Δες τον πίνακα με τους προσδιορισμούς. Κατέβασε τον πίνακα των προσδιορισμών σε αρχείο pdf
Σε μια πρόταση εκτός από τους κύριους όρους (υποκείμενο, αντικείμενο ή κατηγορούμενο) συναντάμε κι άλλες λέξεις που ονομάζονται προσδιορισμοί, π.χ.
| Προτάσεις μόνο με τους κύριους όρους | Προτάσεις με προσδιορισμούς |
| Ο Γιώργος κοιμήθηκε. | Ο Γιώργος κοιμήθηκε καλά. |
| Ο Μενέλαος έφαγε μια τυρόπιτα | Ο ξανθός Μενέλαος με τα γαλανά μάτια έφαγε λαίμαργα μια νόστιμη τυρόπιτα. |
| Η Ελένη είναι ωραία. | Η μικρή Ελένη, η κόρη της Μαρίας, είναι πολύ ωραία. |
Στα παραπάνω παραδείγματα οι λέξεις με τα έντονα γράμματα είναι προσδιορισμοί.
Ένας προσδιορισμός μπορεί να προσδιορίζει:
1. Ένα ουσιαστικό δίνοντάς του μια ιδιότητα, και τότε λέγεται ονοματικός. Οι λέξεις: ξανθός, νόστιμη, μικρή, η κόρη, της Μαρίας είναι ονοματικοί προσδιορισμοί.
2. Οποιοδήποτε όρο της πρότασης εκφράζοντας κάποια επιρρηματική σχέση και τότε λέγεται επιρρηματικός. Οι λέξεις: καλά, με τα γαλανά μάτια, λαίμαργα, πολύ είναι επιρρηματικοί προσδιορισμοί.
Ονοματικοί προσδιορισμοί
1. Στη περίπτωση των ονοματικών προσδιορισμών μπορεί να έχουμε:
α. ένα ουσιαστικό ή ένα επίθετο να προσδιορίζει ένα ουσιαστικό και να βρίσκονται και τα δύο στην ίδια πτώση.
Στην περίπτωση αυτή έχουμε ομοιόπτωτο προσδιορισμό, π.χ.
→ Η Σοφία, η κομμώτρια, παντρεύτηκε. (το ουσιαστικό η κομμώτρια προσδιορίζει το ουσιαστικό η Σοφία.)
→ Η κομμώτρια, η Σοφία, παντρεύτηκε. (το ουσιαστικό η Σοφία προσδιορίζει το ουσιαστικό η κομμώτρια.)
→ Η μικρή Σοφία, παντρεύτηκε. (το επίθετο η μικρή προσδιορίζει το ουσιαστικό Σοφία)
→ Η Σοφία, παντρεύτηκε μικρή. (το επίθετο μικρή προσδιορίζει το ουσιαστικό Σοφία)
● Οι ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί που είναι ουσαστικά διακρίνονται σε δύο είδη: στην παράθεση και στην επεξήγηση.
● Οι ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί που είναι επίθεται διακρίνονται σε δύο είδη: στον επιθετικό και στον κατηγορηματικό προσδιορισμό.
β. ένα ουσιαστικό να προσδιορίζει ένα ουσιαστικό, να βρίσκονται όμως σε διαφορετική πτώση.
Στην περίπτωση αυτή έχουμε ετερόπτωτο προσδιορισμό, π.χ.
→ Η Σοφία της Γιαννούλας παντρεύτηκε. (το ουσιαστικό σε γενική της Γιαννούλας προσδιορίζει το ουσιαστικό σε ονομαστική Σοφία.)
→ Είναι ένας άντρας δύο μέτρα ύψος.
Επιρρηματικοί προσδιορισμοί
2. Στην περίπτωση των επιρρηματικών προσδιορισμών μπορεί να έχουμε:
α. ένα επίρρημα ή μια επιρρηματική φράση να προσδιορίζει κάποιο όρο της πρότασης, π.χ.
→ Ο Γιώργος κοιμήθηκε καλά. (το επίρρημα καλά προσδιορίζει το ρήμα κοιμήθηκε.)
→ Ο Γιώργος κοιμήθηκε πολύ καλά. (η επιρρηματική φράση πολύ καλά προσδιορίζει το ρήμα κοιμήθηκε.)
→ Ο Γιώργος έβαψε το πάνω μέρος. (το επίρρημα πάνω προσδιορίζει το ουσιατικό μέρος.)
β. μια προθετική φράση να προσδιορίζει κάποιο όρο της πρότασης, π.χ.
→ Να έρθει εδώ το κορίτσι με τα κοτσιδάκια. (η προθετική φράση με τα κοτσιδάκια προσδιορίζει το ουσιαστικό κορίτσι.)
γ. μια μετοχή ενεργητικής ή παθητικής φωνής να προσδιορίζει κάποιο όρο της πρότασης, π.χ.
→ Έζησε ευτυχισμένος. (η μετοχή ευτυχισμένος προσδιορίζει το ρήμα έζησε.)
→ Κατέβηκε τα σκαλιά τρέχοντας. (η μετοχή τρέχοντας προσδιορίζει το ρήμα κατέβηκε.)
δ. μια ονοματική φράση μπορεί να προσδιορίζει κάποιο όρο της πρότασης, π.χ.
→ Θα ιδωθούμε το καλοκαίρι. (το ουσιαστικό το καλοκαίρι προσδιορίζει το ρήμα θα ιδωθούμε.)
