Είσοδος Γλώσσα A Εισαγωγικά κείμενα Β MOPIA Γ ΣTIΞH Δ ΣXHMATA ΛOΓOY Ε ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΣΤ ΔPAΣTHPIOTHTEΣ ΠAPAΓΩΓHΣ ΛOΓOY Τετράδιο εργασιών
A B Γ Δ Ε Στ T

Νέα ελληνική γλώσσα, Γ' Γυμνασίου

8η ενότητα, MΠPOΣTA ΣTO MEΛΛON




 

 


 

134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 70 71 72 73 74 75 76

 

eik

 

A EIΣAΓΩΓIKA KEIMENA

Α. ΓΕΝΙΚΕΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ

 

Η 8η ενότητα, ως καταληκτική, αναφέρεται εν μέρει σε καινούρια στοιχεία αλλά και υπενθυμίζει, ανακεφαλαιώνει και συστηματοποιεί αρκετά από τα φαινόμενα που διδάχτηκαν σε προηγούμενες ενότητες αλλά και σε προηγούμενες τάξεις.

Σύμφωνα με το Αναλυτικό Πρόγραμμα, οι στόχοι της ενότητας είναι:

• Να εξοικειωθεί ο μαθητής με τα διάφορα μόρια και τις σημασίες τους.

• Να αναγνωρίζει το σύνολο των σημείων στίξης και τον λειτουργικό τους ρόλο στα κείμενα και να τα χρησιμοποιεί με ευχέρεια.

• Να συνειδητοποιήσει τις άλλες σημασίες που μπορούν να πάρουν λέξεις ή φράσεις στον λόγο στα διάφορα σχήματα λόγου.

• Να ασκηθεί στη σύνταξη περιλήψεων.

O θεματικός άξονας που έχει επιλεγεί είναι το μέλλον και οι στάσεις των ανθρώπων απέναντι σ’ αυτό. O λόγος αυτής της επιλογής είναι διπλός. Αφενός ζούμε σε μια εποχή ραγδαίων και επιταχυνόμενων αλλαγών που συχνά τροφοδοτούν φόβους, ανασφάλειες και ανορθολογικές αντιδράσεις. Αφετέρου, οι μαθητές στους οποίους απευθυνόμαστε, ολοκληρώνουν την υποχρεωτική τους εκπαίδευση και βρίσκονται στο κατώφλι κρίσιμων επιλογών που αφορούν το μέλλον, πράγμα το οποίο είναι φυσικό να τους δημιουργεί κάποιο άγχος, αλλά εξάπτει και το ενδιαφέρον τους για ό,τι αφορά τις μελλοντικές εξελίξεις στους τομείς της τεχνολογίας, της εργασίας, της εκπαίδευσης κ.λπ.

Σκοπός της ενότητας είναι να βοηθήσει στη συναισθηματική αποφόρτιση των παιδιών, δείχνοντας ότι η αβεβαιότητα και η ανησυχία μπροστά στο μέλλον είναι φαινόμενο πανανθρώπινο και διαχρονικό. Επίσης, να αναδείξει την αξία των λογικών προγνώσεων και των έλλογων αποφάσεων σε αντιδιαστολή με τις διάφορες προλήψεις και τις μοιρολατρικές συμπεριφορές.

Τα κείμενα που έχουν επιλεγεί (επιστημονικά, λογοτεχνικά, δοκιμιακά, αλλά και σκίτσο) θεωρούμε ότι δίνουν πολλά εναύσματα για συζήτηση, προβληματισμό αλλά και για παραγωγή γραπτού λόγου εκ μέρους των μαθητών, ώστε να εκφράσουν τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους πάνω σ’ ένα θέμα που τους αφορά κατεξοχήν.

Η διδασκαλία της ενότητας θεωρούμε ότι απαιτεί 8 διδακτικές ώρες.

O θεματικός άξονας της ενότητας παραπέμπει στις διαθεματικές έννοιες του χρόνου, της μεταβλητότητας, της προσαρμοστικότητας και της πρόβλεψης. Mελετώντας τις λειτουργίες των σημείων της στίξης προσεγγίζουμε για άλλη μια φορά την έννοια της δομής και του συνόλου. Mέσα από τα σχήματα λόγου προβάλλονται οι έννοιες του πολιτισμού και του πολιτισμικά προσδιορισμένου χώρου και χρόνου. Aσκώντας τους μαθητές στις περιλήψεις κειμένων, τους βοηθάμε να συνειδητοποιήσουν έννοιες όπως: πληροφορία, επιλογή, οργάνωση, μετασχηματισμός.

 

B . M O P I A

 

B1. Θ Ε Ω Ρ Η Τ Ι Κ Α  Σ Τ O Ι Χ Ε Ι Α

 

Κατά τους Holton κ.ά. (1999: 482), μόρια είναι οι βοηθητικές λέξεις που προτάσσονται του ρήματος για να δηλώσουν είτε την υποτακτική έγκλιση (να, ας) είτε τους μέλλοντες και υποθετικούς χρόνους (θα).

Αντίθετα, ο Αχ. Τζάρτζανος (1991β: 131) στα μόρια συμπεριλαμβάνει λέξεις που λειτουργούν ως προθέσεις, σύνδεσμοι, επιρρήματα και επιφωνήματα. Στις 130, περίπου, σελίδες του β’ τόμου της Νεοελληνικής Σύνταξης που αφιερώνονται στα μόρια, τα οποία παρουσιάζονται με αλφαβητική σειρά, ο Αχ. Τζάρτζανος αναφέρεται στις πιθανές χρήσεις του κάθε μορίου και στις σημασίες του.

Έτσι, για παράδειγμα, το για μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως πρόθεση, ως σύνδεσμος (διαζευκτικός ή αιτιολογικός), αλλά και ως μόριο (δεικτικό ή προτρεπτικό). Mερικά από τα μόρια που παρουσιάζονται είναι τα ακόλουθα:

άιντε, ακόμα/ακόμη, αλλά, αλλιώς, αμ/ αμέ/ αμή, άμα, αν, άραγε, ας, αφότου, αφού, γη, για, γιατί, δα, δεν, δήθεν, δίχως, ε, εάν, εδώ/ δω, είθε, είτε, εκεί που, εκτός, εμ, εν, έτσι, ή, θα, θες, κάθε, καθώς, και, καν, κι αν, κι ας, κιόλα/ κιόλας, λοιπόν, μα, μακάρι, μάλιστα, μη(ν), μήπως, μια, μόλις, μπα, μπας και, να, ναι, ντε, όμως, όποτε, όπου/ που, όπως, όσο, όταν, ότι, ούτε, πάλι(ν), παρά, πια/ πιο, πότε, ποτέ, πού, πριν, προτού, πώς, πως, σα(ν)/ ωσάν, σάμπως, τάχα, τίποτε, τότε, τώρα, ως.

Στη Νεοελληνική Γραμματική της Δημοτικής (Τριανταφυλλίδης 1988: 399) «λογαριάζονται» στους συνδέσμους «και μερικά μόρια, πολύ συχνά στη γλώσσα μας και με μεγάλη συνήθως ποικιλία στη χρήση. Τα μόρια αυτά είναι τα ας, θα, να, μα, για:

ας προσέξει, θα γράψω, να σου πω, για έλα»

ενώ σημειώνεται παράλληλα ότι το να και το μα είναι και σύνδεσμοι, και ότι το για μπορεί να είναι και πρόθεση και σύνδεσμος (ό.π.).

Ως προς τη σημασία αυτών των μορίων αναφέρονται τα ακόλουθα:

«Το μόριο ας σημαίνει συνήθως προτροπή ή συγκατάθεση: ας πηγαίνομε, ας παίξει, ας είναι.

Το μόριο θα είναι κατά τη σημασία:

α. μελλοντικό: θα ξεκινήσω

β. δυνητικό: θα σου τα έστελνα αν τα είχα

γ. πιθανολογικό (ίσως): θα διαβάζει τώρα, θα έγραφε την ώρα που έφυγες».

«Το μόριο να μπορεί να είναι βουλητικό (να το δώσουμε; – να σου πω) ή δεικτικό (να τες! Να που είχα δίκιο).

Το μόριο μα είναι ορκωτικό: μα την αλήθεια.

Το μόριο για είναι προτρεπτικό και συντάσσεται με προστακτική ή με το να και υποτακτική: για ελάτε, για δες, για να δω» (ό.π.).

Στα τροπικά επιρρήματα περιλαμβάνονται και τα ομοιωματικά αναφορικά μόρια σαν και ως (ό.π., σελ. 381), ενώ γίνεται λόγος και για αχώριστα μόρια, δηλαδή «μικρές λέξεις με σημασία επιρρηματική που δεν λέγονται μόνες τους παρά συνηθίζονται μόνο στη σύνθεση, ως πρώτα συνθετικά: ξε-πούλημα, αμφι-θέατρο» (ό.π.: 142). Τα αχώριστα μόρια χωρίζονται σε λαϊκά (π.χ.: ξε, α-) και λόγια (δηλ. αρχαίες προθέσεις και άκλιτες λέξεις, π.χ. αει-, αμφι-, αρτι-, δια-, διχο- δυσ-, κτλ. ό.π.: 144-6).

Τέλος, οι Κλαίρης και Μπαμπινιώτης (1999) δεν κάνουν λόγο για τα μόρια αλλά για τους δείκτες θα, να, ας.

Είναι, λοιπόν, φανερό από τα παραπάνω ότι το ζήτημα των «μορίων» δεν αντιμετωπίζεται με έναν ενιαίο τρόπο στη βιβλιογραφία. Για τη διδασκαλία του φαινομένου στους μαθητές της Γ’ Γυμνασίου επιλέξαμε να στηριχθούμε κυρίως στις περιγραφές του Αχ. Τζάρτζανου (Νεοελληνική Σύνταξη) και του Μ. Τριανταφυλλίδη (Νεοελληνική Γραμματική), εστιάζοντας σε «μόρια» που μπορούν να έχουν ποικίλες σημασίες ή και λειτουργίες και χρησιμοποιούνται συχνά στον προφορικό λόγο π.χ. μπας και, έτσι, που, θα , να, ας, για, μα κτλ.

 

B2. Δ I Δ A K T I K E Σ  O Δ H Γ I E Σ

 

Επειδή τα μόρια είναι πάρα πολλά και κατατάσσονται δύσκολα σε κατηγορίες, στην υποενότητα αυτή επιλέξαμε να παρουσιάσουμε αφενός τα μόρια που χρησιμοποιούνται υποχρεωτικά για τον σχηματισμό εγκλίσεων και χρόνων του ρήματος (να, θα) και αφετέρου μερικά από τα πιο συχνόχρηστα άλλα μόρια. Η επιλογή αυτή έγινε, επειδή ο σκοπός μας δεν είναι να μάθουν οι μαθητές τη μία ή την άλλη κατηγοριοποίηση ή να αποστηθίσουν λίστες μορίων, αλλά θέλουμε να μάθουν να τα χρησιμοποιούν σωστά στον λόγο.

Είναι σημαντικό να κατανοήσουν οι μαθητές τις διαφορετικές σημασίες που παίρνουν τα μόρια στον λόγο και την αξία που έχουν μέσα σ’ αυτόν. Γι’ αυτό τον σκοπό καλό είναι, αφού μελετήσουν αυτές τις σημασίες στα κείμενα, να παρατηρήσουν τις συνέπειες της παρουσίας ή της απουσίας μορίων στον λόγο μέσα από ασκήσεις μετασχηματισμού φράσεων.

 

Γ . H Σ T I Ξ H

 

Γ1. Θ Ε Ω Ρ Η Τ Ι Κ Α  Σ Τ O Ι Χ Ε Ι Α

 

Για τη χρήση των σημείων στίξης, βλ. ενότητα 10, Α’ Γυμνασίου, Βιβλίο για τον Εκπαιδευτικό.

 

Γ2. Δ I Δ A K T I K E Σ  O Δ H Γ I E Σ

 

Αρχικά πρέπει να συσχετιστεί η χρήση των σημείων στίξης στον γραπτό λόγο με τον επιτονισμό στον προφορικό, προκειμένου να γίνει σαφής στους μαθητές η αξία των σημείων στίξης για τη σημασία όσων γράφονται.

Επειδή τα σημεία στίξης έχουν διδαχτεί σε προηγούμενες τάξεις, εδώ εξετάζονται μόνο όσα παρουσιάζουν κάποιες δυσκολίες για τους μαθητές (κόμμα) ή δεν χρησιμοποιούνται πολύ συχνά (παύλες, άνω τελεία).

Επίσης, είναι πολύ σημαντικό οι μαθητές να συνδυάσουν προηγούμενες γνώσεις τους για τις δευτερεύουσες προτάσεις με τη χρήση του κόμματος και να βγάλουν μόνοι τους τα συμπεράσματά τους για τις περιπτώσεις στις οποίες χρησιμοποιείται το κόμμα στον υποταγμένο λόγο.

Τέλος, αξίζει να αναφερθεί η αστιξία ως φαινόμενο που συναντάται συχνά στη μοντέρνα ποίηση (Aργυροπούλου 2003α: 347). Βέβαια, δεν επιχειρούμε να ερμηνεύσουμε διεξοδικά την έλλειψη στίξης στη μοντέρνα ποίηση, αφού αυτό είναι κάτι που αφορά περισσότερο τη θεωρία της λογοτεχνίας παρά τη διδασκαλία της γλώσσας στο Γυμνάσιο.

Η αναφορά κρίθηκε σκόπιμη μόνο και μόνο επειδή η αστιξία των ποιημάτων θα μπορούσε να ξενίσει τους μαθητές.

 

Δ . Σ X H M A T A  Λ O Γ O Y

 

Δ1. Θ Ε Ω Ρ Η Τ Ι Κ Α  Σ Τ O Ι Χ Ε Ι Α

 

Τα σχήματα λόγου είτε δημιουργούνται από κάποια ιδιόρρυθμη και ιδιαίτερη τοποθέτηση των λέξεων στη σειρά του λόγου (Τζάρτζανος 1991β: 282) είτε συνδέονται με τη σημασία που αποδίδεται σε λέξεις ή φράσεις και με την αντιστοιχία μεταξύ λεκτικών στοιχείων που χρησιμοποιεί ο ομιλητής και των νοημάτων που θέλει να εκφράσει (ό.π.: 286).

