Ο ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΩΣ ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ

ΤΑ ΠΑΙΔΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΟΥ ΜΕΓΑ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ

Ο Μέγας Αλέξανδρος, γιος του Φιλίππου ΄Β βασιλιάς της Μακεδονίας  και της Ολυμπιάδας πριγκίπισσα της Ηπείρου, γεννήθηκε στην Πέλλα της Μακεδονίας  το 356 π.Χ. Πέθανε στην ηλικία των 32 ετών στην Βαβυλώνα το 323 π.Χ. 

Ο Αλέξανδρος συνέχισε το έργο του πατέρα του ολοκληρώνοντας την ενοποίηση των αυτόνομων ελληνικών πόλεων-κρατών της εποχής και κατακτώντας σχεδόν όλο τον γνωστό τότε κόσμο φτάνοντας μέχρι τις παρυφές της Ινδίας. 

Την μόρφωση του ανέλαβε ο Αριστοτέλης μέχρι το 340 όπου και γύρισε στην Πέλλα να συμμετάσχει ενεργά στην πολιτική ζωή της χώρας.O πατέρας του εμπιστευόταν συχνά την διοίκηση της Μακεδονίας όταν έλειπε και ο Αλέξανδρος έδειξε από νωρίς τις ηγετικές του ικανότητες καταστέλλοντας μια εξέγερση Θρακών μόνος του και βοηθώντας στην νίκη της μάχης της Χαιρώνειας τον πατέρα του διοικώντας το ιππικό.

Ο Αλέξανδρος και ο διδάσκαλός του, Αριστοτέλης .

Εκστρατεία κατά των Περσών

Μετά την επικράτησή του στην Ελλάδα στράφηκε κατά των Περσών. Την άνοιξη του 334 π.Χ. αφήνοντας πίσω του τοποτηρητή της Μακεδονίας τον Αντίπατρο, πέρασε τον Ελλήσποντο με στρατό 30.000 πεζών και 5.000 ιππέων, προμήθειες για 30 μέρες και οικονομικούς πόρους περίπου 70 τάλαντα χρυσάφι, και σκοπό την διάλυση της Περσικής Αυτοκρατορίας, την απελευθέρωση των ελληνικών Ιωνικών πόλεων στα παράλια της Μικράς Ασίας, και την ανόρθωση της φτωχής οικονομίας της Μακεδονίας. Επικεφαλής του στρατού ήταν όλοι Μακεδόνες. Ακολουθούσαν ο παλιός συμπολεμιστής του πατέρα  Παρμενίων οι γιοί του, Φιλώτας και Νικάνωρ, ο Πτολεμαίος, και ο Μελέαγρος. Διοικητής των Ελλήνων συμμάχων ήταν ο Αντίγονος, και των μισθοφόρων ο Μένανδρος.

Η μάχη του Γρανικού, που έγινε τον Μάιο του 334 π.Χ. ανέδειξε νικητή τον Αλέξανδρο . Η ήττα των Περσών άνοιξε τον δρόμο στον Αλέξανδρο για την κατάκτηση όλης της Μικράς Ασίας. Οι Σάρδεις και η Έφεσος παραδόθηκαν, η Μίλητος και η Αλικαρνασσός αντιστάθηκαν αλλά τελικά κατακτήθηκαν. Ακολούθως στράφηκε προς την ενδοχώρα και κατέκτησε την Λυκία και την Παμφυλία, και διαμέσου των υψιπέδων της Πισιδίας και της Φρυγίας έφτασε στο Γόρδιο, όπου, έλυσε σύμφωνα με την παράδοση το Γόρδιο δεσμό, και πέρασε τον χειμώνα παρακολουθώντας τις κινήσεις των Περσών και ετοιμάζοντας τις δυνάμεις του για νέα εξόρμηση. Στις ιωνικές πόλεις που κατέκτησε, κατάργησε τα ολιγαρχικά και τυραννικά πολιτεύματα που είχαν επιβάλει οι Πέρσες και εγκατέστησε δημοκρατίες, καταργώντας παράλληλα την βαριά φορολογία. Την άνοιξη του 333 π.Χ. κατέλαβε την Καππαδοκία, και προωθήθηκε προς τις Κιλίκιες πύλες, όπου παρέμεινε μέχρι τον Οκτώβριο για να αναρρώσει από μια ασθένεια. Για να εξασφαλίσει την κυριαρχία στην θάλασσα ξεκίνησε πορεία προς τη Φοινίκη όπου ήταν η βάση του ναυτικού των Περσών. Ο Δαρείος συγκέντρωσε τεράστιες δυνάμεις που τις διοικούσε ο ίδιος, στη Βαβυλώνα και κινήθηκε προς την Κιλικία εναντίον του Αλέξανδρου. Η μάχη δόθηκε στην αμμώδη πεδιάδα της Ισσού. Μετά την νίκη του στην Ισσό, η προέλαση συνεχίστηκε με κατάληψη της Άραδου, Βύβλου και Σιδώνας. Τα φοινικικά, ροδιακά και κυπριακά πλοία μπήκαν πλέον υπό τις διαταγές του Αλέξανδρου, και έτσι εξασφάλισε τα νώτα του και τον έλεγχο όλης της ανατολικής Μεσογείου. Το καλοκαίρι του 332 π.Χ. κατάφερε με πολλή δυσκολία και επτά μήνες πολιορκίας την κατάληψη της Τύρου. Ακολούθως υπέταξε την Παλαιστίνη χωρίς προβλήματα, και την Γάζα μετά από πολιορκία. Συνέχισε την κατάκτησή του προς την Αίγυπτο όπου έγινε δεκτός ως ελευθερωτής.

Αφού περίμενε ενισχύσεις από την Μακεδονία, απέλυσε τους πιό καταπονημένους στρατιώτες και επέστρεψε στην Φοινίκη για να κατευθυνθεί προς τον Ευφράτη, όπου ο Δαρείος συγκέντρωνε στρατό από τις ανατολικές επαρχίες. Νίκησε για άλλη μια φορά τον περσικό στρατό στην μάχη των Γαυγαμήλων διαλύοντας όλα τα υπολλείματα των περσικών δυνάμεων. Ο Δαρείος διέφυγε προς την Μηδεία, και ο Αλέξανδρος προέλασε προς τα Σούσα και από εκεί προς την Περσέπολη όπου και βρήκε τον αυτοκρατορικό θησαυρό, αποτελούμενο από περίπου 180.000 τάλαντα σε χρυσό και ασήμι. Η ανακάλυψη αυτού του θησαυρού τον βοήθησε να ξεπεράσει τα οικονομικά προβλήματα που μεγάλωναν κατά την διάρκεια της εκστρατείας. Μετά από ολιγόμηνη παραμονή πυρπόλησε την Περσέπολη και αναχώρησε την άνοιξη του 330 π.Χ.. Φεύγοντας από την Περσέπολη προχώρησε προς τη Μηδεία όπου βρίσκονταν τα Εκβάτανα αναζητώντας τον Δαρείο. Καταλαμβάνοντας τα Εκβάτανα κατέλαβε και κάθε εξουσία στην Περσική Αυτοκρατορία. Σε αυτό το σημείο ο σκοπός της εκστρατείας που είχε ξεκινήσει είχε τελειώσει. Η υποχρέωση των Ελλήνων συμμάχων του είχε τελειώσει κι έτσι έστειλε πίσω όσους επιθυμούσαν να μην τον ακολουθήσουν σε επόμενη εκστρατεία. Επίσης ανέθεσε στον Παρμενίωνα την μεταφορά στην ακρόπολη των Εκβατάνων, όλων των περσικών θησαυρών που είχαν καταλάβει, ώστε διακριτικά να αφήσει πίσω τον γέρο στρατηγό, με τον οποίο είχε πολλές διαφωνίες.

