Έντεχνα λαϊκά τραγούδια που δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια της Χούντας (συνέχεια)
Εδώ θα παρουσιαστούν Έντεχνα λαϊκά τραγούδια που δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια της Χούντας με έμμεσα μηνύματα κατά αυτής και τραγουδήθηκαν πολύ κατά τη διάρκεια της Eπταετίας (και όχι μόνο).
Κύκλος Τραγουδιών Ελεύθεροι Πολιορκημένοι
Το 1971 γράφτηκε ο κύκλος τραγουδιών Ελεύθεροι Πολιορκημένοι σε στίχους του Παναγιώτη Παναγιωτούνη και μουσική της Τερψιχόρης Παπαστεφάνου. Ο συγκεκριμένος κύκλος τραγουδιών έχει μεν θέμα την πολιορκία του Μεσολογγίου, αλλά σε αυτή υποβόσκουν έντονα μηνύματα κατά της Χούντας. Τα τραγούδια ερμήνευσαν η Δανάη Μπαρμπούτη, η χορωδία Τρικάλων και ο Γιάννης Μπογδάνος.
Δεν υπάρχει ο θάνατος
Οι στίχοι του τραγουδιού αυτού είναι του Γιάννη Νεγρεπόντη και η μουσική του Χρήστου Λεοντή. Κυκλοφόρησε το 1971 ερμηνευμένο από το Γιώργο Φωτόπουλο.
Μίλα μου για τη λευτεριά
Το 1971 ανέβηκε η θεατρική παράσταση Ο Δρόμος σε κείμενα του Λευτέρη Παπαδόπουλου και μουσική του Μίμη Πλέσσα με θέμα την περίοδο 1940-1941, τον ιταλικό φασισμό και τη γερμανική κατοχή. Η παράσταση διακόπηκε τέσσερις μήνες μετά την πρεμιέρα της από το καθεστώς της Χούντας με συνοπτικές διαδικασίες, θεωρώντας ότι σε αυτή υπάρχουν αντιδικτατορικά μηνύματα. Το σύνολο των τραγουδιών της θεατρικής αυτής παράστασης κυκλοφόρησαν τον Οκτώβριο του 1974 υπό τον τίτλο Μίλα μου για τη λευτεριά με ερμηνευτές το Γιάννη Πουλόπουλο και τη Ρένα Κουμιώτη.
Τα τραγούδια που θα μπορούσαν να τραγουδηθούν από μαθητές και μαθήτριες από αυτή τη δουλειά είναι τα εξής:
Αυτόν τον ουρανό
{youtube}swGQ-4GhxUA{/youtube}
Φεγγάρι μου φυλακισμένο
Μίλα μου για τη λευτεριά
Έξι άντρες
Οι τελευταίες μέρες
Αχ χελιδόνι μου
Το τραγούδι αυτό είναι προϊόν μίας συζήτησης που είχαν ο Γιώργος Νταλάρας και ο Μάνος Λοΐζος, το 1971. Λίγες μέρες μετά τη συζήτηση αυτή ο Μάνος Λοΐζος τηλεφώνησε στο Γιώργο Νταλάρα καλώντας τον σπίτι του για ν’ ακούσει κάτι. Αυτό το «κάτι» ήταν το τραγούδι Αχ χελιδόνι μου σε στίχους Λευτέρη Παπαδόπουλου [Παπαδόπουλος, Λευτέρης (2000), Τα Τραγούδια μου, Αθήνα: Κάκτος]. Ο Γιώργος Νταλάρας κατενθουσιάστηκε με το τραγούδι αυτό, το οποίο και ηχογράφησε.
Παρά το γεγονός ότι οι στίχοι του τραγουδιού αυτού περιγράφουν τόσο παραστατικά κι εμφατικά τα δύσκολα χρόνια που βίωνε εκείνα τα χρόνια η Ελλάδα υπό τον δικτατορικό ζυγό, το τραγούδι δεν αντιμετώπισε κανένα πρόβλημα με τη χουντική λογοκρισία.