Λόγω του περιορισμένου χρόνου (και χώρου), η διδασκαλία περιορίζεται στα σχήματα λόγου που συνδέονται με τη σημασιολογική χρήση λέξεων και φράσεων, εφόσον και στις προηγούμενες ενότητες εστιάσαμε στις λέξεις, τις σημασίες τους και τις μεταξύ τους σχέσεις.

Συγκεκριμένα, παρουσιάζονται τα ακόλουθα σχήματα λόγου:

 

α. H παρομοίωση. «Παρομοίωση έχουμε, όταν, για να τονίσουμε μια ιδιότητα ενός προσώπου ή ενός πράγματος ή μιας ιδέας, το σχετίζουμε με κάτι άλλο πολύ γνωστό, που έχει την ίδια ιδιότητα σε μεγαλύτερο βαθμό. Παρομοίωση γίνεται και ανάμεσα σε καταστάσεις καθώς και ανάμεσα σε ενέργειες. Στην παρομοίωση υπάρχουν δύο όροι, ο πρώτος, ο οποίος συγκρίνεται, και ο δεύτερος, προς τον οποίο γίνεται η σύγκριση. Η σύγκριση γίνεται με τις παρομοιαστικές λέξεις σαν, καθώς, όπως, λες κτλ.» (Συντακτικό της Νέας Ελληνικής: 181).

 

β. H υπερβολή. «Τέτοιος λεκτικός τρόπος είναι, όταν κανείς με κάποια χάρη λέει κάτι, που υπερβαίνει πολύ το πραγματικό και το συνηθισμένο, θέλοντας να παραστήσει έτσι ένα σχετικό νόημα ζωηρότατα και εναργέστατα: Σα δυο βουνά είναι οι πλάτες του, σαν κάστρο η κεφαλή του […]. O βοριάς ξύριζε και σπανούς» (Τζάρτζανος 1991β: 312).

 

γ. Δύο είδη του λεκτικού τρόπου της αντίφασης, η λιτότητα και η ειρωνεία. Σύμφωνα με τον Τζάρτζανο (ό.π.: 311-12), κατά τον λεκτικό τρόπο της αντίφασης «μια έννοια ή ένα νόημα εκφράζεται όχι με την κύρια λέξη ή φράση, αλλά με κάποια άλλη που έχει παρόμοια σημασία ή ενάντια».

Είδη του λεκτικού τρόπου της αντίφασης είναι:

1. η λιτότητα. Τέτοιος λεκτικός τρόπος είναι, όταν κάτι εκφράζεται με το εναντίον του αποφατικώς, κι έτσι λέγεται κάτι το λιγότερο ή κατώτερο, υποδηλώνοντας όμως κάτι το περισσότερο ανώτερο: Πέρασε όχι λίγη ώρα και ανησύχησα (=πολλή – πάρα πολλή) (ό.π.: 311).

2. η ειρωνεία. «Τέτοιος λεκτικός τρόπος είναι, όταν κανείς θέλει να αστειευτεί ή να σκώψει ή να χλευάσει έναν άλλον, χρησιμοποιεί με προσποίηση λέξεις ή φράσεις που έχουν εντελώς διαφορετική και αντίθετη έννοια από κείνα που έχει στον νου του: Έξυπνος που είσαι! (αντίς: τι κουτός που είσαι!)» (ό.π.: 311).

 

δ. H συνεκδοχή. Σύμφωνα με τον Τζάρτζανο (ό.π.: 308-9) «κατά τον λεκτικόν αυτόν τρόπο (συνεκδοχικώς) χρησιμοποιείται στον λόγο:

1. το ένα αντίς για τα πολλά ομοειδή: Τούρκος το τριγυρίζει (το κάστρο) χρόνους δώδεκα (=Τούρκοι) [….]

2. το μέρος ενός όλου αντί για το όλο, ή αντιστρόφως: κάθε κλαδί και κλέφτης (= κάθε δέντρο) […]. Τα μαύρα μάτια την αυγή δεν πρέπει να κοιμούνται (= η μαυρομάτα κόρη) λ.τ.

3. η ύλη αντίς για εκείνο που είναι κατασκευασμένο απ’ την ύλη αυτή: να τρώει η σκουριά το σίδερο […]

4. το όργανο αντίς για μια σχετική ενέργεια που γίνεται ή παράγεται με το όργανο αυτό: Έχει λαγού ποδάρι (= ταχύτητα) […]

5. το όργανο μιας ενέργειας αντίς για το πρόσωπο που το χειρίζεται το όργανο αυτό ή που έχει σχέση μ’ αυτό: […] Να μη χαρώ το στεφάνι μου (= τον σύζυγό μου ή τη σύζυγό μου) […]

6. η λέξη που φανερώνει ένα φαινόμενο που παράγεται, καθώς γίνεται μια ενέργεια, αντίς για τη λέξη που φανερώνει την ίδια την ενέργεια αυτή: Έμεινε ο Διάκος στη φωτιά με δεκαοχτώ λεβέντες (= στη μάχη) […]

7. η λέξη που φανερώνει ένα εικονιζόμενο πρόσωπο, ενώ πρόκειται για την εικόνα του προσώπου αυτού: Τον Πέτρο κρέμασέ τον εδώ (= τη φωτογραφία του Πέτρου)» (ό.π.: 308-309).

 

Δ2. Δ I Δ A K T I K E Σ  O Δ H Γ I E Σ

 

Ήδη έχουν διδαχτεί σε προηγούμενες ενότητες δύο σχήματα λόγου, η μεταφορά (3η ενότητα) και η μετωνυμία (7η ενότητα). Στην υποενότητα Δ της 8ης ενότητας εξετάζονται συνολικά τα σχήματα λόγου ως αποκλίσεις από την κύρια σημασία λέξεων ή φράσεων. Στόχος είναι να συνειδητοποιήσουν οι μαθητές την αξία της χρήσης αυτών των αποκλίσεων στον λόγο. Στη θεωρία που δίνεται στο σημείο αυτό στο Βιβλίο του Μαθητή υπάρχει η επισήμανση ότι «ελάχιστες λέξεις χρησιμοποιούνται αποκλειστικά με μια σημασία». Oι μαθητές θα μπορούσαν να συνειδητοποιήσουν καλύτερα αυτό το γεγονός, αν προσφύγουν σε οποιοδήποτε ερμηνευτικό λέξικό: εκεί σε κάθε λέξη θα βρουν δυο-τρεις ή και περισσότερες ερμηνείες. Εξαίρεση, φυσικά, αποτελούν οι λέξεις που αποτελούν επιστημονική ή τεχνική ορολογία.

Επειδή τα σχήματα λόγου είναι πάρα πολλά, εδώ εξετάζονται τα πιο συνηθισμένα: η παρομοίωση, η υπερβολή, το σχήμα λιτότητας, η ειρωνεία και η συνεκδοχή. Δίνονται παραδείγματα από αυτά τα σχήματα λόγου μέσα σε κείμενα και οι μαθητές πρέπει να τα αναγνωρίσουν, ενώ στη συνέχεια είναι σημαντικό να προχωρήσουν σε παραγωγή δικού τους λόγου με χρήση κατάλληλων σχημάτων λόγου. (Για άλλα παραδείγματα τέτοιων σχημάτων λόγου, στην ποίηση ειδικά, δες ενδεικτικά Aργυροπούλου 2003: 283, 405.)

 

E . Π E P I Λ H Ψ H

 

E1. Θ Ε Ω Ρ Η Τ Ι Κ Α  Σ Τ O Ι Χ Ε Ι Α

 

Η περίληψη έχει διδαχτεί και στη 2η ενότητα της Β’ Γυμνασίου. Στην παρούσα ενότητα θα γίνει επανάληψη των βασικών στοιχείων του περιληπτικού λόγου, με έμφαση στη διάκριση της πύκνωσης από την πληροφοριακή-περιγραφική και την αξιολογική περίληψη.

Κατά τις Παπαϊωάννου και Πατούνα (2003), η περίληψη μπορεί να διακριθεί στις εξής κατηγορίες:

• Η απλή πύκνωση είναι το κείμενο που θα μπορούσε να συντάξει ο συγγραφέας και περιλαμβάνει τις πληροφορίες που θεωρεί σημαντικότερες.

• Η πληροφοριακή-περιγραφική περίληψη είναι μια αναφορά ενός τρίτου, η οποία περιέχει «μεταδιατυπώσεις» (π.χ. ο συγγραφέας υποστηρίζει, στη συνέχεια αναφέρει…) που φανερώνουν και τον τρόπο με τον οποίο αναπτύσσεται το αρχικό κείμενο.

• Η αξιολογική περίληψη περιλαμβάνει και κρίσεις για το αρχικό κείμενο.

• Η επιλεκτική περίληψη αναφέρεται σε ορισμένες πληροφορίες ή μέρη του αρχικού κειμένου.

• Η συνθετική περίληψη συνοψίζει ή ακόμα αξιολογεί διάφορα κείμενα ή τμήματά τους και αποτελεί ένα είδος συνθετικής εργασίας.

Oι μαθητές συναντούν περιλήψεις όλων των ειδών στα διάφορα μαθήματά τους στο σχολείο, αλλά και εκτός σχολείου. Η περίληψη προϋποθέτει την ανάπτυξη ανώτερων νοητικών λειτουργιών (όπως αφαιρετική ικανότητα, κριτική σκέψη, αναλυτική και συνθετική ικανότητα). Για τον λόγο αυτό θεωρείται αναγκαία η καθοδήγηση των μαθητών από τον διδάσκοντα, ώστε να γίνουν κατανοητές οι διαδικασίες που οδηγούν στη σύνθεσή της, καθώς οι μαθητές –ιδιαίτερα στις μικρές ηλικίες– έχουν την τάση να απαλείφουν απλώς τις δευτερεύουσες λεπτομέρειες και να αντιγράφουν το υπόλοιπο κείμενο αντί να το μετασχηματίζουν.

Η ποιότητα μιας περίληψης εξαρτάται όχι μόνο από την ωριμότητα του συγγραφέα της, αλλά και από το είδος του αρχικού κειμένου. Ένα κείμενο με ανορθόδοξη δομή, πυκνό σε πληροφορίες ή που αναφέρεται σε ένα θέμα με το οποίο οι μαθητές δεν είναι εξοικειωμένοι, παρουσιάζει πρόσθετες δυσκολίες, όπως επίσης κι ένα κειμενικό είδος το οποίο οι μαθητές αντιμετωπίζουν για πρώτη φορά, καθώς δεν έχουν σχετικές αναπαραστάσεις στη σκέψη τους, ώστε να προσανατολιστούν ανάλογα και να διακρίνουν τα στοιχεία της οργάνωσής του.

Συγκεκριμένες οδηγίες για τη σύνταξη της περίληψης έχουν δοθεί στην Α’ Γυμνασίου (3η ενότητα). Αν ο εκπαιδευτικός το κρίνει σκόπιμο, μπορεί να ζητήσει από τους μαθητές να ανατρέξουν εκεί.

 

E2. Δ I Δ A K T I K E Σ  O Δ H Γ I E Σ

 

Το κείμενο 8 αναφέρεται σ’ ένα βιβλίο επιστημονικής φαντασίας. Το οπισθόφυλλο έχει σκοπό να ενθαρρύνει τον αναγνώστη να αγοράσει το βιβλίο και γι’ αυτό προβάλλονται τα στοιχεία που το κάνουν πιο ελκυστικό. O σκοπός του κειμένου 8, επομένως, είναι να βοηθήσει τους μαθητές να συνειδητοποιήσουν ότι οι πληροφορίες ή τα μέρη του αρχικού κειμένου που προβάλλονται, όπως και το ύφος και η γλώσσα της περίληψης, βρίσκονται σε άμεση συνάρτηση με τον επικοινωνιακό της χαρακτήρα, δηλαδή τον σκοπό του συγγραφέα και τους πιθανούς αναγνώστες. Επίσης, να διακρίνουν τα στοιχεία της περίληψης από τα σχόλια του συγγραφέα.

Θα ήταν χρήσιμο, πριν διδαχτεί το συγκεκριμένο τμήμα της ενότητας, να έχουμε κατευθύνει τους μαθητές στην αναζήτηση περιλήψεων από τους ίδιους είτε στα βιβλία τους είτε σε άλλα έντυπα.

Αφού διδαχτούν το κείμενο 8, μπορούν να αξιολογήσουν στη συνέχεια τις περιλήψεις που θα έχουν φέρει στην τάξη. Βέβαια, οι περιλήψεις που ακούμε ή διαβάζουμε στην καθημερινή μας ζωή δεν προέρχονται αναγκαστικά από ένα αρχικό γραπτό κείμενο, αφού μπορεί να αφορούν διάφορα γεγονότα, απόδοση προφορικού λόγου, διαλόγων ή στοιχείων της καθημερινότητας, τα οποία παρουσιάζονται με συνοπτικό τρόπο. Μια σχετική συζήτηση στην τάξη ίσως βοηθήσει τους μαθητές να συνειδητοποιήσουν ότι ένα μεγάλο μέρος των πληροφοριών που προσλαμβάνουν οι ίδιοι έχουν στην ουσία περιληπτικό χαρακτήρα.

Το κείμενο 9 είναι ένα κείμενο επιχειρηματολογίας σχετικό με το θέμα της ενότητας. Εκτός από την επισήμανση των θεματικών περιόδων της κάθε παραγράφου, οι μαθητές θα πρέπει να προσδιορίσουν και τις ενότητές του. Ενδεικτικά θα μπορούσαν να διατυπωθούν ως εξής:

Εισαγωγή

1η παράγραφος: Το μέλλον δεν μπορεί να προβλεφθεί από τους ανθρώπους.

Κύριο μέρος

[Θέση 1η: O απρόσμενος χαρακτήρας των φαινομένων γίνεται φανερός τόσο στη μακροκλίμακα των ιστορικών γεγονότων όσο και στη μικροκλίμακα της καθημερινότητας.]

2η παράγραφος: Τα αναπάντεχα φαινόμενα των τελευταίων δεκαετιών αποδεικνύουν την αδυναμία πρόβλεψης του μέλλοντος.

3η παράγραφος: Το πρόβλημα, που εντοπίζεται και στην καθημερινότητα, οφείλεται στην ανορθόδοξη επιτάχυνση της τεχνολογίας.

[Θέση 2η: Αν και ο άνθρωπος ακόμα ανθίσταται, εξωτερικοί παράγοντες μπορεί να μεταβάλουν και αυτόν και την κοινωνία.]

4η παράγραφος: O άνθρωπος παρ’ όλα αυτά εξακολουθεί να δημιουργεί πολιτισμό.

