A B Γ Δ E T

Νέα ελληνική γλώσσα, Α' Γυμνασίου

1η ενότητα, OI ΠPΩTEΣ MEPEΣ Σ’ ENA NEO ΣXOΛEIO




 

 


10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 8 9 10 11 12

 

eik

A EIΣAΓΩΓIKA KEIMENA

Α. ΓΕΝΙΚΕΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ

 

Α.1 Στόχοι

 

Στην πρώτη αυτή ενότητα, η οποία προτείνεται να διδαχθεί σε 7-8 διδακτικές ώρες, προσπαθούμε να κινητοποιήσουμε τους μαθητές να μιλήσουν και να γράψουν για την εμπειρία της μετάβασής τους από το Δημοτικό σχολείο στο Γυμνάσιο. Το βιβλίο ξεκινά με μια ενότητα που το θέμα της σχετίζεται άμεσα με τα βιώματα των παιδιών, προκειμένου να τα ενθαρρύνει να ασχοληθούν με τον λόγο που εκφέρεται στο σχολείο τους και να εκφραστούν και τα ίδια (προφορικά και γραπτά) πάνω σε ένα θέμα που τα αφορά.

Bασικός επίσης στόχος είναι να αρχίσουν οι μαθητές να συνειδητοποιούν τους παράγοντες της επικοινωνίας: ποιος μιλάει ή γράφει, σε ποιον, για ποιο σκοπό, με ποιο θέμα, κάτω από ποιες περιστάσεις κτλ. Η γλώσσα παρουσιάζεται ως ένας κώδικας επικοινωνίας, αλλά εντάσσεται μέσα σε ένα σύνολο ποικίλων και διάφορων άλλων κωδίκων. Αρκετοί κώδικες παρουσιάζονται στην ενότητα, με στόχο οι μαθητές να αντιληφθούν τη σημασία τους για την επικοινωνία. Έχουν μάλιστα επιλεγεί κάποια κείμενα που χρησιμοποιούν όχι μόνο έναν κώδικα για να μεταδώσουν το μήνυμά τους, αλλά αρκετούς (πολυτροπικά κείμενα).

Στην ενότητα προσεγγίζονται επίσης τα είδη των προτάσεων. Επιδιώκεται οι μαθητές να κατανοήσουν ότι υπάρχουν διάφορα είδη προτάσεων που χρησιμοποιούνται διαφορετικά στον λόγο. Ιδιαίτερη, μάλιστα, σημασία δίνεται στην επιλογή των διάφορων ειδών προτάσεων, ανάλογα με τις περιστάσεις της επικοινωνίας.

 

Α.2 Δομή

 

Η ενότητα ξεκινά με τρία εισαγωγικά κείμενα και τις ερωτήσεις για την κατανόησή τους (Α΄ υποενότητα).

 

Στη συνέχεια, με ασκήσεις προφορικές και γραπτές, γίνεται η επεξεργασία του θέματος της επικοινωνίας (Β΄ υποενότητα). Oι ασκήσεις αυτές αφορούν τα κείμενα της Α΄ υποενότητας, αλλά και άλλα κείμενα που παρατίθενται – πάντα σχετικά με τη θεματική ενότητα. Μέσα από τις δραστηριότητες στις οποίες εμπλέκονται οι μαθητές, προκύπτει επαγωγικά η θεωρία που αφορά τους παράγοντες της επικοινωνίας (Β1) και τους κώδικες (Β2). Στην Γ΄ υποενότητα προσεγγίζονται τα είδη των προτάσεων. Το Λεξιλόγιο (Δ΄ υποενότητα) εστιάζεται στους κώδικες και τα σημεία τους, στην επικοινωνία και στα συναισθήματα στο Γυμνάσιο.

Η ενότητα ολοκληρώνεται με Δραστηριότητες παραγωγής λόγου (προφορικού και γραπτού) από τους μαθητές (Ε΄ υποενότητα) και ένα θέμα για Διαθεματική εργασία.

 

Α.3 Διδακτικά υλικά που χρησιμοποιούνται

 

Στην ενότητα έχουν αξιοποιηθεί 9 κείμενα (δύο λογοτεχνικά, δύο άρθρα από παιδικές εφημερίδες, ένα άρθρο από μαθητικό περιοδικό, ένα μετεωρολογικό δελτίο, δύο σκίτσα και μια σύνθεση από διάφορα είδη κειμένων που συναντούν καθημερινά οι μαθητές). Εκτός από τις δραστηριότητες που προτείνονται, παρατίθενται και πίνακες με τη θεωρία που αφορά τους παράγοντες της επικοινωνίας, τους κώδικες και τα είδη των προτάσεων.

 

Β. EΠIKOIΝΩΝIA

 

Β.1 Θεωρητικό μέρος

 

1. Παράγοντες της επικοινωνίας

 

Επικοινωνία είναι η ανταλλαγή ιδεών, πληροφοριών κτλ. ανάμεσα σε δύο ή περισσότερους ανθρώπους (Richards κ.ά. 1992 2 : 64). Κατά την επικοινωνία υπάρχει συνήθως τουλάχιστον ένας πομπός, ένα μήνυμα και ένας ή περισσότεροι δέκτες. Σε πιο σύνθετους ορισμούς της επικοινωνίας περιλαμβάνονται τα βασικά αυτά συστατικά της επικοινωνίας· έτσι, η επικοινωνία έχει οριστεί ως «η ανταλλαγή μηνυμάτων, η εκπομπή δηλ. εκ μέρους του πομπού (ομιλητή) και η λήψη εκ μέρους του δέκτη (ακροατή) διάφορων μηνυμάτων με τα οποία πραγματοποιείται η συνεννόηση μεταξύ των μελών μιας γλωσσικής κοινότητας» (Μπαμπινιώτης 1986: 30).

Τα απαραίτητα συστατικά της επικοινωνίας (ό.π.) είναι:

• αυτοί που επικοινωνούν σε γραπτό ή προφορικό λόγο (πομπός και δέκτης),

• ο κώδικας,

• το μήνυμα, δηλ. κάθε πληροφορία, ερώτηση, απάντηση, σκέψη κτλ.,

• ο δίαυλος, δηλ. ο τρόπος (φυσικός ή τεχνητός) μετάδοσης του μηνύματος,

• οι λειτουργίες εγγραφής (κωδικοποίησης) και ανάγνωσης (αποκωδικοποίησης) του μηνύματος,

• οι συνθήκες επικοινωνίας.

O πομπός κωδικοποιεί το μήνυμα, δηλ. αντλεί από τον κώδικα (= το γλωσσικό σύστημα) στοιχεία: επιλέγει τις λέξεις και τις δομές μέσω των οποίων πιστεύει ότι θα επιτύχει τον στόχο του (αν, για παράδειγμα, θέλει να εκφράσει μια επιθυμία, να κάνει μια πρόταση, να διατυπώσει μια άποψη), αλλά και αυτές που ταιριάζουν στις συγκεκριμένες κάθε φορά συνθήκες επικοινωνίας: σε ποιον απευθύνεται (π.χ. σε ένα οικείο πρόσωπο, σε έναν ανώτερο ή σε κάποιον γνωστό), σε τι περιβάλλον βρίσκεται (π.χ. φιλικό, εργασίας κτλ.), αλλά και ποιος είναι ο δίαυλος, δηλ. το μέσο που χρησιμοποιεί για να μεταδώσει το μήνυμα (αν, δηλαδή, βρίσκεται πρόσωπο με πρόσωπο με τον συνομιλητή του ή αν επικοινωνεί μαζί του μέσω τηλεφώνου –σταθερού ή κινητού– ή μέσω του διαδικτύου). Πολλές φορές επιλέγουμε όχι μόνο πώς θα μιλήσουμε, αλλά και το τι θα πούμε ανάλογα με τον δίαυλο, π.χ. Αυτά δεν λέγονται από το τηλέφωνο.

Το μήνυμα μεταβιβάζεται στον δέκτη μέσω φυσικών ή τεχνητών διαύλων και προσλαμβάνεται αναλόγως από τον δέκτη – είτε οπτικά είτε ακουστικά. O δέκτης, για να αποκωδικοποιήσει το μήνυμα, πρέπει να γνωρίζει τον γλωσσικό κώδικα του πομπού.

Θεωρητικά, η επικοινωνία είναι επιτυχής, όταν η πληροφορία που προσλαμβάνεται είναι ίδια με αυτή που στάλθηκε. Στην πράξη, όμως, υπάρχουν πολλοί παράγοντες που μειώνουν την αποτελεσματικότητα της μετάδοσης (Crystal 2003). Μια παράμετρος που επηρεάζει την πλήρη κατανόηση του μηνύματος είναι για παράδειγμα η βιωματική διάσταση του μηνύματος [όταν κάποιος ερμηνεύει διαφορετικά αυτά που προσπαθούμε να πούμε, λέμε συχνά ότι «εμείς οι δύο δεν μιλάμε την ίδια γλώσσα» (Μπαμπινιώτης 1986: 32)].

Επίσης, τα πολιτισμικά σχήματα (cultural schemata, Yule 1996: 87), με τα οποία αντιλαμβανόμαστε και ερμηνεύουμε τον κόσμο και τα οποία καθορίζονται από τον πολιτισμό και αναπτύσσονται ανάλογα με τις βασικές μας εμπειρίες, μπορούν να επηρεάσουν την επικοινωνία. O Yule αναφέρει ως παράδειγμα επιρροής πολιτισμικού σχήματος την εντύπωση που του έκανε ένα τυπικό μαροκινό εστιατόριο από το οποίο απουσίαζαν οι καρέκλες, κάτι αντίθετο με τις προσδοκίες ενός «Eυρωπαίου» επισκέπτη.

Η σημασία της επικοινωνίας είναι εμφανής στον όρο επικοινωνιακή ικανότητα (Hymes 1972), που τονίζει την κοινωνικο-πολιτισμική διάσταση της γλώσσας, ή αλλιώς τη δυνατότητα για «περικειμενοποίηση» (Γεωργακοπούλου και Γούτσος 1999: 59). Επικοινωνιακή ικανότητα έχει ένας ομιλητής, όταν ξέρει όχι μόνο να χρησιμοποιεί σωστά τους γραμματικούς κανόνες μιας γλώσσας προκειμένου να σχηματίζει γραμματικές προτάσεις, αλλά και όταν ξέρει πότε και πώς να χρησιμοποιήσει αυτές τις προτάσεις και σε ποιον να τις απευθύνει.

O Hymes (1974), ο οποίος τόνισε τη σημασία του περικειμένου, κάνει λόγο για γλωσσικά γεγονότα, τα σημαντικότερα στοιχεία των οποίων είναι τα ακόλουθα:

• το περιβάλλον ή το σκηνικό (τόπος, χρόνος),
• τα μέλη (οι δημιουργοί και οι αποδέκτες),
• ο σκοπός (ως προς την προσλεκτική ισχύ του γεγονότος),
• ο τόνος (τυπικός, ανεπίσημος κτλ.),
• το μέσο (λεκτικό ή μη, προφορικό, γραπτό κτλ.),
• η μορφή του μηνύματος (διάλεξη, συνομιλία κτλ.),
• το περιεχόμενο.

Δίνει δηλ. μια πιο αναλυτική περιγραφή αυτών που γενικά ονομάζουμε «συνθήκες επικοινωνίας», οι οποίες, όπως είπαμε, επηρεάζουν την ποιότητα του μηνύματος και εξετάζονται λεπτομερέστατα στην Ανάλυση Λόγου (discourse analysis).

 

2. Κώδικες και γλωσσικός κώδικας

 

Για να μεταδώσει ένα μήνυμα ο πομπός, μπορεί να χρησιμοποιήσει χειρονομίες, εκφράσεις του προσώπου, κινήσεις του σώματος κ.ά. Ωστόσο, η ανθρώπινη επικοινωνία πραγματώνεται κατεξοχήν μέσω του γλωσσικού κώδικα.

Γενικότερα, με τον όρο κώδικα εννοούμε κάθε σύστημα σημείων που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να μεταδοθεί ένα μήνυμα. Η φυσική γλώσσα είναι ένα παράδειγμα κώδικα, όπως και τα σήματα Μορς ή η γλώσσα των τυφλών (Richards κ.ά. 1992 2 : 57).

Όλοι οι κώδικες χαρακτηρίζονται από την ύπαρξη συμβόλων ή σημείων, τα οποία λειτουργούν και ερμηνεύονται με βάση συγκεκριμένους κανόνες, όπως π.χ. συμβαίνει στον κώδικα των μαθηματικών, της μουσικής, της ζωγραφικής κτλ.

Oι κώδικες δημιουργήθηκαν για να εξυπηρετήσουν την επικοινωνία με την ευρύτερη έννοια, τη μετάδοση δηλ. των μηνυμάτων. O γλωσσικός κώδικας είναι, ωστόσο, το πιο ανεπτυγμένο σημειωτικό σύστημα που έχουν αναπτύξει οι άνθρωποι για να ικανοποιήσουν τη θεμελιώδη ανάγκη της επικοινωνίας (Γεωργακοπούλου και Γούτσος 1999: 17).

