Τι είναι πρόταση;
Πρόταση είναι μια οργανωμένη ομάδα λέξεων που έχει ένα νόημα.
Τι σημαίνει οργανωμένη ομάδα λέξεων;
Είναι μια ομάδα από λέξεις που τοποθετούνται η μία δίπλα στην άλλη σύμφωνα με τους νόμους της κάθε γλώσσας.
Τους νόμους αυτούς της γλώσσας τους μαθαίνουμε μαζί με την εκμάθηση της γλώσσας από τις πρώτες μέρες της ζωής μας. Σύμφωνα με αυτούς τους νόμους λέμε την πρόταση:
→ Σήμερα εγώ δεν θέλω να διαβάσω.
Την καθεμιά λέξη τη λέμε ή τη γράφουμε σε μια συγκεκριμένη θέση κι όχι όπως να 'ναι. Κανένας από όσους ξέρουν να μιλούν ελληνικά δε θα πει:
→ Θέλω δεν διαβάσω να εγώ σήμερα.
Η θέση κάθε λέξης, λοιπόν, ή η συμφωνία της με άλλες λέξεις, γίνεται με βάση τους νόμους της γλώσσας, που επαναλαμβάνουμε είναι διαφορετικοί για κάθε γλώσσα.
Οι κύριοι όροι της πρότασης ή τι χρειάζεται για να διατυπώσουμε μια κατανοητή πρόταση;
Για να διατυπώσουμε μια κατανοητή πρόταση χρειαζόμαστε δύο βασικά στοιχεία:
α) Το υποκείμενο
β) Το κατηγόρημα
Τι είναι το υποκείμενο;
Υποκείμενο είναι αυτό για το οποίο γίνεται λόγος στην πρόταση, είναι αυτό που ενεργεί, που παθαίνει κάτι ή βρίσκεται σε μια κατάσταση.
Τι είναι το κατηγόρημα;
Κατηγόρημα είναι το ρήμα της πρότασης και εκείνες οι λέξεις που συνοδεύουν το ρήμα.
Το κατηγόρημα σε μια πρόταση μπορεί να είναι:
α) Μονολεκτικό, να αποτελείται από ένα ρήμα μόνο, π.χ. λύω, λύετε...
| α) | κατηγόρημα | |
| Υποκείμενο | ρήμα | |
| Ὁ Σωκράτης | εἶπε. |
β) Περιφραστικό, να αποτελείται από
1) ένα τύπο ενός μεταβατικού ρήματος + αντικείμενο
2) ένα τύπο ενός μεταβατικού ρήματος + αντικείμενο + αντικείμενο
2) ένα τύπο ενός συνδετικού ρήματος + το κατηγορούμενο του υποκειμένου
3) ένα τύπο ενός μεταβατικού ρήματος + αντικείμενο + κατηγορούμενο του αντικειμένου
| β1) | κατηγόρημα | ||
| Υποκείμενο | μεταβατικό ρήμα | αντικείμενο | |
| Σωκράτης | διδάσκει | τὴν ἀρετήν. | |
| β2) | κατηγόρημα | |||
| Υποκείμενο | μεταβατικό ρήμα | αντικείμενο | αντικείμενο | |
| Σωκράτης | διδάσκει | τὸν μαθητὴν | τὴν ἀρετήν. | |
| β2) | κατηγόρημα | ||
| Υποκείμενο | συνδετικό ρήμα | κατηγορούμενο του υποκειμένου | |
| Σωκράτης | ἦν | σοφός. | |
| β3) | κατηγόρημα | |||
| Υποκείμενο | μεταβατικό ρήμα | αντικείμενο | κατηγορούμενο του αντικειμένου | |
| Σωκράτης | νομίζει | τὴν ἀρετήν | διδακτήν. | |
Ποιοι είναι τελικά οι κύριοι όροι της πρότασης;
Συμπερασματικά, οι κύριοι όροι της πρότασης είναι:
Το υποκείμενο και το κατηγόρημα, όπως αναλυτικά το περιγράψαμε παραπάνω
Κι εδώ έχουμε την εξής απορία: Μια πρόταση αποτελείται μόνο από τους κύριους όρους;
Φυσικά και όχι.
Εκτός από τους κύριους όρους μπορεί να έχει και άλλες λέξεις, π.χ.
→ Ἡ πόλις ἡμῶν ἐτίμα τότε τοὺς ἀγαθούς.
Αν αναζητήσουμε τους κύριους όρους θα δούμε ότι είναι:
ἐτίμα = ρήμα || ἡ πόλις, υποκείμενο || τοὺς ἀγαθούς = αντικείμενο.
Μας μένουν άγνωστες δύο λέξεις:
Ἡ πόλις ἡμῶν ἐτίμα τότε τοὺς ἀγαθούς
Οι λέξεις αυτές (ἡμῶν, τότε) ονομάζονται προσδιορισμοί.
Συμπέρασμα
Μια πρόταση μπορεί να αποτελείται μόνο από τους κύριους όρους (υποκείμενο, ρήμα, κατηγορούμενο ή αντικείμενο) μπορεί όμως να έχει και προσδιορισμούς.
Η πρόταση που αποτελείται μόνο από τους κύριους όρους ονομάζεται απλή
Η πρόταση που περιλαμβάνει και κάποιο προσδιορισμό ονομάζεται επαυξημένη
Μπορείς να διαβάσεις
για το υποκείμενο, για το κατηγορούμενο, για το αντικείμενο εδώ κι εδώ για τους προσδιορισμούς
Εποπτικό υλικό
Βίντεο Πώς βρίσκουμε το υποκείμενο, το αντικείμενο και το κατηγορούμενο
Βίντεο Το πιο πάνω βίντεο με ασκήσεις κατανόησης © Κωνσταντίνα Σάιτ
βίντεο Διαδραστικό βίντεο © Κωνσταντίνα Σάιτ.
Συντακτικό Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας Α', Β', Γ' Γυμνασίου, Πολυξένη Μπίλλα, ΟΕΔΒ, Αθήνα, Έκδοση Α 2007
Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής, Α. Β. Μουμτζάκης, ΟΕΔΒ, Αθήνα, Έκδοση 2006
Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας (σε 66 ενότητες), Ν.Σπ. Ασωνίτη, Β.Δ. Αναγνωστόπουλου, Αθήνα χ.χ.
Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας, Λιναρδής Ιωάννης, εκδ. Χατζηθωμά, Θεσσαλονίκη, 2009
Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας, Καραδήμος Ιωάννης, εκδ. Φίλιππος, Θεσσαλονίκη, 1992
Συντακτικόν της Ελληνικής Γλώσσης, Κωνσταντίνος Σ. Κατεβαίνης, εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα, 1978