5η παράγραφος: Oι σύγχρονες τεχνικοοικονομικές αντιλήψεις μπορεί τελικά να μεταβάλουν απροσδιόριστα τον άνθρωπο και την κοινωνία.

[Επίλογος και τελική θέση του συγγραφέα: O άνθρωπος μπορεί να αναζητήσει εκ νέου το ανθρώπινο πρόσωπο του πολιτισμού.]

6η παράγραφος: Είναι ενδεχόμενο ο ανθρώπινος ψυχισμός, αναζητώντας αιώνιες αξίες, να οδηγήσει σε ένα νέο πολιτισμό του ανθρώπου.

Η διδασκαλία της περίληψης θα είναι ευκολότερη, αν καταρχήν προσδιοριστεί το είδος του κειμένου, ώστε να αναζητήσουν οι μαθητές την επιχειρηματολογία και τα τεκμήρια με τα οποία στηρίζει τη θέση του ο συγγραφέας και να εντοπιστεί ο τρόπος ανάπτυξης της κάθε παραγράφου. Για τον χωρισμό των ενοτήτων θα χρειαστεί να επισημανθούν τα στοιχεία συνοχής του κειμένου (το μέλλον μας, λοιπόν, είναι ωστόσο, Από την άλλη, Στη χαοτική πορεία, Αν όμως υποτεθεί…). Φυσικά, οι πλαγιότιτλοι δεν είναι υποχρεωτικό να είναι προτάσεις. Μπορούν να είναι φράσεις ονοματικές ή ρηματικές, φτάνει αυτό να γίνει με συνέπεια για όλο το κείμενο. Η περίληψη, με βάση τον επικοινωνιακό της σκοπό, μπορεί να είναι και πληροφοριακή-περιγραφική. Τέλος, θα πρέπει να συζητηθεί η αντιστοιχία του τίτλου με το κείμενο.

 

ΣΤ. Π Α Ρ Α Γ Ω Γ Η  Λ O Γ O Y – Δ Ι Α Θ Ε Μ Α Τ Ι Κ Η  Ε Ρ Γ Α Σ Ι Α

 

Ακούω και μιλώ

1. Πιθανόν να υπάρξει μεγάλη διχογνωμία σχετικά με το θέμα, που θα έχει όμως αξία αν μπορέσουν οι μαθητές να αναπτύξουν λόγο στηρίζοντας με επιχειρήματα τη θέση τους.

Στο κείμενο 10 χρησιμοποιήθηκαν μόνο δύο στροφές από όλο το τραγούδι. Αξίζει να επισημανθεί η ειρωνεία που το χαρακτηρίζει. Τόσο το τραγούδι όσο και το σκίτσο επιδέχονται ποικίλες αναγνώσεις, που θα πρέπει όμως να στηρίζονται στα στοιχεία των ίδιων των κειμένων. Και στα δύο, πάντως, θίγεται το θέμα της μετάλλαξης του ανθρώπου, που θα δημιουργήσει προβληματισμό.

2. Στον αγώνα λόγου δεν είναι υποχρεωτικό οι ομάδες να σχηματιστούν ανάλογα με τις πεποιθήσεις των μαθητών. O σκοπός της δραστηριότητας είναι η άσκηση στην επιχειρηματολογία με την αξιοποίηση των κειμένων, αλλά και της γενικότερης πληροφόρησης και εμπειρίας των μαθητών. Αν η οργάνωση των ομάδων και η ανάθεση των ρόλων γίνει από την αρχή της ενότητας, θα μπορούσε να αξιοποιηθεί η σχολική βιβλιοθήκη ή το διαδίκτυο για την προετοιμασία των μαθητών ώστε να εμπλουτίζεται ο προβληματισμός τους, καθώς ολοκληρώνεται η ενότητα.

 

Διαβάζω και γράφω

1. Η αποτύπωση των συναισθημάτων σε γραπτό λόγο ίσως βοηθήσει τους μαθητές να συνειδητοποιήσουν καλύτερα τον προβληματισμό τους για το θέμα. Η παραγωγή κειμένων μπορεί να είναι δυσκολότερη από όσο φαίνεται αρχικά, αν οι μαθητές έχουν ανάμεικτα συναισθήματα. Η ανάγνωση των κειμένων στην τάξη, ή μερικών τουλάχιστον, και η προσπάθεια βελτίωσής τους με τη συνεργασία όλης της τάξης θα είναι ίσως προτιμότερη για την ανάπτυξη μεταγνωστικών δεξιοτήτων για τον γραπτό λόγο.

2. Η συνέχιση ενός φανταστικού διαλόγου βάζει τους μαθητές σε ένα παιχνίδι ρόλων, που ίσως εξελιχτεί πολύ διαφορετικά από ό,τι θα είχαμε υπόψη μας. Σημασία έχει να ενθαρρύνουμε την αυτενέργεια και την πρωτοβουλία των μαθητών.

3. Η δραστηριότητα αυτή μπορεί να αξιοποιηθεί και στο Σ.Ε.Π. και να έχει πρακτική αξία για όσους μαθητές ενδιαφέρονται να συνεχίσουν τη φοίτησή τους σε κάποιο ΤΕΕ.

 

Διαθεματική εργασία

Για την οργάνωση της δραστηριότητας θα χρειαστεί να αξιοποιηθούν γνώσεις και βιβλιογραφία από την Ιστορία, τα Αρχαία Ελληνικά, τη Λογοτεχνία, τα Θρησκευτικά, τη Φυσική, τη Γεωλογία και τα Μαθηματικά. Η παρουσίαση της κάθε ομάδας θα πρέπει να προσανατολιστεί στην τεκμηρίωση της άποψής της με συγκεκριμένα στοιχεία που έχουν προκύψει από την έρευνά της, ώστε η συζήτηση που θα ακολουθήσει να μην έχει περιπτωσιολογικό χαρακτήρα και να οδηγήσει σε ένα γενικότερο προβληματισμό για την αξία και τα πλεονεκτήματα των επιστημονικών έναντι των άλλων μορφών πρόβλεψης.

 

 


134

 

Kείμενο 1 [H εργασία στο μέλλον]

εικ

Βρισκόμαστε σε μια κρίσιμη μεταβατική περίοδο όπου η ταχεία ανάπτυξη της τεχνολογίας, των επικοινωνιών και της πληροφορικής προκαλεί μια πραγματική επανάσταση με τεράστιες και απρόβλεπτες συνέπειες στην οικονομία, την παραγωγή, την αγορά εργασίας και την εκπαίδευση. Για τα ζητήματα αυτά τίποτα δεν μπορεί να προβλεφθεί με ακρίβεια και οι ειδικοί κινούνται στον τρίπτυχο άξονα: Τάσεις – Προβλέψεις – Προοπτικές.

 

Ο Tόφλερ, το 1982, υποστηρίζει ότι με τον σημερινό ρυθμό ανάπτυξης της γνώσης, όταν ένα παιδί που έχει γεννηθεί σήμερα θα αποφοιτήσει αργότερα από το Πανεπιστήμιο, τότε η ποσότητα γνώσεων στον κόσμο θα είναι τέσσερις φορές μεγαλύτερη. Όταν το ίδιο παιδί θα είναι τριάντα ετών, το 97% των γνώσεων που θα έχει αποκτήσει ο κόσμος, θα έχουν μαθευτεί από τη χρονολογία γέννησής του και μετά.

 

Στο οικονομικό και εργασιακό περιβάλλον, την ίδια στιγμή που καταρρέουν επιχειρήσεις με παραδοσιακά επαγγέλματα και παρωχημένη τεχνογνωσία, εμφανίζονται νέα επαγγέλματα στον τομέα των υπολογιστών, της γενετικής, της επικοινωνίας, της πληροφόρησης, της οικολογίας, της ιατρικής κ.λπ.

 

E. Pέππα, T. Φωτιάδου-Zαχαρίου, «Tο μέλλον της εργασίας και της εκπαίδευσης στη νέα κοινωνικοοικονομική πραγματικότητα», Eπιθεώρηση Συμβουλευτικής και Προσανατολισμού EΛEΣYΠ, τεύχ. 40-41, 1997 (διασκευή)

 

Eρωτήσεις κατανόησης

1 Γιατί είναι πρακτικά αδύνατη η ακριβής πρόγνωση των μελλοντικών όρων της εργασίας και της παραγωγής;

 

2 Πολλοί υποστηρίζουν ότι η εισαγωγή των νέων τεχνολογιών οδηγεί στην αύξηση της ανεργίας. Το κείμενο που διαβάσατε επιβεβαιώνει την άποψη αυτή;

 

Kείμενο 2 Oικοδομώντας το μέλλον

Κάποια φορά, στη διάρκεια της δεκαετίας του '50, καθώς επέστρεφα με πλοίο από τη Βραζιλία, μείναμε για μια μέρα στο Τρινιντάντ κι εγώ αποφάσισα να ρίξω μια ματιά στη σημαντικότερη πόλη, το Πορτ οφ Σπαίην.

Την εποχή εκείνη, όταν επισκεπτόμουν μια πόλη, ενδιαφερόμουν να γνωρίσω τις πιο φτωχές περιοχές της – να δω πώς είναι εκεί η ζωή. Έτσι χάζεψα κάμποσο στους λόφους, στη νέγρικη συνοικία της πόλης, τριγυρνώντας με τα πόδια. Είχα πάρει τον δρόμο της επιστροφής, όταν σταμάτησε πλάι μου ένα ταξί κι ο οδηγός του μου είπε: «Έι, κύριε! Θέλεις να δεις την πόλη; Θα σου κοστίσει μόνο πέντε μπίβι».

«Εντάξει», του είπα και μπήκα μέσα.

Ο οδηγός έστριψε προς τα πάνω, να με πάει να δω κάποιο ανάκτορο, λέγοντας: «Θα σου δείξω όλα τα ωραία μέρη».

«Όχι, ευχαριστώ», απάντησα. «Τέτοια βρίσκω παντού, είναι ίδια σε όλες τις πόλεις. Εγώ θέλω να δω το πιο υποβαθμισμένο μέρος της πόλης, εκεί όπου ζουν οι πολύ φτωχοί. Εξάλλου μόλις πριν ήμουν εκεί πάνω, στους λόφους».

135

«Α! ώστε έτσι;», έκανε εντυπωσιασμένος. «Εντάξει, θα σου δείξω αυτό που θες. Μετά, όταν θα έχουμε τελειώσει, θα σου κάνω και μια ερώτηση, γι' αυτό θέλω να κοιτάς το καθετί προσεχτικά».

Με οδήγησε λοιπόν σε μια γειτονιά Ινδών –είχαν κάνει εκεί κάποιο στεγαστικό πρόγραμμα– και σταμάτησε μπροστά σε κάποιο σπίτι που ήταν κατασκευασμένο με τσιμεντόλιθους. Μέσα δεν υπήρχε σχεδόν τίποτε. Στα μπροστινά σκαλιά καθόταν ένας άντρας. «Τον βλέπεις αυτόν;», ρώτησε ο οδηγός. «Ο γιος του σπουδάζει Ιατρική στο Μαίρυλαντ».

Μετά με γύρισε στη γειτονιά, κι έτσι μπόρεσα να δω καλύτερα πώς ήταν εκεί. Βρήκαμε και μια γυναίκα που τα δόντια της είχαν ολωσδιόλου σαπίσει. Λίγο παρακάτω σταματήσαμε κι ο οδηγός με σύστησε σε δύο γυναίκες που τις θαύμαζε. «Μάζεψαν κι οι δύο τα λεφτά τους κι αγόρασαν μια ραπτομηχανή. Τώρα όλη η γειτονιά ράβεται σ' αυτές», είπε με περηφάνια. […]

Είδαμε πολλά ακόμη και τελικά ο οδηγός του ταξί γύρισε και μου είπε: «Και τώρα, καθηγητά μου, να και η ερώτηση. Είδες ότι οι Ινδοί είναι τόσο φτωχοί όσο κι οι Νέγροι, μερικές φορές και πιο φτωχοί, όμως κάπως, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, προοδεύουν – να, εκείνος ο άντρας έχει στείλει τον γιο του στο κολέγιο, εκείνες οι γυναίκες δημιούργησαν μόνες τους ένα ραφτάδικο. Όμως οι άνθρωποι της φυλής μου δεν πάνε μπροστά. Γιατί;»

Του απάντησα ότι δεν ήξερα –αυτή την απάντηση έδινα σχεδόν σε κάθε ερώτηση–, όμως αυτός δεν δέχτηκε τέτοιου είδους απάντηση από έναν καθηγητή. Προσπάθησα λοιπόν να βρω κάποια λογική αιτία. «Στην Ινδία, του είπα, υπάρχει μια μακρόχρονη παράδοση, η οποία πηγάζει από μια θρησκεία και μια φιλοσοφία χιλιάδων χρόνων. Έτσι οι άνθρωποι αυτοί, αν και δεν ζουν στην Ινδία, είναι φορείς αυτής της παράδοσης για το τι είναι σημαντικό στη ζωή και προσπαθούν να οικοδομήσουν για το μέλλον και να βοηθήσουν τα παιδιά τους στις προσπάθειές τους – κάτι που έφτασε ως αυτούς μέσα απ' τους αιώνες».

Και συνέχισα λέγοντας: «Νομίζω ότι στους ανθρώπους της φυλής σου, δυστυχώς, δεν είχε δοθεί ποτέ η ευκαιρία να δημιουργήσουν μια τόσο μακρόχρονη παράδοση, ή, κι αν ακόμη είχε γίνει κάποτε αυτό, την έχασαν κατά τη διάρκεια της κατάκτησης και της σκλαβιάς τους». Δεν ξέρω αν ήταν αλήθεια αυτό, ήταν όμως η καλύτερη εξήγηση που διέθετα τη στιγμή εκείνη.

εικ

Ο οδηγός ένιωσε ότι αυτό που είπα ήταν μια καλή παρατήρηση, κι είπε ότι κι αυτός σχεδίαζε να οικοδομήσει για το μέλλον. Μάλιστα γι' αυτόν τον σκοπό έπαιζε στον ιππόδρομο κι αν κέρδιζε θα μπορούσε να αγοράσει ένα δικό του ταξί και να πάει πραγματικά μπροστά.

