποὺς ἐκ τοῦ ἀγροῦ. (μτφρ. Τα άλογα φέρνουν το σιτάρι και  τους καρπούς από τον αγρό.)

Στο παραπάνω παράδειγμα έχουμε δύο αντικείμενα, τα οποία βρίσκονται και τα δύο σε πτώση αιτιατική.

Το ερώτημα που μπαίνει είναι: Τι είδους είναι το ρήμα φέρουσιν; μονόπτωτο ή δίπτωτο.

Την απάντηση θα τη βρούμε αν θυμηθούμε τι είπαμε για τα μονόπτωτα. Μονόπτωτα είναι τα ρήματα παίρνουν αντικείμενο σε μία μόνο πτώση. Δεν μας ενδιαφέρει αν τα αντικείμενα είναι ένα ή πολλά. Μας ενδιαφέρει να βρίσκονται στην ίδια πτώση και να είναι της ίδιας ποιότητας. Άρα, το ρήμα φέρουσιν είναι μονόπτωτο, γιατί α) παίρνει αντικείμενα σε μία μόνο πτώση, (στην αιτιατική στο παράδειγμα) και β) τα αντικείμενα είναι παρόμοια μεταξύ τους.

β) Σωκράτης εδίδασκε τοὺς παῖδας τὴν ἀρετήν. (μτφρ. Ο Σωκράτης δίδασκε στα παιδιά την αρετή.)

Στο παραπάνω παράδειγμα έχουμε δύο αντικείμενα, τα οποία βρίσκονται και τα δύο σε πτώση αιτιατική.

Το ερώτημα που μπαίνει είναι: Τι είδους είναι το ρήμα ἐδίδασκε; μονόπτωτο ή δίπτωτο.

Στη συγκεκριμένη περίπτωση, αν σκεφτούμε βιαστικά θα πούμε ότι το ρήμα είναι μονόπτωτο, γιατί παίρνει δύο αντικείμενα σε πτώση αιτιατική. Εδώ είναι και το λάθος. Γιατί θα πρέπει να σκεφτούμε αν είναι και παρόμοια μεταξύ τους, ή για να το πούμε αλλιώς τι φανερώνουν τα δύο αντικείμενα. Αν το προσέξουμε καλύτερα, διαπιστώνουμε ότι: α) το αντικείμενο τοὺς παῖδας φανερώνει πρόσωπο, ενώ β) το αντικείμενο τὴν ἀρετήν φανερώνει πράγμα. Άρα δεν είναι παρόμοια μεταξύ τους. Άρα το ρήμα εδίδασκε δεν είναι μονόπτωτο αλλά δίπτωτο!

Ελπίζω να καταλαβαίνεις ...

Αφού καταλαβαίνεις, κάνε την άσκηση. Ακόμη κι αν δεν καταλαβαίνεις πάλι να την κάνεις, γιατί θα σε βοηθήσει. Δεν έπαθε τίποτα κανείς από τις ασκήσεις.

Άιντε μην καθυστερείς... πάτα εδώ. Είναι μια άσκηση για δύο αντικείμενα και την πτώση τους!

Περισσότερα για τα μονόπτωτα και τα δίπτωτα ρήματα θα βρεις στην επόμενη ενότητα.

Ποιες λέξεις χρησιμοποιούνται ως αντικείμενο;

Ως αντικείμενο χρησιμοποιούνται:

α) Ουσιαστικό, π.χ.

ΑΕ: Ὁρῶ τὸν ἄνδρα.

ΝΕ: Βλέπω τον άνδρα

β) επίθετο, π.χ.

ΑΕ: Μίσει τοὺς δειλούς.

ΝΕ: Να μισείς τους δειλούς.

γ) αντωνυμία, π.χ.

ΑΕ: Ταῦτα ἐποίουν.

ΝΕ: Αυτά έκαναν

δ) αριθμητικό, π.χ.

ΑΕ: Κῦρος ἔτρεψεν εἰς φυγὴν τοὺς ἐξακισχιλίους.

ΝΕ: Ο Κύρος έτρεψε σε φυγή τους 6.000

ε) μετοχή, π.χ.