Κύκλος Τραγουδιών 18 Λιανοτράγουδα της Πικρής Πατρίδας
Σύμφωνα με τον ποιητή Γιάννη Ρίτσο γράφτηκαν σχεδόν όλα (και συγκεκριμένα τα 16 από τα 18 τετράστιχα) μέσα σε μια μέρα. Ήταν Σεπτέμβρης του 1968 κι ο εξόριστος στο Παρθένι της Λέρου, Γιάννης Ρίτσος, αποφάσισε να γράψει νέα ποιήματα -ύστερα από παράκληση του Μίκη Θεοδωράκη να μελοποιήσει ανέκδοτο δικό του υλικό. Τα Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδα είναι αφιερωμένα στον Μίκη Θεοδωράκη, ο οποίος τα μελοποίησε στο Παρίσι κατά την περίοδο 1971-1973.
Η πρώτη παρουσίαση των τραγουδιών αυτών έγινε στις 17 Ιανουαρίου 1973 στο Λονδίνο στην αίθουσα Royal Albert’s Hall σε ερμηνείες των: Μαρία Φαραντούρη, Πέτρο Πανδή, Αφροδίτη Μάνου, Αχιλλέα Κωστούλη και τον ίδιο το συνθέτη.
Η πρώτη ηχογράφηση του κύκλου αυτού τραγουδιών έγινε το 1973 στο Παρίσι με τους/τις ίδιους/ες ερμηνευτές/τριες και κυκλοφόρησε στην Γαλλία την ίδια χρονιά από την EMI France.
Παράλληλα ηχογραφήθηκε και στην Ελλάδα, κατά τη διάρκεια της Χούντας, κρυφά, σε ερμηνεία Γιώργου Νταλάρα και Άννας Βίσση. Σχετικά με την ηχογράφηση αυτή ο Μίκης Θεοδωράκης αναφέρει τα εξής [Ιδέ ένθετο της κασετίνας Ο Μουσικός Κόσμος του Μίκη Θεοδωράκη]: «…Νομίζω ότι στα μέσα του 1972 ήρθε ο Γιώργος Νταλάρας στο Παρίσι μαζί με τον Αχιλλέα Θεοφίλου. Θυμάμαι μια ολόκληρη μέρα που τους έπαιζα και τραγουδούσα τα νέα μου τραγούδια και ανάμεσά τους τα Λιανοτράγουδα. Τότε τα πρωτάκουσε και μαζί με την εταιρεία αποφάσισαν να τα κυκλοφορήσουν παρά την απαγόρευση. Πρέπει να σημειωθεί ότι την εποχή εκείνη ξέσπασαν τα γεγονότα στο Πολυτεχνείο, οπότε η απαγόρευση της μουσικής μου από τη Χούντα, που ίσχυε πάντα, έγινε ακόμα πιο αυστηρή. Ήταν ένα τόλμημα να ηχογραφήσουν και να κυκλοφορήσουν αυτό το έργο κάτω από τη μύτη της σπαρασσόμενης Χούντας. Γι' αυτό κι εγώ, εξόριστος ακόμα, υποδέχτηκα αυτή την πράξη με συγκίνηση και ευγνωμοσύνη. Το ίδιο εξακολουθώ να αισθάνομαι και σήμερα. Τους ευχαριστώ»
Με την πτώση της χούντας κυκλοφόρησαν στην Ελλάδα πρώτα η έκδοση με τους Γιώργο Νταλάρα και Άννα Βίσση και μετά η έκδοση με τους: Μαρία Φαραντούρη, Πέτρο Πανδή, Αφροδίτη Μάνου και Αχιλλέα Κωστούλη. Λίγους μήνες αργότερα κυκλοφόρησε και τρίτη έκδοση του έργου με τους: Μαρία Δημητριάδη, Ελένη Βιτάλη, Κ. Καμένο, Σ. Πασπαράκη και Σ. Κρυστάλη.