Μαθαίνοντας ότι ο σατράπης της Βακτρίας Βήσσος συνέλαβε τον Δαρείο και ανέλαβε ο ίδιος την εξουσία, συνέχισε τον δρόμο του και διέλυσε τους στασιαστές οι οποίοι στην φυγή τους είχαν δολοφονήσει τον Δαρείο. Ο Αλέξανδρος έστειλε το σώμα του Δαρείου για να ταφεί με βασιλικές τιμές και τα τοπικά έθιμα στην Περσέπολη. Με τον θάνατο του Μεγάλου Βασιλιά ο Αλέξανδρος προβλήθηκε ως νόμιμος διάδοχος της δυναστείας των Αχαιμενιδών.

Εκστρατεία στις ανατολικές σατραπείες

Για να υποστηρίξει τον νέο του τίτλο, και να εξασφαλίσει τον έλεγχο όλης της αυτοκρατορίας κινήθηκε εναντίον του Βήσσου και των υπόλοιπων σατραπών που συνέβαλαν στην δολοφονία του Δαρείου. Η εκστρατεία του στις ανατολικές σατραπείες ξεκίνησε με την εκκαθάριση της Υρκανίας. Μετά από την υποταγή της Υρκανίας διέσχισε την Παρθία και στην πόλη Σουσία της Αρείας, όπου στη θέση του σατράπη Σατιβαρζάνη διορίστηκε ο Αρσάκης. φού ίδρυσε μια νέα πόλη, την Αλεξάνδρεια των Αρείων, κατέφυγε στην Φράδα της Δραγιανής για να χειμάσει.

Το χειμώνα του 330 π.Χ. έφτασε στον Ινδικό Καύκασο όπου ίδρυσε άλλη μια Αλεξάνδρεια. Ο Αλέξανδρος προχώρησε προς την πρωτεύουσα της Σογδιανής, Σαμαρκάνδη και ακολούθως έφθασε στον ποταμό Ιαξάρτη όπου ίδρυσε την Αλεξάνδρεια Εσχάτη.

Εκστρατεία στην Ινδία 

Μετά τον γάμο του με την Ρωξάνη που είχε ηρεμίσει τα πράγματα στις σατραπείες της κεντρικής Ασίας, την άνοιξη του 327 π.Χ. ξεκίνησε για την κατάκτηση της Ινδικής χερσονήσου. Άφησε τον Αμύντα στην Βακτρία, και περνώντας από την Αλεξάνδρεια έφτασε στον ποταμό Κωφήνα όπου διαίρεσε τον στρατό του. Έστειλε τον Ηφαιστίωνα με τον Περδίκκα να προετοιμάσουν την προέλασή του μέχρι τον Ινδό ποταμό, και ο ίδιος από διαφορετική πορεία έφτασε την άνοιξη του 326 π.Χ. στον Ινδό τον οποίο διέβηκε μέσω της γέφυρας που είχε ετοιμάσει ο Ηφαιστίωνας και πολλών μικρών πλοίων. Συνέχισε την πορεία του προς τον ποταμό Υδάσπη, όπου ο Ινδός βασιλιάς Πώρος περίμενε από την απέναντι πλευρά με συγκεντρωμένο στρατό ώστε να τον εμποδίσει να περάσει. Ο Αλέξανδρος έστειλε στρατιώτες να μεταφέρουν αποσυναρμολογημένα τα πλοία που είχαν χρησιμοποιηθεί στην διάβαση του Ινδού, και με την υπόλοιπη δύναμη και ενισχυμένος από 5000 Ινδούς συνέχισε για τον Υδάσπη. Η διάβαση του ποταμού ήταν δύσκολη αλλά τελικά έγινε με επιτυχία τον Ιούλιο του 326 π.Χ., ώστε να ακολουθήσει μια μεγάλη μάχη μεταξύ του στρατού του Αλεξάνδρου και του στρατού του Πώρου ο οποίος ανερχόταν σε 4000 ιππείς, 300 άρματα, 200 πολεμικούς ελέφαντες και 30000 πεζούς. Οι Μακεδόνες αντιμετώπισαν με ευκολία το ιππικό του Πώρου και τελικά κατάφεραν να υπερισχύσουν στην πρωτόγνωρη γι'αυτούς μάχη εναντίον των ελεφάντων κερδίζοντας μια μεγάλη νίκη.

Στις όχθες του Υδάσπη ίδρυσε δύο πόλεις, την Νίκαια και την Βουκεφάλα (προς τιμή του αλόγου του που πέθανε εκεί). Αφήνοντας τον Κρατερό να επιβλέπει το χτίσιμο των πόλεων, συνέχισε την πορεία του και μετά από μια νίκη στα Σάγγαλα, σταμάτησε μπροστά στον ποταμό Ύφαση. Επιθυμία του Αλέξανδρου ήταν να συνεχίσει περνώντας τον ποταμό και την έρημο που εκτεινόταν μετά από αυτόν, συνάντησε όμως την έντονη αντίδραση του στρατού του. Οι κουρασμένοι σωματικά και ψυχικά στρατιώτες του συγκεντρώθηκαν στο στρατόπεδο και φώναζαν ότι δεν ήθελαν να συνεχίσουν. Τελικά ο Αλέξανδρος αποφάσισε να επιστρέψει. Μετά από τελετές διαίρεσε σε τμήματα τον στρατό του και επέστρεψε στην Νίκαια και την Βουκεφάλα, και λαμβάνοντας ενισχύσεις από την Ελλάδα στράφηκε προς τον νότο. Ναυπήγησε στόλο και πλέωντας τους ποταμούς Υδάσπη και Ινδό, με τμήματα του στρατού του στην αριστερή και δεξιά όχθη, έφθασε σε ένα σημείο όπου έδωσε φονική μάχη με τους Μαλλούς όπου και τραυματίστηκε. Τελικά έφτασε στην πόλη Πάτταλα την οποία οχύρωσε και ανοικοδόμησε.

Ο δρόμος της επιστροφής

Για την επιστροφή ο Αλέξανδρος χώρισε το στράτευμά του σε τρία μέρη. Το πρώτο με αρχηγό τον Κρατερό ακολούθησε πορεία προς την Αλεξάνδρεια Αραχωσίας (Κανταχάρ) και μέσω της κοιλάδας του Ετύμανδρου εγκαταστάθηκε στην Καρμανία όπου περίμενε τον Αλέξανδρο. Το δεύτερο ήταν ο στόλος, που με αρχηγό τον Νέαρχο, παρέπλευσε τις ακτές της Περσίας όπου βρίσκονταν οι χώρες των Ωρών, των Γεδρωσιών και των Ιχθυοφάγων, προς τον μυχό του κόλπου.