Ένιωσα πολύ λυπημένος. Του είπα ότι το να ζητάει να χτίσει το μέλλον του περιμένοντας να κερδίσει στον ιππόδρομο ήταν κακή επιλογή, εκείνος όμως επέμενε ότι αυτός ήταν ο μοναδικός τρόπος με τον οποίο θα μπορούσε να το κάνει. Ο άνθρωπος είχε τόσο καλές προθέσεις, η μέθοδος όμως που διάλεξε για να τις υλοποιήσει ήταν να επικαλείται την τύχη.

 

Richard P. Feynman, Τι σε νοιάζει εσένα τι σκέφτονται οι άλλοι;, μτφρ. Nίκος Kοτρίδης, εκδ. Τροχαλία, 1993

 

Eρώτηση κατανόησης

• Ποιες είναι οι δύο φυλετικές κοινότητες στις οποίες αναφέρεται το κείμενο και ποια διαφορά υπάρχει μεταξύ τους στον τρόπο που αντιμετωπίζουν το μέλλον;

136

 

Kείμενο 3 [H μάντισσα]

εικ

[...] Με τούτην την ύστερην λέξιν επάγωσε η Φροσύνη. Πώς τάχα εγνώριζε αυτό το απόκρυφο η γραία, ξένη γυναίκα; Τότε πλέον εσυμπέρανεν ότι με το προνοητικό που είχε θα της έλεγε καθαρά την μοίραν της και ετρόμαξε η δύστυχη κόρη μη της προφητεύσει άλλα δυστυχήματα και άλλες αμαρτίες, όμοιες με όλες εκείνες τες προγονικές συμφορές ή και χειρότερες. Εσηκώθηκε, επήγε κι έκοψε ένα μεγάλο φελί μπαρμπαρέλα*, επήρε και μια χούφτα ελιές, τα έδωκε της γύφτισσας και της είπε:

– Γριά μου, πήγαινε τώρα με την ευχήν του Θεού. Δεν θέλω ν' ακούσω τίποτε άλλο. Μου φανερώσεις ή δεν μου φανερώσεις την μοίραν μου, αυτή δεν αλλάζει. Την περιμένω και εγώ όπως θα μου την στείλει ο Παντοδύναμος.

– Άγια ομιλείς, κοπέλα μου, αλλ' αφουγκράσου με! Έχεις καλήν μοίραν, αν κάμεις ό,τι σου ειπώ, μα τούτο το ψωμί. Διαφορετικά θα στραβώσει.

Η γύφτισσα την εκοίταξε με κάτι μάτια που την εγήτεψαν.

– Κάμε γρήγορα! Μίλησε! της είπε η Φροσύνη.

– Για άνοιξέ μου πάλιν το χεράκι σου. Εδώ μεγάλη πολιτεία. Ω! πολυκοσμία, ωσάν τα μαλλιά της κεφαλής σου, και σ' όλους ανάμεσα ένας νέος, μα τι νέος! Λιανοκάμωτος, λεβέντικος, ξανθομάλλης, απαράλλακτος με εκείνον τον Καβαλάρη, που κρέμεται στο προσκέφαλό σου. Εδώ πέρα το χρυσάφι. Έλα, παλικάρι και ομορφονιέ, και από μεγάλο γένος, έλα πάρε πρώτα το μάλαμα, πάρε και τη νύφη, οπού είναι καλύτερη από το μάλαμα· εδώ παρέκει η εκκλησία...

Εις εκείνην την στιγμήν σύγνεφο μαύρο, ωσάν πίσσα, εσκέπασε τον ήλιον και το πρόσωπο της γραίας εκατήφιασε.

– Κάτι αλλότριο βλέπεις, της είπε η Φροσύνη.

– Τίποτε, κοπέλα μου· είναι γραμμένο· θα έχεις καλήν μοίραν. Πολλοί γαμπροί σε ζήτησαν έως τώρα και πολύ περισσότεροι θα σε ζητήσουν ακόμη. Συ μην πάρεις κανέναν, όσο να έλθει ο σταλμένος από πέρα, από την μεγάλην πολιτείαν. Μοναχά να καλόχεις εκείνον τον Καβαλάρη, και αυτός με το σπαθί του θα σας φυλάξει.

Καθώς ετέλειωσε τον λόγον, ο ήλιος έσχισε το σύγνεφο, και η γραία με νεανικό τίναγμα επετάχθη από χάμου, τα μάγουλά της εξεζάρωσαν, άστραφτε η θωριά της, ένα αέρινο στεφάνι εκύκλωσε τα μαλλιά της, απλωμένα, χρυσόξανθες πλεξίδες, το λερό κουρελιασμένο φουστάνι της έλαμψε, ωσάν βασιλική πορφύρα – κι εχάθη.

Από εκείνην την ημέραν η Φροσύνη άλλο δεν είχε εις τον νουν της παρά τον ερχόμενον γαμπρόν. Ημέρα και νύκτα εθεωρούσε με πόθον αμίλητον την εικόνα του Ταξιάρχη, οπού με τον λόγον εκείνης της θείας γυναικός ήταν το προεικόνισμα του ανθρώπου, οπού έμελλε να γίνει ταίρι της.

 

Iάκωβος Πολυλάς, «Tα τρία φλωριά», Αλλόκοτα, Παράξενα,

Μαίρη Γιόση, Άννα Χρυσογέλου-Κατσή, Μαρία Λαϊνά (επιλογή – επιμέλεια), εκδ. του Εικοστού πρώτου, 1995

 

* φελί μπαρμπαρέλα: κομμάτι από άζυμο ψωμί καλαμποκιού

137

 

Eρωτήσεις κατανόησης

1 Ποια είναι τα συναισθήματα της Φροσύνης καθώς ακούει τις προφητείες της μάντισσας; • Ποιες αντιδράσεις της τα φανερώνουν;

 

2 «Κάτι αλλότριο βλέπεις»: Bρείτε τη σημασία της λέξης «αλλότριο» στο Λεξικό. • Με ποια σημασία τη χρησιμοποιεί η Φροσύνη; • Από ποια στοιχεία του κειμένου το συμπεραίνετε;

 

3 Σε ποια εποχή και σε ποιο κοινωνικό πλαίσιο νομίζετε ότι διαδραματίζεται η σκηνή που διαβάσατε; • Ποιο νομίζετε ότι είναι το κοινωνικό και το μορφωτικό επίπεδο των προσώπων που συνομιλούν; (Προσπαθήστε να στηρίξετε τις υποθέσεις σας στα στοιχεία του κειμένου.)

Kείμενο 4 Η νέα γενιά

   […] Για τη σημερινή νέα γενιά λέγεται ότι πρόκειται για μάζα καθοδηγούμενη, χωρίς όνειρα –εκτός από αυτά ενός κινητού κι ενός αυτοκινήτου–, που ζει με Ρουβά και «Big Brother» και άλλα πολλά που τα γνωρίζετε.

Φυσικά και υπάρχει αυτή η κατηγορία παιδιών, όπως πάντα υπήρχαν τα αντίστοιχα σε κάθε γενιά. Η διαφορά της «υπόλοιπης» σημερινής από τις προηγούμενες είναι ότι καθώς μεγαλώνει σε μια τραγική εποχή –που σημειωτέον, δημιούργησαν οι μεγαλύτεροί τους που φέρουν και την ευθύνη– έχει εξαρχής, και μάλιστα βίαια, δοσμένη «όλη την πληροφορία». Πρόκειται για μια γενιά που δεν προλαβαίνει να αφουγκραστεί και να επεξεργαστεί, αλλά αναγκαστικά οφείλει να αποδεχτεί και να διαχειριστεί άμεσα.

Εκεί, ο κάθε χαρακτήρας αντιδρά αλλιώς. Γι' αυτό νομίζω ότι είμαστε μπροστά σε μία πλουραλιστική νέα κοινωνία, αρκετά ανεκτική και ανοικτή, και ταυτόχρονα πολύ ψυλλιασμένη, επιφυλακτική και σε διαρκή αμφισβήτηση. Άλλωστε ακόμα και η απάθεια είναι συχνά μια μορφή αντίδρασης. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι οι νέοι σήμερα φορούν τα πάντα και δεν ακολουθούν μία μόδα, ότι ακούνε διάφορες μουσικές και όχι μόνο ένα είδος, ότι ψηφίζουν διαφορετικά κόμματα σε κοινές παρέες, ότι γεμίζουν μικρά θέατρα και σινεφίλ αίθουσες, ότι κατέβηκαν στους δρόμους, ότι δεν παραμυθιάζονται με ήρωες και ινδάλματα ή στρέφονται σε εκείνους του παρελθόντος, όπως ο Τσε ή ο Μάρλεϊ.

εικ

Ας κοιτάξουμε λίγο περισσότερη ώρα στα μάτια αυτούς τους πιτσιρικάδες, που έγιναν απότομα έφηβοι. Είναι εκείνοι που μεγαλώνουν και αρκετά μόνοι –αφού πια αμφότεροι οι γονείς δουλεύουν–, είναι εκείνοι που κάνουν παρτ τάιμ δουλειές, για να μη ζητάνε συνέχεια χαρτζιλίκι, είναι εκείνοι που μάλλον δεν θα κληρονομήσουν ένα διαμερισματάκι, γιατί τα λεφτά λιγοστεύουν. Κι αν τους κατηγορούμε ότι «μπαίνουν από νωρίς στο λούκι» και δεν ασχολούνται με άλλα πράγματα, ας σκεφτούμε, αν έχουν στ' αλήθεια εναλλακτική λύση, στην κοινωνία που τους υποδέχτηκε.

 

Mία Kόλλια, εφημ. CITY PRESS, 2003 (διασκευή)

 

Eρωτήσεις κατανόησης

1 Ποια επίδραση ασκεί στους νέους η υπερπροσφορά «πληροφορίας» στην εποχή μας;

 

2 Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της κοινωνίας που θα διαμορφώσει στο άμεσο μέλλον η σημερινή νέα γενιά, σύμφωνα με τη συγγραφέα του χρονογραφήματος;

 


138

 

Β MOPIA

 

Ασκήσεις

 

 

 

 

Aκούω και μιλώ

1. «Έχεις καλήν μοίραν»: H φράση περιέχεται δύο φορές στο κείμενο 3. Eντοπίστε τις δύο φράσεις. • Ποια μικρή διαφορά βλέπετε μεταξύ τους; • Ποιος είναι ο γραμματικός χρόνος κάθε πρότασης;

2. «Κοιτάζουμε λίγο περισσότερη ώρα στα μάτια αυτούς τους πιτσιρικάδες, που έγιναν απότομα έφηβοι» (κείμενο 4)

«Καλόχεις εκείνον τον Καβαλάρη» (κείμενο 3)

 

Οι παραπάνω φράσεις είναι παραλλαγμένες φράσεις των κειμένων 3 και 4. Eντοπίστε μέσα στα κείμενα τις αυθεντικές και βρείτε τις λεξούλες που έχουν παραλειφθεί. • Τι αφαιρέθηκε από το νόημα των φράσεων με την παράλειψή τους; • Με ποια λέξη της κάθε φράσης έχει πιο στενή σχέση η λέξη που παραλείφθηκε;

 

3. «Μοναχά να καλόχεις εκείνον τον Καβαλάρη» (κείμενο 3)

«να, εκείνος ο άντρας έχει στείλει τον γιο του στο κολέγιο» (κείμενο 2)

Συγκρίνετε τις σημασίες που έχει το να στα δύο αυτά αποσπάσματα.

 

4. «Για τα ζητήματα αυτά τίποτα δεν μπορεί να προβλεφθεί με ακρίβεια» (κείμενο 1)

«Για άνοιξέ μου πάλιν το χεράκι σου» (κείμενο 3)

 

Συγκρίνετε τις σημασίες που έχει το για στα δύο αποσπάσματα. • Σε ποιο από τα δύο αποσπάσματα το για συνδέεται στενά με ένα ουσιαστικό και δημιουργεί προθετικό σύνολο; • Με τι μέρος του λόγου συνδέεται στενά το για στο άλλο απόσπασμα και ποια σημασία του προσθέτει;

 

 

Mαθαίνω ότι:

• Μόρια ονομάζουμε τις λέξεις να και θα που χρησιμοποιούμε για να σχηματίσουμε την υποτακτική έγκλιση και τους μελλοντικούς χρόνους.

 

• Eπίσης μόρια θεωρούμε όλες γενικά τις άκλιτες λέξεις, όταν τις χρησιμοποιούμε με σημασίες που δεν μας επιτρέπουν να τις κατατάξουμε σε κάποιο από τα άλλα άκλιτα μέρη του λόγου (επιρρήματα, προθέσεις, συνδέσμους, επιφωνήματα).

 

• Τα μόρια (εκτός από τα θα, να) χρωματίζουν συναισθηματικά τον λόγο. Εμπλουτίζουν τις σημασίες και τους δίνουν εκφραστικότητα. Γι' αυτό τα μόρια τα συναντάμε συχνότερα διάσπαρτα στον καθημερινό λόγο και στη λογοτεχνία.

 

Ενώ ως φυσικοί ομιλητές τα χρησιμοποιούμε με άνεση, τα μόρια είναι πιθανό να δυσκολέψουν όσους διδάσκονται την ελληνική ως ξένη γλώσσα, επειδή οι σημασιολογικές τους αποχρώσεις δεν προβλέπονται συνήθως από τους κανόνες και συχνά αλλάζουν ρόλο μέσα στον λόγο (π.χ. προθέσεις που χρησιμοποιούνται ως επιρρήματα, επιρρήματα που γίνονται σύνδεσμοι κ.λπ.).

 

 

Διαβάζω και γράφω

1. «Έχεις καλήν μοίραν,… μα τούτο το ψωμί» (κείμενο 3)

«ένας νέος, μα τι νέος!» (κείμενο 3)

Σκεφτείτε ποιες είναι οι διαφορετικές σημασίες του μα στα δύο αποσπάσματα. • Γράψτε και εσείς δύο προτάσεις, στις οποίες να φαίνονται οι διαφορετικές σημασίες του μα.

 

2. Σε όλα τα παρακάτω σκίτσα το θα συνοδεύει διάφορους ρηματικούς τύπους. Σε ποια περίπτωση δηλώνεται:

1. αυτό που πρόκειται να γίνει

2. αυτό που θα μπορούσε να γίνει

3. αυτό που είναι πιθανό να συμβαίνει.

139

 

eik
eik

 

eik

 

• Γράψτε και εσείς τρεις προτάσεις ή κάντε τρία σκίτσα που να περιέχουν φράσεις με θα και να δηλώνουν τις τρεις αυτές διαφορετικές σημασίες.

 

3. Μελετήστε τις φράσεις που ακολουθούν και πείτε τες φωναχτά:

– Σαν να δρόσισε λιγάκι!

