Γενικά

 

Στην προηγούμενη ενότητα ασχοληθήκαμε με το αντικείμενο στα αρχαία ελληνικά, λέγοντας τα βασικά.

Στην ενότητα αυτή θα ασχοληθούμε με τα μονόπτωτα και τα τα δίπτωτα ρήματα.

 

Τα ενεργητικά μεταβατικά ρήματα χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: τα μονόπτωτα και τα δίπτωτα.

 

Μονόπτωτα ρήματα λέγονται αυτά που δέχονται:

α) ένα αντικείμενο σε μια μόνο πτώση ή

β) πολλά αντικείμενα τα οποία είναι ίδιας ποιότητας και βρίσκονται όλα στην ίδια πτώση.

• α) Σὺ τίμα τὸν πατέρα

  > ένα αντικείμενο σε αιτιατική

   

• β) Σὺ τίμα τὸν πατέρα καὶ τὴν μητέρα.

  > δύο αντικείμενα, ίδιας ποιότητας, σε αιτιατική

Δίπτωτα ρήματα λέγονται αυτά που δέχονται δύο αντικείμενα:

α) σε διαφορετική πτώση το καθένα ή

β) στην ίδια πτώση, αλλά διαφορετικής ποιότητας (π.χ. το ένα δηλώνει πράγμα, το άλλο πρόσωπο)

• α) Ὑπισχνεῖτο πέντε μνᾶς ἑκάστῳ

  (Υποσχόταν πέντε μνες στον καθένα)

  > δύο αντικείμενα το ένα σε αιτιατική το άλλο σε δοτική

   

• β) Ἐδίδασκον τοὺς παῖδας τοὺς τρόπους τῶν Ἀθηναίων

  (= Δίδασκαν στα παιδιά τις συνήθειες των Αθηναίων)

  > δύο αντικείμενα, σε αιτιατική, αιτιατική, διαφορετικής ποιότητας (π.χ. το ένα δηλώνει πράγμα, το άλλο πρόσωπο)

 

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

 

 

 

Μονόπτωτα ρήματα με γενική

 

Αντικείμενο σε γενική παίρνουν οι εξής κατηγορίες ρημάτων:

 

α) Όσα σημαίνουν μνήμη ή λήθη: μνημονεύω (φέρνω στη μνήμη μου), μιμνήσκομαι (θυμάμαι), μέμνημαι (θυμάμαι), ἐπιλανθάνομαι (λησμονώ)

 

● Μέμνησο τῶν απόντων φίλων

(= Να θυμάσαι τους απόντες φίλους)

 

● Τοῦ φθόνου ἐπελέληστο

(= Είχε λησμονήσει τον φθόνο)

 

● Ἔτι γὰρ ἐμέμνησθε τῶν γεγενημένων συμφορῶν

(= ακόμα διατηρούσατε στη μνήμη σας τις συμφορές που είχαν συμβεί)

 

β) Όσα σημαίνουν φροντίδα, επιμέλεια και τα αντίθετά τους: φροντίζω, ἐπιμελοῦμαι (φροντίζω), προνοῶ< (φροντίζω, προνοώ), μέλει μοί τινος (φροντίζω για κάτι), κήδομα (φροντίζω), μεταμέλλει μοί τινος (μετανοώ για κάτι), μεταμέλλομαι (μετανοώ), ὀλιγωρῶ (παραμελώ), ἀμελῶ

● Ἑπεμελοῦντο τῆς πόλεως

(= Φρόντιζαν για την πόλη)

 

● Φίλιππος ὠλιγώρει τῆς αὐτοῦ ζωῆς

(= Ο Φίλιππος παραμελούσε τη ζωή του)

 

● Τῶν ἀλλοτρίων ἐπιμέλονται

(= φροντίζουν για τις υποθέσεις των άλλων)

 

γ) Όσα σημαίνουν φειδώ (περιορισμό, φιλαργυρία) και τα αντίθετά τους: φείδομαι (τσιγκουνεύομαι, λυπάμαι), ἀφειδῶ (αψηφώ, δεν λυπάμαι, είμαι σπάταλος)

 

● Ἀγησίλαος οὐκ ἐφείδετο χρημάτων

(= Ο Αγησίλαος δεν έκανε οικονομία χρημάτων)

 