Το τρίτο μέρος του στρατεύματος με τον Αλέξανδρο ξεκίνησε από τα Πάτταλα (τέλη Αυγούστου 324 π.Χ.) για να διασχίσει την έρημο της Γεδρωσίας. Στο πρώτο μέρος της πορείας δεν υπήρξαν δυσκολίες αλλά στην έρημο της Γεδρωσίας ο καύσωνας και η έλλειψη νερού προκάλεσαν μεγάλες απώλειες. Μετά από 60 μέρες σταμάτησε για ανάπαυση στην πρωτεύουσα της Γεδρωσίας, Πούρα, και προχώρησε στην Καρμανία όπου συνάντησε τον Κρατερό. Στην Καρμανία έφτασε και ο Νέαρχος όπου έδωσε αναφορά για την πορεία του, και συνέχισε τον περίπλου ως τις εκβολές του ποταμού Τίγρη. Ο Αλέξανδρος πήρε ένα μέρος του στρατεύματος και αφού πέρασε από τους Πασαργάδες προχώρησε στην Περσέπολη όπου διόρισε σατράπη τον Πευκέστα ο οποίος είχε σώσει την ζωή του Αλέξανδρου στην μάχη στους Μαλλούς.

Την άνοιξη του 324 π.Χ. έκανε γιορτές στα Σούσα για την ολοκλήρωση της κατάκτησης της Περσίας. Οργάνωσε μικτούς γάμους Μακεδόνων με Περσίδες και ο ίδιος πήρε ως δεύτερη σύζυγο την Στάτειρα, την κόρη του Δαρείου. Εξόφλησε τα χρέη των Ελλήνων στρατιωτών του, με ένα ποσό που ανήλθε σε 20.000 τάλαντα και μοίρασε δώρα και τιμές σε όσους είχαν ανδραγαθήσει. Οι σατράπες της επικράτειας έφεραν εκεί και 30.000 έφηβους Πέρσες που είχαν εκπαιδευτεί και οπλισθεί μακεδονικά, τους οποίος ονόμασε «Επιγόνους».

Άρχισε να οργανώνει νέες εκστρατείες και αφού έστειλε τον Ηφαιστίωνα να εξερευνήσει τις ακτές του Περσικού κόλπου, ο ίδιος με επίλεκτες μονάδες κατευθύνθηκε προς την θάλασσα μέσω του ποταμού Ευλαίου. Στην Ώπι ανακοίνωσε την απόλυση των ηλικιωμένων και των τραυματιών και την συνέχιση της εκστρατείας, αλλά συνάντησε την αντίδραση των στρατιωτών του που δεν ήθελαν να συνεχίσουν μαζί του. Ο Αλέξανδρος τότε μοίρασε αξιώματα σε Πέρσες και ορισμένους τους ονόμασε συγγενείς του, πράγμα που ανάγκασε τους Μακεδόνες να του ζητήσουν συγνώμη και να τον ακολουθήσουν.

Ο Αλέξανδρος επέστρεψε στην Βαβυλώνα και άρχισε να οργανώνει τον περίπλου της Αραβίας και την εξερεύνηση των ακτών της Βόρειας Αφρικής. Λίγο πριν την αναχώρηση για την Αραβία, στις 2 προς 3 Ιουνίου 323 π.Χ. συμμετείχε σε συμπόσιο έπειτα από το οποίο εκδήλωσε πυρετό, που διάρκεσε και τις επόμενες ημέρες αναγκάζοντάς τον να μεταθέσει την ημερομηνία αναχώρησης. Μετά από μια σύντομη βελτίωση της υγείας του κατέρρευσε ξανά, χωρίς να μπορεί να περπατήσει ή να μιλήσει. Η φήμη ότι είχε ήδη πεθάνει ανάγκασε τους στρατηγούς του να επιτρέψουν σε όλους τους στρατιώτες του να περάσουν από τον κρεβάτι του για να τον χαιρετίσουν. Μετά από δύο ημέρες πέθανε