ΑΕ: Οἱ Ἑλληνες οὐκ ἐγίγνωσκον τα ποιούμενα.

ΝΕ: Οι Έλληνες δεν ήξεραν (τα γενόμενα-τα καμωμένα) αυτά που γίνονταν.

στ) απαρέμφατο, π.χ.

ΑΕ: Οὐκ ἐδύναντο ἐλθεῖν

ΝΕ:

ζ) λέξη ή φράση με άρθρο (ουσιαστικοποιημένη), π.χ.

ΑΕ: Οἱ Ἕλληνες οὐχ ἐώρων τοὺς ἐκεῖθεν τοῦ ποταμοῦ.

ΝΕ: Οι Έλληνες δεν έβλεπαν τους πέρα από τον ποταμό.

η) ολόκληρη πρόταση, π.χ.

ΑΕ: Οὗτοι ἔλεγον ὅτι πρὸς ἐσπέρας ἥξοι τὸ στράτευμα.

ΝΕ: Αυτοί έλεγαν ότι κατά το βράδυ θα έρθει ο στρατός.

Επειδή σου άρεσε το αντικείμενο και θέλεις να μάθεις κι άλλα πάτα εδώ

Ασκήσεις

Να βρεις το ρήμα το υποκείμενο και το αντικείμενο των παρακάτω προτάσεων

Στις παρακάτω φράσεις να βρείτε τα αντικείμενα των προτάσεων και να χαρακτηρίσετε τα ρήματα ως μονόπτωτα ή δίπτωτα

Να εντοπίσεις τα αντικείμενα των ρημάτων στο κείμενο

Να βρεις το ρήμα, το υποκείμενο και το αντικείμενο

Να βρεις τα αντικείμενα των προτάσεων

Να βρείτε το ρήμα, το υποκείμενο και το αντικείμενο (Α' 11, 3η)

Να βρείτε τα υποκείμενα και τα αντικείμενα των ρημάτων των παρακάτω φράσεων (Β' 1, 5η)

Να βρείτε τα αντικείμενα στις παρακάτω πρ. (Α' 11, 5η)

Να συμπληρώσετε τις καταλήξεις που λείπουν και να βρείτε τα αντικείμενα (Α' 11, 6η)

Να βρείτε το ρήμα, το υποκείμενο και το αντικείμενο στις παρακάτω πρ. και στη συνέχεια να μεταφέρετε τα αντικείμενα στην ίδια πτώση του άλλου αριθμού (Α' 11, 8η)

Να μελετήσετε το παρακάτω κείμενο και να προσπαθήσετε, με βάση όσα ξέρετε μέχρι τώρα, να βρείτε τις λέξεις που είναι αντικείμενα: (Α' Λυκείου)

Εποπτικό υλικό

Βίντεο για τα μεταβατικά και αμετάβατα ρήματα, © Κωνσταντίνα Σάιτ

Βίντεο Πώς βρίσκω το αντικείμενο;

Βίντεο Το πιο πάνω βίντεο με ερωτήσεις κατανόησης, © Κωνσταντίνα Σάιτ

Κουίζ για το μεταβατικό ρήμα και το αντικείμενο του στα αρχαία ελληνικά, © Κωνσταντίνα Σάιτ

Βιβλιογραφία

Συντακτικό Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας Α', Β', Γ' Γυμνασίου, Πολυξένη Μπίλλα, ΟΕΔΒ, Αθήνα, Έκδοση Α 2007

Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής, Α. Β. Μουμτζάκης, ΟΕΔΒ, Αθήνα, Έκδοση 2006

Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας (σε 66 ενότητες), Ν.Σπ. Ασωνίτη, Β.Δ. Αναγνωστόπουλου, Αθήνα χ.χ.

Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας, Λιναρδής Ιωάννης, εκδ. Χατζηθωμά, Θεσσαλονίκη, 2009

Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας, Καραδήμος Ιωάννης, εκδ. Φίλιππος, Θεσσαλονίκη, 1992

Συντακτικόν της Ελληνικής Γλώσσης, Κωνσταντίνος Σ. Κατεβαίνης, εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα, 1978

Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα