Η έννοια και οι απεικονίσεις της
Παρατήρησε το άγαλμα της Αθηνάς στο Μέγαρο της Ακαδημίας Αθηνών. Η ασπίδα της πολεμικής αυτής θεάς πάντοτε αναπαριστά μορφές που προκαλούν φόβο. Άλλωστε, ένα από τα σύμβολα της Αθηνάς ήταν το φίδι.
Γιατί η Αθηνά να ονομάζεται αιγιδοφόρος (και όχι π.χ. ασπιδοφόρος); Τι σχέση έχει η λέξη 'αιγίδα' με τη λέξη 'ασπίδα'; Για να απαντήσεις ανάτρεξε πρώτα στα ηλεκτρονικά λεξικά που έχεις στη διάθεσή σου π.χ. της Πύλης για την Ελληνική Γλώσσα και αναζήτησε ορισμούς της λέξης "αιγίδα" (αλλά και ως "αιγίς", σύμφωνα με την αρχαία ελληνική μορφή της).
Στη ραψωδία Ο της Ιλιάδας (στ. 306-310) διαβάζουμε
Σύσσωμ’ οι Τρώες έπεσαν μακροπατώντας, πρώτος ο Έκτωρ, κι έμπροσθεν σ’ αυτόν, με νέφος τυλιγμένος ο Απόλλων κι είχε την φρικτήν πολεμικήν αιγίδα την δασερήν, περίλαμπρην που ο Ήφαιστος του Δία εχάλκευσε, να την φορεί, τους άνδρες να τρομάζει
|
Τρῶες δὲ προὔτυψαν ἀολλέες, ἦρχε δ᾽ ἄρ᾽ Ἕκτωρ μακρὰ βιβάς· πρόσθεν δὲ κί᾽ αὐτοῦ Φοῖβος Ἀπόλλων εἱμένος ὤμοιιν νεφέλην, ἔχε δ᾽ αἰγίδα θοῦριν δεινὴν ἀμφιδάσειαν ἀριπρεπέ᾽, ἣν ἄρα χαλκεὺς Ἥφαιστος Διὶ δῶκε φορήμεναι ἐς φόβον ἀνδρῶν·
|
Ενώ ήδη στη ραψωδία Δ (στ. 163-167) είχε εμφανιστεί η φοβερή ασπίδα του Δία:
Θα φθάση μέρα να χαθή κι η Ίλιος η αγία
και ο Πρίαμος ο δυνατός με όλον τον λαόν του,
όταν ο αιθεροκάτοικος Κρονίδης χολωμένος
για τούτην την απάτην τους επάνω τους τινάξη
την σκοτεινήν αιγίδα του. Και αυτά θα γίνουν όλα.
Με βάση αυτά που ανακάλυψες, μπορείς να εξηγήσεις τώρα τι σημαίνει η στερεότυπη έκφραση υπό την αιγίδα;Πλοηγήσου στις παραπάνω εικόνες και συνταίριασε τους αριθμούς με τα γράμματα των τίτλων:
α- μία σύγχρονη θεά Αθηνά στα όπλα
β- η Αθηνά του ζωγράφου Ρέμπραντ
γ- αναπαράσταση της Ασπίδας της Αθηνάς
δ- η Μέδουσα του ζωγράφου Καραβάτζιο
ε- η γέννηση της πάνοπλης Αθηνάς από το κεφάλι του Δία
ζ- η αιγιδοφόρος Αθηνά
1
2
3
4
5
6
Συνειδητοποιούμε, λοιπόν, ότι η λέξη "ασπίδα" στην ιστορία της γλώσσας μας έχει συνδεθεί με έννοιες αρνητικές όπως πόλεμος, δράκοντες, φίδια πελώρια δηλητηριώδη, μυθικά τέρατα όπως η Μέδουσα / Γοργώ, κάθε λογής φόβητρα και φυσικά, έντονα συναισθήματα. Επίσης, μεταφορικά χρησιμοποιούμε τη λέξη όταν αναφερόμαστε στην προστασία, στην άμυνα του ανθρώπου απέναντι σε καταστάσεις που του προκαλούν φόβο και ανασφάλεια.
Έτσι, συνήθως, πάνω στις ασπίδες αναπαρίστανται σύμβολα που προκαλούν δέος και τρόμο. Ωστόσο, σε αντίθεση με τις ασπίδες δυτικού τύπου, στις μυκηναϊκές ασπίδες που εξετάζουμε ποτέ δεν χαράσσεται στην επιφάνειά τους το οικόσημο ή το όνομα του ήρωα που φέρει την ασπίδα.
Στη λογοτεχνία όμως, τα πράγματα δεν είναι και τόσο αυτονόητα. Από τις ασπίδες που σφυρηλατήθηκαν από τους τεχνίτες του λόγου και έγιναν λογοτεχνία, υπάρχει μία - και ίσως μοναδική - που συνδυάζει ρεαλιστικά και το θετικό και το αρνητικό στοιχείο, αποτελεί μάλιστα περισσότερο ύμνο προς την ίδια τη ζωή και τα θετικά της, τα ειρηνικά της στοιχεία παρά το αντίθετο.Την ασπίδα αυτή κατασκεύασε ο Ήφαιστος για τον πρώτο ήρωα της Ιλιάδας και του Ομήρου, τον Αχιλλέα.