 Πώς βλέπουν οι λαοί της Ανατολής τον Μέγα Αλέξανδρο

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΔΕΜΟΣ
Πριν λίγα χρόνια ακούσαμε κάποιους να χαρακτηρίζουν τον Μέγα Αλέξανδρο σφαγέα των λαών. Μάλιστα κάποιος «εθνολόγος» πρωτοστατούσε σε λιβέλους κατά του ένδοξου στρατηλάτη. Φυσικά δεν είναι μόνον ο Μ. Αλέξανδρος που στολίστηκε με ανοίκειους χαρακτηρισμούς. Όλο αυτό το διάστημα δεν άφησαν κανένα εθνικό ήρωα και μεγάλη προσωπικότητα της Ιστορίας και της θρησκείας μας που να μη την «στόλισαν» με σπίλους, κάποιες κηλίδες. Έτσι, ξεκινώντας  από  τον  Μ. Αλέξανδρο  έφθασαν τελευταία στον κορυφαίο ήρωα της Εθνεγερσίας του 1821 Θεόδωρο Κολοκοτρώνη.
Και επειδή το θέμα μας είναι ο Μ. Αλέξανδρος, την απάντηση θα μας δώσουν οι σημερινοί απόγονοι των λαών εκείνων από τις χώρες των οποίων πέρασε ο μεγάλος στρατηλάτης. Εάν ήταν πράγματι σφαγέας, σίγουρα κάποιες κακές αναμνήσεις θα αναφέρονται στην ιστορία τους.
Απάντηση σε όλους τους υβριστές δίνουν οι ίδιοι οι λαοί που υποτίθεται ότι «υπέφεραν» και «σφαγιάστηκαν» από τον Μ. Αλέξανδρο. Είναι οι κάτοικοι του Νοτιοδυτικού Αφγανιστάν και του Βορειοδυτικού Πακιστάν (οι Καλάς) που υπερηφανεύονται ότι είναι απόγονοι του Μ. Αλεξάνδρου...
Στο Αφγανιστάν, στο άκουσμα του ονόματος Ελλάδα ριγούν και ονειρεύονται... «Αγκαλιάζουν» φιλόξενα τον Έλληνα επισκέπτη, αν και συνήθως είναι επιφυλακτικοί με τους ξένους... Εκατομμύρια άνθρωποι στα βάθη της Ασίας, αποτελούν (και το δηλώνουν) ζωντανά μνημεία ενός ιστορικού γεγονότος χιλιάδων ετών: της πορείας του Μ. Αλεξάνδρου, του στρατηλάτη ? εκπολιτιστή...
Όσο παράξενο κι αν φαίνεται (ακούγεται), οι Μουζαχεντίν πολεμιστές που βγήκαν νικητές από τον πολυετή πόλεμο κατά των Σοβιετικών στο Αφγανιστάν, έχουν ελληνικές ρίζες! Και στα βουνά του μακρινού Πακιστάν υπάρχει μια φυλή που έχει θεοποιήσει τον Μ. Αλέξανδρο και τα μέλη της πιστεύουν ότι μια μέρα θα επιστρέψει ο μεγάλος στρατηλάτης, σαν άλλος Μεσίας, για να τους οδηγήσει πίσω στην πατρίδα...
Το 1993 ο τότε πρεσβευτής της Ινδίας στην Αθήνα Αφτάμπ Σετς χαρακτήρισε τον Μ. Αλέξανδρο ως τον σπουδαιότερο άνδρα που έζησε ποτέ στη Γη. Μιλώντας σε εκπομπή ιδιωτικού καναλιού ο Σετς, σχολίασε τον χαρακτηρισμό «άθλιος σφαγέας των λαών», λέγοντας: «όποιος λέει κάτι τέτοιο δεν αξίζει να έχει θέση στην ιστορία». Στη συνέχεια μίλησε με θαυμασμό για το έργο του Μ. Αλεξάνδρου στην Ινδία. Ανέφερε μάλιστα ότι ακόμη και σήμερα σώζονται πολλά μνημεία στην Ινδία από την εποχή εκείνη και υπάρχουν πολλές λέξεις ελληνικές που είναι όμοιες με τις ινδικές.
* * *
Τώρα, εισερχόμαστε στο σημαντικότερο σημείο του θέματος. Και είναι σημαντικότερο γιατί αναφέρεται στην Περσία (σημ. Ιράν) εναντίον της οποίας έγινε κυρίως η εκστρατεία του εκπολιτιστή στρατηλάτη. Και θα περίμενε κανείς να συναντήσει εδώ, στην Περσία, εχθρική παράδοση στη μνήμη του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
Aντίθετα, η αγάπη και η εκτίμηση των Περσών στο πρόσωπο του Μ. Αλεξάνδρου τους κάνει να τον θεωρούν δικό τους βασιλιά. Στην επική τους ποίηση εκθειάζουν τον μεγαλειώδη χαρακτήρα του Έλληνα βασιλιά, την σοφία, την ευφυΐα και προπάντων την δικαιοσύνη του Αλεξάνδρου.
Όλα αυτά αποκαλύπτονται στο περισπούδαστο σύγγραμμα της Μαριάνας Ιατροπούλου-Θεοχαρίδου «Ο Μέγας Αλέξανδρος στην Περσική Επική Ποίηση», όπου αναλύει τα δύο μεγάλα περσικά έπη: Σαχ-Ναμέ (= βιβλίο των βασιλέων) και το δεύτερο: Εσκαντέρ Νταμέ (= Έπος του Αλεξάνδρου).
Το Σαχ-Ναμέ (= βιβλίο των βασιλέων) είναι το κολοσσιαίο ποίημα που έγραψε ο Πέρσης επικός ποιητής Φερντοσί με 124.080 στίχους. Για να συμπεριληφθεί και ο Μ. Αλέξανδρος στον κατάλογο των Περσών βασιλέων έπλασαν ένα μύθο. Παρουσιάζουν τον Ξέρξη κατά την αποχώρησή του από την Ελλάδα ότι πήρε, δήθεν, μαζί του για γυναίκα του μια Ελληνίδα πριγκίπισσα από τον βασιλικό οίκο της Μακεδονίας. Ύστερα από λίγο καιρό η Ελληνίδα πριγκίπισσα έχει επιστρέψει στη Μακεδονία και εκεί εγέννησε ένα γιο, τον Αλέξανδρο, ο οποίος, όταν ενηλικιώθηκε, κήρυξε τον πόλεμο εναντίον της Περσίας, για να διεκδικήσει, ως πρωτότοκος γιος του Ξέρξη, τον θρόνο της Δυναστείας των Αχαιμενιδών που του ανήκε και τον είχε σφετερισθεί ο ετεροθαλής αδελφός του Δαρείος...
Είναι γνωστό ότι τον 3ο αιώνα π.Χ. είχε γραφτεί από εξελληνισμένο Αιγύπτιο το «Μυθιστόρημα του Μεγάλου Αλεξάνδρου». Το μυθιστόρημα αυτό του ψευδο-Καλλισθένη, όπως ονομάζεται, είναι το πρώτο στην παγκόσμια λογοτεχνία ιστορικό μυθιστόρημα με κεντρικό χαρακτήρα τον Μέγα Αλέξανδρο.
Το μυθιστόρημα αυτό περιλαμβάνεται μέσα στο έπος του Φερντοσί «Σαχ-Ναμέ» (= βιβλίο των βασιλέων) και περιλαμβάνει 52 κεφάλαια. Στο επικό αυτό ποίημα, όλες οι πράξεις του Μ. Αλεξάνδρου διαπνέονται από πνεύμα δικαιοσύνης: «Όταν όλα τελείωσαν, ο Αλέξανδρος κρέμασε τον Γιανουσιάρ και τον Μπαχιάρ, τους δύο δολοφόνους του Δαρείου». Οι Πέρσες τον συγχάρηκαν και τον αποκάλεσαν βασιλιά του κόσμου.
Στο κεφ. Σ12 λέει ο Αλέξανδρος προς τους Πέρσες αξιωματούχους: «Ψάχνω να βρω τους ισχυρούς που δυναστεύουν τους φτωχούς!». Επίσης, στο κεφ. Σ13 ο Φερντοσί λέει: «Όταν ο Αλέξανδρος είπε αυτά τα ωραία λόγια, οι Ιρανοί συμφώνησαν μαζί του. Επειδή ήταν πολύ δίκαια πράγματα και μίλησε σαν καλός βασιλιάς, τον χαιρέτησαν λέγοντάς του «Μπράβο»!
Στο κεφ. Σ35 ο Αλέξανδρος λέει στους Βραχμάνους: «Τι μπορώ να κάνω για σας; Τι χρειάζεσθε; Δεν θέλω να είσαστε φτωχοί, γι? αυτό σκοπεύω να σας δώσω θησαυρούς από το ταμείο μου».
Στο κεφ. Σ43 μετά την κατασκευή του τείχους Γωγ και Μαγώγ, οι προύχοντες του τόπου για να εκφράσουν την ευγνωμοσύνη τους στον Αλέξανδρο: «Του έφεραν δώρα αμέτρητα, ό,τι είχαν και δεν είχαν, αλλά ο Αλέξανδρος δεν δέχτηκε να πάρει τίποτε και ξεκίνησε να φύγει. Και όλοι τον εθαύμασαν για το μεγάλο έργο του και τους λεπτούς του τρόπους».
Αν ο Αλέξανδρος ήταν, όπως θέλουν κάποιοι να τον παρουσιάσουν, θα έγραφαν οι Πέρσες επικοί ποιητές αυτά τα εγκώμια και μάλιστα να τον παρουσιάζουν σαν δικό τους βασιλιά;
Ερχόμαστε τώρα στο έπος του Πέρση ποιητή Νιζαμί: «Εσκαντέρ-Ναμέ (= έπος του Αλέξανδρου). Εύκολα καταλαβαίνει κανείς ότι το έχει αφιερώσει εξολοκλήρου στον Μέγα Αλέξανδρο. Εκθειάζει μέσα σ? αυτό τον μεγαλειώδη χαρακτήρα του Έλληνα βασιλιά, την σοφία, την ευφυΐα και προπάντων την δικαιοσύνη του.
Η Μαριάνα Ιατροπούλου παρουσιάζοντας την προσωπικότητα του Πέρση ποιητή γράφει: Ο Νιζαμί ήταν άνθρωπος με βαθιά ανθρώπινα και προπάντων πατριωτικά αισθήματα. Ξεχωρίζει για το πλήθος των ιδεών του και το μέγεθος της φαντασίας του, για τα υψηλά θρησκευτικά του αισθήματα, την φιλοσοφική του εμβρίθεια, την κοινωνική του αντίληψη, την ακρίβεια έκφρασης και την άπιαστη τεχνική του όσον αφορά την συλλογή και την ταξινόμηση υλικού. Η δικαιοσύνη είναι η αρετή την οποία εκτιμά περισσότερο από όλες τις άλλες ο Νιζάμι, γι? αυτό άλλωστε την υμνεί σχεδόν σε όλα του τα έργα και ιδιαίτερα στο «Εσκαντέρ-Ναμέ (= έπος του Αλεξάνδρου).
Ο Αλέξανδρος του Νιζαμί κατακτούσε για να φέρει την δικαιοσύνη στις κατακτημένες περιοχές, κατακτούσε για να διώξει κάθε μορφή καταπίεσης και απολυταρχίας από τις χώρες του πλανήτη. Γι? αυτό το λόγο άλλωστε ήταν πάντοτε έτοιμος να αλλάξει το πρόγραμμα και την πορεία του, προκειμένου να βοηθήσει ανθρώπους καταπιεσμένους, ανθρώπους που έσπευδαν σ? αυτόν για βοήθεια. Από το ίδιο πνεύμα διαπνέεται όλο το έπος του Νιζαμί «Εσκαντέρ-Ναμέ» (= έπος του Αλεξάνδρου). Παρά τις προσπάθειες δεν κατορθώσαμε να επισημάνομε κάποιο σημείο από τις σφαγές»... που διέπραξε ο Αλέξανδρος... προς απογοήτευση των σημερινών εκπροσώπων της παγκοσμιοποίησης...

