Μπορείς να αναζητήσεις τη λέξη
που σε ενδιαφέρει σε κάθε λεξικό χωριστά (επιλέγοντας αυτό που θέλεις
από την αριστερή στήλη), ή να επιλέξεις την παράλληλη αναζήτηση.
Συγκέντρωσε τα αποτελέσματα απο το Λεξικό Τριανταφυλλίδη και το λεξικό Γεωργακά,
ώστε να συγκρίνεις τις σημασίες της λέξης στα νέα ελληνικά. Στη
συνέχεια, αναζήτησε τη λέξη με την παλαιότερη μορφή της ("ασπίς")
στα μεσαιωνικά ελληνικά (Επιτομή Λεξικού Κριαρά). Για τη σημασία της
λέξης στα αρχαία ελληνικά μπορείς να συμβουλευτείς, με τη βοήθεια του
καθηγητή σου, τον ορισμό του λεξικού Liddel-Scott.
Μην ανησυχείς αν δεν καταφέρεις να βρεις αυτό που αναζητάς με την πρώτη. Στις ασκήσεις που ακολουθούν, μπορείς να επιλέξεις το στοιχείο της "συμβουλής", που θα σε βοηθήσει με την αναζήτηση στα λεξικά.
Τι παρατηρείς σχετικά με τη λέξη 'ασπίδα';
Στα Νέα Ελληνικά, χρησιμοποιούμε τη λέξη ασπίδα για να αναφερθούμε στο γνωστό 'αρχαίο αμυντικό όπλο', αλλά και σε ένα 'είδος δηλητηριώδους φιδιού'.
Κάτι που συμβαίνει ήδη και στα Αρχαία Ελληνικά (δες τον ορισμό που δίνει το LSJ). Στο λεξικό μάλιστα των Μεσαιωνικών Ελληνικών, 'ασπίδες' ονομάζονταν και δράκοι μυθικοί (δες εδώ αν δεν έχεις καταφέρει να βρεις μόνος/η σου τον ορισμό)
Το λεξικό της Μεσαιωνικής Ελληνικής (Λεξικό Κριαρά) μας πληροφορεί ότι η λέξη "ασπίς" απαντά και "σήμ. ιδιωμ.". Αυτό σημαίνει ότι τη συναντούμε σε διαλέκτους και σε ιδιώματα της Ελλάδας. Οι διάλεκτοι και τα ιδιώματα έχουν να κάνουν με γεωγραφικές ποικιλίες της γλώσσας μας.
Πράγματι , αν αναζητήσουμε τη λέξη στον τρίτο τόμο, α΄τεύχος του Ιστορικού Λεξικού των Διαλέκτων και των Ιδιωμάτων της Ακαδημίας Αθηνών, θα διαπιστώσουμε ότι καταγράφονται μόνο οι σημασίες 'φίδι', 'μυθικός δράκων τον οποίο εφόνευσε ο Άγιος Γεώργιος', 'μυθικός δράκων που αναπαρίσταται σε παραστάσεις λαϊκών κεντημάτων', 'μαγικός ίππος σε παραμύθια', 'μεταλλικός βραχίονας σε σχήμα φτερωτού δράκοντα που απαντά σε κηροπήγια ή στο εικονοστάσι πάνω από τις δεσποτικές εικόνες για να τοποθετούνται εκεί τα καντήλια', σε περιοχές όπως Ρόδος, Κρήτη, Θράκη, Μακεδονία, Χίος, Σκύρος. Πουθενά η σημασία 'αμυντικό όπλο'... Για τις νεοελληνικές διαλέκτους και τα ιδιώματα μπορείς να δεις εδώ και εδώ.
Η σημασία 'αμυντικό όπλο' αναφέρεται σε κάτι άψυχο, ενώ οι σημασίες 'μυθικός δράκος' 'δηλητηριώδες φίδι' σε έμψυχα όντα.
Σωστό
Λάθος
Σωστό!
Λάθος!
Η σημασία 'ασπίδα = δηλητηριώδες φίδι' είναι συνηθισμένη στην Κοινή Νέα Ελληνική.
Σωστό
Λάθος
Λάθος!
Σωστό!
Καθόλου συνηθισμένη, όπως είδαμε προηγουμένως.
Στη φράση 'αγωνίζεται με την ασπίδα της πίστης' η λέξη 'ασπίδα' δεν αναφέρεται ούτε στο συγκεκριμένο αμυντικό όπλο ούτε στο φίδι ή τον δράκοντα, αλλά χρησιμοποιείται μεταφορικά για να δηλώσει την έννοια 'προστασία από κάτι κακό'.
Σωστό
Λάθος
Συμβουλή
Αναζήτησε το παράδειγμα στο Λεξικό Τριανταφυλλίδη. Στη συνέχεια, διάβασε δυνατά τα αντίστοιχα παραδείγματα από τη λογοτεχνία (πεζογραφία και ποίηση) από το Λεξικό Γεωργακά. Ποιο από τα παραδείγματα σε εντυπωσιάζει περισσότερο;
Σωστό!
Λάθος!
Μυστήριο γλωσσικό...
Οι σημασίες (αμυντικό όπλο και φίδι, δράκοντας) θα μπορούσαν να συνδεθούν μεταξύ τους και, αν ναι, πώς;
Δεν θα μπορούσαν να συνδεθούν ποτέ μεταξύ τους.
Οι σημασίες μπορούν να συνδεθούν η μία με την άλλη μετωνυμικά: το αντικείμενο 'ασπίδα-αμυντικό όπλο' παίρνει
το όνομά του από τον δράκοντα /φίδι που συχνά απεικονίζεται πάνω σε αυτό. Ή ακόμη, το σχήμα του 'αντικειμένου-ασπίδα' μοιάζει με το σχήμα του κεφαλιού του φιδιού
/δράκοντα, οπότε παίρνει
και το όνομά του.
Για να προσπαθήσουμε να συνδέσουμε τις έννοιες μεταξύ τους. Υπαρχει πιθανός δρόμος;
Τέτοιου είδους συνδέσεις των σημασιών είναι πολύ συχνές στην ιστορία των φυσικών γλωσσών. Βεβαίως, το μυστήριο παραμένει, διότι η ετυμολόγηση (δηλαδή η αρχική προέλευση) της αρχαιοελληνικής λέξης ἀσπίς [όπλο] και ἀσπίς [όφις] είναι μάλλον αβέβαιη (έχουν διατυπωθεί εικασίες, για τις οποίες μπορείς
να πληροφορηθείς σε έντυπα Λεξικά της Νεοελληνικής Γλώσσας, για παράδειγμα
στο Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας του Γ. Μπαμπινιώτη, στο Μέγα Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσης του Δ. Δημητράκου κ.λπ. Με την
καθοδήγηση του καθηγητή σου, θα μπορούσες να γνωρίσεις και ετυμολογικά λεξικά της Αρχαίας
Ελληνικής).
Τα δεδομένα σου...
Στα Αρχαία Ελληνικά - μελέτησε το λεξικό μαζί με τον καθηγητή σου!