O γλωσσικός κώδικας μπορεί να συγκριθεί με άλλους κώδικες, όσον αφορά διάφορα χαρακτηριστικά του σε διαφορετικά επίπεδα: ως προς τους διαύλους μέσω των οποίων μεταδίδεται το μήνυμα, ως προς τη μορφή ή τη δομή των μηνυμάτων, ως προς το μέγεθος του μηνύματος κτλ.

O Lyons (1981), αναφερόμενος στις ιδιαιτερότητες του γλωσσικού κώδικα έναντι των άλλων κωδίκων, σημειώνει τα ακόλουθα:

• O γλωσσικός κώδικας είναι ευέλικτος: μέσω αυτού μπορούμε να εκφράσουμε συναισθήματα, να μιλήσουμε για το παρόν, το παρελθόν και το μέλλον, να αναφερθούμε σε πράγματα και καταστάσεις που δεν συνδέονται με το εδώ και το τώρα, ακόμα και σε πράγματα που δεν υπάρχουν. • O γλωσσικός κώδικας είναι δημιουργικός: καινούρια σήματα μπορούν να δημιουργηθούν και να γίνουν κατανοητά, σημεία που δεν τα έχουμε συναντήσει πριν και τα οποία δεν έχουν καταγραφεί σε καμιά λίστα. Άλλα συστήματα επικοινωνίας είναι περιορισμένα ως προς τον αριθμό των σημάτων που μπορούν να στείλουν και να κατανοήσουν οι χρήστες τους.

• O γλωσσικός κώδικας μπορεί να μεταδοθεί γραπτά και προφορικά – ωστόσο αυτό που γράφεται μπορεί να διαβαστεί και αυτό που λέγεται μπορεί να γραφτεί, δηλ. ο γραπτός λόγος μπορεί να μεταδοθεί ακουστικά και ο προφορικός λόγος μπορεί να μεταδοθεί οπτικά (medium-transferability, Lyons 1981: 18).

• Επίσης, ο γλωσσικός κώδικας, η γλώσσα, κατακτάται φυσικά: κάθε υγιής άνθρωπος μιλάει μια γλώσσα την οποία την έμαθε χωρίς ιδιαίτερη εκπαίδευση (το παιδί, όταν πηγαίνει στο σχολείο, ξέρει ήδη να επικοινωνεί αποτελεσματικά). Πολλοί ερευνητές κάνουν λόγο για «γλωσσικό ένστικτο» (Pinker 1994) και υποθέτουν ότι «αν η γλώσσα είναι ένστικτο, τότε θα πρέπει να έχει μια συγκεκριμένη θέση στον εγκέφαλο και ίσως ακόμα και ένα ειδικό σύνολο γονιδίων που βοηθούν να “καλωδιωθεί” στη θέση της» (ό.π. 1994: 45).

 

3. Πολυτροπική επικοινωνία

 

Στην εποχή μας πολύ συχνά συναντάμε κείμενα που δεν χρησιμοποιούν μόνο τον γλωσσικό κώδικα για να μεταδώσουν το μήνυμά τους, αλλά και πλήθος σήματα άλλων κωδίκων. Η ανάπτυξη της ηλεκτρονικής τεχνολογίας, η οποία παρέχει νέες δυνατότητες παραγωγής κειμένων, συμβάλλει στην όλο και μεγαλύτερη μετακίνηση προς οπτικές μορφές αναπαράστασης των «πραγμάτων» και στην ευκολότερη χρήση ποικίλων και διαφορετικών κωδίκων στο ίδιο κείμενο. Έτσι, η γλώσσα σήμερα ως γραπτός λόγος υπάρχει πια σε ένα πολυτροπικό τοπίο, δηλαδή σε ένα τοπίο όπου συνυπάρχουν διάφοροι τρόποι αναπαράστασης. Αυτό σημαίνει ότι το κείμενο δεν μπορεί πια να γίνει κατανοητό μόνο με αναφορά ή χρήση του γραπτού λόγου (Kress 2000: «Το νόημα ενός κειμένου κατανέμεται πλέον συχνά ανάμεσα στον γλωσσικό κώδικα και σε άλλους κώδικες, περισσότερο οπτικοποιημένους»). Αν, ως αποδέκτες ενός κειμένου, περιοριστούμε στην «ανάγνωση» μόνο του γραπτού, του λεκτικού μέρους του κειμένου, χωρίς να λάβουμε υπόψη μας το νόημα των σημάτων των κωδίκων που περιλαμβάνονται, θα κάνουμε μόνο μια μερική ανάγνωση του κειμένου, ίσως μάλιστα αρκετά περιορισμένη.

 

Β.2 Διδακτικές Oδηγίες

 

Oι αρχικές ασκήσεις επεξεργασίας της υποενότητας Β στόχο έχουν να οδηγήσουν τους μαθητές σε έναν ορισμό της επικοινωνίας αρχικά και στον εντοπισμό των βασικών παραγόντων της στη συνέχεια. Δεύτερος στόχος, λοιπόν, είναι να κατανοήσουν οι μαθητές τη διαδικασία της επικοινωνίας, καθώς και τους κύριους παράγοντες που την επηρεάζουν:

• το μέσο (πώς επικοινωνούμε),
• τις κοινωνικές σχέσεις (σε ποιον απευθυνόμαστε),
• το στόχο (τι θέλουμε να πετύχουμε με το μήνυμά μας),
• τις συνθήκες/περιστάσεις κάτω από τις οποίες επικοινωνούμε.

Oι σχετικές δραστηριότητες επιδιώκουν να κάνουν τους μαθητές να συνειδητοποιήσουν, μέσα από τη μελέτη και την παραγωγή λόγου, τις επιλογές που γίνονται στον λόγο σε επίπεδο λεξιλογικό και μορφο-συντακτικό και να προβληματιστούν στο κατά πόσον αυτές οι επιλογές επηρεάζονται από τους εξωγλωσσικούς παράγοντες που αναφέραμε παραπάνω.

Μέσα στους τρόπους της επικοινωνίας εντάσσεται και η γλώσσα. Παρουσιάζονται διάφοροι κώδικες επικοινωνίας και τονίζεται η σημασία του γλωσσικού κώδικα, εξαιτίας των απεριόριστων δυνατοτήτων που προσφέρει στον χρήστη. Γίνεται απλή αναφορά στη διάκριση μεταξύ προφορικής και γραπτής γλωσσικής επικοινωνίας, γιατί αποτελεί αντικείμενο μελέτης στη δεύτερη ενότητα. Εδώ, ενδιαφέρει κυρίως να ξεκινήσει ένας προβληματισμός πάνω στους τρόπους με τους οποίους ο γραπτός και ο προφορικός λόγος επηρεάζουν τις γλωσσικές επιλογές του πομπού κατά την κωδικοποίηση του μηνύματος.

Για να εισαχθούν οι μαθητές σταδιακά στην πολυτροπική επικοινωνία, παρατίθενται τα κείμενα 3, 5, 8 και 9 που συνδυάζουν εκτός από τον γλωσσικό και άλλους κώδικες για να μεταδώσουν το μήνυμά τους. Το κείμενο 9 μάλιστα χρησιμοποιεί διάφορες γλώσσες και στην ποικιλία αυτή στηρίζει το χιουμοριστικό ύφος του. Ήδη από την πρώτη ενότητα παρατίθενται τέτοια κείμενα πολυτροπικά, προκειμένου οι μαθητές να έρθουν σε μια πρώτη επαφή μαζί τους, μελετώντας ουσιαστικά νέους τρόπους συγκρότησης των κειμένων και επικοινωνίας. Σταδιακά, σε επόμενες ενότητες, θα τους δοθεί η ευκαιρία να εμβαθύνουν περισσότερο στην έννοια της πολυτροπικότητας. Συγκεκριμένα, στην τρίτη ενότητα γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στα πολυτροπικά κείμενα, παρατίθενται ενδεικτικά τέτοια κείμενα και δίνονται ασκήσεις για τη μελέτη συγκρότησης του νοήματός τους.

 

Γ. ΕΙΔΗ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ

 

Γ.1 Θεωρητικό μέρος

1. Ορισμοί της πρότασης

 

Η πρόταση έχει οριστεί με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους, ανάλογα με το θεωρητικό μοντέλο και τα κριτήρια που χρησιμοποιούνται και χρησιμοποιήθηκαν για να περιγραφεί και να ερμηνευτεί ο όρος.

O Αχ. Τζάρτζανος στηρίζεται καθαρά στη σημασία και ορίζει την απλή πρόταση ως λόγο συντομότατο με εντελώς απλό περιεχόμενο (1991: 35).

Παρόμοιο κριτήριο ακολουθείται και στην παραδοσιακή γραμματική, όπου πρόταση είναι «η οργανωμένη ομάδα λέξεων που εκφράζει ένα μόνο νόημα, με σύντομη συνήθως διατύπωση» (Συντακτικό της ΝΕ, 1980: 12). O ορισμός αυτός προϋποθέτει ότι γνωρίζουμε τον όρο λέξη, κάτι που θεωρούνταν αυτονόητο στην παραδοσιακή γραμματική, γι’ αυτό και σπάνια βλέπουμε ορισμούς του όρου αυτού, προφανώς επειδή επικρατούσε η αντίληψη πως όλοι γνωρίζουμε τι σημαίνει λέξη (για δυσκολίες σχετικά με τον ορισμό της λέξης βλ. Malmkjaer 1996). Ένα άλλο πρόβλημα είναι ότι η αναφορά στο νόημα και στη σκέψη κάνουν τον ορισμό κυκλικό και ασαφή, όπως παρατηρεί και η Φιλιππάκη-warburton (1992).

Αντίθετα, σε σύγχρονους ορισμούς προτεραιότητα δίνεται στα δομικά χαρακτηριστικά της πρότασης, «σε αξιωματικά κριτήρια μορφής και κατανομής» (Φιλιππάκη-warburton 1992: 95).

Με αυτά τα κριτήρια η πρόταση έχει οριστεί ως:
• η μεγαλύτερη δομική μονάδα (structural unit), οργανωμένη σύμφωνα με τους κανόνες της γραμματικής μιας γλώσσας (Crystal 2003 5 ),
• η μεγαλύτερη μονάδα γραμματικής ανάλυσης, για τα μέρη της οποίας ισχύουν περιορισμοί κατανομής και εξαρτήσεις, αλλά η οποία δεν μπορεί να συμπεριληφθεί σε καμία τάξη κατανομής (Lyons 1968: 173),
• η μεγαλύτερη μονάδα γραμματικής οργάνωσης, μέσα στην οποία λειτουργούν μέρη του λόγου (ουσιαστικά, ρήματα, επιρρήματα κτλ.) και γραμματικές ομάδες (λέξη, φράση, δευτερεύουσα πρόταση – clause, Richards κ.ά. 1992 2 ).

Παρατηρούμε στα παραπάνω ότι δύο χαρακτηριστικά της πρότασης υπάρχουν σε όλους τους ορισμούς: η αυτονομία («μεγαλύτερη μονάδα») και η γραμματική (=συντακτική και μορφολογική) οργάνωσή της. Παρόμοιοι ορισμοί που προτάσσουν την ανεξαρτησία της πρότασης έχουν επηρεαστεί από τον ορισμό του Bloomfield, ο οποίος επισήμανε τη δομική αυτονομία της πρότασης, λέγοντας πως μια πρόταση «δεν περιλαμβάνεται… σε κανένα ευρύτερο γλωσσικό τύπο» (1933: 170).

Oι Brown και Miller (1996), αν και υιοθετούν τον ορισμό του Lyons (το δεύτερο στα παραπάνω) στη συντακτική ανάλυσή τους, ορίζουν ωστόσο εκ νέου την πρόταση, αναγνωρίζοντας όχι μόνο τη γραμματική αλλά και τη σημασιολογική διάσταση που θεωρούν ότι υπάρχει στον ορισμό του Lyons, ότι, δηλαδή:
• η πρόταση έχει ενότητα, είναι γραμματικά ολοκληρωμένη (grammatically complete), μπορεί να σταθεί μόνη της στον λόγο και έχει έναν βαθμό σημασιολογικής αυτονομίας (Brown και Miller 1996: 143).

 

2. Επικοινωνιακές λειτουργίες και είδη προτάσεων

 

Σύμφωνα με τον Crystal (2003 5 : 314), οι περισσότεροι αναλυτές συμφωνούν ως προς τη λειτουργική (functional) κατηγοριοποίηση των προτάσεων και αναγνωρίζουν τα εξής είδη: δηλωτικές προτάσεις, ερωτήσεις, διαταγές και επιφωνηματικές προτάσεις (statements, question, command, exclamatory).

Σε ένα τέτοιο λειτουργικό πλαίσιο εντάσσεται και η γραμματική περιγραφή των Κλαίρη και Μπαμπινιώτη (1999), οι οποίοι περιγράφουν τους τρόπους με τους οποίους ένας ομιλητής μπορεί να καλύψει τις τρεις κύριες επικοινωνιακές ανάγκες του, δηλαδή την απόφανση –να πληροφορήσει για κάτι–, την ερώτηση –να ζητήσει πληροφορίες– και την προσταγή/παράκληση – να ζητήσει από τον συνομιλητή του ή από κάποιο τρίτο πρόσωπο να κάνει κάτι, να παρακαλέσει για κάτι κτλ. Oι τρεις αυτές επικοινωνιακές λειτουργίες δηλώνονται με τρία βασικά είδη προτάσεων: τις αποφαντικές, τις ερωτηματικές και τις προστακτικές προτάσεις.