Προσωπικότητες για τον Μ. Αλέξανδρο

Ο ιστορικός Αρριανός (95-180 μ.Χ.): «Δεν υπάρχει κανείς άλλος άνδρας ανάμεσα στους Έλληνες ή στους ξένους λαούς, που ένας τόσο πολλά και τόσο μεγάλα στο πλήθος ή στο μέγεθος έργα έχει να επιδείξει (όπως ο Αλέξανδρος)».
Ο Γάλλος λόγιος και συγγραφέας Σατωβριάνδος (1768-1848) είπε: «Αν κάποιος έμοιαζε με θεό, αυτός είναι ο Αλέξανδρος».
Ο Γάλλος φιλόλογος, νομομαθής και ιστορικός Κάρολος Μοντεσκιέ (1689-1755) είπε: «Μόλις έλειψε ο Αλέξανδρος, ορφάνεψαν τα έθνη».
Ο Άγγλος καθηγητής του Πανεπιστημίου του Καίμπριτζ Ουΐλιαμ Τορν: «Ο Μέγας Αλέξανδρος είναι προφήτης μιας καλύτερης εποχής, ο ειρηνοποιός όλου του κόσμου».
Ο ιστορικός Διόδωρος ο Σικελιώτης (Βιβ. 32, 4, 3) γράφει για τον Μ. Αλέξανδρο (σε μετάφραση): «Κατά τους πολέμους εναντίον των Περσών μεταχειριζόμενος με μεγάλη επιείκεια τους αιχμαλώτους, όχι μόνον με την ανδρεία αλλά και με την περιβόητη ημερότητά του έκανε τους κατοίκους της Ασίας να επιθυμούν την εξουσία του»...

Ο ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

                                                        Ζει ο βασιλιάς Αλέξανδρος;

1. Θρύλοι

Γνωστός είναι και ο θρύλος για τις «αδερφάδες του μεγάλου Αλεξάνδρου», που διασώζεται σε δύο εκδοχές, όπως τις έχει καταγράψει ο Ν. Πολίτης και τις παραδίδει στις Παραδόσεις του (χ.χ.). Στην περίπτωση μάλιστα του συγκεκριμένου θρύλου νομίζουμε ότι μπορούμε να ανιχνεύσουμε τις ιστορικές-μυθολογικές του απαρχές.

Στην Πέλλα λατρευόταν μια θεά που σε επιγραφή του 206 μ.Χ. αναφέρεται ότι λατρευόταν με τα ονόματα Συρία Θεά Παρθένος Γυρβιάτισσα, θεά των νερών, των λιμνών, της θάλασσας, επομένως θεά της γονιμότητας και συγχρόνως του θανάτου ?όπως λ.χ. η Αφροδίτη. Η λατρεία της Συρίας θεάς μεταφέρθηκε από τη Συρία στη Μακεδονία από τον 3ο αι. π.Χ. Η θεά «παριστανόταν ως ωραία γυναίκα, άλλοτε όρθια πάνω σε κήτος, άλλοτε καθιστή σ? αυτό, άλλοτε ως ψάρι με γυναικείο κεφάλι και άλλοτε με ψαρίσιο το κάτω μέρος του σώματός της» (Χρυσοστόμου, 1995, 128). Εικάζεται, λοιπόν, ότι η γοργόνα αδελφή του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο ιχθυόμορφος δαίμων στο μυθιστόρημα Αλεξάνδρου, κατάγεται από τη Συρία θεά.

Οι αδερφάδες του μεγάλου Αλεξάνδρου
(Δήμος Φελλόης των Καλαβρύτων)

Όντας ο μέγας Αλέξανδρος εκυρίευσεν ούλον τον κόσμο, επήγε και εκεί που βγαίνει το αθάνατο νερό, και εγιόμισε δυό λαήναις για να λουστή και να γίνη αθάνατος. Όντας τοις ήφερε ?ς το σπίτι, ένας αξιωματικός που του είχε γινάτι, λέει ?ς τις αδερφάδες του το μυστικό και τοις ορμηνεύει να λουστούν και να πιουν εκείναις, και να βάλουν άλλο νερό ?ς τοις λαήναις. Εκείναις αμέσως επήραν το νερό και ήπιαν και ελουστήκανε και εχύσανε τα απολούσματα ?ς το δρόμο. Εκεί έτυχε μία κόττα και ένας μπότσικας και εβραχήκανε με το αθάνατο νερό· και για τούτο η κόττα ξαναμουτεύει κάθε χρόνο και γίνεται πάλι νέα και ο μπότσικας δεν ξεραίνεται, και αν ξεριζωθή και κρεμαστή ?ς τον αγέρα.

Οι αδερφάδες του μεγάλου Αλεξάνδρου άμα ήπιανε ταθάνατο νερό κ? ελουστήκανε με δαύτο, εσηκωθήκανε ?ς τον αγέρα, ήγουν έγιναν αερικαίς, και από τότε είναι οι Νεράιδες. Εκείναις κάθε χρόνο παίρνουνε από τα χωριά κορίτσια σημειωμένα, δηλαδή καμμιά κουτσή ή καμμιά κουλή, και τοις κάνουνε Νεράιδες να τοις δουλεύουνε, και έτσι έχουνε οι Νεράιδες φουσσάτα μεγάλα· και κάθουνται μέσα ?ς τα λαγκάδια και ?ς τους βράχους.

