Η Ιστορία των παρακλήσεων στην Υπεραγία Θεοτόκο

Η αγάπη, ο σεβασμός και η τιμή των πιστών για το πρόσωπο της Θεοτόκου Μαρίας εκδηλώθηκαν από πολύ νωρίς, από την αρχή της σωτηρίου οικονομίας, όπως λέγουν οι άγιοι θεοφόροι Πατέρες της Εκκλησίας μας, και είναι τόσο μεγάλη, ώστε αδυνατεί ο ανθρώπινος λόγος να περιγράψει τα αισθήματα αυτά επαρκώς.
Από αυτήν την αγάπη, την τιμή και την ελπίδα στην μεσιτεία της προς τον μέγα και Μόνο Μεσίτη Χριστό και Υιό της, κατά το ανθρώπινον η Εκκλησία καθιέρωσε να τελείτε κατά την περίοδο της νηστείας του Δεκαπενταυγούστου, η ιερή Ακολουθία του Μικρού και του Μεγάλου Παρακλητικού Κανόνος εναλλάξ, εκτός των εορτών της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος και της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.
Έτσι επ' ευκαιρίας του γεγονότος αυτού καλόν είναι να δούμε και να γνωρίσουμε μερικά πράγματα για το τι είναι κανόνας, και ποιος συνέθεσε τον Μικρό και τον Μεγάλο Παρακλητικό κανόνα στην Υπεραγία Θεοτόκο.
Κανόνας στην εκκλησιαστική υμνογραφία είναι ύμνοι μακροσκελής, αποτελούμενοι από μικρότερες ενότητες, που ονομάζονται Ωδές. Η κάθε ωδή αποτελείτε από τον ειρμό, που είναι η πρώτη στροφή κάθε Ωδής και χρησιμεύει σαν υπόδειγμα στα τροπάρια, που τρέπονται σύμφωνα με τον ήχο του ειρμού και τέλος το εφύμνιο όπου επαναλαμβάνεται σε κάθε τροπάριο «Υπεραγία Θεοτόκε, σώσον ημάς».

Η ΚΟΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ 

 
Νικολάου Καβάσιλα, μτφρ. Παν. Νέλλα,
Η Θεομήτωρ, εκδ. Αποστολική Διακονία, Αθήνα, 1995, σελ. 164-221

 Kανείς νομίζω δεν αγνοεί ότι σπουδαιότερος αγώνας ρητορικής εγκωμιαστικού λόγου δεν μπορεί να υπάρξη από αυτόν εδώ, εάν βέβαια ήθελε προσπαθήσει κανείς να τηρήση τα καθιερωμένα και πρέποντα. Εγώ προσωπικά δυσκολεύομαι τόσο περισσότερο να επιδιώξω στην προκειμένη περίσταση τον πρέποντα λόγο, όσο νομίζω ότι όλοι μεν οι άνθρωποι οφείλουν ασφαλώς αυτό τον άθλο των εγκωμίων προς την Παρθένο, πλην όμως ούτε είναι καν δυνατόν να ελπίζουν ότι θα ανταποκριθούν με τα εγκώμιά τους στο μεγαλείο της πραγματικότητας. Γι' αυτό ακριβώς δεν είναι δυνατόν να μας κατηγορήσουν για τόλμη. Γιατί πού υπάρχει τόλμη; Το να καταπιάνεται βέβαια κανείς με υψηλά θέματα και να εγκαταλείπη την προσπάθεια εμπρός στο ενδεχόμενο μιας ήττας δεν θα ήταν λογικό. Πράγματι κανείς απολύτως δεν θα μπορούσε να κατηγορήση όσους υστέρησαν στον αγώνα τον οποίο κανείς δεν είναι δυνατόν να κερδίση. Πώς λοιπόν είναι δυνατόν να χαρακτηρισθή υποχώρηση ή ήττα ό,τι είναι έκτος ευθύνης και κατηγορίας; Αφού λοιπόν προσήρμοσα το λόγο με τις δυνάμεις μου, θα πλέξω το εγκώμιο της Παρθένου, προσθέτοντας ότι δεν το επιχειρώ αυτό για να κάμω γνωστές στους ακροατές τις χάριτες της Παρθένου που τυχόν αγνοούν, γιατί δεν υπάρχει κανείς που θα μπορούσε ν' αγνοή το κοινό αγαθό, αλλά για να κάμω, με την ανάμνηση της αιτίας της σωτηρίας μου, καλύτερη την ψυχή, σε όσους βέβαια είναι τούτο δυνατόν, αφού θυμηθώ και τη δική μου σωτηρία. Γιατί γι' αυτόν ακριβώς το λόγο μου φαίνεται ότι όλοι ύμνησαν την Παναγία και δεν υπάρχει κανείς που να μην έκαμε αυτόν τον αγώνα, επιτυγχάνοντας βέβαια άλλος λιγώτερο και άλλος περισσότερο το σκοπό του. Γιατί είναι πολυύμνητη η Παρθένος όχι μόνο αφότου γεννήθηκε, αλλά και πριν ακόμη χαρισθή στους ανθρώπους.

ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ ΣΩΤΗΡΟΣ

Ὁ Μέγας Παρακλητικὸς Κανὼν

Χαρκιανάκης Στυλιανός (Ἀρχιεπίσκοπος Αὐστραλίας)

Τὸ Δεκαπενταύγουστο εἶναι μία περίοδος τοῦ Ἐκκλησιαστικοῦ μας ἔτους, κατὰ τὴν ὁποία ἡ ὀρθόδοξη ψυχὴ στρέφει τά μάτια μὲ βαθειὰ κατάνυξη πρὸς τὴν Ὑπεραγία Θεοτόκο. Ἐπὶ δεκαπέντε ἡμέρες, πρὶν ἀπὸ τὴν ἑορτὴ τῆς Κοιμήσεως, σημαίνουν οἱ καμπάνες τὴν ὥρα τοῦ δειλινοῦ καὶ τὰ πλήθη τῶν πιστῶν πᾶνε νὰ ψάλλουν τὸν Μεγάλο Παρακλητικὸ Κανόνα.

Ἀνάλογη κατάνυξη ἔχει βέβαια καὶ ἡ περίοδος τῶν Χαιρετισμῶν τῆς Παναγίας. Ἀλλὰ ἐνῶ στοὺς Χαιρετισμοὺς κυριαρχεῖ ὁ ὑμνολογικὸς τόνος, ἡ θριαμβικὴ δοξολόγηση τῶν ἀπείρων χαρίτων τῆς «Μητρὸς τοῦ Θεοῦ γενομένης», στὸν Παρακλητικὸ Κανόνα τοῦ Δεκαπενταύγουστου κυρίαρχος τόνος εἶναι τὸ πένθος καὶ ἡ ὀδύνη τῆς βαρυαλγούσης ψυχῆς τοῦ πιστοῦ ποὺ ζητᾷ παράκληση καὶ παρηγοριὰ ἀπὸ τὴν Παναγία.

Ανδρέας Καραντώνης

Αύγουστος, ο Μήνας της Παναγιάς

Ελληνική Δημιουργία, τ. 61, 1950

Υπνωτισμένος από το φως, βλέποντας όπου κι αν ρίξω τη ματιά μου, εκκλησούλες, σταυροθόλια, τρούλλους άσπρους και γαλαζοβαμμένους, ανάλαφρα καμπαναριά σαν πύλες από ασβέστη χαραγμένες στον εκτυφλωτικό ουρανό, τριγυρισμένος από παληές εικόνες θαμπές και ραγισμένες, όπου το πρόσωπο της Θεοτόκου μόλις αχνοφαίνεται, ακούοντας τις μαυροφορεμένες γρηούλες να μιλάνε για τη νηστεία του Δεκαπενταύγουστου, συλλογίζομαι τους βαθύτατους δεσμούς που δένουν το λαό μας με τη μητέρα του Χριστού. Τη νύχτα, απέναντι στην Τήνο, δέκα μίλλια απόσταση, λάμπει φωταγωγημένος ο μεγάλος Ναός της Θεοτόκου, που χιλιάδες θάρθουν να τον προσκυνήσουν κι’ εφέτος. Μπροστά στο φαινόμενο της πίστης και στη δύναμη που δημιουργεί η πίστη, ο ανθρώπινος νους χάνει κάθε υπόσταση. Λιποθυμά. Μα η πίστη προς την Παναγιά και η λατρεία που της δείχνει ο λαός μας, έχει κάτι το ανείπωτο, το γλυκύτατα ανθρώπινο. Ο χριστιανικός ουρανός, είναι κατοικημένος από αναρίθμητες μορφές αγίων, οσίων και μαρτύρων που αντανακλάν εκεί ψηλά τον θρησκευτικό θρίαμβο της επίγειας ανθρώπινης αρετής. Στα χρόνια τα βυζαντινά η χριστιανική φαντασία, τους παράστησε στις εικόνες και στους τοίχους των ναών, σα να είχε μπροστά της, μικρογραφημένο, τον χριστιανικό ουρανό. Ζωντάνεψε θαυματουργά τα εσωτερικά των ναών με το πλήθος των αγίων και των οσίων, και, παρά τη μεταφυσική πνευματικότητα του ύφους τους, τους άφησε να φαίνουνται με την απλή ανθρώπινη παράσταση και μορφή τους. Έτσι τους κράτησε πολύ κοντά μας. Άπειροι δεσμοί, ψυχικοί, συναισθηματικοί, λατρευτικοί, δεσμοί πρόληψης, προτίμησης κι’ αγάπης, δένουν τον κάθε χριστιανό με καθέναν από τους σεπτούς κατοίκους του χριστιανικού ουρανού. Κάθε ένας από μας, έχει τον προτιμημένο του άγιο, τον όσιό του, το μάρτυρά του. Γι’ αυτό, και χιλιάδες, ποικιλλώνυμα ερημοκκλήσια στολίζουν τα βράχια, τους λόφους, τις ρεματιές, τις πλαγιές, τ’ ακρογιάλια της Ελλάδας.