Έντεχνα λαϊκά τραγούδια που δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια της Χούντας

Εδώ θα παρουσιαστούν Έντεχνα λαϊκά τραγούδια που δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια της Χούντας με έμμεσα μηνύματα κατά αυτής και τραγουδήθηκαν πολύ κατά τη διάρκεια της Eπταετίας (και όχι μόνο).

 

Κύκλος Τραγουδιών Ο Ήλιος και ο Χρόνος

Ο Μίκης Θεοδωράκης συνελήφθη τον Αύγουστο του 1967 και οδηγήθηκε στην Ασφάλεια, χωρίς να ξέρει τι θα του συμβεί. Ήτανε προετοιμασμένος για τα πάντα, ακόμα και για την εκτέλεσή του. Έτσι, τον Σεπτέμβριο εκείνης της χρονιάς έγραψε συνολικά 32 ποιήματα με τον τίτλο Ο ήλιος και ο χρόνος, από τα οποία μελοποιήθηκαν τα 15 από τον ίδιο. Παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά στο Παρίσι το 1971 στο Palais de Chaillot, με ερμηνευτές τη Μαρία Φαραντούρη, τον Αντώνη Καλογιάννη, τη Μαρία Δημητριάδη και τον Πέτρο Πανδή και τον Georges Wilson στον ρόλο του μεταφραστή για το γαλλικό κοινό.

Τα τραγούδια που μπορούν να τραγουδηθούν από μαθητές και μαθήτριες από το κύκλο τραγουδιών Ο ήλιος και ο χρόνος είναι τα εξής:

Γεια σου Ακρόπολη

 

Ο Χρόνος Διαλύεται

Έκτη Σεπτεμβρίου

Η οδοντοστοιχία του ήλιου

Όταν σταματήσει ο χρόνος

Ήλιε θα σε κοιτάξω στα Μάτια

Επάνω στο ξερό χώμα

 

Λίγο ακόμα

Πνευματική «συνέχεια» των ποιημάτων Ο Ήλιος και ο Χρόνος υπήρξε η δημιουργία του Επιφάνια-Αβέρωφ, (από το ποίημα του Γιώργου Σεφέρη Επιφάνια 1937) έργο που γεννήθηκε κατά τη μεταφορά του συνθέτη στις Φυλακές Αβέρωφ – όπου πιστός του σύντροφος στις δυσκολίες στάθηκε η ποίηση του Σεφέρη – και τελειοποιήθηκε κατά τον εκτοπισμό του στη Ζάτουνα Αρκαδίας. Το έργο αυτό όμως είναι εξαιρετικά δύσκολο ακόμα και για μαθητές/τριες δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Το μόνο τραγούδι που μπορεί να τραγουδηθεί είναι το Λίγο Ακόμα, το οποίο είναι μέρος του ποιητικού έργου του Γιώργου Σεφέρη του 1935 Μυθιστόρημα.

Το έργο αυτό παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο Παρίσι το 1971 στο Palais de Chaillot, μαζί με τον κύκλο τραγουδιών Ο Ήλιος και ο Χρόνος.

 

Κύκλος τραγουδιών Τα τραγούδια του Ανδρέα

Ο Κύκλος τραγουδιών Τα τραγούδια του Ανδρέα είναι γραμμένος από το Μίκη Θεοδωράκη (στίχοι και μουσική) στο Βραχάτι Κορινθίας το 1968 και αφιερωμένο στον Ανδρέα Λεντάκη, αγωνιστή του αντιδικτατορικού αγώνα. Αναφέρεται σε πραγματικά γεγονότα και κυρίως στα βασανιστήρια που υποβάλλονταν και ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Ανδρέας Λεντάκης κατά τη διάρκεια της Χούντας. Ηχογραφήθηκαν για πρώτη φορά στο Παρίσι το 1971.

