Ο Εύρυτος ήταν γιος του Μελανέα και της Οιχαλίας. Άλλες πηγές αναφέρουν ως μητέρα του τη Στρατονίκη. Σύζυγός του είναι η Αντιόχη ή Αντιόπη, κόρη του Πύλωνα, από την οποία απέκτησε τέσσερις γιους, τον Δηίονα ή, κατά άλλους, Δηιονέα, τον Κλύτιο, τον Τοξέα και τον Ίφιτο, και αργότερα μία κόρη, την Ιόλη. Άλλοι συγγραφείς τού αποδίδουν δύο ή τρεις γιους ή και έναν ακόμη, τον Μολίονα. Ήταν βασιλιάς της Οιχαλίας, περιοχή της Θεσσαλίας ή της Αρκαδίας ή της Εύβοιας ή της Μεσσηνίας όπου βρέθηκαν και τα οστά του (Παυσ. 4.2.3). Κινητήρια δύναμη στην εξέλιξη της ιστορίας του Εύρυτου είναι η δεινότητά του στην τοξοβολία. Δάσκαλός του στην τέχνη αυτή υπήρξε ο πατέρας του Μελανέας, που υπήρξε τόσο ικανός τοξότης, ώστε θεωρήθηκε γιος του Απόλλωνα. Με τη σειρά του ο Εύρυτος μύησε τον Ηρακλή στην τοξοβολία. Σύμφωνα με μια παράδοση, ομηρική, ο Εύρυτος σκοτώθηκε εξαιτίας αυτής της δεξιότητάς του, για την οποία παινεύτηκε τόσο που έφτασε στο σημείο να προκαλέσει τον ίδιο τον Απόλλωνα σε αγώνα· κι εκείνος βέβαια τιμώρησε τον εγωισμό του στέλνοντάς τον στον θάνατο πριν γεράσει. (Όμ., Οδ. θ 223-228) Το τόξο του Εύρυτου το κληρονόμησε ο Ίφιτος που το έδωσε στον Οδυσσέα ως δώρο φιλοξενίας· ως αντίδωρο ο Οδυσσέας παραχώρησε στον νέο ένα δόρυ και ένα σπαθί. Με το τόξο αυτό σκότωσε ο Οδυσσέας τους μνηστήρες.

Αν και δάσκαλός του ο Εύρυτος, ο Ηρακλής μπήκε σε διαμάχη μαζί του για την κόρη του, Ιόλη. Πιο συγκεκριμένα: Σύμφωνα με τον Απολλόδωρο (2.6), ο Ηρακλής, αφού πραγματοποίησε τους άθλους του, πήγε στη Θήβα, όπου έδωσε τη Μεγάρα στον ανεψιό του Ιόλαο, γιατί, σύμφωνα με τον Διόδωρο (31.1), φοβόταν να κάνει ξανά παιδιά μαζί της εξαιτίας της συμφοράς που τους βρήκε, όταν σε κατάσταση μανίας σκότωσε τα παιδιά που ήδη είχαν αποκτήσει. Ζητούσε, λοιπόν, μια γυναίκα με την οποία θα μπορούσε να κάνει μαζί της παιδιά χωρίς να φοβάται. Τότε ήταν που πληροφορήθηκε ότι ο δάσκαλός του στο τόξο Εύρυτος είχε ορίσει ως έπαθλο την κόρη του Ιόλη γι’ αυτόν που θα νικούσε τον ίδιο και τα παιδιά του σε αγώνα τοξοβολίας. Ο ήρωας έφτασε στην Οιχαλία, πήρε μέρος στον αγώνα και ο μαθητής αποδείχθηκε καλύτερος από τον δάσκαλο και τους γιους του. Και ενώ η νίκη του, σύμφωνα με την εικαστική παράδοση^[1], γιορτάστηκε με ένα συμπόσιο, ο γάμος δεν έγινε, επειδή ο Εύρυτος και οι γιοι του αρνούνταν από φόβο μήπως ο Ηρακλής σκοτώσει τα παιδιά που θα αποκτούσαν όπως είχε κάνει και με τα παιδιά του από τη Μεγάρα. Ο μοναδικός που είχε αντίρρηση ήταν ο Ίφιτος, ο μεγαλύτερος από τους γιους του.