– Δεν αλλάζω γνώμη, που να με χρυσώσεις!

– Ας κρατούσε για πάντα το όνειρο αυτό!

– Mπας και σου περισσεύει κάνα ευρώ;

– Θα 'ρθεις αύριο; – Aμέ!

– Έτσι μου 'ρχεται να τα παρατήσω κι ό,τι θέλει ας γίνει.

– Τον ξέρω εδώ και είκοσι χρόνια!

– Να μην πάω, θα του κακοφανεί!

– Δεν γύρισε καν να με κοιτάξει!

 

α. Εντοπίστε και υπογραμμίστε όσες λέξεις θεωρείτε μόρια στις παραπάνω φράσεις, σύμφωνα με τη θεωρία που προηγήθηκε.

β. Μετασχηματίστε τις φράσεις αυτές. Κάντε όσες αλλαγές χρειάζονται, για να αποδώσετε μεγαλύτερη τυπικότητα και επισημότητα στον λόγο.

γ. Τι συνέβη με τα μόρια στις δικές σας φράσεις;

δ. Ποια εκδοχή από τις δύο σας φαίνεται ότι εκφράζει εντονότερα τα συναισθήματα των ομιλητών;

 

 


 

140

 

Γ ΣTIΞH

 

Ασκήσεις

 

 

 

Aκούω και μιλώ

1. «Με τούτην την ύστερην λέξιν… θα στραβώσει» και «Εις εκείνην την στιγμήν… καλήν μοίραν» (κείμενο 3): Εντοπίστε όλα τα σημεία στίξης στα αποσπάσματα. • Συζητήστε στην τάξη ποιο σκοπό εξυπηρετεί η χρήση καθενός από αυτά.

 

2. «Κάμε γρήγορα! Μίλησε!» (κείμενο 3): Τι δείχνει η στίξη που υπάρχει στη φράση του κειμένου; • Σε τι είδους εκφώνηση σας οδηγεί;

 

3. Μπορείτε να φανταστείτε τη φράση «Μίλησε» ειπωμένη σε διαφορετικές περιστάσεις επικοινωνίας; • Πώς θα μπορούσε να εκφωνηθεί; • Με ποια σημεία στίξης θα έπρεπε να αποδοθεί στον γραπτό λόγο η κάθε διαφορετική εκφώνηση;

 

Διαπιστώνω ότι:

• Στον προφορικό λόγο αποδίδουμε το νόημα όσων θέλουμε να πούμε ή και τα συναισθήματά μας χρησιμοποιώντας μικρές ή μεγαλύτερες παύσεις, ανεβοκατεβάσματα και χρωματισμούς της φωνής μας (επιτονισμός).

 

• Επειδή στον γραπτό λόγο δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τέτοια μέσα, αντί γι' αυτά χρησιμοποιούμε τα σημεία της στίξης.

 

• Eπίσης, με τα σημεία στίξης μερικές φορές φανερώνουμε τις συντακτικές σχέσεις μεταξύ των στοιχείων μιας περιόδου λόγου.

 

 

Διαβάζω και γράφω

1. Πολλοί νέοι…: Συνεχίστε την περίοδο προσθέτοντας μία ή περισσότερες από τις παρακάτω φράσεις με διάφορους συνδυασμούς:

– αν και διαθέτουν πολλά εφόδια

– αντιμετωπίζουν το μέλλον τους με ανησυχία

– νιώθουν άγχος αγωνία και φόβο

– επειδή δεν ξέρουν αν θα βρουν δουλειά

– ακόμα και αυτοί που έχουν πτυχία Aνωτάτων Σχολών

 

Στις περιόδους που θα φτιάξετε, βάλτε κόμματα όπου νομίζετε ότι είναι απαραίτητα. • Παρατηρήστε σε ποιες περιπτώσεις βάλατε κόμμα.

 

2. Προσπαθήστε να συνοψίσετε σε έναν κανόνα τα συμπεράσματά σας.

 

3. Ανατρέξτε στις προηγούμενες ενότητες, όπου διδαχτήκατε τις δευτερεύουσες προτάσεις και βρείτε ποιες από αυτές χωρίζονται με κόμμα από τις κύριες προτάσεις και ποιες δεν χωρίζονται. • Συμπληρώστε τον κανόνα που ακολουθεί.

 

Διαπιστώνω ότι:

Oι ..., ..., ..., ... δευτερεύουσες προτάσεις δεν χωρίζονται με κόμμα από την κύρια πρόταση.

 

Oι ..., ..., ... ..., ..., ..., ... δευτερεύουσες προτάσεις συνήθως χωρίζονται με κόμμα.

 

141

 

4. Συμπληρώστε τα κενά στο επόμενο πλαίσιο τοποθετώντας τις λέξεις ονοματικές, επιρρηματικές, όπου ταιριάζει η καθεμιά.

 

 

Κατά κανόνα οι ... δευτερεύουσες δεν χωρίζονται με κόμμα από την κύρια πρόταση, ενώ οι ... χωρίζονται.

 

 

 

Aκούω και μιλώ

1. Αναζητήστε στο κείμενο 3 τις άνω τελείες και τις παύλες. • Εξηγήστε τον ρόλο αυτών των σημείων στίξης.

2. Αναζητήστε στα βιβλία σας άλλα κείμενα που περιέχουν παύλες και παρουσιάστε τα στην τάξη. • Μπορείτε να διατυπώσετε έναν κανόνα για το πότε χρησιμοποιούνται οι παύλες;

 

 

Kείμενο 5 [Oι θετικές επιστήμες μάς απειλούν;]

εικ

[…] Πολλοί έξυπνοι και ικανοί άνθρωποι συνειδητοποιούν ότι υπάρχει μια πραγματική απειλή [από τις θετικές επιστήμες]. Για παράδειγμα, ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Β΄, σε ομιλία του προς την UNESCO, διατύπωσε την εξής άποψη:

 

«Το μέλλον του ανθρώπου και της ανθρωπότητας απειλείται, απειλείται σοβαρά, παρά τις πολύ ευγενικές προθέσεις των ανθρώπων που ασχολούνται με τις θετικές επιστήμες. Οι ανακαλύψεις τους έγιναν και εξακολουθούν να γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης –εις βάρος των ηθικών κανόνων– για σκοπούς καταστροφής και θανάτου σε βαθμό που ποτέ μέχρι σήμερα δεν είχε επιτευχθεί. Προκαλούνται έτσι τρομακτικές καταστροφές. Αυτό μπορεί να διαπιστωθεί και στον τομέα των γενετικών μετατροπών και βιολογικών πειραμάτων και στους τομείς των χημικών, βακτηριολογικών και πυρηνικών εξοπλισμών.»

 

G. J. V. Nossal, Ross L. Coppel, Αναμορφώνοντας τη ζωή. Η επανάσταση της γενετικής τεχνολογίας,

μτφρ. Γιώργος Παπαδόπουλος, εκδ. Κάτοπτρο, 1991

 

δεσμός Προβληματισμοί από την αξιοποίηση των επιτευγμάτων της γενετικής - Βιοηθική [πηγή: Βιολογία Γ΄ Γυμνασίου]

 

Aκούω και μιλώ

1. Στο κείμενο 5 αναζητήστε τα ακόλουθα σημεία στίξης: εισαγωγικά, παύλες, άνω κάτω τελεία. • Εξηγήστε τον ρόλο τους.

 

2. Αναζητήστε στα βιβλία σας άλλα κείμενα τα οποία περιέχουν άνω κάτω τελεία και εισαγωγικά και παρουσιάστε τα στην τάξη. • Μπορείτε να διατυπώσετε έναν κανόνα για το πότε χρησιμοποιούνται αυτά τα σημεία στίξης;

 

3. Ποια είναι η απειλή για το μέλλον του ανθρώπου και της ανθρωπότητας, στην οποία αναφέρεται ο Πάπας στο κείμενο 5; • Έχετε ακούσει ή διαβάσει άλλες τέτοιες παρόμοιες απόψεις;

 

4. Ποιες από τις σύγχρονες επιστημονικές / τεχνολογικές εξελίξεις νομίζετε ότι προκαλούν τις μεγαλύτερες φοβίες στους ανθρώπους; • Εσείς τις συμμερίζεστε;

 

142

 

Kείμενο 6 Απολογία

[…] Παρά τα γεγονότα δεν άλλαξα πεποιθήσεις

παραμένω ο αυτός με τις ίδιες ιδέες

που τρυπούν σαν αγκάθια το μυαλό μου. Είναι

τα πράγματα που αλλάζουν γύρω

το ύψος των οικοδομών οι τιμές των αυτοκινήτων

οι απόψεις των φίλων. Παραμένω ο αυτός

με ιδέες που μ' έχουν για καλά σημαδέψει

με ιδέες που περπατούν στο κρανίο μου σα μυρμήγκια. […]

 

Νάσος Βαγενάς, Νεότερη Ελληνική Ποίηση 1965-1980, εισαγωγή: Αλέξης Ζήρας, εκδ. Γραφή, 1979

 

Aκούω και μιλώ

Τι παρατηρείτε σε ό,τι αφορά τη στίξη στο κείμενο 6; • Αν ο ποιητής ακολουθούσε τους τυπικούς κανόνες της γραμματικής, πού και ποια σημεία στίξης θα έπρεπε να προσθέσει; • Γιατί, κατά τη γνώμη σας, δεν το έκανε;

 

Διαπιστώνω ότι:

Συχνά στη μοντέρνα ποίηση παραλείπονται ολότελα ή χρησιμοποιούνται ελάχιστα σημεία στίξης.

 

 

 


 

Δ ΣXHMATA ΛOΓOY

 

 

Aκούω και μιλώ

1. Στο κείμενο 6 υπάρχουν οι λέξεις αγκάθια και μυρμήγκια. Γιατί χρησιμοποιούνται από τον ποιητή; • Η σχέση τους με το θέμα του ποιήματος είναι έμμεση ή άμεση;

 

2. Ο πολιτικός στο σκίτσο της σελ. 139 αναφέρει το λεκτικό σύνολο «χρυσά κουτάλια». Νομίζετε ότι εννοεί κυριολεκτικά κουτάλια από χρυσάφι; • Ποιο σχήμα λόγου αναγνωρίζετε;

 

3. Στο κείμενο 4 η αρθρογράφος κάνει λόγο για νέους που «μπαίνουν από νωρίς στο λούκι». Ποια είναι η κύρια / αρχική σημασία της λέξης λούκι; • Με ποια σημασία χρησιμοποιείται εδώ; • Ποιο σχήμα λόγου αναγνωρίζετε;

 

143

 

Mαθαίνω ότι:

Στον καθημερινό λόγο ελάχιστες λέξεις χρησιμοποιούνται αποκλειστικά με μία σημασία. Oι περισσότερες έχουν ή παίρνουν και άλλες σημασίες. Από όλες τις σημασίες μιας λέξης μία λέγεται αρχική ή κύρια και οι άλλες δευτερεύουσες.

Oι αποκλίσεις από την κύρια σημασία και οι διάφορες ιδιόρρυθμες χρήσεις των λέξεων ή φράσεων μέσα σε ένα ορισμένο περιβάλλον επικοινωνίας λέγονται σχήματα λόγου.

 

 

Σε ποια σχήματα λόγου έχουμε ήδη αναφερθεί σε προηγούμενες ενότητες του βιβλίου; (βλ. ενότητες 3 και 7)

 

Mαθαίνω μερικά ακόμα σχήματα λόγου:

• Όταν, για να τονίσουμε μια ιδιότητα ενός προσώπου ή ενός πράγματος ή μιας ιδέας, το συσχετίζουμε με κάτι άλλο πολύ γνωστό, που έχει αυτή την ιδιότητα σε μεγάλο βαθμό, τότε έχουμε παρομοίωση. Στην παρομοίωση χρησιμοποιούμε υποχρεωτικά το σαν ή το όπως.

 

• Όταν, για να προκαλέσουμε ισχυρή εντύπωση, λέμε κάτι που ξεπερνά το πραγματικό ή το συνηθισμένο, τότε έχουμε υπερβολή.

 

• Όταν, αντί για μια λέξη ή φράση, χρησιμοποιούμε την αντίθετή της μαζί με άρνηση, τότε έχουμε σχήμα λιτότητας.

 

• Όταν χρησιμοποιούμε με προσποίηση λέξεις ή φράσεις για να δείξουμε το εντελώς αντίθετο από αυτό που λέμε, τότε έχουμε ειρωνεία.

 

• Όταν χρησιμοποιούμε το μέρος ενός συνόλου αντί για το σύνολο και αντίστροφα, την ύλη αντί για το πράγμα που γίνεται από αυτήν ή εκείνο που παράγει αντί για εκείνο που παράγεται από αυτό, τότε έχουμε συνεκδοχή.

 

 

Αν θέλετε περισσότερες πληροφορίες για αυτά τα σχήματα λόγου, αναζητήστε τα ομώνυμα λήμματα εδώ.

 

4. Ποια σχήματα λόγου αναγνωρίζετε στα παραδείγματα των προηγούμενων δραστηριοτήτων 1 και 2;

 

5. Ποια σχήματα λόγου αναγνωρίζετε στα παρακάτω παραδείγματα;

α. «το λερό κουρελιασμένο φουστάνι της έλαμψε, ωσάν βασιλική πορφύρα», «σύγνεφο μαύρο, ωσάν πίσσα» (κείμενο 3)

β. «τη νύφη, οπού είναι καλύτερη από το μάλαμα» (κείμενο 3)

γ

eik

 

 

144

 

 

Kείμενο 7 [Δεν είναι η επιστήμη αυτή που προκαλεί καταστροφές]

Δεν είναι λίγες οι επικρίσεις που δέχονται οι επιστήμονες τα τελευταία χρόνια. Τους κατηγορούμε ότι δεν έχουν καρδιά και συνείδηση και δεν νοιάζονται για την υπόλοιπη ανθρωπότητα. Τους καταμαρτυρούμε πως είναι επικίνδυνα άτομα που δεν διστάζουν να ανακαλύπτουν και να χρησιμοποιούν μεθόδους φοβερών καταστροφών και καταναγκασμών. Είναι σαν να τους κάνουμε μεγάλη τιμή. Η αναλογία ηλιθίων και κακοποιών έχει σταθερή τιμή που τη βρίσκουμε σε όλα τα δείγματα ενός πληθυσμού, στους επιστήμονες αλλά και στους ασφαλιστικούς υπαλλήλους, στους συγγραφείς αλλά και στους χωρικούς, στους ιερείς αλλά και στους πολιτικούς. Και παρά τον Δρ. Φρανκεστάιν και τον Δρ. Φολαμούρ, οι ιστορικές καταστροφές οφείλονται λιγότερο στους επιστήμονες απ' ό,τι στους ιερείς ή στους πολιτικούς.

