Υπάρχει βία στα σχολεία μας σήμερα;

Μια διαφορετική προσέγγιση μέσα από ένα

Ευρωπαϊκό πρόγραμμα στο 9ο Γυμνάσιο Βόλου.

«Η επιθετικότητα και η βία ως εκδηλώσεις της ανθρώπινης συμπεριφοράς διαχρονικά, αποτελούν πολύ συχνό και πολυσήμαντο κοινωνικό φαινόμενο και αποτελούν το 1/3 των προβλημάτων συμπεριφοράς που αντιμετωπίζουν σήμερα οι ψυχολόγοι και οι παιδαγωγοί.»

(Μιχαήλ Βερνάδος, Σχολικός Σύμβουλος Ειδικής Αγωγής Περιφέρειας Κρήτης)

   Πολλή συζήτηση γίνεται τον τελευταίο καιρό σχετικά με την έξαρση φαινομένων βίας στο χώρο του σχολείου. Τα φαινόμενα που είδαν το φως της δημοσιότητας μπορεί να είναι αποκρουστικά και να σοκάρουν, δεν είναι όμως και μη αναμενόμενα. Φαινόμενα βίας υπήρχαν, υπάρχουν και δυστυχώς θα υπάρχουν στο σχολείο. Αυτό που πρέπει και μπορούμε να κάνουμε σαν κοινωνία, σαν φορείς και σαν εκπαιδευτικοί είναι να παρέμβουμε προληπτικά και ενημερωτικά για να μην χρειάζεται να παρέμβουμε θεραπευτικά και κατασταλτικά. Ο σύγχρονος εκπαιδευτικός καλείται καθημερινά να αντιμετωπίσει τέτοια φαινόμενα και πρέπει να είναι εξοπλισμένος με τα κατάλληλα εκπαιδευτικά εργαλεία για να καταφέρει να παρέμβει αποτελεσματικά.
   Ένας τρόπος προληπτικής παρέμβασης είναι τα διάφορα προγράμματα που γίνονται στο σχολείο μετά το πέρας των μαθημάτων. Ένα τέτοιο πρόγραμμα πραγματοποιήθηκε στο σχολείο μας, το 9ο Γυμνάσιο Βόλου, κατά τα σχολικά έτη 2003 ? 2006. Ήταν ένα Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα ΣΩΚΡΑΤΗΣ/Comenius με θέμα :

«Η ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΣΤΑ ΣΧΟΛΙΚΑ ΙΔΡΥΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑΣ @ ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ».

Είχαμε εταίρους τα σχολεία :

α) IES GERM?N S?NCHEZ RUIP?REA από τη SALAMANCA της ΙΣΠΑΝΙΑΣ και

β) HELENE HOLMS GYMNASIUM από το MALMO της ΣΟΥΗΔΙΑΣ.

   Επιπλέον, επειδή θεωρούμε απαραίτητη την εμπλοκή και την ενεργή συμμετοχή των φορέων της τοπικής κοινωνίας σε θέματα που αναβαθμίζουν το σχολείο, είχαμε εταίρους και σε τοπικό επίπεδο (για παροχή απαραίτητου υλικού, στήριξη του προγράμματος με επιστήμονες, διάχυση των αποτελεσμάτων στην ευρύτερη τοπική κοινωνία) τους :

α) κα Σχορετσανίτου Παρασκευή, Υπεύθυνη Τμήματος Αγωγής Υγείας ΔΔΕ Μαγνησίας και

β) κο Αποστόλου Δημήτριο, Διευθυντή της ΕΚΠΟΛ (Ν.Α.Μ.).

  Η παιδαγωγική ομάδα Comenius του 9ου Γυμνασίου Βόλου αποτελούνταν από καθηγητές διαφόρων ειδικοτήτων, για να επιτευχθεί η πολυθεματική προσέγγιση του θέματος : τη Βούλγαρη Βασιλική, ΠΕ20 - Συντονίστρια του Προγράμματος και τους Ακρίβο Νικόλαο, ΠΕ02, Νάτσινα Βασιλική ΠΕ02, Ντίκο Νικόλαο ΠΕ12, Ρηγάκη Ανδρονίκη, ΠΕ10, Σαλιάρη Ιωάννα, ΠΕ06 και Τζαφλέρη Αχιλλέα, ΠΕ02 - Διευθυντή του Σχολείου.

