Μουσουλμανικά μνημεία της πόλης των Χανίων

Οι χριστιανοί κατοικούσαν, κυρίως, στη συνοικία Τοπανάς  και στην περιοχή των Αγίων Αναργύρων, οι μουσουλμάνοι στη Σπλάντζια, στο Μεϊντάνι, στο Καστέλλι. Ωστόσο  σε πολλές γειτονιές συνοικούσαν χριστιανοί και μουσουλμάνοι, εκτός από τους Εβραίους, οι οποίοι κατοικούσαν, σχεδόν αποκλειστικά, στην Οβριακή. Πλούσιες επαύλεις μουσουλμάνων υπήρχαν και εκτός των τειχών της πόλης π.χ. του Χασάν μπέη Καουρζαδέ στην Πελεκαπίνα.[1]

Η αρχιτεκτονική και η πολεοδομία ενός λαού δείχνει και το χαρακτήρα του αλλά και τις κοινωνικο-οινονομικο-πολιτικές συνθήκες στις οποίες ζει. Ο Β. Ψιλάκης, γράφει, ότι η πόλη των Χανίων, αν και ήταν περιορισμένη, μέσα σε ογκώδη τείχη, ήταν ρυμοτομημένη κατάλληλα με δρόμους ευθείς και παράλληλους όταν την κατέλαβαν οι Τούρκοι οι οποίοι την μετέβαλαν με τις οικοδομικές τους αυθαιρεσίες  σε λαβυρινθώδη, στενοπόρο, ακοτεινή και υγρή πόλη.[2]

Στις μουσουλμανικές συνοικίες τα δρομάκια, σοκάκια, είναι στενά και φιδωτά. Τα σπίτια είναι  ενωμένα μεταξύ τους (β. Παράρτημα, εικ. 11). Έχουν τα χαρακτηριστικά κιόσκια, τις ξύλινες προεξοχές, τους ξύλινους ορόφους,  που σχεδόν ενώνονται πάνω από το δρόμο, αποτέλεσμα του περιορισμού των μουσουλμάνων εντός των τειχών της πόλης. Οι περισσότεροι μουσουλμάνοι κατοικούσαν στην πόλη,[3] η οποία, βέβαια, είχε περιορισμένα όρια, μέσα στα οποία έπρεπε να κατοικήσουν όλοι οι μουσουλμάνοι, ιδιαίτερα, μετά από επαναστάσεις, όταν οι σχέσεις τους με τους χριστιανούς ήταν οξυμένες. Στο ριζίτικο τραγούδι «Η μάχη στο Θέρισο», αναφέρονται τα εξής: [4]

Πανούκλα μας εκυνηγά, στέκεται να χαθούμε.Στη  μουσουλμανική συνοικία Σπλάντζια, τα σπίτια είναι χτισμένα γύρω από το παλιό μοναστήρι των Δομινικανών, τον Άγιο Νικόλαο, που μεταβλήθηκε σε τζαμί. Μπροστά στην πλατεία υπάρχει ένα κομψό περίπτερο, μια υπόγεια βρύση και γύρω πλατάνια. Στην πλατεία αυτή γίνονταν οι συναθροίσεις των κρητογιανίτσαρων και των φανατικών μουσουλμάνων, όπως παλαιότερα στον ίδιο χώρο γίνονταν οι συναθροίσεις των Ενετών.[5]

Τα σπίτια των μουσουλμάνων, κονάκια, έχουν ελάχιστα έπιπλα, ένα χαμηλό τραπέζι, το σοφρά, για το φαγητό, τον αργαλειό «αργαστήρι», το χάλκινο μαγγάλι, το λύχνο, τα σκεύη της κουζίνας, τα «μιντέρια» και τις «πατανίες» στους τοίχους. Δεν υπάρχει κρεβάτι και το στρώμα μπαίνει στο πάτωμα τη νύχτα και μαζεύεται την ημέρα.[6] Έχουν χωριστό χώρο για τους άνδρες, το σελαμλίκι, και χωριστό για τις γυναίκες, το χαρεμλίκι. Στο χαρεμλίκι απογορευόταν η είσοδος και η παραμονή των ανδρών, εκτός του συζύγου, του πατέρα, των αδερφών και των ευνούχων.

Στην περιοχή Μεϊντάνι, ανάμεσα στη Χαλέπα και στο Ακρωτήρι κατοικούσαν οι αγάδες και οι μπέηδες. Ακόμη και σήμερα διακρίνονται τμήματα του Πύργου των Ζούνηδων, οικογένειας σημαινόντων αλλά και φανατικών γενίτσαρων, οι οποίοι κατοικούσαν εκεί ως το 1924. Ο Πύργος ήταν μικρογραφία πραγματικού μεσαιωνικού κάστρου, χωρίς παράθυρα στα ισόγεια, με πυργίσκους, επάλξεις και πολεμίστρες στην ταράτσα.[7]

Το Καστέλλι είναι η αριστοκρατική συνοικία και το διοικητικό κέντρο της πόλης από την εποχή της Βενετοκρατίας και ως το τέλος του 19^ου αι. Πλούσιες κατοικίες, μνημειακά κτίσματα και το θρυλικό Σεράι, βρίσκονται εκεί. Στη θέση του βενετσιάνικου Palazzo, οι Τούρκοι, οικοδόμησαν περί τα τέλη του 19^ου αι. «ακαλαίσθητο και ογκώδες οικοδόμημα από ξύλα και αμμοκονίαμα»,[8] όπως μας πληροφορεί ο Κ. Φουρναράκης. Αυτό χρησίμευε ως κατοικία του Πασά και ως γραφεία της Διοίκησης. Συνδέθηκε με την ιστορία της πόλης και την έντονη κοινωνική ζωή της κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 19^ου αι. Το Σεράι πυρπολήθηκε από τους ίδιους τους Τουρκοκρητικούς το 1897.

Σχετικά θέματα

• Σπλάντζια

• Γιαλί Τζαμισί

• Μιναρές του Αχμέτ Αγά

• Κρήνες

• Χαμάμ

• Κουμπές

• Ο τεκές των Μελβεβήδων

• Φάρος

• Κουμ Καπί