Οι άνθρωποι δεν αλληλοσκοτώνονται μόνο για το συμφέρον αλλά και εξαιτίας του δογματισμού. Τίποτε δεν είναι πιο επικίνδυνο από τη βεβαιότητα κάποιου ότι έχει δίκιο. Τίποτε δεν προκαλεί τόση καταστροφή όση η έμμονη ιδέα μιας αλήθειας που θεωρείται απόλυτη. Όλα τα εγκλήματα στην ιστορία είναι απόρροια κάποιου φανατισμού. Όλες οι σφαγές έγιναν από αρετή, στο όνομα της αληθινής θρησκείας, του νόμιμου εθνικισμού, της καλής πολιτικής, της σωστής ιδεολογίας· και τέλος, στο όνομα του αγώνα εναντίον της αλήθειας του άλλου, του αγώνα εναντίον του σατανά. Η ψυχρότητα και η αντικειμενικότητα, που τόσο συχνά αποδίδουμε στους επιστήμονες, ίσως είναι προτιμότερες από τον πυρετό και την υποκειμενικότητα στην αντιμετώπιση ορισμένων ανθρώπινων υποθέσεων. Τα πάθη δεν τα γεννούν οι ιδέες της επιστήμης. Αντίθετα, τα πάθη χρησιμοποιούν την επιστήμη για να υποστηρίξουν τους σκοπούς τους. Η επιστήμη δεν οδηγεί στον ρατσισμό και το μίσος, αλλά το μίσος προσφεύγει στην επιστήμη για να δικαιολογήσει τον ρατσισμό του. Μπορούμε να επιπλήττουμε την ορμή και τον ενθουσιασμό που εκδηλώνουν μερικές φορές ορισμένοι επιστήμονες όταν υπερασπίζουν τις ιδέες τους. Αλλά ως τώρα ουδεμία γενοκτονία διαπράχθηκε για τον θρίαμβο κάποιας επιστημονικής θεωρίας.

 

François Jacob, Το παιχνίδι της εξέλιξης, μτφρ. Νίκος Λιανέρης, εκδ. Τροχαλία, 1989 (διασκευή)

 

Aκούω και μιλώ

1. Εντοπίστε ένα σχήμα συνεκδοχής στην πρώτη παράγραφο του κειμένου 7.

 

2. Αναζητήστε το σχήμα λιτότητας στην αρχή του ίδιου κειμένου.

 

3. Σε ποιο από τα προηγούμενα κείμενα της ενότητας μπορεί να αποτελεί νοητή απάντηση το κείμενο 7; • Γιατί;

 

 

Διαβάζω και γράφω

1. Ποια θέση θα παίρνατε εσείς ανάμεσα στις απόψεις που παρουσιάζονται στο κείμενο 7 και σε εκείνο που εντοπίσατε στην προηγούμενη δραστηριότητα (Ακούω και μιλώ 3); • Υποστηρίξτε την άποψή σας σε μια παράγραφο.

 

2. Μετασχηματίστε την πρώτη παράγραφο του κειμένου 7, απαλείφοντας τα σχήματα λόγου. • Τι παρατηρήσεις κάνετε;

 

3. Μιλήστε για τα συναισθήματα που σας γεννά η προοπτική της αποφοίτησης από το Γυμνάσιο και η επιλογή νέων δρόμων για το μέλλον σας. • Γράψτε μια παράγραφο χρησιμοποιώντας όσο περισσότερα σχήματα λόγου μπορείτε.

 

 


 

145

 

Ε ΠΕΡΙΛΗΨΗ

 

 

Kείμενο 8 Γυρίστε τον γαλαξία με ωτο-στοπ

εικ

Ο γήινος Άρθουρ Ντεντ, από μια εντελώς απίθανη άθροιση απιθανοτήτων, βρέθηκε να ταξιδεύει στο διάστημα μαζί με τον φίλο του Φορντ Έσκορτ, Μπετελγεζιανό που 'χε ξεμείνει στη Γη. Βέβαια, η Γη έχει ήδη κατεδαφιστεί από τον µογγονικό Οικοδομικό Στόλο (με εντολή της Γαλαξιακής Πολεοδομίας), για ν' ανοίξει μια γαλαξιακή λεωφόρος υπερταχείας κυκλοφορίας. Κάτω από εντελώς απίθανες συνθήκες, ο Άρθουρ βρέθηκε πάνω στη «Χρυσή Καρδιά», διαστημόπλοιο Άπειρης Απιθανότητας, που μόλις είχε κλέψει ο Ζάφορντ Μπλήμπλιμπροξ, πρόεδρος του Γαλαξία και ξάδερφος του Φορντ Έσκορτ και τον οποίο συνοδεύει η Τρίλιαν, ένα κορίτσι που είχε αφήσει ανικανοποίητα αισθήματα στον Άρθουρ, μια νύχτα σ' ένα πάρτι στο Λονδίνο. Όλοι μαζί (να μην ξεχάσουμε και τον Μάρβιν, το ψυχοπαθές ρομπότ) κατευθύνονται στον μυθικό πλανήτη Μαγραθέα…

Ως ραδιοφωνική εκπομπή καθήλωνε εβδομαδιαία τα αγγλικά πλήθη.

Ως τηλεοπτικό σίριαλ στάθηκε απ' τις πιο διασκεδαστικές ώρες του BBC.

Ως βιβλίο είναι μια πανέξυπνη σάτιρα για το ανθρώπινο είδος, τις καταβολές και το μέλλον του. Το κρατάτε στα χέρια σας.

 

Douglas Adams, Γυρίστε τον γαλαξία με ωτο-στοπ (κείμενο οπισθοφύλλου),

μτφρ. Δημήτρης Αρβανίτης, εκδ. Παρά πέντε, 1999

 

δεσμός Γυρίστε τον Γαλαξία με Ώτο Στοπ

 

Aκούω και μιλώ

1. Το κείμενο 8 αποτελεί το οπισθόφυλλο ενός βιβλίου. Τα οπισθόφυλλα συνήθως περιλαμβάνουν μια σύντομη περίληψη του περιεχομένου του βιβλίου ή μερικά αξιολογικά σχόλια για το βιβλίο ή και τα δύο. • Σε ποια από τις παραπάνω περιπτώσεις ανήκει το συγκεκριμένο κείμενο;

 

2. Μέχρι ποιο σημείο του κειμένου φτάνει η περίληψη και από ποιο σημείο αρχίζουν τα σχόλια;

 

3. Ποιο πρακτικό σκοπό εξυπηρετούν τα οπισθόφυλλα των βιβλίων κατά τη γνώμη σας;

 

4. Με βάση τις πληροφορίες που δίνει το κείμενο 8 σε ποια περίπτωση θα διαλέγατε να διαβάσετε αυτό το βιβλίο;

α. Αν θέλατε να εμπλουτίσετε τις γνώσεις σας για τον γαλαξία μας.

β. Αν αγαπάτε τα μυστήρια.

γ. Αν προτιμάτε τις ρομαντικές ιστορίες.

δ. Αν σας αρέσει η επιστημονική φαντασία.

 

Mαθαίνω ότι:

Oι περιλήψεις είναι σύντομα κείμενα που προκύπτουν από άλλα εκτενέστερα, διατηρώντας μόνο τα βασικά τους στοιχεία και παραλείποντας τις λεπτομέρειες.

 

Oι περιλήψεις είναι εξαιρετικά χρήσιμες και έχουν πολλές εφαρμογές στην καθημερινή ζωή (π.χ. σύντομες ειδήσεις, οπισθόφυλλα βιβλίων).

 

 

• Σε ποιες περιπτώσεις στην καθημερινή μας ζωή ακούμε ή διαβάζουμε περιληπτικά κείμενα;

 

146

 

Θυμάμαι επίσης ότι:

Για να κάνω την περίληψη ενός κειμένου πρέπει:

α. να κατανοήσω το αρχικό κείμενο

β. να μελετήσω τη δομή του

γ. να εντοπίσω τα βασικά στοιχεία κάθε ενότητας (π.χ. παραγράφων, κεφαλαίων κ.λπ. ανάλογα με το είδος του κειμένου)

δ. να τα αποδώσω σε ένα νέο κείμενο που να εξυπηρετεί τον σκοπό για τον οποίο παράγεται.

 

Βοηθητικό ρόλο στη συγγραφή της περίληψης μπορούν να παίξουν οι πλαγιότιτλοι που θα έχουμε βρει για κάθε παράγραφο του αρχικού κειμένου.

 

Στην περίληψη δεν είναι απαραίτητο να μιμούμαστε το ύφος του αρχικού κειμένου.

 

Η χρήση αυτούσιων λέξεων ή φράσεων του αρχικού κειμένου καλό είναι να αποφεύγεται.

 

 

Kείμενο 9 Το μέλλον θα είναι άλλο

εικ

Το μέλλον είναι ήδη –ή θα είναι– άλλο. Με αυτήν τη βασική πρόταση, υπονοείται ότι το μέλλον δεν θα ακολουθήσει όσα υποθέτουν οι αναλυτές. Δεν θα αντιστοιχεί σε εκείνα που τεκμηριώνουν οι τεχνοκράτες, μήτε σε όσα φοβούνται ή ελπίζουν οι άνθρωποι. Κοντολογίς, το μέλλον δεν θα μοιάζει με ό,τι προβλέπουν οι σημερινοί.

Το μέλλον μας, λοιπόν, θα είναι άλλο. Η γενική αυτή θέση, που αρνείται κάθε πρόβλεψη, ενισχύεται από το κύριο, νομίζω, συμπέρασμα των τελευταίων δεκαετιών: Ότι δηλαδή τα μεγάλα ιστορικά ή κοινωνικά φαινόμενα περίπου αιφνιδίασαν, ακολουθώντας δρόμους μη αναμενόμενους. Και όταν κινήθηκαν με κάποια υποτιθέμενη συνέπεια, απέχουν πολύ από το να αποκαλύπτουν μια λογική της Ιστορίας. Σε μεγάλο βαθμό, η πορεία προς το μέλλον έχει λοιπόν χαοτική υφή. […]

Κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί την εκρηκτική ανάπτυξη του Διαδικτύου· πολύ περισσότερο, τις προεκτάσεις που αυτή η ανάπτυξη έχει στην οικονομία ή τη διάδοση της γνώσεως – ποιας γνώσεως, όμως; Στο χώρο άλλωστε των ιδεών, ο θρίαμβος της επιστήμης κατά τον εικοστό αιώνα συνοδεύτηκε από ένα αναπάντεχο κύμα θρησκευτικών εξάρσεων, μυστικισμού και επανακάμψεως της μαγείας.

Είναι ωστόσο ενδιαφέρον ότι το απρόβλεπτο της Ιστορίας δεν χαρακτηρίζει μόνο τον μακρόκοσμό της: τον κόσμο δηλαδή της κοινωνίας ή των εθνών, της οικονομίας και των ιδεολογιών. Φαίνεται να ισχύει και στη μικροκλίμακα της ανθρώπινης ζωής, σε ό,τι συνιστά την καθημερινότητα και τις προσδοκίες μας. Δεν πάνε πολλά χρόνια που η θεαματική διάδοση της τηλεοράσεως είχε οδηγήσει, ειδικούς και μη, σε θρήνους για το τέλος του κινηματογράφου. Σήμερα, ωστόσο, ο κινηματογράφος παρουσιάζει σπάνια άνθιση, τόσο σε ποιότητα ταινιών όσο και σε ανανεωμένες αίθουσες. Είναι χρήσιμο να δούμε αν την ίδια τύχη θα έχει και η πρόβλεψη που θέλει το ηλεκτρονικό βιβλίο να αντικαθιστά τις σελίδες του χαρτιού με το χαρακτηριστικό τους άρωμα και τη φθορά του χρόνου. Όσο για την κινητή τηλεφωνία, είναι γεγονός ότι εισέβαλε στην καθημερινότητα, ανοίγοντας νέους δρόμους αλλά και ήθη στην επικοινωνία. Η διαπίστωση όμως ότι η πραγματική επικοινωνία ανάμεσα στους ανθρώπους βρίσκεται πάντοτε σε κρίση δεν απέχει πολύ από την αλήθεια. Σχηματικά λοιπόν, στην πορεία προς το μέλλον δύο άξονες εμφανίζονται διακριτοί: Ο πρώτος είναι η τρομακτική επιτάχυνση των εξελίξεων, τόσο στον μακρόκοσμο της Ιστορίας όσο και στον μικρόκοσμο τον ανθρώπινο ή της καθημερινότητας. Η επιτάχυνση αυτή, ενώ ως κινητήρια δύναμη έχει κυρίως την τεχνολογία, δεν φαίνεται να απηχεί την κλασική έννοια της προόδου. Είναι συχνά ανεξέλεγκτη, κάποτε αντιφατική, και πάντως χωρίς να είναι ορατά τα επόμενά της βήματα.

147

Από την άλλη –ο άλλος άξονας– είναι ο ίδιος ο άνθρωπος. Μοιάζει αμήχανος ή υποτάσσεται στις εξελίξεις, που είναι συχνά ευεργετικές. Αλλού ανθίσταται. Δεν φαίνεται όμως, προς ώρας τουλάχιστον, να έχει αλλοιωθεί η βαθύτερή του φύση. Παραμένει νοσταλγός του ονείρου και μιας άλλης ζωής, αναζητεί αξίες και πρότυπα, προσπαθεί να ισορροπήσει – ενώ η περιδίνηση των πάντων χαρακτηρίζει την εποχή μας. Ο μετέωρος άνθρωπος: Γνώστης της κοσμικής του ασημαντότητας συνεχίζει ωστόσο να αισθάνεται τα ρίγη της υπάρξεως και της ιστορίας του. Με δυο λόγια, να δημιουργεί πολιτισμό. […]

Στη χαοτική πορεία του ανθρώπου προς το μέλλον, οι εξωγενείς παράγοντες, που σήμερα εκφράζονται κυρίως από την ανεξέλεγκτη τεχνολογία και ένα στυγνό οικονομισμό, υπάρχει πιθανότητα να ισοπεδώσουν τις εκφράσεις του πολιτισμού του, αλλά και τους εσωτερικούς του κραδασμούς. Ο μετα-άνθρωπος, που θα δημιουργηθεί, δεν μπορεί να περιγραφεί, μήτε η κοινωνία η τότε. Θα είναι ίσως ένα μείγμα εικονικής πραγματικότητας και αθέατης εξουσίας των ισχυρών.