Κύριοι στόχοι μας ήταν :

α) Να ερευνήσουμε αν και κατά πόσο τα ΜΜΕ συμβάλλουν στη «γέννηση» της σχολικής βίας,

β) Η προαγωγή της συναισθηματικής ασφάλειας και ψυχικής υγείας στο χώρο του σχολείου.

γ) η αντιμετώπιση του άγχους του εκπαιδευτικού στην εκπαιδευτική διαδικασία.

   Οι στόχοι και οι δραστηριότητες του προγράμματός μας είχαν κεντρικό προσανατολισμό τους εφήβους, τα προβλήματά τους, τον εσωτερικό τους κόσμο και κυρίως πώς να βρουν την επαφή και την επικοινωνία με τον εαυτό τους αλλά και με τους άλλους έτσι ώστε να ολοκληρωθούν σαν προσωπικότητες που να τις χαρακτηρίζει η αυτοεκτίμηση και η εμπιστοσύνη στον εαυτό τους και στους άλλους.

Ζωγραφιά του μαθητή Μάμαλη Στέργιου, 2002

Αποτελέσματα της έρευνας

   Κατά το σχολικό έτος 2003 ? 2004 σχεδιάστηκε από την παιδαγωγική ομάδα Comenius, διανεμήθηκε και απαντήθηκε από του μαθητές του 9ου Γυμνασίου Βόλου ερωτηματολόγιο διερεύνησης του φαινομένου της σχολικής βίας. Το δείγμα της έρευνας κατανεμήθηκε ισόποσα στις 3 τάξεις του Γυμνασίου.

  Πιο συγκεκριμένα, το 32% των ερωτηθέντων ήταν μαθητές της Α? Γυμνασίου, το 33% της Β? Γυμνασίου και το 35% της Γ? Γυμνασίου. Ως προς το φύλο, το δείγμα ήταν επίσης κατανεμημένο σχετικά ισόποσα, αφού το 48% των ερωτηθέντων μαθητών ήταν αγόρια και το 52% κορίτσια.

   Με το ερωτηματολόγιο που απευθύνονταν στους μαθητές προσπαθήσαμε να διαγνώσουμε το μέγεθος του προβλήματος της σχολικής βίας, καταγράφοντας το «προφίλ» των μαθητών, ως δεκτών και ως πομπών βίας. επιχειρώντας να καταγράψουμε πιθανούς παράγοντες που συντελούν στην εμφάνιση του φαινομένου, όπως είναι το σχολικό περιβάλλον, τα μέσα επικοινωνίας και το διαδίκτυο.

Ενδεικτικές απαντήσεις
   Στην ερώτηση «Σου ασκήθηκε βία;», οι απαντήσεις ήταν ιδιαίτερα ανησυχητικές, αφού το 60,93%, σχεδόν 2 στους 3, δηλώνουν ότι έχουν υποστεί βία από μερικές φορές, έως και συχνά. Μάλιστα, το 4,30% όσων μαθητών απάντησαν, δηλώνει ότι συχνά υφίσταται βία. Καταλήξαμε ότι τα φαινόμενα βίας είναι υπαρκτά στη σχολική κοινότητα, με σοβαρές διαστάσεις που έπρεπε να προβληματίσουν το σύνολο των φορέων του σχολείου για την άμεση λήψη των κατάλληλων μέτρων.
   Στην ερώτηση «Ποια ήταν η μορφή της βίας;», στις απαντήσεις που δόθηκαν διαπιστώσαμε ότι κατά σειρά, οι μορφές βίας που αναφέρθηκαν είχαν ως εξής:
1. Φραστική βία: 44,14%
2. Άσεμνες χειρονομίες: 26,72%
3. Χειροδικία: 10,51%
4. Απειλή: 7,20%
5. Σεξουαλική παρενόχληση: 6,00%
6. Πίεση για κάπνισμα: 3,00%
7. Άσεμνα τηλεφωνήματα: 1,50%
8. Πίεση για ναρκωτικά: 0,60%
9. Πίεση για αλκοόλ: 0,30%
   Επισημάναμε, ότι αν και με σχετικά μικρά ποσοστά, έκαναν την εμφάνισή τους ως μορφές βίας, η πίεση για χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών, όπως είναι το κάπνισμα, τα ναρκωτικά και το αλκοόλ, παρόλο το νεαρό της ηλικίας των ερωτηθέντων.
   Ως προς το φύλο, σημαντικές αποκλίσεις παρουσιάζονται στην παράμετρο σεξουαλική παρενόχληση που δηλώνουν ότι έχουν υποστεί 12 κορίτσια έναντι 8 αγοριών και στη χειροδικία που δηλώνουν ότι έχουν υποστεί 25 αγόρια έναντι 10 κοριτσιών.
   Στην ερώτηση «Είναι το σχολείο ένα άνετο, ήσυχο και χαλαρό περιβάλλον για να αποκτήσεις γνώσεις;», η πλειοψηφία των απαντήσεων ήταν θετική (59,42%), ωστόσο παρέμεινε ιδιαίτερα υψηλό το ποσοστό των αρνητικών απαντήσεων (40,58%).
   Επίσης αξιοσημείωτη είναι η διαφορά στις απαντήσεις, ανάλογα με το φύλο. Έτσι, περισσότερα κορίτσια παρά αγόρια δίνουν θετικές απαντήσεις.