→ Μοίρασα τα φυλλάδια πόρτα πόρτα. (το ουσιαστικό πόρτα πόρτα προσδιορίζει το ρήμα μοίρασα.)
ε. μια επιρρηματική πρόταση η οποία προσδιορίζει το ρήμα μιας άλλης πρότασης, π.χ.
→ Όταν θα φύγεις να κλειδώσεις καλά την πόρτα. (η δευτερεύουσα επιρρηματική πρόταση όταν θα φύγεις προσδιορίζει το ρήμα κλειδώσεις της κύριας πρότασης).
Πώς βρίσκουμε τους προσδιορισμούς;
Για να βρούμε τους προσδιορισμούς σε μια πρόταση, θα πρέπει πρώτα να βρούμε τους κύριους όρους. Οι λέξεις που θα περισσέψουν είναι προσδιορισμοί.
Στη συνέχεια, για να διαπιστώσουμε το είδος του προσδιορισμού θα πρέπει να βρούμε σε ποια λέξη αναφέρεται κι αν είναι ονοματικός ή επιρρηματικός.
Αν είναι ονοματικός θα πρέπει να δούμε αν είναι ομοιόπτωτος ή ετερόπτωτος σε σχέση με τη λέξη που προσδιορίζει.
Αν είναι ομοιόπτωτος θα πρέπει να δούμε αν είναι ουσιαστικό ή επίθετο.
Αν είναι ομοιόπτωτος και ουσιαστικό θα είναι ή παράθεση ή επεξήγηση.
Αν είναι ομοιόπτωτος και επίθετο θα είναι ή επιθετικός ή κατηγορηματικός.
Αν είναι ετερόπτωτος θα πρέπει να βρούμε σε ποια πτώση βρίσκεται και το είδος του.
Αν είναι επιρρηματικός θα πρέπει να δούμε πώς εκφέρεται και τι εκφράζει.
Παραδείγματα:
1. Ο Γιώργος κοιμήθηκε καλά.
Βρίσκουμε τους κύριους όρους:
Ρήμα είναι το κοιμήθηκε.
Για να βρούμε το υποκείμενο ρωτάμε: ποιος κοιμήθηκε; Ο Γιώρος = υποκείμενο
Το ρήμα είναι αμετάβατο, άρα δεν έχει αντικείμενο.
Περίσσεψε η λέξη καλά η οποία προσδιορίζει το ρ. κοιμήθηκε, είναι επίρρημα, άρα είναι επιρρηματικός προσδιορισμός.
2. Ο ξανθός Μενέλαος με τα γαλανά μάτια έφαγε λαίμαργα μια νόστιμη τυρόπιτα.
Ρήμα είναι το έφαγε.
Για να βρούμε το υποκείμενο ρωτάμε: ποιος έφαγε; Ο Μενέλαος = υποκείμενο
Το ρήμα είναι μεταβατατικό, συνεπώς ρωτάμε: τι έφαγε ο Μενέλαος; μια τυρόπιτα = αντικείμενο.
Οι λέξεις που περίσσεψαν: ξανθός, με τα γαλανά μάτια, λαίμαργα, νόστιμη είναι προσδιορισμοί.
Η λ. ξανθός προσδιορίζει τη λ. Μενέλαος, είναι ονοματικός, ομοιόπτωτος, επίθετο, άρα θα είναι επιθετικός ή κατηγορηματικός.
Η φράση με τα μάτια είναι προθετική φράση, άρα είναι επιρρηματικός προσδιορισμός.
Η λ. γαλανά προσδιορίζει τη λ. μάτια, είναι ονοματικός, ομοιόπτωτος, επίθετο, άρα θα είναι επιθετικός ή κατηγορηματικός.
Η λ. λαίμαργα είναι επίρρημα, άρα είναι επιρρηματικός προσδιορισμός.
Η λ. νόστιμη προσδιορίζει τη λ. τυρόπιτα, είναι ονοματικός, ομοιόπτωτος, επίθετο, άρα θα είναι επιθετικός ή κατηγορηματικός.
3. Η μικρή Ελένη, η κόρη της Μαρίας, είναι πολύ ωραία.
Ρήμα είναι το είναι.
Για να βρούμε το υποκείμενο ρωτάμε: ποια είναι; η Ελένη = υποκείμενο
Το ρήμα είναι συνδετικό, συνεπώς ρωτάμε: τι λογής είναι η Ελένη; ωραία = κατηγορούμενο
Οι λέξεις που περίσσεψαν: μικρή, κόρη, της Μαρίας, πολύ είναι προσδιορισμοί.
Η λ. μικρή προσδιορίζει τη λ. Ελένη, είναι ονοματικός, ομοιόπτωτος, επίθετο, άρα θα είναι επιθετικός ή κατηγορηματικός.
Η λ. η κόρη προσδιορίζει τη λ. Ελένη, είναι ονοματικός, ομοιόπτωτος, ουσιαστικό, άρα θα είναι παράθεση ή επεξήγηση.
Η λ. της Μαρίας προσδιορίζει τη λ. κόρη, είναι ετερόπτωτος σε γενική.
Η λ. πολύ προσδιορίζει τη λ. ωραία, είναι επίρρημα, άρα είναι επιρρηματικός προσδιορισμός.
Θα σε βοηθήσει και ο παρακάτω πίνακας:
Οι προσδιορισμοί
Ονοματικοί προσδιορισμοί