δ) Όσα σημαίνουν επιθυμία: ἐπιθυμῶ, ἐρῶ / ἐρῶμαι (αγαπώ, επιθυμώ), ἐφίεμαι (επιθυμώ), ὀρέγομαι (ποθώ, επιθυμώ), γλίχομαι (επιθυμώ)

 

● Κριτίας ἐπεθύμησε τῆς σωφροσύνης

(= Ο Κριτίας επιθύμησε τη σωφροσύνη)

 

ε) Όσα σημαίνουν απόλαυση: ἀπολαύω (απολαμβάνω κάτι), ὀνίναμαι (απολαμβάνω, χαίρομαι)

 

● Ἀπολαύουσι τῶν ἀγαθῶν

(= Απολαμβάνουν τα αγαθά)

 

στ) Όσα σημαίνουν μετοχή: μετέχω (συμμετέχω σε κάτι), μεταλαμβάνω (μετέχω σε κάτι), κοινωνῶ (συμμετέχω σε κάτι), κληρονομῶ, μέτεστί μοί τινος (μετέχω σε κάτι)

 

● Μετέσχον πόνων

(= Πήραν μέρος σε κόπους)

 

ζ) Όσα σημαίνουν πλησμονή (αφθονία): βρίθω, (είμαι φορτωμένος), πίμπλαμαι (είμαι γεμάτος), εὐπορῶ (έχω κάτι σε αφθονία), γέμω (είμαι γεμάτος) πλήθω (είμαι πλήρης), μεστῶ (παραγεμίζω)

 

● Ὁ λιμὴν ἔγεμε πλοίων

(= Το λιμάνι ήταν γεμάτο πλοία)

 

η) Όσα σημαίνουν στέρηση: δέω / δέομαι (έχω ανάγκη, χρειάζομαι), δεῖ μοί τινος (μου λείπει κάτι), χρῄζω (έχω ανάγκη, χρειάζομαι), ἀπορῶ (στερούμαι), στέρομαι (στερούμαι), σπανίζω (έχω έλλειψη)

 

● Παραδείγματος τὸ παράδειγμα αὐτό δεδέηκεν

(= Το παράδειγμα έχει ανάγκη άλλου παραδείγματος)

 

θ) Όσα σημαίνουν αίσθηση: αφή, γεύση, όσφρηση, οσμή, ακοή: ἄπτομαι (πιάνω, πιάνομαι), ψαύω (αγγίζω), θιγγάνω (αγγίζω),  ἔχομαι (κρατιέμαι σταθερά), ἀντέχομαι (κρατιέμαι από κάτι), δράττομαι (πιάνω), λαμβάνομαι (πιάνομαι από κάτι), ἐπιλαμβάνομαι (κρατιέμαι), ἀντιλαμβάνομαι (κρατιέμαι), γεύομαι (δοκιμάζω, τρώω) ὀσφραίνομαι, ὄζω (μυρίζω), πνέω (αποπνέω, αναδίδω μυρωδιά), ἀκούω, ἀκροῶμαι (ακούω, προσέχω σε κάτι)

● Ἤσθοντο τῆς κραυγῆς

(= Αντιλήφτηκαν την κραυγή)

 

● Κρομμύων ὀσφραίνομαι

(= Μυρίζω κρεμμύδια)

 

● Τῶν μὲν μαρτύρων ἀκούετε

(= Ακούτε τους μάρτυρες)

 

ι) Όσα σημαίνουν απόπειρα, επιτυχία, αποτυχία: πειρῶ (επιχειρώ, δοκιμάζω), πειρῶμαι (δοκιμάζω, εξετάζω) τυγχάνω (επιτυγχάνω), ἐξικνοῦμαι (φθάνω, επιτυγχάνω), ἐφικνοῦμαι (φθάνω, επιτυγχάνω) ἀποτυγχάνω, ἁμαρτάνω (αποτυγχάνω), διαμαρτάνω, ἐξαμαρτάνω

 

● Νίκης τετυχήκαμεν

(= Έχουμε πετύχει νίκη)

 

ια) Όσα σημαίνουν έναρξη, λήξη: ἄρχω / ἄρχομαι (αρχίζω), λήγω (σταματώ), παύομαι (σταματώ)

 

● Οἱ κακοὶ ἄρχονται τῆς φυγῆς

(= Οι δειλοί αρχίζουν τη φυγή)

 