Συμπεράσματα

   Ως προς την έκταση του προβλήματος της σχολικής βίας, διαπιστώσαμε ότι πρόκειται για ένα υπαρκτό φαινόμενο, με ανησυχητικές διαστάσεις, που σε ορισμένες, λίγες ευτυχώς, περιπτώσεις αγγίζει και τα όρια του ρατσισμού. Οι μαθητές στην πλειοψηφία τους, συμμετέχουν ενεργά σε πράξεις σχολικής βίας, ταυτόχρονα και ως δέκτες και ως πομποί της. Η κύρια μορφή που χαρακτηρίζει τα φαινόμενα σχολικής βίας, είναι η φραστική βία. Προκειμένου να αντιμετωπίσουν φαινόμενα βίας, οι μαθητές καταφεύγουν κυρίως στο φιλικό τους περίγυρο και όχι στους γονείς ή τους καθηγητές. Το σχολικό περιβάλλον, αν και κρίνεται ικανοποιητικό για την παροχή γνώσεων απ? τους περισσότερους μαθητές, ωστόσο επίσης η πλειοψηφία τους θεωρεί ότι δεν έχει απαλλαγεί από τη βία και το άγχος, παράγοντες που συντελούν στην εμφάνιση φαινομένων βίας. Η τηλεόραση, χρησιμοποιείται απ? τους μαθητές ως βασικό μέσο διασκέδασης και ψυχαγωγίας, ενώ οι εκπομπές βίας βρίσκονται αρκετά ψηλά στις τηλεοπτικές τους προτιμήσεις. Το διαδίκτυο χρησιμοποιείται επίσης κυρίως για λόγους διασκέδασης, χωρίς όμως ουσιαστική επιτήρηση απ? τους γονείς και με συχνή συμμετοχή σε δικτυακούς τόπους όπου η βία κυριαρχεί. Ως προς το φύλο, όπως ήδη έχουμε επισημάνει, τα στερεοτυπικά πρότυπα αναπαράγονται μέσα από την κοινωνική συμπεριφορά των μαθητών, ενώ θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε τα αγόρια, ως «ομάδα υψηλού κινδύνου» ως προς την παθητική ή ενεργητική συμμετοχή τους σε φαινόμενα βίας.