Η απόφανση χαρακτηρίζεται ως «η κύρια γλωσσική λειτουργία, με την οποία ο ομιλητής αναφέρεται σε καταστάσεις και γεγονότα που πιστεύει ότι είναι αληθή. O ομιλητής μπορεί να εμφανίζει τα γεγονότα με διαφορετικό βαθμό βεβαιότητας ή να δηλώνει την αναγκαιότητα πραγματοποίησής τους» (ό.π.: 14).

Η ερώτηση δηλώνει την άγνοια του ομιλητή ως προς ορισμένες πληροφορίες, η οποία όμως αίρεται με την πληροφορία που δίνει η απάντηση. Γι’ αυτό το λόγο, η ερώτηση θεωρείται αναπόσπαστη από την απάντηση, εφόσον επικοινωνιακά ερώτηση και απάντηση αποτελούν ένα «στενά συνδεδεμένο ζεύγος εκφωνημάτων, το οποίο αποτελεί βασική ενότητα της επικοινωνίας και ιδιαίτερα του διαλόγου» (ό.π.: 17).

Η λειτουργία της προσταγής/παράκλησης αποτελείται στην ουσία από δύο επικοινωνιακές πράξεις (προσταγή-παράκληση), οι οποίες όμως στην πραγματικότητα αποτελούν δύο μορφές της ίδιας επικοινωνιακής λειτουργίας: εκείνης κατά την οποία ο ομιλητής ζητάει από κάποιον να κάνει κάτι (ό.π.: 33). Εδώ εντάσσονται επίσης και οι λειτουργίες της προτροπής και της παραχώρησης, όταν δηλ. ο ομιλητής και πάλι ζητάει από τον συνομιλητή του να κάνει κάτι – που αποβαίνει συνήθως προς όφελος του συνομιλητή. Η λειτουργία αυτή (με όλες τις επικοινωνιακές πράξεις που περιλαμβάνει) συνδέεται με τα φαινόμενα ευγένειας. Oι Κλαίρης και Μπαμπινιώτης υποστηρίζουν ότι «στην πράξη η άμεση προσταγή είναι πολύ σπάνια, εκτός από περιβάλλοντα στα οποία υπάρχει όχι μόνο σαφής ιεράρχηση, αλλά και ανάγκη να δίνονται με σαφήνεια και να εκτελούνται με ταχύτητα εντολές» (ό.π.: 33).

Πέρα από την πρωτοτυπική σχέση, κατά την οποία η απόφανση δηλώνεται με αποφαντική πρόταση, η ερώτηση με ερωτηματική και η προσταγή /παράκληση με προστακτική πρόταση, η κάθε επικοινωνιακή λειτουργία μπορεί να δηλωθεί και με άλλους τύπους προτάσεων, όπως φαίνεται και στον πίνακα που ακολουθεί (Κλαίρης και Μπαμπινιώτης 1999: 46).

 

Σύρε τον πίνακα, για να δεις και τις υπόλοιπες στήλες.

ΤΥΠΟΣ ΠΡΟΣΤΑΓΗΣ

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ

 ΑΠΟΦΑΝΣΗΕΡΩΤΗΣΗΠΡΟΣΤΑΓΗ/ΠΑΡΑΚΛΗΣΗ
ΑΠΟΦΑΝΤΙΚΗΟ Μίμης βρίσκεται στην ΠάτραΘα ήθελα να μου κάποιος την ώρα
(ενν. «τι ώρα είναι;»)
Θα ήθελα ένα τσάι
(ενν. «φέρε μου ένα τσάι»
ΕΡΩΤΗΜΑΤΙΚΗΠοιος δεν τον αγαπάει τον Νίκο;
ενν. («Όλοι αγαπούν τον Νίκος»)
Τι ώρα είναι;Δεν έρχεσαι λίγο εδώ;
(
ενν. «έλα λίγο εδώ!»)
ΠΡΟΣΤΑΚΤΙΚΗΚοίτα θράσος!
(ενν. «έχει μεγάλο θράσος»)
Πες μου (σε παρακαλώ) την ώρα!
(ενν. «Τι ώρα είναι;»)
Βγες έξω (σε παρακαλώ)!

 

Διαφορετική είναι η κατηγοριοποίηση των Holton κ.ά. (1999), οι οποίοι διακρίνουν τις προτάσεις αρχικά σε κύριες και δευτερεύουσες. Oι κύριες προτάσεις διακρίνονται περαιτέρω σε:
• προτάσεις με οριστική (δηλωτικές),
• προτάσεις με υποτακτική (παροτρύνσεις, επιθυμίες, υποσχέσεις),
• προτάσεις με προστακτική,
• επιφωνηματικές προτάσεις.

 

Oι προτάσεις με οριστική και υποτακτική μπορούν να εμφανίζονται σε καταφατικούς, ερωτηματικούς, αρνητικούς, ή αρνητικούς ερωτηματικούς τύπους (ό.π.: 390 κ.εξ.).

Όπως βλέπουμε, η ανάλυση αυτή στηρίζεται κυρίως σε συντακτικά κριτήρια, γεγονός που τη διαφοροποιεί από την περιγραφή των Κλαίρη και Μπαμπινιώτη (1999).

Σχετικά με τις επιφωνηματικές προτάσεις, οι Holton κ.ά. σημειώνουν ότι οι επιφωνηματικές δομές χρησιμοποιούνται για να εκφράσουν ευχαρίστηση, θαυμασμό ή τα αντίθετά τους και συνδέονται με ειδική επιτονική καμπύλη, η οποία στον γραπτό λόγο αντιπροσωπεύεται με το θαυμαστικό.

Θα πρέπει τέλος να παραθέσουμε και την παραδοσιακή κατηγοριοποίηση των προτάσεων σε προτάσεις κρίσεως, επιθυμίας, επιφωνηματικές και ερωτηματικές, διάκριση που γίνεται ανάλογα με το περιεχόμενο των προτάσεων και δεν απέχει πολύ από τις λειτουργικές κατηγοριοποιήσεις:

 

Σύρε τον πίνακα, για να δεις και τις υπόλοιπες στήλες.

Τα είδη των προτάσεων
Ως προς το περιεχόμενό τουςΩς προς την ποιότηταΩς προς τη σχέση τους με άλλεςΩς προς τη δομή (τους όρους)
1) κρίσεως
2) επιθυμίας
3) επιφωνηματική
4) ερωτηματική
1) καταφατική
2) αρνητική (ή αποφατική)
1) κύρια ή ανεξάρτητη
2) δευτερεύουσα ή εξαρτημένη
1) απλή
2) σύνθετη
3) επαυξημένη
4) ελλειπτική

 

Στην παραδοσιακή κατηγοριοποίηση παρουσιάζεται το πρόβλημα ότι οι δύο πρώτοι όροι (κρίσεως και επιθυμίας), oι οποίοι αναφέρονται στη σημασία της πρότασης (στο τι εκφράζει η πρόταση), είναι υπεργενικευτικοί και λιγότερο ακριβείς: στις προτάσεις κρίσεως συμπεριλαμβάνονται εξίσου προτάσεις με τις οποίες ο πομπός όχι μόνο κρίνει αλλά και πληροφορεί, δηλώνει κάτι, διατυπώνει μια γνώμη, μια πρόβλεψη κ.ά.

Για τους λόγους αυτούς δεν επιλέχθηκε η παραδοσιακή κατηγοριοποίηση. Θα μπορούσαμε όμως να πούμε ότι οι προτάσεις κρίσεως αντικαταστάθηκαν από τις αποφαντικές προτάσεις και οι προτάσεις επιθυμίας από τις προστακτικές, εφόσον ως προτάσεις κρίσεως χαρακτηρίζονταν οι προτάσεις «με τις οποίες ο ομιλητής θέλει να πληροφορήσει, να δηλώσει κάτι, να διατυπώσει μια γνώμη ή να κρίνει κάτι» (Συντακτικό της ΝΕ 1980: 12). Παρομοίως, με τις προτάσεις επιθυμίας «ο ομιλητής θέλει να εκφράσει παράκληση, προσταγή, ευχή κ.ά. και γενικά μια επιθυμία του» (ό.π.).

H αλλαγή στη μεταγλώσσα βοηθά στην άμεση σύνδεση των προτάσεων αυτών με συγκεκριμένες επικοινωνιακές λειτουργίες και είναι σύμφωνη με τις σύγχρονες γλωσσολογικές αναλύσεις.

 

2. Διδακτικές οδηγίες

 

Η υποενότητα Γ εξετάζει τα είδη των προτάσεων και χωρίζεται σε δύο μέρη. Στο πρώτο, που αφορά τα είδη των προτάσεων ως προς τα δομικά συστατικά τους, παρουσιάζονται οι απλές προτάσεις σε αντιδιαστολή με τις ελλειπτικές και τις επαυξημένες έτσι, ώστε οι μαθητές να μπορέσουν να συγκρίνουν τα τρία αυτά είδη προτάσεων και να καταλάβουν καλύτερα τι εννοούμε με τον όρο «απλή πρόταση». Εάν ο εκπαιδευτικός κρίνει πως το επίπεδο των μαθητών είναι κατάλληλο, μπορεί να διδάξει και τον όρο «σύνθετη» πρόταση. Δεν κρίνουμε σκόπιμο σε ένα τέτοιο πρώιμο στάδιο να «βομβαρδίζονται» οι μαθητές με μεταγλώσσα που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως λιγότερο βασική. Στόχος δεν είναι η εκμάθηση γλωσσικών όρων, αλλά η παρατήρηση, η ανάλυση και η ερμηνεία των δομών και η σύνδεσή τους με τα επικοινωνιακά περιβάλλοντα.

Ακόμα περισσότερο, σε αυτό το επίπεδο, η κατάκτηση της μεταγλώσσας θα μπορούσε να θεωρηθεί ως δευτερεύων διδακτικός στόχος, ενώ ο κύριος στόχος είναι να συνειδητοποιήσουν οι μαθητές τις διάφορες σημασίες/λειτουργίες που έχουν οι προτασιακές δομές στην επικοινωνία, καθώς και τα κριτήρια επιλογής με βάση τα οποία ένας φυσικός ομιλητής αποφασίζει να χρησιμοποιήσει μια δομή (όπως και: μορφολογία, λέξη κτλ.) έναντι μιας άλλης. Αφού, λοιπόν, μιλήσουμε για τις απλές, τις ελλειπτικές και τις επαυξημένες προτάσεις, θα αναφερθούμε στις προϋποθέσεις που πρέπει να πληρούνται για να μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε στην επικοινωνία ελλειπτικές προτάσεις (π.χ. το περιβάλλον να μας βοηθάει να «μαντέψουμε» τον όρο που λείπει, η κοινή γνώση «shared knowledge» του πομπού και του δέκτη για ένα θέμα κτλ.) και στους λόγους της επιλογής της επαυξημένης πρότασης (ανάγκη χρήσης προσδιορισμών στον λόγο μας για πιο αποτελεσματική επικοινωνία).

Στο δεύτερο μέρος της ίδιας υποενότητας περνάμε στην πραγματολογική αξία των προτάσεων. Προσπαθώντας να χρησιμοποιούμε απλά παραδείγματα, κάνουμε λόγο για αποφαντικές, ερωτηματικές, προστακτικές και επιφωνηματικές προτάσεις. Ακόμα διακρίνουμε τις καταφατικές και τις αρνητικές προτάσεις. Ιδιαίτερη έμφαση αξίζει εδώ να δώσουμε στο πώς μπορούν να χρησιμοποιηθούν τα είδη αυτά σε διαφορετικά επικοινωνιακά περιβάλλοντα.

Συγκεκριμένα, επιλέγουμε μέσα από τα κείμενα της ενότητας διάφορα είδη προτάσεων, για να δείξουμε πώς μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να επιτελέσουν διαφορετικές ή και τις ίδιες λειτουργίες. Επιδίωξη διδακτική είναι οι μαθητές μόνοι τους, με τη βοήθεια των σκίτσων, των ερωτήσεων-ασκήσεων και των παραδειγμάτων που παραθέτονται, να καταλήξουν στην παρατήρηση-συμπέρασμα ότι τα είδη των προτάσεων επιλέγονται ανάλογα με την επικοινωνιακή περίσταση και την πραγματολογική τους αξία, την επικοινωνιακή λειτουργία δηλαδή που μπορούν να επιτελέσουν. Έτσι μια αποφαντική πρόταση μπορεί να είναι ένας (έμμεσος) τρόπος να ζητήσω από κάποιον να κάνει κάτι, ενώ το ίδιο μπορώ να κάνω με τη χρήση μιας προστακτικής ή μιας ερωτηματικής πρότασης.

Τέλος, εξετάζονται τα είδη των προτάσεων σε σχέση με τον επιτονισμό της φωνής στον προφορικό λόγο και τα σημεία της στίξης στον γραπτό λόγο. Επιδιώκεται, δηλαδή, να καταλάβουν οι μαθητές ότι η ίδια η πρόταση μπορεί να εκφωνηθεί με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους. Αυτή η ποικιλία μπορεί να αποδοθεί στον γραπτό λόγο κυρίως με τη στίξη.