Τα τραγούδια που μπορούν να τραγουδηθούν από μαθητές και μαθήτριες από το συγκεκριμένο κύκλο τραγουδιών είναι τα εξής:

Είμαστε δυο

Το σφαγείο

 

Κύκλος Τραγουδιών Τα τραγούδια του Αγώνα

Περιλαμβάνονται τραγούδια με κοινή θεματολογία τη θυσία των αγωνιστών στον αγώνα κατά της στρατιωτικής χούντας στην Ελλάδα. Ο Θεοδωράκης έγραψε τα τραγούδια αυτά κατά το διάστημα μεταξύ Οκτωβρίου του 1969 και Απριλίου 1970, στο Βραχάτι, όπου ήταν σε κατ’ οίκον περιορισμό, στη Ζάτουνα Αρκαδίας, όπου ήταν σε εξορία, και στις φυλακές του Ωρωπού Αττικής όπου ήταν κρατούμενος. Τα τραγούδια αυτά ηχογραφήθηκαν για πρώτη φορά στο Λονδίνο το 1971, με ερμηνευτές το Μίκη Θεοδωράκη, τη Μαρία Φαραντούρη, τη Μαρία Δημητριάδη και το Λάκη Καραλή.

Τα τραγούδια που μπορούν να τραγουδηθούν από μαθητές και μαθήτριες από το συγκεκριμένο κύκλο τραγουδιών είναι τα εξής:

Οι πρώτοι νεκροί (Πάλης Ξεκίνημα)

Οι στίχοι του τραγουδιού αυτού έχουν γραφτεί από τον Αλέκο Παναγούλη, ο οποίος συμμετείχε ενεργά στον αγώνα εναντίον της Χούντας και μεταξύ άλλων οργάνωσε την αποτυχημένη απόπειρα δολοφονίας του Γεωργίου Παπαδόπουλου τον Αύγουστο του 1968. Η μουσική του τραγουδιού αυτού έχει γραφτεί από το Μίκη Θεοδωράκη το 1970, όταν βρισκόταν στις φυλακές του Ωρωπού ως πολιτικός κρατούμενος της Χούντας. Το τραγούδι αυτό ερμηνεύτηκε από το Μίκη Θεοδωράκη, τη Μαρία Φαραντούρη.

Μην ξεχνάς τον Ωρωπό

Tο τραγούδι αυτό (στίχοι και μουσική) γράφτηκε το χρονικό διάστημα κατά το οποίο ο Μίκης Θεοδωράκης βρισκόταν έγκλειστος στις φυλακές Ωρωπού Αττικής, ως πολιτικός αντίπαλος της Χούντας. Από το 1979 ως σήμερα στο κτίριο αυτό στεγάζεται το πρώτο Γυμνάσιο Ωρωπού.

Ο Λεβέντης

Tο τραγούδι αυτό γράφτηκε το χρονικό διάστημα κατά το οποίο ο Μίκης Θεοδωράκης βρισκόταν έγκλειστος στις φυλακές Ωρωπού ως πολιτικός αντίπαλος της Χούντας. Οι στίχοι είναι του Νότη Περγιάλη. Το τραγούδι ερμηνεύτηκε από τη Μαρία Δημητριάδη

Διότι δεν συνεμμορφώθην.

Το τραγούδι αυτό γράφτηκε το καλοκαίρι του 1969 στη φυλακή από το Μίκη Θεοδωράκη και τραγουδιόταν στην τραπεζαρία των φυλακών από τους κρατούμενους.

Η αυλή

Οι στίχοι του τραγουδιού αυτού είναι του Μάνου Ελευθερίου

Στην Ελλάδα σήμερα

Οι στίχοι του τραγουδιού αυτού γράφτηκαν από τον Αλέκο Παναγούλη όταν αυτός βρισκόταν στις φυλακές του Μπογιατίου.

 

 

Στο Νικηφόρο Μανδηλαρά

Οι στίχοι του τραγουδιού αυτού γράφτηκαν από τον Αλέκο Παναγούλη. Ο Νικηφόρος Μανδηλαράς ήταν νομικός, δημοσιογράφος και εκδότης εφημερίδας. Λόγω της πολιτικής του δράσης σκοτώθηκε από το καθεστώς της Χούντας το Μάιο του 1967, καθώς προσπαθούσε να διαφύγει από την Ελλάδα.