Τα τραγούδια που μπορούν να τραγουδηθούν από μαθητές και μαθήτριες από το συγκεκριμένο κύκλο τραγουδιών είναι τα εξής:
Κουβέντα μ’ ένα λουλούδι
Λαός
Αυγή
Λιγνά κορίτσια
Εδώ το φως.
Το χτίσιμo.
Κύκλος Τραγουδιών Η Μεγάλη Αγρύπνια
Πρόκειται για το μοναδικό κύκλο τραγουδιών της Ελένης Καραΐνδρου, σε ποίηση Κώστα Γεωργουσόπουλου (με το φιλολογικό ψευδώνυμο Kώστας Μύρης).
Η Ελένη Καραΐνδρου και η Μαρία Φαραντούρη συναντήθηκαν στο Παρίσι (όπου σπούδαζε η Ελένη Καραΐνδρου) όπου η Μαρία Φαραντούρη της ζήτησε να μελοποιήσει μία σειρά ποιημάτων του Κώστα Μύρη / Κώστα Γεωργουσόπουλου. Το αποτέλεσμα ήταν η δημιουργία του εν λόγω κύκλου τραγουδιών.
Το μουσικό μέρος ηχογραφήθηκε στην Ελλάδα την εποχή της δικτατορίας και στη συνέχεια εστάλη κρυφά στο Λονδίνο, όπου ζούσε η Μαρία Φαραντούρη, για να προσθέσει τη φωνή της. Κυκλοφόρησε το 1975.
Το ακόλουθο τραγούδι από το συγκεκριμένο κύκλο τραγουδιών μπορεί να τραγουδηθεί από μαθητές/τριες :
Τα Ελληνόπουλα
Γεννήθηκα.
Το τραγούδι αυτό σε στίχους Κώστα Γεωργουσόπουλου (με το φιλολογικό ψευδώνυμο Kώστας Μύρης) και μουσική Γιάννη Μαρκόπουλου κυκλοφόρησε το 1972.
Ταυτότητα νεκρού.
Οι στίχοι του τραγουδιού αυτού είναι της Κωστούλας Μητροπούλου και η μουσική του Ανακρέοντα Παπαγεωργίου. Η Κωστούλα Μητροπούλου έγραψε το ποιητικό κείμενο για τον Κώστα που σκοτώθηκε στα κάγκελα του Πολυτεχνείου κατά τη διάρκεια της εξέγερσης, το οποίο υπάρχει στην ποιητική συλλογή Το χρονικό των τριών ημερών. Μελοποιήθηκε και ηχογραφήθηκε στα κρυφά [Νταλούκας, Μ. (2012). Ελληνικό Ροκ. Ιστορία της νεανικής κουλτούρας από τη γενιά του Χάους μέχρι το θάνατο του Παύλου Σιδηρόπουλου. 1945-1990. Αθήνα: Άγκυρα.] με ερμηνεύτρια την Έλενα Ναθαναήλ.
Κύκλος Τραγουδιών Τα τραγούδια του Δρόμου
Η δισκογραφική δουλειά Τα τραγούδια του δρόμου σε μουσική του Μάνου Λοΐζου και στίχους Κωστούλας Μητροπούλου, Λευτέρη Παπαδόπουλου και Μάνου Λοΐζου. Τα τραγούδια της συγκεκριμένης δισκογραφικής δουλειάς τραγουδήθηκαν πολύ κατά τη διάρκεια της Χούντας και ηχογραφήθηκαν το Νοέμβριο του 1974.
Τ’ ακορντεόν
Οι στίχοι του τραγουδιού αυτού έχουν γραφτεί από το Γιάννη Νεγρεπόντη. Το τραγούδι ερμηνεύτηκε από τον ίδιο το συνθέτη.
Ο δρόμος.
Οι στίχοι του τραγουδιού αυτού έχουν γραφτεί από τη λογοτέχνιδα Κωστούλα Μητροπούλου. Το τραγούδι αυτό ερμηνεύτηκε από τον ίδιο το συνθέτη.