 

Γ. ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ

 

Διδακτικές οδηγίες

Με τις δραστηριότητες που παρατίθενται γίνεται προσπάθεια να εμπλακούν οι μαθητές σε μια ενεργητική διαδικασία καταγραφής λέξεων που αφορούν τη θεματική ενότητα. Κάποιες από τις λέξεις αυτές μπορούν να αξιοποιηθούν, αφού εμπλουτιστούν και από σχετικές λέξεις που θα προταθούν στην τάξη από τους μαθητές και τον εκπαιδευτικό, στις Δραστηριότητες παραγωγής λόγου (προφορικού και γραπτού) που ακολουθούν. Παράλληλα, καταβάλλεται προσπάθεια να έρθουν οι μαθητές σε μια πρώτη επαφή με θέματα παραγωγής-σύνθεσης των λέξεων και να εντοπίσουν λεπτές σημασιολογικές διαφορές σε σύνθετες λέξεις που έχουν την ίδια ρίζα.

 

Ε. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΛΟΓΟΥ

 

Διδακτικές οδηγίες

 

Για παραγωγή προφορικού λόγου προτείνονται δύο δραστηριότητες. Η πρώτη στηρίζεται στο σκίτσο (κείμ. 8) και προκαλεί παραγωγή λόγου που αξιοποιεί τη δυνατότητα μεταφοράς ενός μηνύματος με διαφορετικούς κώδικες. Η δραστηριότητα αυτή είναι αρκετά απαιτητική, αλλά συνιστάται για το σύνολο της τάξης. Η δεύτερη δραστηριότητα είναι πιο απαιτητική, γιατί προϋποθέτει γνώση σύνθετων κωδίκων που περιέχονται στο σκίτσο (κείμ. 9). Μπορεί όμως με τη βοήθεια του εκπαιδευτικού να αποκρυπτογραφηθεί το μήνυμα, έστω από τους μαθητές της τάξης που έχουν ιδιαίτερες γλωσσικές ικανότητες.

Η πρώτη δραστηριότητα γραπτού λόγου υπηρετεί τη διαθεματικότητα, καθώς προσπαθεί να εμπλέξει τους μαθητές σε μια διαδικασία σύνδεσης του γλωσσικού μαθήματος με την Ιστορία, ζητώντας τους να γράψουν μια εργασία στηριγμένοι σε στοιχεία που διδάσκονται στην Ιστορία και μπορούν να αντλήσουν από το σχετικό σχολικό εγχειρίδιο, αλλά και από άλλες πηγές. Η δεύτερη δραστηριότητα αξιοποιεί πολλά στοιχεία που διδάχθηκαν στην ενότητα. ζητά από τους μαθητές να παράγουν τον δικό τους λόγο στηριγμένοι στα βιώματά τους, στις συζητήσεις που προηγήθηκαν στην τάξη για το θέμα και στα κείμενα που μελετήθηκαν. Oι μαθητές χρειάζεται να γράψουν φιλική επιστολή, κειμενικό είδος που μελέτησαν κατά την επεξεργασία της ενότητας (κείμ. 4). Είναι χρήσιμο παράλληλα να γνωρίζουν με βάση ποια κριτήρια θα αξιολογηθεί το κείμενό τους. Τα κριτήρια αυτά αφορούν, στη συγκεκριμένη γλωσσική παραγωγή, το περιεχόμενο, το ύφος και το γλωσσικό φαινόμενο που μελετήθηκε στην ενότητα (είδη προτάσεων). Επομένως, καθορίζονται τα κριτήρια, γνωστοποιούνται στους μαθητές, χωρίς όμως να γίνονται πολύ συγκεκριμένα και στενά, γιατί μπορεί να περιορίσουν τη δημιουργικότητα του μαθητή και να προκαλέσουν τυποποίηση στην ανάπτυξη του γραπτού λόγου.

 

Διαθεματική εργασία

 

Η πρώτη αυτή Διαθεματική εργασία του βιβλίου απαιτεί περιορισμένη δράση των μαθητών που πρόσφατα έχουν έρθει στο Γυμνάσιο και προσπαθούν να εγκλιματιστούν στον χώρο του. Προκειμένου η πραγματοποίηση του σχεδίου δράσης να είναι εφικτή, προτείνεται η σύνδεση του γλωσσικού μαθήματος μόνο με τη φωτογραφία και ίσως την Αισθητική Αγωγή που διδάσκονται στο σχολείο. Στη δεύτερη ενότητα, όμως, η ίδια αυτή Διαθεματική εργασία επεκτείνεται, εμπλουτίζεται και καταλήγει σε ένα τελικό προϊόν που παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον για τους μαθητές (βλ. Διαθεματική εργασία 2ης ενότητας).

 

 

 

 


 

10

 

Kείμενο 1 [Πρώτη μέρα στο Γυμνάσιο]*

εικ

Κατηφόρισε σοβαρή, όπως ταίριαζε σ' ένα γυμνασιοκόριτσο, την καινούρια ακόμη γειτονιά της. Διέσχισε γρήγορα, όπως άρμοζε, την Πάνω Πλατεία και μπήκε στον δρόμο με τα μαγαζιά. Ούτε ματίτσα αριστερά και δεξιά. Με βιαστικό βήμα, έφτασε στην Κάτω Πλατεία, πέρασε απέναντι και μπήκε επιτέλους στον δρόμο που βρισκόταν το Γυμνάσιο. Ήταν κι αυτή πια γυμνασιοκόριτσο! Πήρε μια βαθιά ανάσα και μπήκε στον αυλόγυρο. Αμέσως όμως ένιωσε να βουλιάζει. Θεέ, πόσο τεράστιοι ήταν όλοι τους! Κι αυτή σαν νάνος! Ολόκληροι άντρες και γυναίκες! Πέρασε διστακτικά από δίπλα τους κι εκείνοι χαμήλωσαν το βλέμμα τους κατά τη μεριά της χαμογελώντας.

«[…] Και δεν ξέρω κανέναν εδώ. Και δες τι αέρα που έχουν όλες αυτές οι κυράτσες. Εγώ είμαι σαν βλαχαντερό!» σκέφτηκε αναψοκοκκινισμένη και ζάρωσε σε μια άκρη.

– Άννα!

Γύρισε κι είδε τον Γιώργο. […]

– Tι θες σε τούτο το προαύλιο; […] Eμείς μένουμε στο κάτω προαύλιο. Δεν σ' το 'πανε; Πάμε.

Η Άννα τον ακολούθησε αμίλητη.

– Εφέτος έχει έρθει καινούριος γυμνασιάρχης. Λένε πως είναι πολύ αυστηρός. Στο προηγούμενο Γυμνάσιο που ήταν, λένε, τους είχε κάνει όλους στρατιωτάκια, καθηγητές και μαθητές! […]

Tο κουδούνι τού έκοψε την κουβέντα. Έπρεπε να βρουν τώρα πού έκανε σειρά η τάξη τους. Και γρήγορα μάλιστα, γιατί οι καθηγητές είχαν ήδη βγει και στήνονταν με σεβασμό πίσω από έναν ψηλόλιγνο άντρα. «Αυτός είναι!» ακούστηκαν μερικά ψιθυρίσματα. Έπειτα ήρθε ο παπα-Νικόλας που τους έκανε αγιασμό και στο Δημοτικό. «Χμ, γι' αυτό εμείς αργούσαμε να μπούμε…» σκέφτηκε αθέλητα η Άννα, λογαριάζοντας τον εαυτό της ακόμη με τα παιδιά του Δημοτικού παρά με τούτους εδώ τους μαντράχαλους.

Ο αγιασμός έγινε όπως συνήθως, αλλά μετά βγήκε μπροστά ο γυμνασιάρχης κι άρχισε ένα κατεβατό από «πρέπει» κι «απαγορεύεται», που έκανε όλο το ακροατήριο κάτω να στενάξει. Από τις μεγάλες μάλιστα τάξεις ακούστηκαν έντονες διαμαρτυρίες.

– Δεν θα ανεχτώ! φώναξε ο γυμνασιάρχης. Και τώρα οι μαθητές ν' αρχίσουν να προχωρούν απ' αριστερά και να μπαίνουν από την κυρία είσοδο στο πάνω προαύλιο. Οι μαθήτριες από δεξιά. Θα μπαίνουν από την πλαϊνή. […]

Πάλι ακούστηκαν διαμαρτυρίες.

– Δεν θα ανεχτώ, είπα! Πάραυτα! Από αύριο θα υποστούν κυρώσεις οι μη συμμορφωθέντες!

– Κατάλαβες τι είπε τώρα; ρώτησε η Άννα τη διπλανή της, μια κοντούλα ξανθομάλλα.

– Όχι και τόσο. Θα δούμε όμως… Με λένε Αγγέλα. Εσένα;

– Άννα.

– Καθόμαστε μαζί;

– Γιατί όχι; Στο πρώτο, έτσι;

– Πού αλλού; Με τέτοιο μπόι…

Και γέλασαν.

 

Bούλα Μάστορη, Στο Γυμνάσιο, εκδ. Πατάκη, 1998

* Oι τίτλοι σε αγκύλη είναι επιλογή της συγγραφικής ομάδας.

11

 

Eρώτηση κατανόησης

 Πώς νιώθει η Άννα, η κύρια ηρωίδα του αποσπάσματος, μόλις μπαίνει για πρώτη φορά στον χώρο του Γυμνασίου; • Aπό πού καταλαβαίνουμε τα συναισθήματά της;

 

text Εντυπώσεις μαθητών της Α΄ Γυμνασίου από την πρώτη μέρα στο Γυμνάσιο [πηγή: Θεοφράστειο Γυμνάσιο Ερεσού Λέσβου]

text Ν. Καζαντζάκης, «Η Νέα Παιδαγωγική» [πηγή: Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Γυμνασίου]


Kείμενο 2 [Μιλώ, ζωγραφίζω, γράφω]

Το πρόσωπο, τα χέρια και η φωνή

εικ

Οι άνθρωποι πιθανόν ξεκίνησαν να μιλούν 30.000 με 50.000 χρόνια πριν. Η επικοινωνία, όμως, είναι μια ιστορία που ξεκινά πολύ παλιότερα! Τα χέρια και το πρόσωπο μπορούσαν και μπορούν να είναι τόσο εκφραστικά όσο οι λέξεις και καμιά φορά περισσότερο από αυτές. Έτσι, πολύ πριν εμφανιστεί η γραφή, οι χειρονομίες και οι γκριμάτσες είχαν δημιουργήσει τη δική τους γλώσσα. Στην αρχή οι άνθρωποι συγκρατούσαν όλες τις πληροφορίες στο μυαλό τους. Οι γονείς μετέφεραν τις γνώσεις στα παιδιά τους μιλώντας σ' αυτά, αφού κανείς δεν ήξερε να γράψει. Όμως, είναι δύσκολο να θυμόμαστε τα πάντα κι έτσι, πολλές φορές, πολύτιμα κομμάτια της ιστορίας χάνονταν μέσα στον χρόνο.

Από τον λόγο στην εικόνα

Ήταν φυσικό, λοιπόν, κάποια στιγμή να δημιουργηθεί έντονη η ανάγκη να καταγράφονται τα πάντα. Έτσι γεννήθηκε η ζωγραφική (ζωγραφίζω = «γράφω τη ζω»). Η γραπτή επικοινωνία ξεκίνησε με ζωγραφιές. Οι ζωγραφιές, περνώντας από πολλά στάδια, απλοποιήθηκαν και εξελίχτηκαν σε γράμματα.

Η επανάσταση του αλφάβητου

Χίλια χρόνια πριν από τον Χριστό, έγινε μια αληθινή επανάσταση με την επινόηση του αλφάβητου. Οι αρχαίοι Φοίνικες, που ήταν έμποροι και ταξιδευτές και κατοικούσαν στον σημερινό Λίβανο, δημιούργησαν το πρώτο αλφάβητο που αποτελούνταν από 22 γράμματα, τα οποία ήταν όλα σύμφωνα. Μεταξύ 9ου και 8ου αιώνα π.Χ., οι Έλληνες πρόσθεσαν στο φοινικικό αλφάβητο τα φωνήεντα α, ε, ι, ο, ου. Βασισμένοι στο ελληνικό αλφάβητο, οι Ρωμαίοι δημιούργησαν το λατινικό, που σήμερα είναι το πιο γνωστό αλφάβητο στον κόσμο.

Η γραφή είναι ένας τρόπος να αποθηκεύονται και να μεταφέρονται πληροφορίες σε ανθρώπους που τους χωρίζει ο χρόνος και η απόσταση.

 

περ. «Eρευνητές», εφημ. H KAΘHMEPINH, 28/3/1999

 

Eρωτήσεις κατανόησης

1 Ποιοι ήταν οι πρώτοι τρόποι με τους οποίους επικοινωνούσαν οι άνθρωποι;

 

2 Γιατί η επινόηση του αλφάβητου θεωρείται επανάσταση στην ιστορία του ανθρώπου;

 

δεσμός «Οι λαοί και οι πολιτισμοί της Εγγύς Ανατολής» [πηγή: Αρχαία Ιστορία Α΄ Γυμνασίου]

δεσμός Ελληνικό αλφάβητο

δεσμός Η ελληνική τυπογραφία. Πρωτοϊστορία και ιστορία της ελληνικής γραφής. Ο κόσμος του χειρογράφου. Μέρος 1 (βίντεο, 44:39min. Μας ενδιαφέρει το απόσπασμα από την αρχή ως το 19:37) [πηγή: Ψηφιακό Αρχείο της ΕΡΤ]


12

 

 

Kείμενο 3 [Διάφοροι κώδικες στη ζωή μου]

1. Στον δρόμο για το σχολείο συναντώ σήματα του Kώδικα Oδικής Kυκλοφορίας και προσέχω τα φανάρια.