Οι καθαυτό Νεράιδες, οι αδερφάδες του μεγάλου Αλεξάνδρου, δεν πειράζουν κανένα, αλλά οι σημειωμέναις, οι δούλαις τους, πειράζουν και παίρνουν τους ανθρώπους. Όντας περάση κανένας μεσημέρι ή μεσάνυχτα από το μέρος που βρίσκονται, τον παίρνουνε οι Νεράιδες και τον βαρούνε και τον γκρεμίζουνε και του κάνουνε χίλια κακά. Άμα όμως νοήση και φωνάξη· «Ζη Αλέξανδρος ο βασιλιάς, ζη και βασιλεύει!» τότες αμέσως τρέχουνε οι αδερφάδες του και τον γλυτώνουνε.

Όποιος είναι αλαφροήσκιωτος τοις βλέπει, αλλιώς τον κρούνε χωρίς να βλέπη τίπτας. Πολλές φορές παίρνουν βοσκοπούλαις από τα χωριά, και τοις κρύβουν σε διάφορα μέρη, και τοις κάνουν αόραταις· έτσι αυταίς βλέπουν όσους έρχονται και τοις γυρεύουν, ενώ εκείνοι δεν τοις βλέπουν. Όντας δεν τοις χρειάζουνται πλιο, τοις απολούνε, και κείναις, όντας γυρίζουν, τα μολογάνε ούλα, πως έβλεπαν τους συγγενείς τους που περνούσαν από κοντά τους, και πως το ψωμί που τους έδιναν οι Νεράιδες ήταν ξερό και κατάμαυρο.

Ο βασιλιάς Αλέξανδρος κ? οι Νεράιδες

(Μακεδονία)

Ο βασιλιάς Αλέξανδρος είχε αγαπητικιά μια Νεράιδα. Την έβλεπε τη νύχτα μόνο, κ? εμιλούσαν μαζί. Γι? αυτό τον συμπαθούσαν και οι άλλαις Νεράιδες και έγινε μέγας και τρανός. Αλλά κάποτε τοις θύμωσε, και καταστράφηκε κι? αυτός και το βασίλειό του.

Οι Νεράιδες όμως ακόμη τον θυμούνται και τον αγαπούν. Και όταν σηκώνεται ανεμοστρόφιλας, οι Νεράιδες που είναι μέσα δεν κάνουν κακό σε κανέναν, μάλιστα πέφτει ο ανεμοστρόφιλας, αν ειπή όποιος βρεθή κοντά τρεις φοραίς· ?Μέλι κι γάλα! Κάπ? απ? ιδώ πέρασι η βασιλιάς η Αλέξανδρους· ζη κι βασιλεύγει!?.[1]

Και όπως στην αρχαιότητα συνηθισμένη ήταν η λογοτεχνική επεξεργασία του μύθου με τις τραγικές του αποδόσεις, το ίδιο συνέβη και με τον θρύλο για τις αδελφές του μακεδόνα βασιλιά. Ο Ανδρέας Καρκαβίτσας αξιοποίησε λογοτεχνικά τον θρύλο παραδίδοντάς μας ένα θαυμάσιο κείμενο που συνδυάζει στοιχεία του θρύλου με τοπικά στοιχεία.

Ανδρέας Καρκαβίτσας, Η Γοργόνα (απόσπασμα)

Άξαφνα ανατρόμαξα. Κάτω βαθιά, μέσ? από το μενεξεδένιο σύγνεφο, είδα να προβαίνη ίσκιος πελώριος. Η χοντρή κορμοστασιά, το πυργογύριστο κεφάλι του φάνταζαν Αγιονόρος. [?] Ο ίσκιος πρόβαινε στα νερά με άλματα πύρινα. Κι όσο γρηγορώτερα πρόβαινε, τόσο μίκραινε η κορμοστασιά του. Και άξαφνα ο θεότρομος όγκος χιλιόμορφη κόρη στάθηκε αντίκρυ μου. Διαμαντοστόλιστη κορώνα φορούσε στο κεφάλι και τα πλούσια μαλλιά γαλάζια χήτη άπλωναν στις πλάτες ως κάτω στα κύματα. Το πλατύ μέτωπο, τ? αμυγδαλωτά μάτια, τα χείλη της τα κοραλλένια, έχυναν γύρα κάποια λάμψη αθανασίας και κάποια περηφάνεια βασιλική. Από τα κρυσταλλένια λαιμοτράχηλα κατέβαινε κ? έσφιγγε το κορμί ολόχρυσος θώρακας λεπιδωτός και πρόβαλλε στο αριστερό την ασπίδα κ? έπαιζε στο δεξί τη Μακεδονική σάρισσα. [?]

-Ναύτη· καλεναύτη·ζη ο βασιλιάς Αλέξαντρος; [?]

-Τώρα, Κυρά μου! Απάντησα χωρίς να σκεφτώ. Τώρα βασιλιάς Αλέξαντρος! Ούτε το χώμα του δε βρίσκεται στη γη.

Ωιμέ! Καλό που το ?παθα! Η χιλιόμορφη κόρη έγινε με μιας φοβερό σίχαμα. Κύκλωπας βγήκε από το κύμα κ? έδειξε λεπιοντυμένο το μισό κορμί. Ζωντανά φίδια τα μεταξόμαλλα σηκώθηκαν περαδώθε, έβγαλαν γλώσσες και κεντριά φαρμακερά κ? έχυσαν φοβεριστικό ανεμοφύσημα. [?]

-Όχι, Κυρά, ψέματα!?τρανοφώναξα με λυμένα γόνατα.[?]

-Ναύτη· καλεναύτη·ζη ο βασιλιάς Αλέξαντρος;

-Ζη και βασιλεύει· απάντησα ευθύς. Ζη και βασιλεύει και τον κόσμο κυριεύει.»

Άκουσε τα λόγια μου καλά. Σα να χύθηκε αθάνατο νερό η φωνή μου στις φλέβες της, άλλαξε αμέσως το τέρας κ? έλαμψε παρθένα πάλι χιλιόμορφη. Σήκωσε το κρινάτο χέρι της από την κουπαστή, χαμογέλασε ροδόφυλλα σκορπώντας από τα χείλη της. Και άξαφνα στον ολοπόρφυρον αέρα χύθηκε τραγούδι πολεμικό, λες και εγύριζε τώρα ο Μακεδονικός στρατός από τις χώρες του Γάγγη και του Ευφράτη.