O στρατιώτης
Οι στίχοι του τραγουδιού αυτού έχουν γραφτεί από την Κωστούλα Μητροπούλου. Το τραγούδι αυτό ερμηνεύτηκε από τον Βασίλη Παπακωνσταντίνου. Ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου ήταν «ανακάλυψη» του Μίκη Θεοδωράκη και όταν τον πήγε στη δισκογραφική εταιρία που συνεργαζόταν τότε, τη Minos, ζήτησε να τον ακούσει και ο Μάνος Λοΐζος, ο οποίος του έδωσε να τραγουδήσει μεταξύ άλλων και αυτό το τραγούδι [Σούσης Ισαάκ (2007), Μάνος Λοΐζος, Μία μέρα ζωής, Αθήνα: Ιανός].
Μη με ρωτάς
Οι στίχοι του τραγουδιού αυτού έχουν γραφτεί από το Λευτέρη Παπαδόπουλο. Το τραγούδι αυτό ερμηνεύτηκε από τον ίδιο το συνθέτη
Ο Μέρμηγκας
Και οι στίχοι και η μουσική του τραγουδιού αυτού έχουν γραφτεί από το Μάνο Λοΐζο. Το τραγούδι αυτό ερμηνεύτηκε από τον ίδιο τον συνθέτη.
Συρματοπλέγματα
Οι στίχοι του τραγουδιού αυτού έχουν γραφτεί από το Λευτέρη Παπαδόπουλο. Το τραγούδι αυτό ερμηνεύτηκε από την Αλέκα Αλιμπέρτη. Την εποχή των ηχογραφήσεων του άλμπουμ (Νοέμβριος 1974), ο στενός φίλος, συνεργάτης και κουμπάρος του Μάνου, Λευτέρης Παπαδόπουλος, επέμενε ότι τα τραγούδια που δόθηκαν στην Αλιμπέρτη έπρεπε να τα είχε πει η Χάρις Αλεξίου. Ο Λοΐζος όμως του έλεγε ότι αυτή ήταν μια φωνή «νυχτερινού κέντρου» κι ότι ο ίδιος προσπαθούσε να ξεφύγει από τέτοιες. Τελικά το τραγούδι αυτό ηχογραφήθηκε και με τη Χάρις Αλεξίου το 1980 [Σούσης Ισαάκ (2007), Μάνος Λοΐζος, Μία μέρα ζωής, Αθήνα: Ιανός].
Δώδεκα παιδιά
Αυτό το τραγούδι, σε στίχους του Δημήτρη Χριστοδούλου, γράφτηκε για τους 12 φοιτητές της Α.Σ.Ο.Ε.Ε. που τον Φεβρουάριο του 1973 παραπέμφθηκαν στο Πειθαρχικό επειδή συνέταξαν υπόμνημα μεταρρυθμίσεων για τη Σχολή τους. Συγκεντρώθηκαν 500 φοιτητές στο προαύλιο της Α.Σ.Ο.Ε.Ε. σε ένδειξη συμπαράστασης για τους 12 φοιτητές [Σούσης Ισαάκ (2007), Μάνος Λοΐζος, Μία μέρα ζωής, Αθήνα: Ιανός].
Μπήκαν στην πόλη οι οχτροί
Το τραγούδι αυτό, σε μουσική Γιάννη Μαρκόπουλου και στίχους Γιώργου Σκούρτη γράφτηκε για τη θεατρική παράσταση του Γιώργου Σκούρτη Οι Μουσικοί το οποίο ανέβασε ο Κάρολος Κουν το 1972. Ερμηνεύτηκε από τον αείμνηστο Νίκο Ξυλούρη.