 

 

εικ

 

εικ

 

 

2. Φτάνω στο σχολείο και ακούω το κουδούνι που με ειδοποιεί ότι το μάθημα αρχίζει.

1η ώρα: ΜαθηματικάΑνοίγω το βιβλίο:

 Να συγκριθούν οι αριθμοί:

α) 35,046 και 60,03 και β) 4,567 και 4,53989

Αν εφαρμόσουμε την προηγούμενη διαδικασία, βρίσκουμε ότι:

α) 35,046 < 60,03 και β) 4,567 > 4,53989

2η ώρα: Μουσική

εικ

 

3η ώρα: Αρχαία Ελληνικά

 

Mητρός τε καὶ πατρὸς καὶ τῶν ἄλλων προγόνων ἁπάντων τιμιώτερόν ἐστιν ἡ πατρὶς καὶ σεµνότερον καὶ ἁγιώτερον.

Πλάτων, Kρίτων 12 (4ος αι. π.X.)

 

 

Eρωτήσεις κατανόησης

1 Πόσοι διαφορετικοί κώδικες παρουσιάζονται στο κείμενο 3;

 

2 Προσπαθήστε να μεταφέρετε στα νέα ελληνικά την παραπάνω φράση του Πλάτωνα.

 

δεσμός Κώδικες επικοινωνίας (Φωτόδεντρο)


B EΠIKOINΩNIA

B1 Παράγοντες της επικοινωνίας

Ακούω και μιλώ

1. Εντοπίστε στο κείμενο 1 τα λόγια που λέει ο Γιώργος και τα λόγια που λέει ο διευθυντής του Γυμνασίου. • Σε ποιον απευθύνεται ο Γιώργος και σε ποιον ο γυμνασιάρχης; • Για ποιο θέμα μιλά ο καθένας και με ποιο σκοπό; • Πώς αντιδρούν κάθε φορά αυτοί που τους ακούν;

13

 

2. Στο κείμενο 1 η Άννα και η Αγγέλα δεν καταλαβαίνουν τι λέει ο γυμνασιάρχης. Για ποιο λόγο;

 

3. Ο άνθρωπος –σύμφωνα με το κείμενο 2– από τον λόγο και την παράσταση εικόνας πέρασε στη γραφή. Σήμερα πώς προτιμά να επικοινωνεί; • Σε ποιες περιπτώσεις προτιμά τον λόγο, σε ποιες την εικόνα και σε ποιες τη γραφή;

 

4. Δείτε προσεκτικά τα παρακάτω σκίτσα που σχετίζονται με το κείμενο 1.

 

1◀ 1 Οι δύο φίλες συζητούν.
2◀ 2 Ο γυμνασιάρχης μιλά στο προαύλιο από το μικρόφωνο
3◀ 3 Ο μαθητής ρωτάει τον συμμαθητή του
4◀ 4 Η Άννα μιλά στο σπίτι στη μητέρα της, καθώς ετοιμάζεται για το σχολείο.

 

• Βρείτε σε ποιο από τα σκίτσα αυτά ο ομιλητής:

α. εκφράζει φόβο για κάτι

β. προτείνει κάτι σε κάποιον άλλο

γ. απειλεί

δ. συμφωνεί με μια πρόταση

ε. ζητά μια πληροφορία.

 

 

Kείμενο 4 [Γράμμα σ' έναν φίλο μου που είναι μακριά]

Aθήνα, 10-12-71

Αγαπητέ μου Πωλ,

Μου γράφεις πως το Παρίσι είναι χιονισμένο, κι εδώ έχουμε σωστό ανοιξιάτικο καιρό. Κι ας είναι Δεκέμβρης. Πόσο γρήγορα κυλάνε οι μέρες του χρόνου! Τελειώνουμε και τους διαγωνισμούς του πρώτου τριμήνου. Σήμερα Μαθηματικά, αύριο Χημεία και τέρμα. Μεθαύριο θα κάνουμε τη δεύτερη μεγάλη σχολική εκδρομή. Θα πάμε στους Δελφούς. Θυμάσαι που είχαμε πάει μαζί, με τους γονείς μου, πριν από δύο χρόνια; Αλλά τι τα θέλεις, μια εκδρομή με το σχολείο είναι άλλο πράμα. Όλα τα χαίρεσαι πιο έντονα. Θα επισκεφτούμε πρώτα το Mουσείο και τα Aρχαία, κι ύστερα θα ξεχυθούμε για παιχνίδι. Θα φάμε σε εστιατόριο. Έχει το γλέντι του κι αυτό. Οι καθηγητές μας πετάνε την αυστηρή μάσκα που φοράνε στο σχολείο και γίνονται άλλοι άνθρωποι. Έχουμε φτιάξει για τον καθένα σατιρικούς* στίχους. Ο Πέτρος βοήθησε πολύ με το χιούμορ του. Ελπίζω να δω τον κύριο Ευαγγέλου να χαμογελάει, επιτέλους.

14

Η Σόφη είναι ενθουσιασμένη με το σχολείο μας. Έχουμε φτιάξει μια καλή παρέα, τους ξέρεις πάνω κάτω όλους. Μόνο η Χριστίνα σού είναι άγνωστη, μια καινούρια από τη Θεσσαλονίκη. Ξέρεις, είναι σπουδαίο κορίτσι. Έξυπνη, τρώει την Τάνια στους βαθμούς και είναι όμορφη. Έχει κάτι τεράστια μάτια. Μόνο που συχνά φέρεται παράξενα, με ξαφνιάζουν οι τρόποι της. Στις αρχές νομίζαμε πως ήταν περήφανη κι ακατάδεχτη. Τώρα όμως που τη γνώρισα καλύτερα, ξέρω πόσο απλή είναι. Η Λίνα ψήλωσε, έγινε σωστή δεσποινίς. Για σκέψου: το μωρό μας πάει Πρώτη Γυμνασίου. Πώς περνάει ο καιρός!

    Φίλησέ μου τη Νικόλ και τη μαμά σου. Μην αργήσεις να μου γράψεις.

Με πολλή αγάπη

Αλέξης

* σατιρικός: σκωπτικός, κοροϊδευτικός.

Zωρζ Σαρή, Το Ψέμα, εκδ. Πατάκη, 1996 (διασκευή)

 

 

Aκούω και μιλώ

1. Ποιος έχει γράψει αυτή την επιστολή (είναι δηλαδή ο αποστολέας); • Σε ποιον την απευθύνει (ποιος είναι ο παραλήπτης);

 

2. Ποια σχέση φαίνεται να έχουν τα δύο πρόσωπα; • Από ποια στοιχεία της επιστολής το καταλάβατε;

 

3. Για ποιο σκοπό επικοινωνούν με αυτή την επιστολή τα δύο πρόσωπα;

 

4. Eσείς διατηρείτε αλληλογραφία με φίλους ή φίλες σας που μένουν μακριά, στα ελληνικά ή σε ξένες γλώσσες;

 

5. Δείτε τα παρακάτω κείμενα και πείτε ποιες διαφορές παρατηρείτε στη μορφή και το ύφος του μηνύματος στις δύο περιπτώσεις.

 

8– Tι ώρα να 'ρθω να σε πάρω για το σχολείο;
– Oχτώ, οχτώ παρά τέταρτο.
– E, άλλο παρά τέταρτο κι άλλο οχτώ!
– Kαλά, ντε! Oχτώ είναι εντάξει;
– Nαι, προλαβαίνουμε.
9

 

 

Oι πρώτες μου γνώσεις για την επικοινωνία

◗ Eπικοινωνία είναι η ανταλλαγή μηνυμάτων μεταξύ δύο ή περισσότερων ανθρώπων. Για να υπάρξει επικοινωνία χρειαζόμαστε έναν πομπό, έναν δέκτη κι έναν κώδικα. Πομπός είναι αυτός που μιλάει (ο ομιλητής) ή γράφει (ο συγγραφέας). Δέκτης είναι αυτός που ακούει (ο ακροατής) ή διαβάζει (ο αναγνώστης). Kώδικας είναι ένα σύστημα σημείων ή σημάτων ή συμβόλων με αρχές και κανόνες. H γλώσσα είναι ένα παράδειγμα κώδικα πολύ δημιουργικού.

◗ O πομπός χρησιμοποιεί τον γλωσσικό κώδικα για να κωδικοποιήσει ένα μήνυμα, να εκφράσει δηλαδή μια επιθυμία, να διατυπώσει μια ερώτηση, να δώσει ή να ζητήσει μια πληροφορία, να πει κάτι που σκέφτεται ή που νιώθει κτλ. Από τον πομπό το μήνυμα μεταβιβάζεται με κάποιον τρόπο (φυσικό ή τεχνητό) στον δέκτη. O δέκτης είναι αυτός που λαμβάνει και αποκωδικοποιεί το μήνυμα.

15

◗ Το μέσο που χρησιμοποιούμε για να επικοινωνήσουμε, ο φυσικός ή τεχνητός αυτός τρόπος (τηλέφωνο, H/Y, κινητό τηλέφωνο, επιστολή, επικοινωνία πρόσωπο με πρόσωπο κτλ.), επηρεάζει τη μορφή και το ύφος του μηνύματος.

◗ Yπάρχουν δύο είδη γλωσσικής επικοινωνίας: η προφορική και η γραπτή.

 

 

Διαβάζω και γράφω

1. Βρείτε τους πομπούς και τους δέκτες στο κείμενο 1 και στο κείμενο 4. • Σε ποιες περιπτώσεις η επικοινωνία τους είναι γραπτή και σε ποιες προφορική;

 

2. Ποια μέσα χρησιμοποιούνται για την επικοινωνία στο κείμενο 4 και στα σκίτσα που το ακολουθούν;

 

3. Ταιριάξτε τη λέξη με την εξήγηση. (Δείτε την άσκηση εδώ).

 

α. πομπός1. ο τρόπος μετάδοσης του μηνύματος / το περιβάλλον, οι σχέσεις των συνομιλητών κ.ά.
β. δέκτης2. (επιτυχής) ανταλλαγή μηνυμάτων κ.ά.
γ. συνθήκες επικοινωνίας3. αυτός που «λαμβάνει» το μήνυμα
δ. γλωσσικός κώδικας4. αυτός που «στέλνει» το μήνυμα
ε. επικοινωνία5. ένα σύστημα σημείων που έχει κανόνες και αρχές και χρησιμοποιείται για να επικοινωνούμε

 

 

B2 Kώδικες επικοινωνίας

 

Aκούω και μιλώ

1. Πριν από την επινόηση του αλφάβητου (κείμενο 2), τι είδους σύμβολα χρησιμοποιούσαν οι άνθρωποι για να παραστήσουν αντικείμενα και ιδέες;

2. Δείτε το απόσπασμα από την άσκηση Mαθηματικών που σας δόθηκε στο κείμενο 3. • Σας είναι κατανοητό; • Τι λέει;

• Δείτε τώρα κι αυτό το απόσπασμα από μία άσκηση Xημείας:

 

           
Να βρεθεί η τιμή ΔG0 της αντίδρασης: H2(g) + I2(g) → 2HI(g) και η ΔG0 σχηματισμού του ΗΙ σε kJ mol-1, με βάση τα δεδομένα του παρακάτω πίνακα:
ουσία Η2 Ι2 ΗΙ
ΔH0f / kJ mol-1 0 0 26,48
S0 / J mol-1 K-1 130,7 116,1 206,6
 

 

• Μπορείτε να καταλάβετε τι λέει; • Γιατί ναι / όχι;

3. Στο κείμενο 3 υπάρχουν δείγματα από διάφορους κώδικες. Ποιοι από αυτούς μας δίνουν οπτικά σήματα και ποιοι ακουστικά;

16

 

4. Γράψτε το μικρό σας όνομα. • Στη συνέχεια συμβουλευτείτε το αλφάβητο της νοηματικής γλώσσας των κωφών και παραστήστε το με τα κατάλληλα σήματα.

 

εικόνα

 

εικ

Kείμενο 5 [O καιρός]

Ο ΚΑΙΡΟΣ

ΣΗΜΕΡΑ:
Βασιλείου Παρίου, Αρτέμωνος, Δήμη μαρτύρων. Ανατολή: 06.55 Δύση: 19.58. Σελήνη 11 Ημερών

ΠΡΟΓΝΩΣΗ

 Βαρομετρικά χαμηλά προκαλούν βροχές και καταιγίδες στη Δυτική, Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη.

Προειδοποιήσεις:

Χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα καιρού η σημερινή ημέρα. Αντίθετα αύριο και μεθαύριο προβλέπονται βροχές και καταιγίδες στις περισσότερες περιοχές της χώρας και μικρή πτώση της θερμοκρασίας.