Αν όμως υποτεθεί ότι το τοπίο της ψυχής πάντοτε θα αναζητεί τις αξίες της αλληλεγγύης και του πολιτισμού, της δικαιοσύνης ή του έρωτα, τότε ο σημερινός κύκλος –κύκλος βαρβαρότητας– κάποτε θα κλείσει. Ένας καινούριος ασφαλώς θα ανοίξει. Ο καινούριος αυτός κύκλος δεν θα θυμίζει εκείνους του παρελθόντος, όπως θα επιθυμούσαν μερικοί ουτοπιστές. Με τον έναν ή τον άλλο όμως τρόπο, θα επαναφέρει στο κέντρο του το ανθρώπινο πρόσωπο.

 

Γιώργος Γραμματικάκης, ένθετο «Βιβλιοθήκη», εφημ. EΛΕΥΘΕΡOΤΥΠIΑ, 2000

 

Διαβάζω και γράφω

1. Αφού μελετήσετε προσεκτικά το κείμενο 9, προσπαθήστε:

α. να το χωρίσετε σε ενότητες

β. να κάνετε το σχεδιάγραμμά του

γ. να γράψετε έναν πλαγιότιτλο σε κάθε παράγραφό του

 

2. Συντάξτε τώρα μια περίληψη του κειμένου 9, που θα δημοσιευτεί στη μαθητική εφημερίδα του σχολείου σας, με σκοπό να συμβάλει στη διεύρυνση του προβληματισμού των συμμαθητών σας. Το κείμενό σας δεν μπορεί να υπερβαίνει τις 200 λέξεις, γιατί δεν υπάρχει περισσότερος διαθέσιμος χώρος στην εφημερίδα.

 

 


 

148

 

Στ ΔPAΣTHPIOTHTEΣ ΠAPAΓΩΓHΣ ΛOΓOY

Aκούω και μιλώ

1. Πολλοί άνθρωποι αρχίζουν να ξεφυλλίζουν την εφημερίδα ή το περιοδικό τους από τη σελίδα που περιέχει τα ζώδια (τα ωροσκόπια). Εσείς έχετε αυτή τη συνήθεια; • Συζητήστε στην τάξη και επιχειρήστε να εξηγήσετε αυτή τη συμπεριφορά. • Πιστεύετε ότι η ανάγνωση του ωροσκοπίου μπορεί να βοηθήσει κάποιον να πάρει τις σωστές αποφάσεις, για να αποφύγει κινδύνους και να εκμεταλλευτεί τις ευκαιρίες της ζωής; • Ναι; • Όχι; • Γιατί;

 

Kείμενο 10 Don't worry be happyΕικόνα Kείμενο 11 Save the humans

Άμα ξυπνήσεις και έχεις βγάλει ουρά,Εικόνα

αν κοιταχτείς και έχεις βγάλει βυζιά…

Don't worry be happywww. greenpeace.gr

Άμα η κόρη σου σε λέει μπαμπά ενώ ο γιος σου

σε φωνάζει μαμά...

Don't worry be happy

 

Δεν είναι αυτό για να σ' ανησυχεί,

είναι μια ψιλομετάλλαξη...

Don't worry be happy

Και τι με νοιάζει εμένα δηλαδή,

εγώ θα γίνω σταρ του ΜTV

Don't worry be happy

 

Στίχοι: Xάρης και Πάνος Κατσιμίχας,

Μουσική: Bobby McFerrin,

στο δίσκο H μοναξιά του σχοινοβάτη, Ακτή, 1992

 

Εικόνα Kείμενο 11 Save the humans

 

eik

 

www. greenpeace.gr

 

2. Συζητήστε το μήνυμα των κειμένων 10 και 11. • Ποια σχέση εντοπίζετε μεταξύ τους ως προς το θέμα που θέτουν και τον τρόπο που το προσεγγίζουν; • Θεωρείτε υπαρκτό τον κίνδυνο που επισημαίνουν τα δύο κείμενα; Από πού πιστεύετε ότι προέρχεται;

 

3. Οργανώστε στην τάξη σας έναν αγώνα λόγου (ντιμπέιτ) με τους κανόνες που περιγράφονται αναλυτικά στην ενότητα 5, σελ. 102. • H ομάδα Α αναλαμβάνει να υποστηρίξει την άποψη ότι η πρόοδος της επιστήμης και της τεχνολογίας αποτελεί απειλή για το μέλλον της ανθρωπότητας. • Η ομάδα Β, αντίθετα, θα υποστηρίξει ότι οι κίνδυνοι δεν προέρχονται από την ανάπτυξη της επιστήμης αλλά από την κακή της χρήση και επιπλέον ότι η επιστήμη παρέχει τη μόνη ελπίδα για την αντιμετώπιση των ζωτικών προβλημάτων της ανθρωπότητας. • Για να προετοιμάσετε τα επιχειρήματά σας, ανατρέξτε στα κείμενα 1, 5, 7 και 9 αυτής της ενότητας. • Επίσης, σκεφτείτε παραδείγματα από την ιστορία και την επικαιρότητα.

 

149

 

Kείμενο 12 [Δύσκολες αποφάσεις…]

εικ

Ο Ζαν-Μαρκ δεν υποτιμούσε ποτέ τη μαγεία που αντιπροσωπεύει για έναν άνθρωπο η στιγμή κατά την οποία επιλέγει το επάγγελμά του. Ήξερε καλά πως η ζωή είναι σύντομη και η επιλογή του δεν πρέπει να είναι ανεπανόρθωτη, γι' αυτό και τον κατέλαβε αγωνία, όταν διαπίστωσε ότι κανένα επάγγελμα δεν τον τραβούσε αυθόρμητα. Εξέτασε με σκεπτικισμό όλο το φάσμα των δυνατοτήτων που προσφέρονταν. Οι εισαγγελείς που αφιερώνουν όλη τους τη ζωή στη δίωξη των άλλων, οι δάσκαλοι, τα κορόιδα των κακομαθημένων παιδιών, οι τεχνικοί κλάδοι, που η πρόοδός τους αποφέρει μικρό όφελος με τεράστια ζημιά, η επιτηδευμένη και κενή φλυαρία των ανθρωπιστικών επιστημών, η αρχιτεκτονική εσωτερικών χώρων (αυτή τον τραβούσε επειδή θυμόταν τον παππού του που ήταν μαραγκός), υποδουλωμένη πλήρως στις μόδες τις οποίες σιχαινόταν, οι καημένοι οι φαρμακοποιοί, που κατάντησε να πουλάνε κουτιά και μπουκαλάκια. Όταν αναρωτιόταν: τι επάγγελμα να διαλέξω για όλη μου τη ζωή, βαθιά μέσα του αισθανόταν την πιο αμήχανη σιωπή. Τελικά κατέληξε στην ιατρική, υπακούοντας όχι σε κάποια κρυφή έλξη, αλλά σ' έναν αλτρουιστικό ιδεαλισμό. Πίστευε πως η ιατρική είναι η μόνη αναμφισβήτητα χρήσιμη στον άνθρωπο απασχόληση που η τεχνολογική πρόοδός της έχει ελάχιστες αρνητικές συνέπειες.

 

Μίλαν Κούντερα, Η Ταυτότητα, μτφρ. Γιάννης Η. Χάρης, εκδ. Εστία, 1999

 

Διαβάζω και γράφω

1. Διαβάστε το κείμενο 12. • Eσείς έχετε βρεθεί σε θέση ανάλογη με αυτήν του ήρωα του κειμένου; • Αποτυπώστε σε μία παράγραφο τις σκέψεις και τα συναισθήματα που σας δημιουργεί η επιλογή μιας επαγγελματικής προοπτικής.

 

2. Ανατρέξτε στο κείμενο 2. • Θυμηθείτε τα δύο πρόσωπα και την αντίληψη του καθενός απέναντι στην οικοδόμηση του μέλλοντος. Aν ο καθηγητής είχε διάθεση να απαντήσει σε όσα του λέει ο ταξιτζής στο τέλος της συνομιλίας τους, με σκοπό να του αποδείξει ότι κάνει λάθος, τι θα του έλεγε; • Συνεχίστε τον διάλογο. • Στο κείμενό σας προσπαθήστε να περιλάβετε όσο μπορείτε περισσότερες από τις παρακάτω λέξεις ή κάποιες συγγενικές προς αυτές: μοιρολατρία, αγωνιστικότητα, πρωτοβουλία, αισιοδοξία, ανάπτυξη, προσδοκία, ελπίδα, ανασφάλεια, πεπρωμένο.

 

3. Από την ηλεκτρονική διεύθυνση visto.gr (σ.σ. η σελίδα είναι παλιά και δεν ισχύει) στο Διαδίκτυο, επιλέξτε το ΤΕΕ που νομίζετε ότι παρουσιάζει το μεγαλύτερο ενδιαφέρον για σας. • Γράψτε μια επιστολή ή στείλτε ένα ηλεκτρονικό μήνυμα (e-mail) στη διεύθυνση του σχολείου, ζητώντας όσες πληροφορίες θέλετε να μάθετε σχετικά:

α. με τις προϋποθέσεις εγγραφής,

β. το πρόγραμμα σπουδών και

γ. τις προοπτικές επαγγελματικής αποκατάστασης ή οτιδήποτε άλλο θεωρείτε χρήσιμο να ξέρετε, για να πάρετε τις αποφάσεις σας.

 

Στη συνέχεια μπορείτε να αξιολογήσετε τα κείμενά σας, ελέγχοντας αν:

 

• ακολουθούν την τυπική μορφή της επιστολής,

 

• διαθέτουν το κατάλληλο ύφος,

 

• έχουν χρησιμοποιηθεί σωστά τα σημεία στίξης,

 

• διατυπώνονται σαφείς ερωτήσεις που ζητούν πραγματικά χρήσιμες, νέες πληροφορίες.

 

150

 

Διαθεματική εργασία

Οι προγνώσεις στη διάρκεια των αιώνων και σε ποικίλους τομείς της ανθρώπινης δράσης

 

Είναι γνωστό ότι οι άνθρωποι σε όλες τις εποχές και σε όλους τους τόπους έχουν σφοδρή επιθυμία να μαντέψουν τι τους επιφυλάσσει το μέλλον, ιδιαίτερα όποτε βρίσκονται μπροστά σε κρίσιμες αποφάσεις.

 

• Χωριστείτε σε ομάδες και μελετήστε τις διάφορες πτυχές του φαινομένου των προγνώσεων. Κάθε ομάδα μπορεί να επιλέξει έναν από τους παρακάτω τομείς ή κάποιον άλλον που θεωρεί ότι παρουσιάζει ενδιαφέρον:

 

α. μαντεία και χρησμοί στην Αρχαία Ελλάδα

β. οι προφήτες και τα προφητικά κείμενα του Χριστιανισμού

γ. οι πρακτικές πρόγνωσης του μέλλοντος στους αρχαίους ανατολικούς λαούς

δ. λαϊκές δοξασίες και σημερινές διαδεδομένες πρακτικές μαντείας

ε. οι επιστημονικές προγνώσεις και η σημασία τους (μετεωρολογία, σεισμολογία, οικονομία, ιατρική, βιολογία)

ζ. μαθηματικά μοντέλα για τις προγνώσεις.

 

• Η κάθε ομάδα ας συνθέσει μια παρουσίαση των ευρημάτων και των συμπερασμάτων της και ας την ανακοινώσει στην τάξη. Στη συνέχεια μπορεί να γίνει μια συζήτηση σχετικά με όσα παρουσιάστηκαν.

 

 

AΣ ΘYMHΘOYME TI MAΘAME Σ' AYTHΝ THN ENOTHTA

Δες εδώ

 

Κάνε ανακεφαλαίωση της ύλης λύνοντας σταυρόλεξο

 


 

Τετράδιο εργασιών

70

 

Μόρια – Στίξη – Σχήματα λόγου – Περίληψη

Kείμενο 1 Eικαστικά νέα

eik

 

Η ζωή μετά του Aρκά, περ. «Έψιλον», εφημ. ΕΛΕΥΘΡΟΤΥΠΙΑ, 2004

 

 1   Ποια είναι τα δύο πρόσωπα που συνομιλούν; • Ποιο είναι το θέμα της συζήτησής τους;

 

 2   Το κόμικς αυτό σας φαίνεται αστείο; • Γιατί; • Ποια είναι τα στοιχεία εκείνα που το κάνουν χιουμοριστικό;

 

 3  Βρείτε τα μόρια που υπάρχουν στους διαλόγους του κόμικς. • Ποια είναι η σημασία του καθενός;

 

 4   Ποια από αυτά θα μπορούσαν να παραλειφθούν; • Τι θα έχανε σ’ αυτή την περίπτωση το κείμενο;

 

 5  Επισημάνετε τα σημεία στίξης που χρησιμοποιούνται στο κείμενο και δικαιολογήστε τη χρήση τους.

 

 6   Προσπαθήστε να μεταφέρετε σε γραπτό λόγο την παραπάνω ιστορία, για να την κάνετε γνωστή σε φίλους σας που δεν έχουν δει το κόμικς. • Χρησιμοποιήστε αφήγηση και διάλογο. • Προσέξτε τα σημεία στίξης που θα επιλέξετε.

 

71

 

Κείμενο 2 Βιογραφικό σημείωμα

 

Ατομικά στοιχεία

Ονοματεπώνυμο: Βασιλική Παπαδοπούλου

Πατρώνυμο: Ιωάννης

Ημερομηνία γέννησης: 15-5-1968

Τόπος γέννησης: Αθήνα

Οικογενειακή κατάσταση: Έγγαμη και μητέρα δύο παιδιών

Ταχυδρομική διεύθυνση: Άγγ. Σικελιανού 32, Ζωγράφου, Τ.Κ. 15772 Αθήνα

Ηλεκτρονική διεύθυνση: baspap@hol.gr

Τηλέφωνα: 210 7277967 και 6944 152713

Ειδικότητα: Εκπαιδευτικός Τεχνολόγος, Μηχανολόγος-Μηχανικός

 

Υπηρεσιακή κατάσταση

Ιδιότητα: Εκπαιδευτικός της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης

Ειδικότητα: ΠΕ17

Οργανική θέση: 1ο ΤΕΕ Καισαριανής

 

Σπουδές

1980-1986: 1ο Γυμνάσιο – Λύκειο Ζωγράφου

1986-1991: Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Σχολή Μηχανολόγων-Μηχανικών

1991-1992: Ανωτέρα Σχολή Εκπαιδευτικών ΑΣΕΤΕΜ/ΣΕΛΕΤΕ

 

Ξένες γλώσσες

Αγγλικά: πολύ καλή γνώση

Γαλλικά: στοιχειώδης γνώση

 

Χρήση Η/Υ

Πολύ καλή σε ό,τι αφορά προγράμματα της ειδικότητάς μου.