Η θεία Μάρω
Το τραγούδι αυτό γράφτηκε από το Διονύση Σαββόπουλο, το 1967, φυλακισμένος από το καθεστώς της Χούντας. Ο αρχικός τίτλος του τραγουδιού ήταν Η θεία Μάνου, αλλά ο τίτλος άλλαξε λόγω της λογοκρισίας. Ο Διονύσης Σαββόπουλος εξηγεί ποια είναι η θεία Μάνου: «Η Θεία Μάνου είναι υπαρκτό πρόσωπο, ήτανε κρατούμενη μεγαλύτερης ηλικίας από μας -που ήμασταν νέα παιδιά- και λόγω πείρας, επειδή είχε φυλακιστεί πολλάκις -ήταν μέλος του ΚΚΕ η θεία Μάνου- κυριολεκτικώς μας περιέθαλψε, μας ενθάρρυνε και μας έδινε συμβουλές για το πώς να τα βγάλουμε πέρα μέσα στη φυλακή. Τη σκέφτομαι πάντα με μεγάλη αγάπη». Για λόγους λογοκρισίας ο αρχικός στίχος «στην υγρή μας φυλακή» έγινε «στην υγρή μας την αυλή», ο αρχικός στίχος «κλαιν ακόμα κι οι φρουροί» έγινε «κλαιν ακόμα κι οι σκληροί» [Σαββόπουλος Διονύσης, Οι δίσκοι].
Θαλασσογραφία
Το τραγούδι αυτό γράφτηκε από το Διονύση Σαββόπουλο, το 1967, φυλακισμένος από το καθεστώς της Χούντας. Ο ίδιος ο συνθέτης το χαρακτηρίζει τραγούδι φυγής και πράγματι το περιεχόμενο τον στίχων του φαίνεται να αφορά την αναζήτηση μιας απροσδιόριστης ελευθερίας, πέρα από τα συγκεκριμένα πολιτικά όρια της εποχής. Ελευθερία περισσότερο μιας ποιητικής ουτοπίας, που παραπέμπει έντονα στο κίνημα των Μπήτνικς και τον χιπισμό [Σαββόπουλος Διονύσης, Οι δίσκοι].
Ωδή στον Γεώργιο Καραϊσκάκη
Το τραγούδι αυτό γράφτηκε την εποχή που ο Διονύσης Σαββόπουλος βρισκόταν στο Μιλάνο. Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι το 1967, ο Διονύσης Σαββόπουλος συλλαμβάνεται και ανακρίνεται από την αστυνομία. Αν και αφήνεται ελεύθερος, αντιμετωπίζει αρκετά προβλήματα με τη δουλειά του σε όλα τα επίπεδα και έτσι παίρνει την απόφαση να ταξιδέψει στο Παρίσι με τη σύντροφό του Άσπα. Μετά κάποιους μήνες στο Παρίσι, μεταβαίνει με οτοστόπ μέχρι το Μιλάνο μαζί με την εγκυμονούσα σύζυγό του και από εκεί, μετά από ένα μικρό χρονικό διάστημα, επιστρέφει ξανά στην Ελλάδα [Λιάβας, Λάμπρος & Τζαμτζής, Γιώργος (2009). Διονύσης Σαββόπουλος. Του ’60 οι εκδρομείς, Αθήνα: Sui Generis σελ. 7-8.].
Η «Ωδή στον Γεώργιο Καραϊσκάκη», αρχικά είχε γραφτεί για τον Τσε Γκεβάρα, το διαχρονικό ίνδαλμα των απανταχού επαναστατών: «Το τραγούδι ήταν γραμμένο στην αρχή για τον Τσε, αλλά μετά το ξαναδούλεψα για να μπορέσω να αντιμετωπίσω τη λογοκρισία και νομίζω ότι δεν θα δυσαρεστηθεί ο στρατηγός Καραϊσκάκης που τον δάνεισα στον Τσε, ούτε και το ανάποδο, ο ένας περιέχει τον άλλο κατά κάποιο τρόπο. Νομίζω γράφτηκε και τελευταίο στη σειρά, στο Μιλάνο» [Σαββόπουλος Διονύσης, Οι δίσκοι].