 

 

Aκούω και μιλώ

Πριν ξεκινήσετε το πρωί για το σχολείο, καλό είναι να συμβουλευτείτε ένα δελτίο πρόγνωσης του καιρού. Eκτός από τον λόγο, ποια άλλα μέσα χρησιμοποιεί το δελτίο για να δείξει τον καιρό της επόμενης μέρας; (κείμ. 5) • Πώς θα ντυθείτε αύριο, αν δείτε ένα τέτοιο δελτίο καιρού;

 

ΕΜΥ Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία (επίσημος δικτυακός τόπος)

 

17

 

 

Oι πρώτες μου γνώσεις για τους κώδικες

◗ Εκτός από τη γλώσσα επικοινωνούμε και με πολλά άλλα σήματα που ανήκουν σε διάφορους κώδικες. Ιδιαίτερη σημασία για την επικοινωνία των ανθρώπων έχει ο γλωσσικός κώδικας.

◗ Πολλά κείμενα δεν χρησιμοποιούν μόνο τη γλώσσα για να μεταδώσουν το μήνυμά τους, αλλά και άλλους τρόπους, που μπορεί να είναι σήματα από άλλους κώδικες. Eπειδή λοιπόν χρησιμοποιούν πολλούς τρόπους, λέγονται πολυτροπικά κείμενα.

 

 

Διαβάζω και γράφω

1. Πόσους κώδικες –εκτός από τον γλωσσικό– μπορείτε να αναφέρετε; • Μπορείτε να σκεφτείτε μερικές ομοιότητες και διαφορές ανάμεσα στον γλωσσικό κώδικα και σε άλλα είδη κωδίκων που είδατε ως τώρα;

 

2. Πώς παριστάνεται ο κίνδυνος στα σήματα του Κ.Ο.Κ; • Φτιάξτε κι εσείς μια πινακίδα προειδοποίησης για κίνδυνο. • Γράψτε «ΠΡΟΣΟΧΗ ΚΙΝΔΥΝΟΣ» και προσθέστε ένα ανάλογο σήμα. • Tο κείμενό σας είναι πολυτροπικό ή όχι;

 

δεσμός Πινακίδες αναγγελίας κινδύνου [πηγή: Ελληνική Αστυνομία]

 

3. Ποια από τα κείμενα που έχετε δει ως τώρα (1, 2, 3, 4, 5) είναι πολυτροπικά; • Αιτιολογήστε την απάντησή σας.

 

 

 


 

Γ Είδη προτάσεων

 

Ασκήσεις

 

 

 

Γ1 Eίδη προτάσεων ανάλογα με τα συστατικά τους

 

Aκούω και μιλώ

1. «Tο κουδούνι τού έκοψε την κουβέντα» (κείμ. 1): H πρόταση αυτή έχει μόνο τα βασικά συστατικά. Mπορείτε να προσθέσετε κι άλλα στοιχεία, άλλες λέξεις δηλαδή που να δίνουν επιπλέον πληροφορίες;

Γράψε τις απαντήσεις σου στα παρακάτω γκρι πλαίσια.

Tο κουδούνι τού έκοψε την κουβέντα 

 

2. «Mε λένε Aγγέλα. Eσένα;»: βρείτε το απόσπασμα στο κείμενο 1. • Aπό τη δεύτερη πρόταση λείπουν βασικά συστατικά. Mπορείτε να τη συμπληρώσετε; • Γιατί η συγγραφέας προτίμησε την ελλειπτική μορφή;

 «Mε λένε Aγγέλα. Eσένα;

 

3. «H Λίνα ψήλωσε, έγινε σωστή δεσποινίς» (κείμ. 4): Βρείτε τις δύο προτάσεις του αποσπάσματος. • Aπό ποια πρόταση μπορείτε να αφαιρέσετε κάποια λέξη και πάλι να έχει ολοκληρωμένο νόημα; • Aπό ποια πρόταση δεν μπορείτε να αφαιρέσετε τίποτα;

H Λίνα ψήλωσε, έγινε σωστή δεσποινίς

 

4. «Xωρίς ιδιαίτερα προβλήματα καιρού η σημερινή ημέρα»: Bρείτε την πρόταση στο κείμενο 5. • Παρατηρήστε ότι της λείπει ένα βασικό συστατικό. • Mπορείτε να το συμπληρώσετε; • Γιατί ο μετεωρολόγος δεν το περιέλαβε στην πρότασή του;

Xωρίς ιδιαίτερα προβλήματα καιρού η σημερινή ημέρα

 

Oι πρώτες μου γνώσεις για την πρόταση

◗ Πρόταση είναι το μεγαλύτερο σύνολο λέξεων που είναι γραμματικά οργανωμένο.

 

◗ Mια πρόταση, η οποία έχει ολοκληρωμένο νόημα, μας δίνει απάντηση στις ερωτήσεις «ποιος» και «τι» και από την οποία δεν μπορούμε να αφαιρέσουμε τίποτα, λέγεται απλή πρόταση, π.χ. Η Άννα είδε τον Γιώργο.

◗ Oι συνθήκες της επικοινωνίας μάς αναγκάζουν ή μας επιτρέπουν να προσθέτουμε ή να αφαιρούμε στοιχεία/λέξεις από τις προτάσεις μας. Έτσι:

• H πρόταση από την οποία λείπουν στοιχεία / λέξεις λέγεται ελλειπτική, π.χ. Σήμερα Μαθηματικά, αύριο Χημεία και τέρμα (κείμ. 4)

• H πρόταση που εκτός από τα βασικά έχει κι επιπλέον στοιχεία λέγεται επαυξημένη, π.χ.

Ο Πέτρος βοήθησε πολύ με το χιούμορ του (κείμ. 4)

18

 

 

Στο μήνυμα στην οθόνη του κινητού τηλεφώνου (σκίτσο 2, σελ. 14), τι είδους πρόταση έχει γραφεί; • Γιατί ο πομπός διάλεξε τέτοιου είδους πρόταση; • Eσείς, όταν γράφετε μηνύματα στο κινητό, τι είδους προτάσεις προτιμάτε;

 

 

Kείμενο 6 Oι δυσκολίες της τωρινής ζωής μου

 

Είμαι μαθητής της Α' Γυμνασίου. Σ' αυτή την τάξη τα μαθήματα είναι περισσότερα και δυσκολότερα απ' ό,τι στο Δημοτικό σχολείο. Ο χρόνος για τη μελέτη πολλαπλασιάστηκε, οι ελεύθερες ώρες μειώθηκαν. Ώρες για παιχνίδι σχεδόν δεν υπάρχουν στο ημερήσιο πρόγραμμά μου.

Στο τέλος της σχολικής ημέρας, ύστερα από εντατική παρακολούθηση και συμμετοχή στα μαθήματα, αρχίζει το μεγάλο μου βάσανο. Αφού γευματίσω, θα ξεκουραστώ λίγο και αμέσως μετά θα αρχίσω το διάβασμα. Τι να πρωτοδιαβάσω όμως; Μαθηματικά, Αρχαία, Ιστορία, Θρησκευτικά;

Μεγάλος μπελάς! Για την Ιστορία έχω να διαβάσω πολλές σελίδες, στα Μαθηματικά να λύσω αρκετές ασκήσεις, στα Αρχαία να γράψω εργασία. Από τη μια πλευρά οι εξισώσεις, από την άλλη ο Οδυσσέας και η Ναυσικά, όλα μαζί πραγματικά με έχουν τρελάνει.

Τι να κάνω όμως; βλέπετε, σήμερα έχουν αυξηθεί οι απαιτήσεις της κοινωνίας, γι' αυτό πρέπει επίσης να μάθω τουλάχιστον δύο ξένες γλώσσες, σε ηλικία που δεν έχω μάθει ακόμη καλά καλά τα ελληνικά. Έτσι, εκτός από τα μαθήματα του σχολείου μου, έχω καθημερινά να διαβάζω αγγλικά και γερμανικά, που είναι επίσης πολύ δύσκολα.

Έπειτα, λοιπόν, από απασχόληση πολλών ωρών και στις ξένες γλώσσες, με το κεφάλι «καζάνι», γυρίζω σπίτι να συνεχίσω τη μελέτη των υπόλοιπων μαθημάτων. Ζαλισμένος διαβάζω όσο ακόμη κρατούν οι δυνάμεις μου.

   Η ώρα τώρα είναι 9.00 το βράδυ. Είναι ώρα για φαγητό. Μα επιτέλους, βαρέθηκα πια! Τα μαθήματά μου παρουσιάζουν βέβαια ενδιαφέρον, αλλά έλα που πρέπει να έχω και ελεύθερες ώρες για παιχνίδι και ξεκούραση! Όσο κι αν προσπαθώ όμως να εξοικονομήσω αυτές τις ελεύθερες ώρες, δεν τα καταφέρνω. Ούτε παιχνίδι, ούτε ξεκούραση λοιπόν.

   – Τι κατάσταση είναι αυτή; Τι θα γίνει, επιτέλους;

 

Γ. Κατσίφης, μαθητής Α΄Γυμνασίου

 

H Φωνή του Πειραματικού Σχολείου, φυλλάδιο του Βαρβάκειου Πειραματικού Σχολείου, τεύχ. 51, Aπρίλιος 1980

 

Δες εδώ τη δραστηριότητα που ετοίμασε η Γεωργία Μουντράκη


19

 

 

Kείμενο 7 [Ντριν, ντριν, χτύπησε κουδούνι…]

εικ

 

Σεπτέμβριος, η νέα σχολική χρονιά αρχίζει. Πρωινό ξύπνημα, διαβάσματα. 8.00 π.μ. βάρος στον ώμο – τσάντα γεμάτη τετράδια. Κόρνα! «Το λεωφορείο! Τρέχα!» Συνάντηση με παλιούς φίλους και συμμαθητές. Γέλια. Συζητήσεις για διακοπές. Φτάνοντας στο σχολείο, όλοι, μαθητές και δάσκαλοι ή καθηγητές, συγκεντρώνονται στο προαύλιο για τον αγιασμό. Ντριιιν! Χτυπάει κουδούνι. Όλοι, κατά μία τάξη μεγαλύτεροι, τρέχουν στην καινούρια τους αίθουσα. Νέα βιβλία και προγράμματα και ίσως νέος δάσκαλος ή καθηγητές. Νέο σχολικό έτος! Καλή χρονιά!

περ. «Eρευνητές», εφημ. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 1999

 

Διαβάζω και γράφω

1. Υπογραμμίστε όσο περισσότερες ελλειπτικές προτάσεις μπορείτε στο κείμενο 6. • Στη συνέχεια συμπληρώστε τα στοιχεία που τους λείπουν.

 

2. «Σεπτέμβριος, η νέα σχολική χρονιά αρχίζει» (κείμ. 7): Aν κάποιος συμπλήρωνε το απόσπασμα αυτό με τα στοιχεία που λείπουν, θα έγραφε: «Ήρθε ο Σεπτέμβριος και η νέα σχολική χρονιά αρχίζει». Γιατί ο συγγραφέας του άρθρου, όμως, προτίμησε την πρώτη εκδοχή; • Ποια από τις δύο εκδοχές ταιριάζει στο υπόλοιπο κείμενο;

 

3. «8.00 π.μ… Συζητήσεις για διακοπές» (κείμ. 7): Μπορείτε να συμπληρώσετε τις προτάσεις του αποσπάσματος με ρήματα ή άλλα μέρη του λόγου; • Διαβάστε τώρα το απόσπασμα όπως το συμπληρώσατε εσείς. Ποια εκδοχή σάς αρέσει πιο πολύ; Aυτή του κειμένου ή η δική σας; • Για ποιους λόγους;

 

4. «Χτυπάει κουδούνι» (κείμ. 7): Η πρόταση είναι απλή, δηλαδή έχει ένα ολοκληρωμένο νόημα και μόνο τα απαραίτητα συστατικά, τους βασικούς όρους. Μπορείτε να της προσθέσετε κι άλλα στοιχεία κι άλλους όρους και να τη μετατρέψετε σε πρόταση επαυξημένη;

Γράψε την απάντησή σου στο παρακάτω γκρι πλαίσιο.

Χτυπάει κουδούνι 

 

 

 

Γ2 Eίδη προτάσεων, σημασίες τους και σημεία στίξης

 

Aκούω και μιλώ

1. «Eφέτος έχει έρθει… καθηγητές και μαθητές» (κείμ. 1): Bρείτε σε αυτά τα λόγια του Γιώργου τις πληροφορίες που δίνει στην Άννα.

 

2. «Kατάλαβες τι είπε… Kαθόμαστε μαζί;»: Αναζητήστε το απόσπασμα στο κείμενο 1. • Mε ποιες προτάσεις οι δύο συμμαθήτριες ζητούν πληροφορίες η μία από την άλλη;

 

3. Bρείτε στα λόγια του γυμνασιάρχη (κείμ. 1) τις προτάσεις που χρησιμοποιεί για να ζητήσει από τους μαθητές να κάνουν κάτι.

 

4. Ποιες προτάσεις στα κείμενα 6 και 7 εκφράζουν κάποιο έντονο συναίσθημα και έχουν θαυμαστικό στο τέλος;

 

20

 

Mαθαίνω για τις προτάσεις και τη σημασία τους

◗ Oι προτάσεις που χρησιμοποιούμε συνήθως για να δώσουμε μια πληροφορία λέγονται αποφαντικές,

π.χ. Το μάθημα αρχίζει στις 8:00. Σε αυτές τις προτάσεις, όταν γράφουμε, βάζουμε τελεία.

