Η Ομφάλη ήταν κόρη του Ιάρδανου, σύζυγος του βασιλιά των Λυδών Τμώλου, ο οποίος πεθαίνοντας της άφησε την εξουσία του λαού του που τότε λέγονταν Μαίονες. Σύμφωνα με άλλους μυθογράφους η Ομφάλη ήταν ανύπαντρη κόρη. Παντρεμένη ή ανύπαντρη η Ομφάλη εμπλέκεται στον κύκλο των μύθων του Ηρακλή. Αυτό έγινε ως εξής:

Όταν ο Ηρακλής σκότωσε τον Ίφιτο, τον γιο του Εύρυτου, ζήτησε χρησμό από το μαντείο των Δελφών για το πώς θα μπορούσε να καθαρθεί από τον φόνο. Εκεί, η άρνηση της ιέρειας Ξενόκλειας να χρησμοδοτήσει οδήγησε στη σύγκρουση του Ηρακλή με τον ομοπάτριο αδελφό του Απόλλωνα που λύθηκε με παρέμβαση του Δία. Ύστερα από αυτό, το μαντείο όρισε ότι ο Ηρακλής έπρεπε να πουληθεί και να υπηρετήσει δουλικά έναν αφέντη για τρία χρόνια. Το αντίτιμο από την πώλησή του θα δινόταν στον Εύρυτο, σαν ικανοποίηση για τον φόνο του Ίφιτου, ποσό που τελικά ο βασιλιάς πατέρας δεν δέχτηκε. Την πώληση έναντι τριών ταλάντων στην Ομφάλη για ένα ή και τρία έτη, ή, σύμφωνα με άλλες παραδόσεις, στον Συλέα, ανέλαβε ο Ερμής. Ομφάλη και Ηρακλής μπλέχτηκαν σε μια ιστορία έρωτα που δεν έμεινε άγονη· γεννήθηκε ένας γιος, ο Λάμος, ή και ο Αχέλης που πρέπει να είναι ο Αγέλαος, γενάρχης των Μερμανδών, πρόγονος δηλαδή του Κροίσου και των Λυδών βασιλέων. Ως γιος τους μνημονεύεται και ο Αλκαίος (Σούδα) που κατά τον Ηρόδοτο είναι μεν Ηρακλείδης και γενάρχης των βασιλέων του τόπου, μητέρα του όμως είναι μια δούλη του Ιάρδανου (1.7)· το ίδιο και ένας ακόμη γιος, ο Κλεόδαιος. Τέλος, ως γιος της Ομφάλης ονομάζεται και ο εξαιρετικός σαλπιγκτής Μήλας, ίσως και ο εφευρέτης της σάλπιγγας Τυρσηνός που κατά τον Παυσανία ήταν γιος του Ηρακλή και γυναικός τῆς Λυδῆς. Αν και η Ομφάλη είχε στη Λυδία τη φήμη σκληρής βασίλισσας, εντούτοις η σχέση της με τον Ηρακλή προκάλεσε εικασίες και σχόλια, ενώ υπήρξε πηγή έμπνευσης για εικαστικούς, ποιητές, τραγωδούς και κωμικούς συγγραφείς, για παράδειγμα, ο Ιωνάς της αφιέρωσε ένα έργο του, ενώ οι κωμικοί Κρατίνος και Εύπολις βάζουν στο κέντρο του μύθου τα ερωτικά παραμερίζοντας τα ηρωικά.

Λεγόταν λοιπόν ότι συχνά οι δυο τους άλλαζαν τα ρούχα τους, εκείνη φορούσε τη λεοντή και κρατούσε το ρόπαλο, εκείνος πάλι ντυνόταν με γυναικεία ρούχα, τη μακριά χρωματιστή λυδική φορεσιά, φορούσε τα κοσμήματα της Ομφάλης και έκλωθε μαλλί στα πόδια της Ομφάλης (η ανταλλαγή αυτή έχει τις ρίζες της σε παλιές λατρείες σχετικές με την ευγονία). Και της χάρισε και τον πέλεκυ της Αμαζόνας Ιππολύτης, λάφυρο από την εποχή που είχε εκστρατεύσει εναντίον των Αμαζόνων· από τότε έμεινε η συνήθεια να είναι για τους Λυδούς ιερό αντικείμενο που το κληροδοτούσαν ο ένας στον άλλον, και αυτό μέχρι που ο Κανδαύλης το χάρισε σε ένα φίλο του. Παραδίδεται και ότι η Ομφάλη, όταν έμαθε την καταγωγή και την ταυτότητα του ερωτικού της συντρόφου, ενθουσιασμένη μαζί του και για τον πρόσθετο λόγο ότι ο Ηρακλής απάλλαξε τη χώρα της από κακοποιά στοιχεία και από γείτονες λαούς που συχνά έκαναν επιθέσεις και λεηλατούσαν τη Λυδία, τον παντρεύτηκε. Έτσι, συνέλαβε τους Κερκωπίδες και τους οδήγησε αλυσοδεμένους στην Ομφάλη· πολέμησε εναντίον του Συλέα, καθώς και των Ιτωνέων που λεηλατούσαν μεγάλο μέρος της χώρας της, κατέλαβε την πόλη απ’ όπου εξορμούσαν, τη λεηλάτησε, εξανδραπόδισε τους κατοίκους και την κατέσκαψε. Επιπλέον, σκότωσε τον Τέρμερο, ιδρυτή της ομώνυμης καρικής πόλης, πειρατή που μαζί με τον αδελφό του Λύκο έφτασαν ως την Κω και τη λήστεψαν –του θρυμμάτισε το κεφάλι όπως το έκαμνε και αυτός με τα θύματά του. Σκότωσε ένα τεράστιο φονικό φίδι στον Σαγγάριο ποταμό, έθαψε τον Ίκαρο στο νησί όπου τα κύματα ξέβρασαν το νεκρό κορμί και που από τότε μετονομάστηκε από Δολίχη σε Ικαρία. Όταν έληξε ο καθορισμένος χρόνος που έπρεπε να υπηρετήσει την Ομφάλη, λυτρώθηκε από την αρρώστια του –αν και άλλοι λένε πως έγινε καλά όταν Νύμφες τον εμβάπτισαν στα ζεστά νερά των ποταμών Ύλλος και Αχέλης.