2. Το μυθιστόρημα του Μεγάλου Αλεξάνδρου

Η διάδοση του μύθου του Αλεξάνδρου, η παγκοσμιότητά του, οφείλεται στις πολλαπλές μεταφράσεις που γνώρισε η έκδοση του Ψευδοκαλλισθένη. Το πρώτο χειρόγραφο, που αποτελεί την εξέλιξη του μυθικού υλικού γύρω από τον Αλέξανδρο και τη βάση για το Mυθιστόρημα του Μεγάλου Αλεξάνδρου (1993), χρονολογείται από τον 3o αιώνα μ.Χ., εποχή που υπήρχε αυξημένο ενδιαφέρον για τη ζωή των αγίων, των σοφών και των θαυματοποιών. Μεταφράστηκε στα Λατινικά τον 4ο αι. και εκδόθηκε στις εξής γλώσσες: αρμενική, αραβική, αιθιοπική, παλαιοπερσική, βυζαντινή, προβηγκιακή, γαλλική, γερμανική, ισπανική, φλαμανδική, αγγλική, δανική, σουηδική, ισλανδική, σερβική, βουλγαρική, ρουμάνικη, βοημική, πολωνική, ρωσική, νεοπερσική, ανατολουτουρκική, δυτικοτουρκική, ινδική, μαλαίικη και γιαβανέζικη[2], και σκοτική,  ιταλική, τσέχικη, μαγυάρικη, εβραϊκή, ισπανοαραβική[3]. Μέσα από τις πολλαπλές μεταφράσεις και αφηγήσεις του Μυθιστορήματος, οι μύθοι του Αλεξάνδρου ενσωματώθηκαν στους θρύλους της κεντρικής Ασίας, επηρέασε την αραβική λογοτεχνία, τις απεικονίσεις σε στασίδια και οροφές αγγλικών καθεδρικών ναών (Γουέλς και Γκλόστερ), διαδόθηκε στη χριστιανική Αιθιοπία, και περίπου μέχρι τον 16ο αι. έφτασε η δημοτικότητά του σε όλες τις χώρες και τις τάξεις. Γι? αυτό σώζεται μεγάλος αριθμός πολύτιμων εικονογραφημένων χειρογράφων του μύθου. Ενδεικτικό, επίσης, της τεράστιας δημοτικότητας του Αλέξανδρου αποτελεί το γεγονός ότι, όταν τον 14ο αι. εισάγονται στην Ευρώπη τα τραπουλόχαρτα από την Ανατολή, ο Αλέξανδρος μαζί με τον Δαυίδ, τον Ιούλιο Καίσαρα και τον Καρλομάγνο έδωσε το όνομά του σε έναν από τους τέσσερις ρηγάδες της τράπουλας, το ρήγα σπαθί[4]. Σε αυτά τα τέσσερα τραπουλόχαρτα, συναντώνται ο ελληνικός και ρωμαϊκός κόσμος, η Ευρώπη που πήγαινε να δημιουργηθεί και το ανατολικό θρησκευτικό της υπόβαθρο.

Η τεράστια διάδοση του Μυθιστορήματος εξηγεί τις παραλλαγές του, που καθορίζονται από τις εθνικές και τις θρησκευτικές παραδόσεις του κάθε λαού, και τις «μεταμορφώσεις» του προσώπου του Αλεξάνδρου, στο πρόσωπο του οποίου συνενώνονται τα χαρακτηριστικά πολλών μυθικών προσώπων, παλαιότερων και νεότερων: «Κάθε εποχή κατασκευάζει τον δικό της Αλέξανδρο: η εβραϊκή παράδοση τον κάνει δάσκαλο και προφήτη, οι μεταγενέστερες ελληνική και συριακή παραλλαγές τονίζουν την όλο πίστη υπακοή του στον Θεό· στον ευρωπαϊκό Μεσαίωνα αποτελεί υπόδειγμα του γενναίου ιππότη· για τους Πέρσες είναι, κατά μία εκδοχή, ο Σατανάς, επειδή κατέστρεψε τους βωμούς της Ζωροαστρικής θρησκείας, ενώ στους επικούς συγγραφείς είναι ο νόμιμος βασιλιάς της Περσίας, επειδή στην πραγματικότητα είναι γιος του Δαρείου και όχι του Φιλίππου· για τους σύγχρονους Έλληνες είναι ένας από τους σχεδόν μαγικούς εκπροσώπους της Ρωμιοσύνης, άρχοντας των καταιγίδων και των νεράιδων».[5]

«Ο μαθητής του Σταγειρίτη γίνεται σαν ένα είδος μεσαιωνικός μάγος, με υπερφυσικές γνώσεις, που συνδυάζει τη σοφία του Σολομώντα με τη θεόπνευστη αποστολή ενός προφήτη της Παλαιάς Διαθήκης ή της Αποκαλύψεως».[6]

Ο Αλέξανδρος, διατηρώντας τα κύρια χαρακτηριστικά του βασιλιά μπλεγμένα με φανταστικά, παρουσιάζεται άλλοτε ως όργανο του θυμού του Θεού εναντίον των Περσών (Δανιήλ, Ζ, 6· Η, 3-26· ΙΑ, 3-45)[7] ή ευσεβής χριστιανός που υπηρετεί το κήρυγμα της εκκλησίας, άλλοτε ως φοβερός μουσουλμάνος και άλλοτε ως φράγκος ιππότης του κύκλου του Καρλομάγνου που τροφοδοτεί την πολιτική προπαγάνδα. Πάντα όμως είναι κατακτητής, ταξιδιώτης και θαλασσοπόρος, ενώ οι περιπέτειές του, πραγματικές και φανταστικές, θυμίζουν αυτές του Οδυσσέα και του Ηρακλή. Τέλος, ο πρόωρος θάνατός του τον καθιστούσε και ένα διδακτικό παράδειγμα για το πού οδηγεί η ακόρεστη επιθυμία και πόσο μάταιη είναι η ανθρώπινη φιλοδοξία.

Το Μυθιστόρημα, κράμα ιστορισμού και διδακτισμού, ηθικού και θεολογικού, φαίνεται ότι καταλάμβανε στη Μεσαιωνική Ευρώπη και στην Ασία τη θέση που κατείχαν η Ιλιάδα και η Οδύσσεια στον αρχαίο κόσμο. Και ενώ από τη μια μεριά παρουσιάζει ένα σταθερό πυρήνα (τα κοινά σε όλους τους μύθους χαρακτηριστικά του Αλέξανδρου) από την άλλη έχει ανοιχτή και ελαστική δομή που επιτρέπουν τις «μεταμορφώσεις» του, μέσα από τις οποίες ο κάθε λαός τον ενσωμάτωσε στη δική του θρησκεία και την εθνική του ιστορία, με αποτέλεσμα ο Αλέξανδρος του μύθου μόλις που θυμίζει τον Αλέξανδρο της ιστορίας. Το γεγονός ότι «όλοι όσοι έγραψαν για τον Αλέξανδρο προτιμούσαν το θαυμαστό από το αληθινό» (Στράβων, 2.1.9), καθιστούσε σαθρή την ιστορική πραγματικότητα, επέτρεπε τον «συγκρητισμό» και οι λαοί είχαν την αίσθηση ότι υπήρχε κάτι κοινό μεταξύ τους που όμως ο καθένας το μετέπλασε με βάση το δικό του πολιτισμικό υπόβαθρο. Ενώ δηλαδή ο μύθος γινόταν παγκόσμιος, διατηρούσε πάντα μια εθνική και θρησκευτική ταυτότητα (Αλέξανδρος ο Έλληνας, ο Χριστιανός, ο Εβραίος, ο Πέρσης).[8]

3. Αφηγήσεις - Θέατρο σκιών

Πολλά στοιχεία του μύθου και της ιστορίας διασώζονται σε θρύλους, δημοτικά τραγούδια και στο λαϊκό θέατρο σκιών. Για παράδειγμα, οι σχέσεις της Χαλκιδικής με την Αίγυπτο καταγράφεται σε ένα αργό συρτό τραγούδι της Ιερισσού (Χαλκιδική) με τίτλο Μια κόρη απί την Έλυμπο · σε άλλα δημοτικά τραγούδια ενώνονται μεγάλες ιστορικές περίοδοι και συνευρίσκονται σε κοινά τραπέζια και δράσεις πρόσωπα όπως ο Αλέξανδρος και ο Μικροκωνσταντίνος, ενώ για πολλά αφορμή είναι η σχέση του Αλέξανδρου με τη θάλασσα.