◗ Oι προτάσεις που χρησιμοποιούμε συνήθως για να ζητήσουμε μια πληροφορία λέγονται ερωτηματικές,

π.χ. Τι ώρα αρχίζει το μάθημα; Σε αυτές τις προτάσεις, όταν γράφουμε, βάζουμε ερωτηματικό.

◗ Oι προτάσεις που χρησιμοποιούμε συνήθως για να ζητήσουμε από κάποιον να κάνει κάτι ή να τον παρακαλέσουμε για κάτι λέγονται προστακτικές,

π.χ. Μπείτε στην τάξη. Σε αυτές τις προτάσεις, όταν γράφουμε, βάζουμε τελεία ή θαυμαστικό.

◗ Oι προτάσεις που εκφράζουν ένα έντονο συναίσθημα λέγονται επιφωνηματικές,

π.χ. Τι ωραία μέρα!

Σε αυτές τις προτάσεις, όταν γράφουμε, βάζουμε θαυμαστικό.

 

 

Διαβάζω και γράφω

1. Δείτε στο κείμενο 2 την παράγραφο με τίτλο «H επανάσταση του αλφάβητου»: Oι προτάσεις που περιέχει είναι αποφαντικές, ερωτηματικές, προστακτικές ή επιφωνηματικές; • Γιατί;

 

2. Στο κείμενο 3 δίνονται αποσπάσματα από άσκηση Mαθηματικών. • Bρείτε την προστακτική πρόταση που περιέχεται σε αυτή.

 

3. Διαβάστε το κείμενο 4 και βρείτε μία πρόταση αποφαντική, μία ερωτηματική, μία προστακτική και μία επιφωνηματική.

 

 

Aκούω και μιλώ

1. «Γιατί όχι;…», «Πού αλλού;»: Βρείτε τις δύο αυτές ερωτηματικές προτάσεις στο κείμενο 1. • Tις χρησιμοποιούν οι δύο φίλες για να ζητήσουν κάποια πληροφορία ή εκφράζουν κάτι άλλο; • Mπορείτε να προσδιορίσετε τι εκφράζουν;

 

2. «Tι θες σε τούτο το προαύλιο;… Πάμε»: Bρείτε το απόσπασμα στο κείμενο 1 και υπογραμμίστε τις ερωτηματικές προτάσεις. • Πρόκειται για ερωτήσεις που εκφράζουν απορία και περιμένουν απάντηση; • Tι πραγματικά εκφράζει η καθεμιά;

 

3. Bρείτε τις ερωτηματικές προτάσεις του κειμένου 6. • Εκφράζουν κάποια απορία ή κάτι άλλο περισσότερο; • Tι είναι αυτό;

 

 

Διαπιστώνω ότι:

◗ Mπορούμε να χρησιμοποιήσουμε διαφορετικά είδη προτάσεων (π.χ. αποφαντική, ερωτηματική, προστακτική, επιφωνηματική) για να πετύχουμε τον σκοπό μας στην επικοινωνία. H επιλογή μας εξαρτάται κυρίως από τον ακροατή μας (ποιος είναι, τι σχέση έχουμε μαζί του), από τον τρόπο που μεταδίδεται το μήνυμα και τις συνθήκες επικοινωνίας (αν μιλάμε από το τηλέφωνο ή «πρόσωπο με πρόσωπο», αν είμαστε μπροστά σε άλλους ή μόνοι με τον συνομιλητή μας).

◗ Έτσι, μπορούμε να ζητήσουμε μια πληροφορία χρησιμοποιώντας όχι μόνο ερωτηματικές προτάσεις, αλλά και αποφαντικές ή προστακτικές, π.χ.

• Θα ήθελα να μου πεί κάποιος τις ώρες των μαθημάτων.

• Πες μου τις ώρες των μαθημάτων.

• Ποιες είναι οι ώρες των μαθημάτων;

 

21

 

Διαβάζω και γράφω

1. Μετατρέψτε τις ερωτηματικές προτάσεις του κειμένου 6 σε αποφαντικές που να έχουν την ίδια σημασία. • Πότε το κείμενο είναι πιο ζωντανό και άμεσο;

 

2. «Tι θες σε τούτο το προαύλιο;… Πάμε» (κείμ. 1): Μετατρέψτε τις ερωτηματικές προτάσεις σε αποφαντικές και προστακτικές με την ίδια σημασία. • Γιατί ο Γιώργος προτίμησε τις ερωτηματικές;

 

3. Στην πρώτη παράγραφο του κειμένου 6 βρείτε προτάσεις που δεν περιέχουν άρνηση και μία που περιέχει. • Στη συνέχεια ξαναγράψτε το απόσπασμα, προσθέτοντας άρνηση στις προτάσεις που δεν έχουν και αφαιρώντας την άρνηση από την πρόταση που περιέχει.

 

 

Mαθαίνω ότι :

◗ Oι προτάσεις που δεν έχουν άρνηση λέγονται καταφατικές.

◗ Oι προτάσεις που περιέχουν άρνηση [δεν, μην] λέγονται αρνητικές.

 

Aκούω και μιλώ

1. «Eίναι μαθητής της A' Γυμνασίου»: Tι σημείο στίξης θα βάζατε στο τέλος της πρότασης; • Mπορείτε να διαβάσετε την ίδια πρόταση με τρεις διαφορετικούς τρόπους, ώστε στην πρώτη περίπτωση να δίνει μια πληροφορία, στην άλλη να ζητάει μια πληροφορία και στην τρίτη να εκφράζει ένα συναίσθημα;

 

2. Βρείτε μια πρόταση από τα κείμενα 1 ως 7. (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7) Διαβάστε τη με τρεις διαφορετικούς τρόπους. • Σημειώστε τι εκφράζει κάθε φορά και βάλτε το ανάλογο σημείο στίξης.

 

3. Στο κείμενο 6 υπάρχουν αρκετά ερωτηματικά και θαυμαστικά. • Nομίζετε ότι ταιριάζουν σε ένα μαθητικό κείμενο που δημοσιεύτηκε σε σχολικό περιοδικό;• Γιατί;• Tι του προσθέτουν;• Για να απαντήσετε, σκεφτείτε τον πομπό, τον δέκτη και γενικά τις συνθήκες της επικοινωνίας.

 

 

Συμπεραίνω για τις προτάσεις

◗ H ίδια ακριβώς πρόταση μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να δηλώσουμε ή να ρωτήσουμε κάτι, για να εκφράσουμε απορία, θαυμασμό, έκπληξη κτλ., π.χ.

• Άρχισε το σχολείο.

• Άρχισε το σχολείο;

• Άρχισε το σχολείο!

 

 

11

 

Πειραματισμοί, φυλλάδιο του Πειραματικού Λυκείου Aγ. Aναργύρων, τεύχ. 5, 2001

 


22

 

Δ ΛEΞIΛOΓIO

 

1. Σημειώστε στο τετράδιό σας όσο περισσότερους κώδικες μπορείτε να σκεφτείτε και τα αντίστοιχα σήματα, τα σημεία δηλαδή κάθε κώδικα. • Ξεκινήστε από τους κώδικες των μαθημάτων που διδάσκεστε στο σχολείο και συνεχίστε με άλλους κώδικες που συναντάτε στη ζωή σας.

 

Κώδικες
Γραπτός λόγος
Σημεία του Κώδικα
Λέξεις
   

 

2. Το ρήμα επικοινωνώ προέρχεται από τη σύνθεση της πρόθεσης επί και του ρήματος κοινωνώ (επί + κοινωνώ). Μπορείτε να βρείτε άλλες λέξεις που να προέρχονται από το ρήμα επικοινωνώ; • Χρησιμοποιήστε δύο από τις λέξεις που βρήκατε σε προτάσεις.

Από τη σύνθεση της πρόθεσης συν και του ρήματος κοινωνώ προέρχεται το ρήμα συγκοινωνώ. Μπορείτε να σκεφτείτε άλλες λέξεις που να προέρχονται από το ρήμα συγκοινωνώ;

 

3. Οι πρώτες μέρες στο Γυμνάσιο πάντα προσφέρουν δυνατές συγκινήσεις στους μαθητές. Καταγράψτε τα συναισθήματα αυτών των πρώτων ημερών και συμπληρώστε τον πίνακα:

 

Γράψε τις απαντήσεις σου στις παρακάτω γκρι γραμμές. Για γρήγορη μετακίνηση πάτα το πλήκτρο tab ⭾ και για επιστροφή τα πλήκτρα shift+tab ⭾

 

ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΘΕΤΙΚΑ – ΑΡΝΗΤΙΚΑ

  είμαι χαρούμενος, επίθετα, μετοχές
Τις πρώτες μέρες νιώθω χαρά, ουσιαστικά
  χαίρομαι, ρήματα
     

 


 

23

 

E ΔPAΣTHPIOTHTEΣ ΠAPAΓΩΓHΣ ΛOΓOY

 

Kείμενο 8 [Το διαγώνισμα]

εικ
Από αυθεντικό μαθητικό κείμενο

Kείμενο 9 [Ένα σύνθημα στον τοίχο]

εικ.
Στάθης, Πληροφοριακό Δελτίο της OΛME, τεύχ. 676, 2003

 

Aκούω και μιλώ

1. Tο κείμενο 8 αποτελεί αυθεντικό μαθητικό γραπτό. Ποιους κώδικες χρησιμοποίησε ο μαθητής που το έγραψε; • Εσείς χρησιμοποιήστε τον γλωσσικό κώδικα και πείτε τι δείχνει το σκίτσο στο τέλος της άσκησης. • Ποιο είναι το τελικό αποτέλεσμα των πράξεων;

 

2. Δείτε το κείμενο 9. • Σε ποιους κώδικες είναι γραμμένα τα συνθήματα στον τοίχο; • Μπορείτε να καταλάβετε το δεύτερο σύνθημα; • Σε ποιον κώδικα μιλά ο κύριος στο σκίτσο; • Μπορείτε να αποδώσετε με λόγο το μήνυμα της γελοιογραφίας;

 

24

 

Διαβάζω και γράφω

1. Συλλέξτε στοιχεία για τις πρώτες μορφές γραφής από το βιβλίο της Ιστορίας (από την ιστορία των Ανατολικών λαών και την Eποχή του χαλκού στην Ελλάδα). • Παρουσιάστε στους συμμαθητές σας την ιστορία της γραφής και παραδείγματα από πρώτα δείγματά της.

 

2. Γράψτε μια επιστολή σε έναν φίλο σας που πηγαίνει σε άλλο Γυμνάσιο. • Μοιραστείτε μαζί του τις σκέψεις και τα συναισθήματά σας από τις πρώτες μέρες στο νέο σας σχολείο. • Αξιοποιήστε το λεξιλόγιο που έχετε μελετήσει στα κείμενα και τις ασκήσεις αυτής της ενότητας.

Κριτήρια με τα οποία θα αξιολογηθεί το κείμενό σας:

α. Πληρότητα περιεχομένου όσον αφορά σκέψεις και συναισθήματα.

β. Kατάλληλο ύφος – φιλικό (ανάλογο με τις συνθήκες της επικοινωνίας).

γ. Xρήση προτάσεων που το είδος τους ταιριάζει με τις συνθήκες της επικοινωνίας.

 

 

Διαθεματική εργασία

Χωριστείτε σε ομάδες και φωτογραφίστε χώρους του σχολείου σας.

◗ Φτιάξτε ανάλογα σήματα που θα μπορούσαν να συνοδεύσουν χώρους που απεικονίζονται στις φωτογραφίες.

◗ Στη συνέχεια, ταξινομήστε το υλικό που θα συγκεντρώσετε σε κατηγορίες (π.χ. εσωτερικοί – εξωτερικοί χώροι).

◗ Tέλος, γράψτε σε κάθε φωτογραφία μια λεζάντα στην οποία να περιγράφετε σύντομα και να σχολιάζετε ό,τι εικονίζεται στη φωτογραφία.

 

AΣ ΘYMHΘOYME TI MAΘAME Σ' AYTHΝ THN ENOTHTA

Δες εδώ

 



 

Τετράδιο εργασιών

8

 

 

Eπικοινωνία – Kώδικες επικοινωνίας – Είδη προτάσεων

 

Kείμενο 1 [Στο σχολείο]

Ποιος μιλάει στο σκίτσο;

Σε ποιους απευθύνεται;

Tι τους λέει;

Mε τι είδους πρόταση διατυπώνει αυτό που τους λέει; Aποφαντική, ερωτηματική, προστακτική ή επιφωνηματική;

Oι ακροατές του τον καταλαβαίνουν; • Eμείς πώς το ξέρουμε;

eikona

 

Kείμενο 2 [Tο διαγώνισμα]

εικ

Όλα τα παιδιά ήταν έτοιμα. Μπροστά τους είχαν μια μεγάλη κόλα διαγωνισμού. Κρατούσαν το μολύβι τους στο χέρι και περίμεναν. Ο κύριος Ευαγγέλου έψαχνε μέσα στα χαρτιά του. […]

Ύστερα έβγαλε τα γυαλιά του, όπως συνήθιζε, τα καθάρισε, τα ξανάβαλε κι άρχισε να τους λέει:

– Θα σας υπαγορεύσω την εκφώνηση του προβλήματος. Όπως σας είπα, θέλω να προσέξετε πολύ. Φαίνεται απλό και είναι απλό. Αλλά χρειάζεται σκέψη. Λοιπόν, αρχίζουμε:

«Ένα ορθογώνιο τρίγωνο ΑΒΓ –Γ = ορθή γωνία– κινείται ούτως ώστε η κορυφή του Α να διαγράψει την ευθεία Οχ και η κορυφή του Β την Οψ…».