Στο τραγούδι αυτό, ο Διονύσης Σαββόπουλος μυθοποιεί τον ήρωα, μέσα σε μία εξιδανικευμένη αχλύ κοσμογονίας, μέσα στην οποία, ο ίδιος, ως προσκυνητής, προβάλλει μία βαθιά υπαρξιακή αγωνία. Η αναφορά στα πρόσωπα (Τσε Γκεβάρα – Γεώργιος Καραϊσκάκης) μοιάζει εκτός Ιστορίας και εκφράζει με μια πιο προσωπική αγωνία του τραγουδοποιού. Οι δύο φαινομενικά ετερόκλητοι ήρωες (Γ. Καραϊσκάκης, Τσε Γκεβάρα) ανακαλούνται ως σύμβολα μιας προσωπικής επανάστασης. Τα χαρακτηριστικά της επανάστασης αυτής ηθελημένα δεν προσδιορίζονται, προκειμένου να αναδειχτεί η αρετή της προσήλωσης σε μια Ιδέα και της αυτοθυσίας. Αν η φιγούρα του Τσε Γκεβάρα παραπέμπει σε μια συγκεκριμένη πολιτική ιδεολογία, η «συγκατοίκηση» που προέκυψε με τον Γεώργιο Καραϊσκάκη αναδεικνύει την υπαρξιακή αγωνία που διακατέχει κάθε στρατευμένο επαναστάτη που πιστεύει στην ελευθερία [Καράμπελας, Δημήτρης (2003). Διονύσης Σαββόπουλος: ποιητική, παράδοση, πνεύμα, Αθήνα: Μεταίχμιο σσ.63-66].
Άγγελος εξάγγελος
Το τραγούδι αυτό αποτελεί αποκύημα της επίδρασης της μουσικής του Bob Dylan στο Διονύση Σαββόπουλο. Η μουσική του τραγουδιού αυτού είναι αυτή του τραγουδιού Wicked Messenger του Bob Dylan και οι στίχοι του Διονύση Σαββόπουλου, οι οποίοι αποδίδουν ελεύθερα τους στίχους του πρωτότυπου τραγουδιού. Ενώ οι στίχοι του Bob Dylan είναι άμεσα επηρεασμένοι από την Αγία Γραφή, την οποία και ο ίδιος μελετούσε, o συμβολισμός και η πολιτική αναφορά των ελληνικών στίχων, αν και καλυμμένη, είναι σαφής στους στίχους του Διονύση Σαββόπουλου. Ηχογραφήθηκε το 1972. Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι ο Διονύσης Σαββόπουλος φυλακίστηκε τον Αύγουστο και τον Σεπτέμβριο του 1967 από το καθεστώς της Χούντας.
Ο βασικός ήρωας, ως εξωγενής παρουσία, έρχεται αντιμέτωπος με ένα συγκροτημένο κοινωνικό περιβάλλον, το οποίο γίνεται εμμέσως αντικείμενο κριτικής. Εδώ η αλληγορία φαίνεται να αγγίζει το ζήτημα των σχέσεων μεταξύ των πολιτικών και της κοινωνίας. Σε αντίθεση με την στερεότυπη κριτική, που καταγγέλλει την υποκρισία και το ψέμα της μίας πλευράς, εδώ επισημαίνεται η ανάγκη των ανθρώπων να συμβιβάζονται με αυτό, αν και γνωρίζουν το λάθος της επιλογής. Όσον αφορά την πολιτική του διάσταση, το τραγούδι αυτό αποτελεί κομβικό σημείο στο έργο του Σαββόπουλου, αν και δεν είναι δικό του δημιούργημα. Εδώ γίνεται σαφές ότι το «λάθος» δεν έχει να κάνει με την επιλογή ως ιδεολογική ή πολιτική θέση, αλλά ως πράξη υποταγής στο «εύκολο». Με την αποποίηση της ανάγκης να αναπροσδιορίζει κανείς ανά πάσα στιγμή την ύπαρξή του, κόντρα και στις ίδιες του τις επιλογές ακόμα [Ηλιόπουλος, Παναγιώτης (2014). Το Πολιτικό τραγούδι την περίοδο 1960-1989. Η περίπτωση του Διονύση Σαββόπουλου. Αδημοσίευτη πτυχιακή εργασία. Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Ηπείρου, Σχολή Καλλιτεχνικών Σπουδών, Τμήμα Λαϊκής και Παραδοσιακής Μουσικής. Σελίδες 33-34].