Ο ορθολογισμός ορισμένων συγγραφέων (π.χ. Παλαίφατος, Έφορος κ.ά.) δεν μπόρεσε να κατανοήσει την υποταγή του άνδρα ήρωα σε μια γυναίκα, ούτε τον ευνουχισμό του ανδρισμού του με την ανταλλαγή των ρούχων· γι’ αυτό και απέδωσαν την ευεργετική δράση του Ηρακλή σε έρωτα, στον έρωτά του για την Ομφάλη.

Το ενδιαφέρον με τον μύθο της Ομφάλης είναι ότι η γοητεία της Ανατολής διατήρησε στη μνήμη περισσότερο αυτή την εκδοχή του μύθου, που διαμορφώθηκε στα ελληνιστικά χρόνια, και όχι την αρχική εκδοχή που τοποθετεί την εξέλιξή του στην πόλη Ομφάλιον της Ηπείρου, της οποίας η Ομφάλη υπήρξε η επώνυμη ηρωίδα, όπως και της φυλής των Ομφαλών. Πόλη με αυτό το όνομα υπήρχε και στη Θεσσαλία και ιερό της Ομφάλης στα δυτικά σύνορα των Δολόπων (στην περιοχή της Φθιώτιδας). Ο Διόδωρος τοποθετεί όλη τη δράση αυτής της περιόδου στον Μαλιακό κόλπο, στην περιοχή της Τραχίνας, όπου διαδραματίζονται και τα τελευταία γεγονότα της ζωής του Ηρακλή. Εξάλλου, σύμφωνα με τον Διόδωρο (4.31.7), οι Κέρκωπες, που τους συνέλαβε ο Ηρακλής για χάρη της Ομφάλης, δρούσαν στην περιοχή των Θερμοπυλών, ο Συλέας στο Πήλιο, ο γιος Λάμος υπήρξε ο επώνυμος ήρωας της Λαμίας, ο Ηρακλής αποκτά τον Ακέλη από τη νύμφη Μαλίδα, δούλη της Ομφάλης. Σε ένα επίπεδο ερμηνευτικό, το οποίο στηρίζουν και οι πηγές, έχει διατυπωθεί η άποψη ότι το όνομα της Ομφάλης έχει σαφή ετυμολογική συγγένεια με τον ομφαλό των Δελφών και ότι όλη η ιστορία της δουλικής υπηρεσίας του Ηρακλή στην Ομφάλη είναι στην ουσία η υποταγή του δωρικού ήρωα προς τον Απόλλωνα, το ιερό του οποίου είχε προσβάλει αρπάζοντας τον τρίποδα. Και ενώ στην παλαιότερη μορφή του μύθου που βρίσκεται στο έπος την εντολή για τη δουλική υπηρεσία τη δίνει ο Δίας, στη νεότερη η εντολή δίνεται από τον Απόλλωνα (Υγίνος 32)· εξάλλου, ως λόγος της δουλείας του Ηρακλή στην Ομφάλη αναφέρεται, σε νεότερες πηγές, και η προσβολή του ιερού του θεού.

Δεν είναι γνωστό πότε η δράση του μύθου μεταφέρθηκε στη Λυδία. Πάντως, η μεταφορά και η λεπτομέρεια για τον πέλεκυ της Αμαζόνας που ο Ηρακλής έδωσε στην Ομφάλη και αυτός έγινε το σύμβολο των Λυδών, προδίδει τη φιλοδοξία των βασιλέων του τόπου, κυρίως του Κροίσου, να συνδεθούν γενεαλογικά με τον Ηρακλή. Το πολιτικό κύρος και η διπλωματική εμβέλεια στηριζόταν σε τίτλους μυθικούς…

[Εικ. 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 47, 48, 49, 50, 51, 52, 53, 54, 55, 56]

Σχετικά λήμματα

ΑΓΕΛΑΟΣ ή ΑΓΕΛΑΣ ή ΑΧΕΛΗΣ, ΑΛΚΑΙΟΣ ή ΑΛΚΕΥΣ, ΑΜΑΖΟΝΕΣ, ΑΠΟΛΛΩΝΑΣ, ΕΡΜΗΣ, ΕΥΡΥΤΟΣ, ΗΡΑΚΛΗΣ, ΙΑΡΔΑΝΟΣ ή ΙΑΡΔΑΝΑΣ, ΙΚΑΡΟΣ, ΙΠΠΟΛΥΤΗ, ΙΦΙΤΟΣ, ΚΕΡΚΩΠΕΣ, ΚΛΕΟΔΑΙΟΣ, ΛΑΜΟΣ, ΛΥΚΟΣ, ΜΗΛΑΣ, ΣΑΓΓΑΡΙΟΣ, ΣΥΛΕΑΣ, ΤΕΡΜΕΡΟΣ, ΥΛΛΟΣ