Όλα τα κεφάλια ήταν σκυμμένα, όλοι έγραφαν συγκεντρωμένοι.

– Έχετε μία ώρα, τους είπε ο κύριος Ευαγγέλου και κάθισε στην καρέκλα του. […]

Κανένας δεν μιλούσε. Είχε απλωθεί σιγή μέσα στην τάξη, που πότε πότε σπούσε ένας αναστεναγμός ή το θρόισμα των χαρτιών. […]

Με τον ήχο του κουδουνιού, τα πιο πολλά παιδιά, που δεν είχαν προλάβει να τελειώσουν, θορυβήθηκαν.

– Γιάννη, μάζεψε τις κόλες, σε παρακαλώ, είπε ο κύριος Ευαγγέλου ύστερα από λίγα λεπτά.

 

Ζωρζ Σαρή, Tο ψέμα, εκδ. Πατάκη, 1996

 

1 Ποιος μιλάει στο απόσπασμα; • Βρείτε τα ακριβή λόγια του μέσα στο κείμενο. • Σε ποιον/ποιους απευθύνεται κάθε φορά;

 

2 Πόσους και ποιους κώδικες χρησιμοποιεί ο ομιλητής στο απόσπασμα;

 

3 «Θα σας υπαγορεύσω την εκφώνηση του προβλήματος». Πρόκειται για πρόταση απλή, ελλειπτική ή επαυξημένη; • Σε ποια στοιχεία στηρίζετε την απάντησή σας;

 

4 Πώς χαρακτηρίζετε το ύφος των λόγων του ομιλητή; • Aιτιολογήστε την απάντησή σας με στοιχεία από το κείμενο.

 

5 «Γιάννη, μάζεψε τις κόλες, σε παρακαλώ!»: Βρείτε το απόσπασμα μέσα στο κείμενο. • Μετατρέψτε την περίοδο σε ερωτηματική που να δηλώνει το ίδιο πράγμα. • Δείτε τώρα την εκδοχή που φτιάξατε εσείς. • Τι εκφράζει; • Σημαίνει ό,τι ακριβώς και η εκδοχή του κειμένου; • Γιατί ο ομιλητής προτίμησε την άλλη και όχι τη δική σας;

9

 

6 Στη συνέχεια ο Γιάννης μάζεψε τις κόλες και τις παρέδωσε στον κ. Ευαγγέλου. • Γράψτε τον σχετικό διάλογο μεταξύ τους. • Προσέξτε το είδος των προτάσεων που θα χρησιμοποιήσουν οι δύο ομιλητές.

Eναλλακτικά:

Τα παιδιά παραδίδουν τις κόλες και βγαίνουν έξω από την τάξη. Συζητούν για το διαγώνισμα. Γράψτε τον διάλογο μεταξύ τους. • Προσέξτε το είδος των προτάσεων που χρησιμοποιούν.

 

7 Aναρωτιέστε αν έχετε πάει καλά στο διαγώνισμα που γράψατε την προηγούμενη ώρα. Πώς εκφράζετε την ανησυχία σας:

α. σε έναν φίλο σας στον οποίο στέλνετε μήνυμα στο κινητό;

β. σε έναν συμμαθητή σας που συναντάτε στην αυλή του σχολείου;

γ. στον καθηγητή που σας έβαλε το διαγώνισμα;

δ. στους γονείς σας, όταν πάτε σπίτι;

 


Kείμενο 3 Λεξικό χειρονομιών: Mιλάω με τα χέρια, ακούω με τα μάτια

 

Σύρε τον πίνακα, για να δεις και τις υπόλοιπες στήλες.

Από την αρχή της τρέχουσας σχολικής χρονιάς, μια ομάδα 30 παιδιών
της Α’ τάξης του σχολείου μας, με υπεύθυνους τους καθηγητές Σταύρο
Κουνάδη και Δήμο Φιωτάκη, ασχολούνται με τη δημιουργία ενός λεξικού
χειρονομιών. Το πρόγραμμα αυτό υλοποιείται σε συνεργασία με ομάδα
παιδιών από σχολείο του Ισραήλ, που μας έκανε και τη σχετική πρόταση
στη διάρκεια της προηγούμενης χρονιάς.
Σκοπός του προγράμματος είναι οι μαθητές των δύο χωρών να δημι-
ουργήσουν ένα οπτικό διαπολιτισμό λεξικό χειρονομιών, οι οποίες είναι
χαρακτηριστικές στην κοινωνία της χώρας τους.
Το λεξικό των χειρονομιών είναι ένας συναρπαστικός και ζωντανός τρόπος
για να μελετήσουν οι μαθητές τον πολιτισμό και τη συμπεριφορά ανθρώ-
πων σε διαφορετικές χώρες.
Το λεξικό θα βασίζεται σε λεκτικές εκφράσεις, όπως «ένα λεπτό», εντά-
ξει», «καλή επιτυχία», «τρέλα» κτλ., και θα περιλαμβάνει εκφράσεις προσώπου
και σώματος. Οι μαθητές ταυτόχρονα θα σημειώσουν πληροφορίες και θα
γράψουν για τις ιστορικές και πολιτιστικές ρίζες των χειρονομιών αυτών.
Η ενασχόληση με το θέμα ενθαρρύνει ατομικές και ομαδικές δραστη-
ριότητες:
Οι μαθητές κάθε τάξης αποφασίζουν το είδος των χειρονομιών που
θέλουν να συμπεριλάβουν στο λεξικό. Κάνουν τις χειρονομές, τις φωτο-
γραφίζουν, σκανάρουν τις φωτογραφίες και, μαζί με τα κείμενα, τις πα-
ρουσιάζουν (πολυμέσα)
Το τελικό προϊόν θα παρουσιαστεί στην ιστοσελίδα των σχολείων, πι-
θανόν και σε CD-ROM, και μπορεί να αποτελέσει το ερέθισμα για μια συ-
ζήτηση με θέμα τις διαφορετικές κουλτούρες των δύο λαών.

 

10

 

1 Ποιοι νομίζετε ότι έχουν γράψει το κείμενο αυτό; • Σε ποιους απευθύνονται; • Με ποιο σκοπό;

 

2 Οι εικόνες του κειμένου σε ποιον κώδικα αναφέρονται; • Σας φαίνεται γνωστός αυτός ο κώδικας; • Σε ποιες περιπτώσεις στην καθημερινή σας ζωή τον χρησιμοποιείτε;

 

3 Σκοπός είναι οι μαθητές να δημιουργήσουν ένα «οπτικό διαπολιτισμικό λεξικό χειρονομιών». Μπορείτε να εξηγήσετε τι ακριβώς θέλουν οι μαθητές να δημιουργήσουν;

 

4 Επιλέξτε μία φωτογραφία και πείτε προφορικά στους συμμαθητές σας τι δείχνει. • Στη συνέχεια, γράψτε ένα σύντομο κείμενο που να συνοδεύει την εικόνα αυτή και να επεξηγεί τι δείχνει.

 

5 Σκεφτείτε πώς θα μπορούσατε να εκφράσετε θαυμασμό, απέχθεια, να συμφωνήσετε ή να διαφωνήσετε χρησιμοποιώντας: α) τον γλωσσικό κώδικα, β) το πρόσωπο/το κεφάλι και γ) τα χέρια σας.

 


Kείμενο 4 [Oι βροχοπτώσεις στην Ελλάδα]

eik

 

1 Ποιοι κώδικες χρησιμοποιούνται σε αυτό το κείμενο για να μεταδοθεί το μήνυμα;

 

2 Γράψτε ένα κείμενο στο οποίο να παρουσιάσετε αυτά που δείχνει η εικόνα με πολλούς τρόπους (χάρτη, χρώματα, λέξεις). • Ποιο από τα δύο κείμενα είναι πιο ελκυστικό και κατανοητό; • Για ποιους λόγους; • Γιατί οι συγγραφείς του σχολικού βιβλίου της Γεωγραφίας προτίμησαν να βάλουν την εικόνα και όχι το αντίστοιχο κείμενο;

 

3  Μελετήστε το κείμενο που γράψατε στην προηγούμενη άσκηση. • Υπάρχουν ερωτηματικές ή επιφωνηματικές προτάσεις; • Γιατί ναι; • Γιατί όχι;

 

11

 

Kείμενο 5 [«Tι ώρα είναι;»]

Στον δρόμο ένας άντρας ρωτά στα σουηδικά «τι ώρα είναι;» και ένας άλλος άντρας τον κοιτάζει απορημένα. O πρώτος άντρας επαναλαμβάνει την ερώτηση δείχνοντας ταυτόχρονα το ρολόι του. O δεύτερος άντρας με τα χέρια δείχνει, ενώ ταυτόχρονα λέει «τέσσερις».

 

eik

1 Ποιος είναι ο πομπός και ποιος ο δέκτης στο πρώτο σκίτσο;

 

2 Η γλωσσική επικοινωνία είναι επιτυχής;

 

3 Πώς καταφέρνουν οι δύο άνθρωποι να επικοινωνήσουν τελικά;

 


Kείμενο 6 [Αφίσα της Unicef]

eik

 

1 Η αφίσα του κειμένου 6 θέλει να δώσει ένα μήνυμα. Ποιο είναι αυτό; • Εκτός από τον λόγο, ποια άλλα μέσα χρησιμοποιούνται για να μεταδοθεί το μήνυμα;

 

2 Βρείτε τις δύο προτάσεις στο κείμενο 6. • Τι είδους είναι αυτές οι προτάσεις, απλές ή επαυξημένες; • Αιτιολογήστε την απάντησή σας.

 

3 Στο κείμενο 6 υπάρχουν δύο προτάσεις με θαυμαστικό στο τέλος. Βρείτε τες και πείτε τι εκφράζουν.

12

 

Aσκήσεις – δραστηριότητες

 

1. Kοιτάξτε με πόσους τρόπους μπορείτε να ζητήσετε από κάποιον να μείνει λίγο παραπάνω μαζί σας.

– Mείνε λίγη ώρα ακόμα!

– Mπορείς να μείνεις;

– Θα ήθελα να μείνεις.

– Γιατί δεν μένεις λίγο ακόμα;

– Aν σου ζητούσα να μείνεις;

– Aν δεν μείνεις, θα στενοχωρηθώ.

– Φεύγεις; Tι κρίμα!

– Γιατί, μωρέ, δεν κάθεσαι λίγο ακόμα;

– Eσύ πάντα φεύγεις νωρίς.

– Θέλεις να δούμε την αγαπημένη σου ταινία;

 

α. Παρατηρήστε και σκεφτείτε ποιες από τις παραπάνω προτάσεις είναι: ερωτηματικές, αρνητικές, καταφατικές, αποφαντικές, προστακτικές, επιφωνηματικές. • Mπορεί μια πρόταση να είναι δύο είδη από τα παραπάνω;

β. Tο ρήμα μένω υπάρχει σε όλες τις προτάσεις;

γ. Σε ποιον/ποιους θα λέγατε καθεμιά από τις φράσεις αυτές;

δ. Ποιος είναι ο πιο «πλάγιος», ο πιο έμμεσος τρόπος, και ποιος ο πιο άμεσος, ο πιο ευθύς;

 

Ταιριάξτε τα παραδείγματα της στήλης B με τα ζευγάρια «πομπών-αποδεκτών» της στήλης A.

Σημείωση: Δεν υπάρχει μόνο ένας τρόπος αντιστοίχισης.

 

(Επίλεξε τις προτάσεις της στήλης Β και σύρτε τες στις γκρι σειρές)

 

ΣTHΛH A ΣTHΛH B
1. η μητέρα στον πατέρα α. Άνοιξε το παράθυρο!
2. ο μαθητής στον καθηγητή β. Aνοίγεις το παράθυρο;
3. ο μαθητής στον μαθητή γ. Mπορείς να ανοίξεις το παράθυρο;
4. ένας επιβάτης λεωφορείου σε έναν άλλο δ. Aνοίγετε το παράθυρο;
5. η φίλη στη φίλη ε. Δεν ανοίγεις λίγο το παράθυρο;
6. ένας καθηγητής στον διευθυντή στ. Σκάσαμε εδώ μέσα! Kαι το παράθυρο δίπλα σου είναι κλειστό.
1. η μητέρα στον πατέρα
2. ο μαθητής στον καθηγητή  
3. ο μαθητής στον μαθητή  
4. ένας επιβάτης λεωφορείου σε έναν άλλο  
5. η φίλη στη φίλη  
6. ένας καθηγητής στον διευθυντή  

 

3. Είναι σωστό (Σ) ή λάθος (Λ);

α. Kώδικας και μήνυμα είναι το ίδιο.

β. Kωδικοποιώ ένα μήνυμα σημαίνει χρησιμοποιώ τον κώδικα για να εκφράσω ένα μήνυμα.

γ. Aποκωδικοποιώ ένα μήνυμα σημαίνει μεταφέρω ένα μήνυμα.

δ. Για να μεταδοθεί ένα μήνυμα χρησιμοποιείται πάντα ένας κώδικας.