Δημοσθένους λέξις
Το τραγούδι αυτό γράφτηκε το χρονικό διάστημα που ο Διονύσης Σαββόπουλος ήταν στη φυλακή από το καθεστώς της Χούντας(τον Αύγουστο και τον Σεπτέμβριο του 1967), αλλά ηχογραφήθηκε το 1972. Η αρχική ονομασία του ήταν Εμβατήριο για μετέωρο φυλακισμένο, αλλά αργότερα το μετέτρεψε σε «Δημοσθένους λέξις», παρομοιάζοντας την προσωπική του κατάσταση μέσα από αυτή του βραδύγλωσσου ρήτορα Δημοσθένη [Σαββόπουλος, Διονύσης (1983) Τα λόγια από τα τραγούδια Αθήνα: Ίκαρος σελ. 87-88]. Στην ουσία του, το τραγούδι διαπραγματεύεται τη μοναχικότητα της ύπαρξης και της προσωπικής αναζήτησης της ελευθερίας, είτε ο άνθρωπος βρίσκεται φυλακισμένος σε πραγματικό κελί είτε όχι. Ο Σαββόπουλος δίνει μεταφορική διάσταση στις έννοιες «φυλακή» και «ελευθερία», εκφράζοντας την εσωτερική πάλη για την ελευθερία του πνεύματος [Καράμπελας, Δημήτρης (2003). Διονύσης Σαββόπουλος: ποιητική, παράδοση, πνεύμα, Αθήνα: Μεταίχμιο σελ. 90-93].
Προσκύνημα
Στα χρόνια της δικτατορίας πολλοί καλλιτέχνες αντιστέκονταν με το έργο και τα τραγούδια τους. Μία τέτοια παράσταση που έγραψε ιστορία εκείνη την εποχή ήταν η θεατρική παράσταση Το μεγάλο μας τσίρκο του Ιάκωβου Καμπανέλλη.
Η μουσική της παράστασης αυτής γράφτηκε από τον Σταύρο Ξαρχάκο. Η πρεμιέρα του έργου αυτού έγινε στις 22 Ιουνίου 1973. Σκηνοθέτης ήταν ο Κώστας Καζάκος και έπαιζαν μεταξύ άλλων η Τζένη Καρέζη και ο Διονύσης Παπαγιαννόπουλος. Τα σκηνικά ήταν του Ευγένιου Σπαθάρη.
Το έργο ήταν μία αναδρομή της ελληνικής ιστορίας από την Τουρκοκρατία και τη βασιλεία του Όθωνα μέχρι το 1940 και τα τότε επίκαιρα γεγονότα.
Η παράσταση συνδέθηκε πολύ με τα γεγονότα του Πολυτεχνείου. Μάλιστα τα πανό που χρησιμοποιούσαμε στην παράσταση στην σκηνή του διαλόγου του λαού με το παλάτι για το Σύνταγμα το Σεπτέμβρη του 1843, είχαν μεταφερθεί ακριβώς απέναντι στην πύλη του Πολυτεχνείου. Τα συνθήματα που ακούγονταν στην εν λόγω παράσταση «Ψωμί - Παιδεία - Ελευθερία» και το «Φωνή Λαού - Οργή Θεού» ακούγονταν από τους φοιτητές του Πολυτεχνείου.