 

Ποιος τη ζωή μου

Σε συνέντευξή του ο στιχουργός του τραγουδιού αυτού, Μάνος Ελευθερίου στην Κρυσταλλία Πατούλη αναφέρει τα εξής σχετικά με τους στίχους του τραγουδιού αυτού: «… Είχα στείλει τα τραγούδια στον Μίκη Θεοδωράκη, το Γενάρη 1971, νομίζω, στο Λονδίνο που έμενε τότε με τη Μαρία Δημητριάδη και από ότι μου έγραψε μετά η Μαρία, ο Μίκης μόλις τα έλαβε κάθισε και έγραψε τα τραγούδια αυθημερόν και συμπεριελήφθησαν μετά στο δίσκο «Τα τραγούδια του αγώνα». Αλλά ούτε θυμάμαι πως γράφτηκαν. Τίποτα δεν θυμάμαι. Ήταν δύσκολη εποχή, μέσα στη δικτατορία… Κι έχω καιρό να το ακούσω. Αλλά νομίζω ότι έχει αντίκτυπο στον κόσμο. Από ότι μου έλεγε ο Κατσιμίχας όποτε το τραγουδάνε το αποθεώνουν….» [Το τραγούδι αυτό έχει ερμηνευτεί και από τους Χάρη και Πάνο Κατσιμίχα το 2000 στη δισκογραφική τους δουλειά Τρύπιες Σημαίες]

 Ο Μάνος Ελευθερίου αναφέρει στην ίδια συνέντευξη σχετικά με το στίχο «που πήγε αυτός που ξέρει να μιλά» τα εξής: «… Ήταν αυτοί οι άνθρωποι που μπορούσαν να κάνουνε κάτι και εξαφανίστηκαν. Αν είχαν τη δυνατότητα και τις ευκαιρίες να αναδειχτούν σε ηγετικές μορφές θα μπορούσαν να βοηθήσουν. Πρέπει να υπάρχουν τέτοιοι άνθρωποι. Όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και τις ευρωπαϊκές χώρες. Για παράδειγμα, είχα γνωρίσει κάποιον εκείνα τα χρόνια που το έγραψα, ο οποίος θα γινόταν μεγάλη προσωπικότητα αλλά πέθανε στα 28 του χρόνια. Ήταν και γι αυτόν αυτός ο στίχος. Θα γινόταν πολύ σημαντικός κριτικός βιβλίων, συγγραφέων, ήταν μεγάλη μορφή… Αλλά αλλιώς τα είχε κανονίσει ο Πανάγαθος και τον πήρε κοντά του (τα λέμε… έτσι όπως τα λέει και πολύς κόσμος)…» .

Ομπρός βοηθάτε να σηκώσουμε τον ήλιο

Το τραγούδι αυτό, σε στίχους Άγγελου Σικελιανού και μουσική Μίκη Θεοδωράκη είναι απόσπασμα από το λαϊκό ορατόριο Πνευματικό Εμβατήριο. Ο Μίκης Θεοδωράκης έγραψε τη μουσική του έργου αυτού όσο ήταν εξόριστος στη Ζάτουνα Αρκαδίας το 1969. Παρουσιάστηκε για πρώτη φορά (όπου και ηχογραφήθηκε) στο Λονδίνο στην αίθουσα Royal Albert Hall το 1970 με ερμηνευτές τους Αντώνη Καλογιάννη, Μαρία Φαραντούρη και Γιάννη Θεοχάρη.

Ο Μίκης Θεοδωράκης αναφέρει σχετικά με τη σύνθεση αυτού του τραγουδιού τα εξής: «…Ο Σικελιανός είναι ένας θεός που κατέβηκε από τον Παρνασσό και ήρθε να ζήσει ανάμεσά μας για να μας πει αυτά τα οποία δεν τ’ ακούσαμε τότε· ότι, αυτή είναι η ουσία σου, Έλληνα· μην κοιτάζεις την τραγική ζωή σου, την πείνα σου, την ασχήμια σου, που είναι αποτέλεσμα των στερήσεων που άλλοι σου έχουν επιβάλει· μέσα σου είσαι ωραίος, είσαι μεγάλος, είσαι κληρονόμος αυτής της ομορφιάς, κι εγώ την παίρνω και στη δίνω. Είχε αυτό το τεράστιο όραμα μέσα του. Δεν μπόρεσε φυσικά να το ολοκληρώσει… Εγώ, όταν ήμουν στη Ζάτουνα και διάβαζα στίχους του, νόμιζα ότι είχαν γραφτεί για εκείνη ακριβώς την εποχή. Και, θυμάμαι, όταν συνέθετα το “Πνευματικό Εμβατήριο”, είχαμε τέτοια επίγνωση του τι κάνουμε, που η γυναίκα μου μου έλεγε “τελείωσέ το γρήγορα να το στείλεις να το ακούσουν οι Έλληνες“.