Μετά από λίγο καιρό, κλάπηκαν μερικά βόδια στην περιοχή της Οιχαλίας, μάλλον από τον Αυτόλυκο, τον κλέφτη γιο του κλέφτη θεού Ερμή, δάσκαλο του Ηρακλή στην τέχνη της πάλης. Ωστόσο, ο Εύρυτος υποψιάστηκε τον Ηρακλή. Επειδή όμως ο Ίφιτος δεν το πίστεψε, πήγε να συναντήσει τον Ηρακλή. Τον βρήκε κατά την επιστροφή του ήρωα από τις Φερές, αφού είχε σώσει την Άλκηστη που είχε πεθάνει στη θέση του Άδμητου, και του ζήτησε να ψάξουν μαζί για τα βόδια. Ο Ηρακλής το υποσχέθηκε και φιλοξένησε τον νέο που και στην περίπτωση του γάμου της Ιόλης τον είχε υποστηρίξει. Όμως ο Ηρακλής καταλήφθηκε πάλι από μανία, και έριξε τον νέο από τα τείχη της Τίρυνθας^[2]. Όταν συνήλθε, θέλησε να εξαγνιστεί από τον φόνο, πήγε, λοιπόν, στον Νηλέα, τον βασιλιά της Πύλου, φίλο όμως του Εύρυτου. Λόγω της φιλίας του Νηλέα με τον βασιλιά της Οιχαλίας, αρνήθηκε να αναλάβει τον καθαρμό του Ηρακλή και τον έδιωξε. Κι εκείνος κατέφυγε στις Αμύκλες, όπου εξαγνίστηκε από τον Δηίφοβο, τον γιο του Ιππόλυτου. Όμως ο καθαρμός αυτός δεν τον απάλλαξε από τον φόνο του υποστηρικτή και φίλου του Ίφιτου, μάλιστα καταλήφθηκε από φοβερή αρρώστια. Έτσι, πήγε στους Δελφούς προκειμένου να ζητήσει χρησμό πώς θα μπορούσε να απαλλαχτεί από τη νόσο. Και επειδή η Πυθία δεν του έδινε χρησμό, ο Ηρακλής, που σε κανονικές συνθήκες τιμούσε τον αδελφό του Απόλλωνα, εκτελούσε τις εντολές του και σεβόταν το μαντείο του, επιχείρησε να λαφυραγωγήσει τον ναό, να αρπάξει τον ιερό τρίποδα και να φτιάξει δικό του μαντείο στη Φενεό της Αρκαδίας. Εκεί τον περίμενε ο Απόλλωνας, και καθώς τα δύο αδέλφια από τον ίδιο πατέρα μονομαχούσαν μεταξύ τους, ο Δίας έριξε ανάμεσά τους κεραυνό, όπως είχε κάνει και στη διαμάχη του Ηρακλή με τον Κύκνο. Έτσι σταμάτησαν την αμάχη μεταξύ τους και ο Ηρακλής πήρε τον χρησμό που ήθελε, σύμφωνα με τον οποίο θα απαλλασσόταν από τη νόσο, αν τον πωλούσαν δούλο και υπηρετούσε δουλικά για τρία χρόνια, όπως είχε υπηρετήσει τον Ευρυσθέα. Το αντίτιμο από την πώλησή του έπρεπε να δοθεί στον Εύρυτο ως ικανοποίηση για τον φόνο του Ίφιτου — ο βασιλιάς πατέρας είχε ζητήσει τριάντα τάλαντα. Την πώληση ανέλαβε ο Ερμής· τον αγόρασε η Ομφάλη, κόρη του Ιάρδανου και βασίλισσα των Λυδών, που τότε λέγονταν Μαίονες, στην οποία άφησε την εξουσία πεθαίνοντας ο άνδρας της, ο Τμώλος. (Σύμφωνα με άλλους μυθογράφους η Ομφάλη ήταν ανύπαντρη.) Όταν πήγαν στον Εύρυτο τα χρήματα, εκείνος δεν τα δέχτηκε. Έτσι, όταν ο Ηρακλής έφτασε στην Τραχίνα, συγκέντρωσε στρατό για να επιτεθεί στην Οιχαλία, με σκοπό να τιμωρήσει τον Εύρυτο. Μαζί του πολέμησαν οι Αρκάδες και οι Μηλιείς από την Τραχίνα καθώς και οι Επικνημίδιοι Λοκροί. Σκότωσε τον Εύρυτο και τα παιδιά του, Τοξέα, Μολίονα και Κλυτίο και κυρίευσε την πόλη. Ύστερα έθαψε όσους από τους συμπολεμιστές του είχαν πεθάνει, λαφυραγώγησε την πόλη και πήρε αιχμάλωτη την Ιόλη. Σύμφωνα με μια εικαστική παράδοση από τον ζωγράφο της Σαπφώς, ο Ίφιτος πέθανε μαζί με τον Εύρυτο και τα άλλα του παιδιά μετά την επιστροφή του Ηρακλή από την Ομφάλη. Πρόκειται για μελανόμορφο αμφορέα (μετά το 500 π.Χ.) που βρίσκεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Μαδρίτης (10916). [Εικ. 1, 2, 3, 4, 5]

Υποσημειώσεις

1. Σε κορινθιακό κρατήρα (600-590 π.Χ.) απεικονίζεται αριστερά ο Εύρυτος, στη συνέχεια ο Ίφιτος και ο Ηρακλής, που συζητούν στα ανάκλινδρά τους· ανάμεσά τους βρίσκεται η Ιόλη (Λούβρο Ε 635).

2. Οι αδικαιολόγητα σκληρές πλευρές του Ηρακλή ίσως να οφείλονται σε πηγές που επιδίωκαν τη μειωτική παρουσίαση του ήρωα και μέσω αυτής των Δωριέων. Για μια διαφορετική εκδοχή βλ. Όμ., Οδ. θ 232-38.

Σχετικά λήμματα

ΑΔΜΗΤΟΣ, ΑΛΚΗΣΤΗ, ΑΠΟΛΛΩΝΑΣ, ΑΥΤΟΛΥΚΟΣ, ΕΡΜΗΣ, ΗΡΑΚΛΗΣ, ΙΟΛΑΟΣ, ΙΟΛΗ ή ΙΟΛΕΙΑ, ΙΦΙΤΟΣ, ΚΥΚΝΟΣ, ΜΕΓΑΡΑ, ΝΗΛΕΑΣ, ΟΜΦΑΛΗ, ΠΥΘΙΑ