Το Μεγάλο μας τσίρκο είχε μεγάλη απήχηση στο αθηναϊκό κοινό, και λόγω της μεγάλης προσέλευσης των θεατών οι παραστάσεις στο “Αθήναιον” χαρακτηρίστηκαν εκ των υστέρων ως οι μαζικότερες – μέχρι το Πολυτεχνείο – πολιτικές συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας. Σύντομα οι λογοκριτές της χούντας κατάλαβαν ότι το έργο δεν ήταν μια απλή κωμωδία αλλά περνούσε στον κόσμο αντιδικτατορικά μηνύματα και σταμάτησαν τις παραστάσεις. Οι πρωταγωνιστές του έργου συνελήφθησαν και η Τζένη Καρέζη κλείστηκε στη φυλακή για τρεις μήνες. Το έργο ανέβηκε ξανά από τον ίδιο θίασο μετά την πτώση της χούντας σε Αθήνα και περιφέρεια και γνώρισε και πάλι τεράστια επιτυχία.
Που πάνε εκείνα τα παιδιά;
Οι στίχοι του τραγουδιού αυτού είναι του Πυθαγόρα [Παπασταματίου] και η μουσική του Στέλιου Βλαβιανού. Το τραγούδι αυτό ερμηνεύτηκε από τη Μαρινέλλα. Κυκλοφόρησε σε δίσκο 45 στροφών το 1973 και συμπεριλαμβάνεται στη δισκογραφική δουλειά της Μαρινέλλας Μαρινέλλα για Πάντα του 1975.
Οι Ληστές
Οι στίχοι του τραγουδιού αυτού είναι του Αρία (Γρηγόρη Αριστόπουλου) και η μουσική του Γιώργου Σουρμαΐδη. Έχει ερμηνευτεί από τη Λιλάντα Λυκιαρδοπούλου το 1974.
Πότε θα κάνει ξαστεριά
Το τραγούδι αυτό δεν ανήκει στο έντεχνο λαϊκό είδος, αλλά είναι παραδοσιακό και είναι το μόνο παραδοσιακό τραγούδι που τραγουδιέται στη σχολική γιορτή για την Εξέγερση του Πολυτεχνείου για λόγους που θα αναφερθούν παρακάτω.
Το τραγούδι αυτό είναι ένα παραδοσιακό Κρητικό ριζίτικο τραγούδι γραμμένο τις παραμονές της επανάστασης του 1821 από τον Χάλη, έναν Κρητικό αγωνιστή, που ήταν το σύνθημα της εξέγερσης των Κρητικών ενάντια στην οθωμανική καταπίεση: «Πότε θα κάνει ξαστεριά, πότε θα φλεβαρίσει…».
Το 1971 κυκλοφόρησε η δισκογραφική δουλειά «Ριζίτικα» σε ενορχήστρωση Γιάννη Μαρκόπουλου με ερμηνευτή τον αείμνηστο Νίκο Ξυλούρη, στην οποία υπήρχε και το τραγούδι αυτό.
Το παραδοσιακό αυτό τραγούδι έγινε τότε αντιδικτατορικό σύνθημα. Για τους νέους που τραγουδούσαν το τραγούδι αυτό τον καιρό της Χούντας, άνοιξη και ξαστεριά σήμαινε εξέγερση κατά της δικτατορίας. Αυτό είναι το παράλληλο νόημα που αποκτά ένα τραγούδι από τα ειδικά κοινωνικά του συμφραζόμενα τον καιρό που τραγουδιέται.
Οι φοιτητές το 1973 τραγουδούσαν μεταξύ άλλων και αυτό το τραγούδι.
Ο φόβος
Το τραγούδι αυτό είναι σε στίχους και μουσική του Μάνου Χατζιδάκι και είναι το μόνο πολιτικοποιημένο τραγούδι του. Κυκλοφόρησε τον Ιανουάριο του 1974. Λίγα χρόνια μετά ο συνθέτης στο Τρίτο Πρόγραμμα δήλωσε ότι στο τραγούδι αυτό περιγράφει το φόβο που επικρατούσε την εποχή εκείνη με τις απαγορεύσεις και τα βασανιστήρια της Χούντας.