Προτάσεις παρέμβασης

   Εκτιμούμε ότι η έρευνα αυτή μπορεί να θεωρηθεί ως μια καλή αφετηρία προκειμένου να διερευνήσουμε και να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά το φαινόμενο της σχολικής βίας στην σχολική μας κοινότητα αλλά και ευρύτερα. Ένα σημαντικό βήμα ήταν να συζητηθούν τα αποτελέσματα της έρευνας με όλους τους φορείς της σχολικής κοινότητας (διδακτικό προσωπικό, μαθητές και γονείς) και προσπαθήσαμε και θα συνεχίσουμε να προσπαθούμε να εμβαθύνουμε όσο γίνεται περισσότερο στο σύνολο των αιτιών που προκαλούν τη σχολική βία, προκαλώντας ένα ευρύτατο διάλογο. Στη συνέχεια, ως αποτέλεσμα της έρευνας και του διαλόγου γι? αυτήν, θα μπορούσαμε να επαναλάβουμε την έρευνα, εμπλουτισμένη με τα νέα δεδομένα που πιθανά να προκύψουν.
   Επιπλέον, την 14η Οκτωβρίου, Πανευρωπαϊκή Ημέρα «Γονείς και Σχολείο», έγινε συνάντηση με τους γονείς των μαθητών όλου του σχολείου. Έγινε ένα βιωματικό εργαστήρι με θέμα «Οι γονείς επιστρέφουν στα θρανία» καθώς και συζήτηση με θέμα την τηλεόραση, τα ΜΜΕ και το διαδίκτυο. Δόθηκαν στους γονείς συμβουλές για την από κοινού οργάνωση του χρόνου που αφιερώνει το παιδί τους για την τηλεόραση και το τι να προσέχουν όταν τα παιδιά χρησιμοποιούν το διαδίκτυο στο σπίτι τους.
Προτείναμε στους γονείς να κουβεντιάσουν μαζί με το παιδί τους :
Για την τηλεόραση και τα προγράμματα που το ενθουσιάζουν ή το τρομάζουν
Για τη διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στο φανταστικό και στην αληθινή ζωή
Για το πώς θα τα κατάφερναν οι ήρωες της τηλεόρασης χωρίς να καταφύγουν στη βία
Για τη βία και το πόσο αυτή κάνει τους ανθρώπους να υποφέρουν
Να βρουν ήρωες που το παιδί μπορεί να μιμηθεί και που ενδιαφέρονται για τους γύρω τους
Έξυπνες ιδέες για το τι να κάνουν όταν κλείσουν την συσκευή : Να διαβάσουν ένα βιβλίο, να ζωγραφίσουν μια εικόνα, να παίξουν με το παιδί ένα παιχνίδι.
Επιπλέον, σχετικά με το διαδίκτυο, παροτρύναμε τους γονείς να:
Μη θεωρούν δεδομένο ότι το παιδί τους είναι προστατευμένο όταν συνδέονται στο INTERNET και να θυμούνται ότι η «on-line» επικοινωνία δεν προετοιμάζει το παιδί για τις πραγματικές διαπροσωπικές σχέσεις της κοινωνίας μας.
Περιορίσουν το χρόνο που ξοδεύει το παιδί στο INTERNET.
Διδάξουν στο παιδί να μη δίνει προσωπικές ή οικογενειακές πληροφορίες στο INTERNET.
Διδάξουν στο παιδί να είναι πολύ επιφυλακτικό στο να συναντήσει στην πραγματικότητα κάποιον που «γνώρισε» στο INTERNET.
Διδάξουν στο παιδί πως ότι βλέπει ή διαβάζει στο INTERNET δεν είναι πάντα αληθινό.
Διδάξουν στο παιδί να μη χρησιμοποιεί όταν είναι στο INTERNET χυδαίες εκφράσεις, αισχρολογίες ή παρατσούκλια.
Διδάξουν στο παιδί να ακολουθεί τους κανόνες που έχουν ορίσει σαν οικογένεια σχετικά με τη χρήση του υπολογιστή και του INTERNET στους υπολογιστές του σχολείου, της βιβλιοθήκης, των φίλων του ή των INTERNET Cafes.