Ήταν Χριστούγεννα και η γυναίκα μου μαζί με τα παιδιά έφυγαν για την Αθήνα κι έμεινα μόνος – απομονώθηκα γιατί έγραφα το “Πνευματικό Εμβατήριο”. Έξω είχε ενάμισι μέτρο χιόνι. Κάποιος καλός χωρικός εκεί, ο Λάμπρος Μπιτούνης, μου έφερνε με την άδεια της Χωροφυλακής σούπα και φαγητό. Οι φρουροί απ’ έξω κρύωναν και φώναζαν “Κύριε Μίκη, δεν θα βγείτε για βόλτα;”· λέω “γράφω μουσική”. Τελικά, σε μια άγρια καταιγίδα μπήκαν κι αυτοί μέσα -που ήταν απαγορευμένο μπας και τους χαλάσω. Είχα μια σόμπα, είχα τσικουδιά, καρύδια, λέω “παιδιά, φάτε, πιείτε, αλλά αφήστε με να τελειώσω”. Έγραφα λοιπόν το Ομπρός βοηθάτε να σηκώσουμε τον ήλιο πάνω απ’ την Ελλάδα… Το συνέθετα, έβαζα τις συγχορδίες, το τραγουδούσα στο πιάνο· αυτοί πίνανε τσικουδιά· κάποια στιγμή σηκωθήκανε κι άρχισαν να τραγουδούν κι αυτοί μαζί μου. Τέλειωσα, γιατί ήταν στο τέλος του αυτό. Σηκώνομαι, πίνω κι εγώ τσικουδιές, λέει “πάμε στο καφενείο”. Λέω “είναι ώρα απαγορευμένη”, “δε μας νοιάζει”, λένε, “πάμε. Τώρα εδώ εμείς έχουμε απογειωθεί!” Κι όπως ήμασταν έτσι κόκκινοι, γεμάτοι τσίπουρο, πάμε στο καφενείο. Ήταν γεμάτο χωροφύλακες -είχα 18 φρουρούς και δύο υπαξιωματικούς- και χωρικούς, γεμάτο καπνούς, μία σόμπα, πίνανε όλοι, ζέστη, δεν περίμεναν να με δουν. Μόλις μπαίνουμε μέσα, ένας χωροφύλακας -καλή του ώρα- άρχισε να λέει: “Ομπρός, βοηθάτε να σηκώσουμε τον ήλιο πάνω απ’ την Ελλάδα“. Του λέω “τρελάθηκες;” λέει “πάμε σπίτι όλοι, να σας παίξει ο Μίκης το καινούργιο του τραγούδι”. Κι όπως είμαστε, ξαναπήγαμε σπίτι απάνω, κι έτσι έγινε η πρώτη συναυλία του έργου με ακροατήριο τους φρουρούς μου…

Αυτός ο στίχος έβλεπα ότι περνούσε μέσα από το πετσί τους, μέσα από τα σπλάχνα τους και τα αναστάτωνε και γούρλωναν τα μάτια… Εκεί πάνω φρουροί και φρουρούμενοι ήταν ένα πράγμα· ήμασταν Έλληνες όλοι. Η Ελλάδα· αυτός ο πόνος αυτής της κακορίζικης, της φτωχής πατρίδας, που όλοι την αγαπούν… » [Αγγελικόπουλος, Βασίλης (1997), «Μουσικές για τον Σικελιανό», εφημερίδα Καθημερινή ένθετο Επτά Ημέρες, 6 Ιουλίου 1997].

 

Έντιμο Αίμα ( Τα Παιδιά)

Οι στίχοι του τραγουδιού αυτού είναι του Οδυσσέα Ελύτη και η μουσική του Γιάννη Μαρκόπουλου. Κυκλοφόρησε το 1969 ερμηνευμένο από τη Μαρία Δημητριάδη.