Από τις πιο γλαφυρές αφηγήσεις για τη γέννηση του Αλέξανδρου είναι αυτή που κατέγραψε ο Γιώργης Μελίκης από γέροντες της Κεντρικής Μακεδονίας και που περιλαμβάνεται στο διπλό άλμπουμ Ζει ο βασιλιάς Αλέξανδρος; Αφηγήσεις, τραγούδια, σκοποί, νανουρίσματα, γητειές, έκδοση του 1995 (Νομαρχία Θεσσαλονίκης). Σε αυτήν εμπλέκονται πολλά στοιχεία του μύθου, ότι ο Αλέξανδρος είναι γιος του Δία με θνητό πατέρα τον Φίλιππο, και μάλιστα του Άμμωνα Δία, το μαντείο του οποίου ο Αλέξανδρος επισκέφθηκε στην Αίγυπτο, καθώς στην αφήγηση εμπλέκεται ένας αιγύπτιος μάγος. Στο παρακάτω απόσπασμα δίνεται η περιγραφή του θεού με τον οποίο ενώθηκε η Ολυμπιάδα (Λυμπιάδα στην αφήγηση αλλά και Μπέλλα Λυμπία) και που πολύ θυμίζει τον ταυρόκερω θεό των Βακχών, τους συνοδούς του Διόνυσου Σάτυρους και τον τραγοπόδαρο θεό Πάνα:

Ένας θιός σα τραΐ, τρανός μι κάτ? γυρι?στά κέρατα, μι κάτ? μάτια κόκκιανα, μι κάτ? ψ?λά πουδάρια, άλλου σκέδιου θιός. [?] Τουν αρώτ?σα άμα ήθιλιν θυμιάμα κι κιρί κι λάδ? κι αυτός αγρίιψιν.
«Τι λάδια κι θυμιάματα μι λες Κυρά-Λυμπιάδα, κάνα καλό βαριλίσιου δεν έχ?ς. Φέρι κάνα μπρούσ?κου να του τ?νάξουμι».
Τι νάκαμνα κι γω πήγα στου κιλάρ? άν?ξα του βαρέλ?  γιόμουσα πέντε ια, έξ κανατούδις δε θυμούμι κι τουν κέρασα, κι τουν φίλιψα. Θιός ήταν αυτός δεν ήταν κάνας παρακατχιανός.

Και βέβαια, η μορφή του Μεγάλου Αλεξάνδρου περνά και στο Θέατρο Σκιών τόσο στην πολύ γνωστή ιστορία Ο Μεγάλος Αλέξανδρος και το καταραμένο φίδι, όσο και σε άλλα έργα νεότερων δημιουργών του είδους. [Θέατρο σκιών-Αλέξανδρος 1, 2, 3]

[1] Πολίτης (χ.χ. Τόμος Β?, σ. 387-389). Ο θρύλος έχει διαμορφωθεί με βάση μοτίβα και δομές του αρχαίου ελληνικού μύθου. Επισημαίνουμε περιληπτικά δύο σημεία: α) Η προσπάθεια του Μεγάλου Αλεξάνδρου να κερδίσει την αθανασία γίνεται κατά τα πρότυπα της Θέτιδας που εμβαπτίζει τον γιο της, Αχιλλέα, στα νερά της Στύγας, προκειμένου να τον κάνει αθάνατο αφήνοντάς του ένα τρωτό σημείο, εκεί απ? όπου η μητέρα-θεά κρατούσε τον γιο-θνητό. β) Θεές, όπως ή Ήρα, εμβαπτίζονται σε νερά, προκειμένου να ανακτήσουν και πάλι την παρθενία του. Στην ουσία πρόκειται για τελετουργικό διαρκούς ανανέωσης των δυνάμεων αναπαραγωγής. γ) Η επιλογή των σημαδεμένων κοριτσιών παραπέμπει στην επιλογή του ωραιότερου μέλους της κοινότητας ή του ασχημότερου, αυτού δηλαδή που για τον έναν ή τον άλλον λόγο ξεχώριζε. Αυτό το ξεχωριστό από σωματική άποψη μέλος της κοινότητας έπαιζε τον ρόλο του καθάρματος, αυτού δηλαδή στο οποίο επιρρίπτονταν όλα τα ανομήματα της κοινότητας ή το οποίο θυσιαζόταν, προκειμένου να καθαρθεί η κοινότητα και να απαλλαχτεί από τυχόν μίασμα. δ) Οι Νεράιδες εγκαταβιούν στη φύση όπως στον αρχαίο κόσμο οι Νύμφες. ε) Η αρπαγή των κοριτσιών που τριγυρνούν στις εσχατιές της πόλης, στα όρια δηλαδή του πολιτισμένου κόσμου, όπως οι βοσκοπούλες, διατρέχουν κινδύνους, όπως της αρπαγής.

[2] Ιστορία Αλεξάνδρου του Μακεδόνος (1968, 7-8).

[3] Μέγας Αλέξανδρος (1993, 22-23).

[4] Ιστορία Αλεξάνδρου του Μακεδόνος (1968, 14-15).

[5] Μέγας Αλέξανδρος (1993, 15).

[6] Ιστορία Αλεξάνδρου του Μακεδόνος (1968, 13).

[7] Για την ερμηνεία των χωρίων βλ. Cary (1956, 119-121, 137-139). Ο συγγραφέας επισημαίνει ότι το πρώτο βιβλίο των Μακκαβαίων (Α, 1-8) ανοίγει με μια σύντομη εισαγωγή για τη στρατιωτική καριέρα του Αλεξάνδρου, την υποταγή των εθνών, τον χωρισμό της Αυτοκρατορίας μετά τον θάνατό του και τη διακυβέρνηση των Ιουδαίων από τον Σελευκίδη Αντίοχο που πολύ νωρίς θεωρήθηκε ως ο συμβατικός τύπος του Αντίχριστου (ό.π., 120-125). Το βιβλίο του G. Cary αναφέρεται γενικά στη μεσαιωνική ιδέα του Αλεξάνδρου, στις δύο παραδόσεις, την ηθική και τη θεολογική, που αναπτύχθηκαν από τον 12ο ώς τον 14ο αιώνα, και την ανεξάρτητη από τις προηγούμενες ανάπτυξη μιας κοσμικής παράδοσης. Κατά τον συγγραφέα, η τελευταία, αν και λαμβάνει υπόψη της το μυθικό υλικό, δεν στηρίζεται σε κάποια συγκεκριμένα κείμενα αλλά στους γενικούς κανόνες της κοσμικής ηθικότητας.

[8] Για τη λογοτεχνική παραγωγή στα χρόνια του Βυζαντίου γύρω από τον Αλέξανδρο και με αφορμή αυτόν βλ. Βασιλικοπούλου (1999, 1303-1315). Για την εικαστική απόδοση του Αλεξάνδρου από τους αρχαίους χρόνους μέχρι τη σύγχρονη τέχνη βλ. Alexander the Great (1980) και Ο Μέγας Αλέξανδρος στην Ευρωπαϊκή τέχνη  (1997).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:www.komvos.edu.gr

Ένα άρθρο από τη μαθήτρια Ελένη Νικολού, Β3