(Βασισμένο σε υλικό του Κέντρου Ψυχικής Υγείας Κατερίνης ? Ιατροπαιδαγωγικό Τμήμα)

   Νομίζουμε ότι οι τρεις στόχοι που θέσαμε κατά τον σχεδιασμό του προγράμματος επιτεύχθηκαν. Θεωρούμε ότι μέσα από τις εβδομαδιαίες συναντήσεις των μελών των ομάδων, επετεύχθη πλήρως η σύσφιξη των σχέσεων μεταξύ των εφήβων ? μελών, αναπτύχθηκε κλίμα εμπιστοσύνης, φιλίας και καλής συνεργασίας. Η συμμετοχή των μαθητών στις διάφορες δραστηριότητες της ομάδας ήταν ικανοποιητική παρά το φόρτο εργασίας και των εξωσχολικών δραστηριοτήτων τους. Οι συζητήσεις που ακολουθούσαν την παρουσίαση κάθε επιμέρους θέματος ήταν ζωηρές, οι απόψεις τους ενδιαφέρουσες αλλά και οι όποιες ήπιες αντιπαραθέσεις τους πάντα κατέληγαν σε σημαντικές διαπιστώσεις. Κεντρικός στόχος των προσπαθειών μας ΠΡΕΠΕΙ ΚΑΘΕ ΦΟΡΑ να είναι η συμβολή στη διαμόρφωση ενός σχολικού περιβάλλοντος που να συντελεί στην καλλιέργεια της αναλυτικής αλλά και της συνθετικής σκέψης, της ατομικής αλλά και της συλλογικής ευθύνης, στην διαμόρφωση ολοκληρωμένων προσωπικοτήτων και δημοκρατικών πολιτών. Ένα σχολικό περιβάλλον ευέλικτο, ανοικτό και ελκυστικό, κέντρο εκπαιδευτικών, επιμορφωτικών και κοινωνικών δραστηριοτήτων.
   Γενικά πιστεύουμε πως ήταν μια πολύ ωραία εμπειρία για τους μαθητές μας, αλλά και τους συμμετέχοντες καθηγητές γιατί θεωρούμε ότι η κοινότητά μας έχει ανάγκη από άτομα ψυχικά υγιή, με προσωπικότητα, αγάπη για τον εαυτό τους και τους άλλους με ικανότητα επικοινωνίας, συνεργασίας και αποδοχής της προσωπικότητας των άλλων. Όταν λοιπόν το σχολείο βοηθά τους μαθητές του να ολοκληρωθούν σαν υγιή ψυχικά άτομα, έχει πολλές ελπίδες για ένα καλύτερο αύριο!
  

 Ζωγραφιά του μαθητή Μάμαλη Στέργιου, 2002

    Κλείνοντας θα θέλαμε να σας δώσουμε και κάποιες σκέψεις μιας μαθήτριας που συμμετείχε σε αυτή τη δράση?
«Η νέα γενιά πρέπει να πληροφορηθεί από τη νεαρή ηλικία για τους κινδύνους που επιφυλάσσει η ζωή και ειδικότερα, στην περίπτωσή μας, από τα ΜΜΕ. Αλλά από που θα μπορέσουν οι νέοι να λάβουν σαφείς απαντήσεις στα ερωτήματά τους; Η απάντηση είναι απλή, από τους γονείς τους που τόσο τους έχουνε παρεξηγήσει! Συχνά παρατηρείται το φαινόμενο οι νέοι να αγνοούν το κάλεσμα των γονιών τους και να καταφεύγουν στην εκμυστήρευση των προσωπικών τους προβλημάτων τους στους φίλους τους που συχνά έχουν το ίδιο λανθασμένη αντίληψη για την πραγματικότητα. Λύση; Η γεφύρωση του χάσματος των γενεών! Σαφώς η γεφύρωση του χάσματος των γενεών μπορεί να επιτευχθεί μόνο με την ανταλλαγή απόψεων μεταξύ των δύο γενεών, δηλαδή με τον διάλογο. Απαραίτητη προϋπόθεση για την ύπαρξη ενός ομαλού διαλόγου είναι ο αμοιβαίος σεβασμός που πρέπει να δείχνει το παιδί στο γονιό του αλλά και η ανάλογη εκτίμηση που οφείλει να τρέφει ο γονιός προς το παιδί του, αντιμετωπίζοντάς το ως άξιο συνομιλητή του.
Χριστίνα Κ., Β4»

Εκ μέρους της παιδαγωγικής ομάδας Comenius,

Βάσω Βούλγαρη,
Συντονίστρια του προγράμματος.

Ζωγραφιές του μαθητή Μάμαλη Στέργιου, 2002