 

Επαγγελματική εμπειρία

Α. Εκπαιδευτική εμπειρία

Σχολ. έτος 1994-1995: Αναπληρώτρια στο ΤΕΛ Δραπετσώνας

Σχολ. έτος 1995-1996: Μόνιμος διορισμός στο ΤΕΛ Ζωγράφου

Σχολ. έτη 1996-1997 έως σήμερα: 1ο ΤΕΕ Καισαριανής

Β. Άλλη επαγγελματική εμπειρία

1992-1994: Εργάστηκα στην ιδιωτική εταιρεία CLIMA-THERMA με την ειδικότητα του μηχανολόγου - μηχανικού και με αρμοδιότητα στη μελέτη, την επίβλεψη της τοποθέτησης και της λειτουργίας συσκευών κεντρικής θέρμανσης και κλιματισμού.

 

72

 

 1  Ποιος νομίζετε ότι είναι ο σκοπός για τον οποίο γράφτηκε αυτό το κείμενο;

 

 2   Τι είδους πληροφορίες δίνει;

 

 3   Δικαιολογήστε την άποψη ότι το βιογραφικό σημείωμα έχει λιτό και περιεκτικό λόγο, με στοιχεία από το κείμενο. • Γιατί νομίζετε ότι είναι απαραίτητος ένας τέτοιος λόγος στο βιογραφικό σημείωμα;

 

 4   Βρείτε αγγελίες προσφοράς εργασίας και φέρτε τες στην τάξη. • Τι παρατηρείτε σε ό,τι αφορά τον λόγο τους; • Είναι και σ’ αυτές λιτός και περιεκτικός ή περίτεχνος και πομπώδης; • Μπορείτε να εξηγήσετε αυτή την επιλογή;

 

 5  Διαλέξτε μια αγγελία από αυτές που συγκεντρώσατε στην προηγούμενη άσκηση και γράψτε ένα φανταστικό βιογραφικό σημείωμα που νομίζετε ότι θα ήταν κατάλληλο για την προσφερόμενη εργασία.

 

 6  Αφού γράψετε το βιογραφικό σημείωμα, συμπληρώστε και την παρακάτω αίτηση, με την οποία θα ζητάτε να σας προσλάβουν στη θέση που προσφέρεται στην αγγελία. • Η αίτησή σας αυτή θα συνοδεύεται από το βιογραφικό σημείωμα που γράψατε προηγουμένως.

 

Σύρε τον πίνακα, για να δεις και τις υπόλοιπες στήλες.

AITHΣH
 

Προς

 Παρακαλώ δεχτείτε την αίτησή μου…
Όνομα: 
Επώνυμο: 
Πατρώνυμο: 
Ημερομηνία γέννησης: 
Τόπος γέννησης: 
Διεύθυνση κατοικίας: 
Τηλέφωνα: 
Ηλεκτρονική διεύθυνση: 
Αριθμ. Δελτ. Ταυτότητας: 
Αρχή έκδοσης: 
Ημερομηνία: 
Θέμα: 
Συνοδευτικά έγγραφα: 
  
 

Ο/Η Αιτών/ούσα

73

 

Κείμενο 3 Παρα πλανητικά

εικ

Ιούλιος

Eίναι ο καλύτερος μήνας στη ροή της ενέργειας και στην εξέλιξη πολλών πραγμάτων και υποθέσεων. Έχει επίσης ταξιδιωτικό αλλά και αρκετά τυχοδιωκτικό χαρακτήρα· χαρακτηριστικό φαινόμενο είναι ότι δεσπόζει ο Άρης στον Λέοντα. Αυτό θα κάνει πολύ κόσμο να ρισκάρει. Θα δοκιμάσουν τη δύναμή τους παίζοντας με οτιδήποτε, κυριολεκτικά και μεταφορικά.

Εργασία, πολιτική, οικονομία, αθλητισμός, διοίκηση και τεχνολογία είναι τομείς που η πρόθεση του Άρη θα τους αγγίξει. Άλλοτε με επιτυχία και ορισμένες φορές με συνέπειες όχι ευχάριστες ή με κόστος οικονομικό. […]

Ο Άρης θα εμπνεύσει πολύ κόσμο πάνω σε νέους σκοπούς. Οι σκοποί αυτοί ίσως να είναι ερωτικοί αλλά μπορεί να είναι και δημιουργικοί. Η Αφροδίτη, ως εκπρόσωπος του παράγοντα της τύχης, θα βοηθήσει το επιθυμητό αποτέλεσμα που ο Άρης αποσκοπεί. […]

Αυτόν τον μήνα οι συμπτώσεις θα ενισχύσουν τις ερωτικές σχέσεις, το ξεκίνημα νέων δεσμών αγάπης, όπως επίσης τις νέες συνεργασίες που θα προέλθουν από τις ανάλογες αναζητήσεις και τους κάθε λογής εφοδιασμούς για την υποστήριξη μιας δουλειάς ή την ολοκλήρωση έργων.

 

Κώστας Λεφάκης, περ. «Έψιλον», εφημ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 2004

 

 1  Πώς θα χαρακτηρίζατε τον λόγο του κειμένου;

    α. λιτό, β. σαφή, γ. πληροφοριακό, δ. αόριστο

 

 2   Βρείτε στοιχεία από το κείμενο που αιτιολογούν την επιλογή σας στην προηγούμενη ερώτηση.

 

 3   Γιατί πιστεύετε ότι οι συντάκτες των ωροσκοπίων προτιμούν τις αόριστες και γενικόλογες διατυπώσεις;

 

 4   Ποιο μόριο χρησιμοποιείται σε μεγάλο βαθμό στο κείμενο; • Για ποιο λόγο;

 

 5   Εξηγήστε τον τίτλο του κειμένου συνδυάζοντάς τον α. με το θέμα του κειμένου β. με το ύφος του.

 

 6  Εντοπίστε το σχήμα λόγου που υπάρχει στη δεύτερη παράγραφο του κειμένου. • Επαναδιατυπώστε την περίοδο λόγου που το περιέχει, με τρόπο ώστε να μην υπάρχει το συγκεκριμένο σχήμα λόγου.

 

 7  Διαβάσατε αυτό το κείμενο σε ένα περιοδικό και ένας φίλος σας/μια φίλη σας σας ρωτά με περιέργεια τι γράφει. • Κάντε μια σύντομη περίληψη του κειμένου (3-5 γραμμές) και ενημερώστε τον/την.

 

 8  Tι επιχειρήματα θα διατυπώνατε σε έναν φίλο σας που ρυθμίζει τις καθημερινές του δραστηριότητες με βάση το ωροσκόπιό του, για να τον πείσετε να αλλάξει στάση; Γράψτε μια παράγραφο.

74

 

Κείμενο 4 Γυρίζω τις πλάτες μου στο μέλλον

Γυρίζω τις πλάτες μου στο μέλλον

στο μέλλον που φτιάχνετε όπως θέλετε

Αφού η ιστορία σάς ανήκει

σαρώστε το λοιπόν αν επιμένετε

 

Στ' αυτιά μου δεν χωράνε υποσχέσεις

το έργο το έχω δει, μη με τρελαίνετε

Το πλοίο των ονείρων μου με πάει

σε κόσμους που εσείς δεν τους αντέχετε

 

Μένω μονάχος στο παρόν μου

να σώσω οτιδήποτε αν σώζεται

Κι ας έχω τις συνέπειες του νόμου

συνένοχο στον φόνο δεν θα μ’ έχετε

 

Γυρίζω τις πλάτες μου στο μέλλον

το κόλπο είναι στημένο και στα μέτρα σας

Ξεγράψτε με απ’ τα κατάστιχά σας

στον κόπο σας δεν μπαίνω και στα έργα σας

 

Γυρίζω τις πλάτες μου στο μέλλον

στο μέλλον που φτιάχνετε όπως θέλετε

Αφού η ιστορία σάς ανήκει

σαρώστε το λοιπόν αν επιμένετε

 

Μουσική / Στίχοι: Διονύσης Τσακνής, Χάρης και Πάνος Κατσιμίχας,

στον δίσκο παράλληλη δισκογραφία, SONY, 1997

 

 1  Προσθέστε τα σημεία στίξης που έχουν σκόπιμα παραλειφθεί στους παραπάνω στίχους.

 

 2   Ποια σχήματα λόγου μπορείτε να εντοπίσετε στους στίχους του τραγουδιού;

 

 3   Τι παρατηρείτε σχετικά με τη σειρά των λέξεων; • Είναι εντελώς συνηθισμένη; • Μπορεί να θεωρηθεί τυχαία; • Τι συμβαίνει, αν επιχειρήσουμε να τοποθετήσουμε τις λέξεις με άλλη σειρά (ρυθμός, ομοιοκαταληξία);

 

 4  Συμμερίζεστε τα συναισθήματα που εκφράζει αυτό το τραγούδι; • Πώς θα εκφράζατε με στίχους τα δικά σας συναισθήματα απέναντι στο μέλλον;

75

 

Κείμενο 5 Προς την ενηλικίωση

Λόγοι για τους οποίους οι νέοι μένουν περισσότερο με τους γονείς τους

(%EE-15 κράτη-μέλη)

 

eik

 

Καθυστερημένη αναχώρηση

Γιατί οι νέοι κατοικούν με τους γονείς τους για περισσότερο χρόνο από ό,τι προηγουμένως; Εκτός από το Λουξεμβούργο και τις Κάτω Χώρες όπου η ανάγκη αποταμίευσης και η έλλειψη στέγης είναι οι λόγοι που τους συγκρατούν, ο κύριος λόγος που αποτρέπει τους νέους να «πετάξουν από τη φωλιά» είναι η έλλειψη οικονομικών μέσων. Το δεύτερο κίνητρο είναι πιο ατομικιστικό: απλά παρατείνουν μια βολική κατάσταση με λιγότερες ευθύνες.

Το δύσκολο πέρασμα στην οικονομική ανεξαρτησία

Ένας στους δύο Eυρωπαίους νέους λαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος των χρηματικών πόρων του από τους γονείς ή την οικογένειά του. Το αριθμητικό αυτό στοιχείο παρουσίασε αύξηση κατά 7% από το 1997. Πρόκειται κυρίως για φοιτητές, αλλά και για το 20% των νέων που έχουν ήδη βρει δουλειά.

Μόνο το 35% των νέων δηλώνουν ότι προσπορίζονται το μεγαλύτερο μέρος των εσόδων τους από τακτική εργασία, δηλαδή 7% λιγότεροι από ό,τι το 1997.

 

Η ευρωπαϊκή νεολαία… ενσταντανέ… για μια νέα πνοή, Tα κυριότερα αποτελέσματα

του Eυρωβαρομέτρου 2001 για τη νεολαία, ενημερωτικό φυλλάδιο της Eυρωπαϊκής Eπιτροπής, 2002

 

 1  Σημειώστε Σ για κάθε σωστή πρόταση και Λ για κάθε λανθασμένη:

 

Σύρε τον πίνακα, για να δεις και τις υπόλοιπες στήλες.

α. Οι νέοι της Ευρώπης κατακτούν την οικονομική τους ανεξαρτησία όλο και νωρίτερα.

  

β. Ο κύριος λόγος που αναγκάζει τους νέους των Κάτω Χωρών να μένουν

με τους γονείς τους είναι η δυσκολία να βρουν σπίτι.

  

γ. Όσοι νέοι εργάζονται δεν χρειάζεται να παίρνουν χρήματα από τους γονείς τους.

  

δ. Πολλοί νέοι προτιμούν να μένουν με τους γονείς τους, επειδή έτσι έχουν

τη δυνατότητα να αποταμιεύουν μεγαλύτερο μέρος των εσόδων τους.

  

 

 2  «Ένας στους δύο Ευρωπαίους νέους… την οικογένειά του».
α. Με ποια άλλη λέξη μπορείτε να αντικαταστήσετε τις υπογραμμισμένες λέξεις, χωρίς να αλλάξει το νόημα;
β. Βρείτε μέσα στο κείμενο άλλη μια λέξη συγγενική με τη λέξη πόρων και προσπαθήστε να την αντικαταστήσετε με άλλη (συνώνυμη), χωρίς να αλλάξει το νόημα.
γ. Συγκεντρώστε όσο περισσότερες σύνθετες ή και παράγωγες λέξεις μπορείτε που να περιέχουν τη λέξη πόρος.
δ. Φτιάξτε τουλάχιστον δύο προτάσεις στις οποίες να χρησιμοποιείτε τη λέξη πόρος με διαφορετικές σημασίες.

76

 

 3   Βρείτε στην πρώτη παράγραφο του κειμένου ένα σχήμα λόγου. • Τι είδους είναι το σχήμα λόγου που εντοπίσατε; • Ποιοι συσχετισμοί γίνονται και γιατί;

 

Ασκήσεις – Δραστηριότητες

 

Ξαναδιαβάστε το κείμενο 2 της 8ης ενότητας από το βιβλίο του μαθητή. • Πώς θα μεταφέρατε περιληπτικά το περιεχόμενό του σε έναν φίλο σας; • Aν θέλετε, κρατήστε σημειώσεις για τα κυριότερα σημεία του κειμένου. • Πείτε την περίληψη σε χρόνο που να μην ξεπερνά το ένα λεπτό. • Oι ακροατές της περίληψης στην τάξη να αξιολογήσουν το αποτέλεσμα.

 

Oι συντάκτες του μαθητικού περιοδικού του σχολείου σας είχαν αποφασίσει να περιλάβουν στο τεύχος που ετοιμάζουν το κείμενο 7 της 8ης ενότητας του βιβλίου του μαθητή. Όμως την τελευταία στιγμή διαπίστωσαν ότι υπάρχει διαθέσιμος χώρος μόνο για 100 λέξεις. Γράψτε μια περίληψη που θα μπορούσε να δημοσιευτεί στον χώρο αυτό.