ιβ) Όσα σημαίνουν εξουσία: ἄρχω (είμαι άρχοντας, εξουσιάζω), κρατῶ (εξουσιάζω, νικώ), βασιλεύω, ἡγεμονεύω (είμαι ηγεμόνα), δεσπόζω (είμαι δεσπότης-κυρίαρχος, κυριαρχώ), στρατηγῶ (είμαι στρατηγός), τυραννῶ (είμαι τύραννος), ἡγοῦμαι (είμαι αρχηγός)

 

● Οἱ πατέρες ἡμῶν Μήδων ἐκράτησαν

(= Οι πατέρες μας νίκησαν τους Μήδους)

 

ιγ) Όσα σημαίνουν χωρισμό, απομάκρυνση, απαλλαγή, αποχή: χωρίζομαι, διέχω (απέχω), ἄπειμι (απομακρύνομαι), εἴκω (υποχωρώ), παραχωρῶ (παραμερίζω), ἀπαλλάττω (απαλλάσσω), ἐλευθερῶ (ελευθερώνω), λύω (λύνω, ελευθερώνω), ἀφίεμαι (αφήνω, απαλλάσσω), ἀπέχω / ἀπέχομαι (απέχω)

 

● Ὁδοῦ παραχωροῦσι

(= Παραμερίζουν στο δρόμο)

 

ιδ) Όσα σημαίνουν καταγωγή: εἰμί (κατάγομαι), γίγνομαι (γεννιέμαι), ἔφυν (γεννήθηκα), πέφυκα (έχω γεννηθεί)

 

● Πατρὸς ἀγαθοῦ πέφυκα

(= Έχω γεννηθεί από γενναίο πατέρα)

 

ιε) Όσα σημαίνουν σύγκριση, διαφορά, υπεροχή: ἡττῶμαι (είμαι κατώτερος), λείπομαι (υστερώ), ὑστερῶ (καθυστερώ, είμαι κατώτερος), διαφέρω (υπερέχω), προέχω (προηγούμαι), πλεονεκτῶ (υπερβάλλω), περίειμι (υπερέχω)

 

● Μειονεκτῶ τῶν ἰδιωτῶν τῇ εὐφροσύνῃ

(= Είμαι κατώτερος από τους πολίτες στην ευφροσύνη)

 

ιστ) Πολλά σύνθετα με τις προθέσεις: ἀπό, ἐκ, πρό, ὑπέρ, κατά: ἀποκλείω (παρεμποδίζω), ἀφίσταμαι (απομακρύνομαι, αποστατώ), ἐκβάλλω (μεταφέρω έξω), ἐκβαίνω (εξέρχομαι), προστατῶ (είμαι αρχηγός), προτιμῶ (φροντίζω, προσέχω), ὑπεραλγῶ (λυπάμαι), ὑπερέχω, καταγελῶ (περιγελῶ)

 

● Προκινδυνεύουσι τῶν πολιτῶν

(= Κινδυνεύουν χάρη των πολιτών)

 

Παρατηρήσεις:

1. Τα ρήματα ἀγαπῶ, ποθῶ, φιλῶ παίρνουν αντικείμενο σε αιτιατική.

2. Το ρήμα ὁρῶ (βλέπω), όταν σημαίνει ἀρκοῦμαι, παίρνει αντικείμενο σε δοτική.

3. Το ρήμα κρατῶ με αιτιατική σημαίνει νικώ, καταβάλλω.

4. Το ρήμα ἡγοῦμαι με δοτική σημαίνει οδηγώ, και με απαρέμφατο σημαίνει νομίζω

5. Τα ρήματα φεύγω, ἁλίσκομαι και κρίνομαι συντάσσονται με γενική της αιτίας, όταν έχουν δικαστική έννοια.

 

 

Μονόπτωτα ρήματα με δοτική

 

Αντικείμενο σε δοτική παίρνουν οι εξής κατηγορίες ρημάτων:

 

α) Όσα σημαίνουν πρέπει, αρμόζει, προσήκει και τα συνώνυμά τους: δεῖ, ἀρμόττει, προσήκει

 

● Ὁ κόθορνος ἁρμόττει τοῖς ποσὶν ἀμφοτέροις

(= Ο κόθορνος ταιριάζει και στα δύο πόδια)

 

β) Όσα σημαίνουν προσέγγιση, συνάντηση απλή, φιλική ή εχθρική: πλησιάζω, πελάζω (πλησιάζω), προσίημι (αφήνω να πλησιάσει), ἐντυγχάνω (συναντώ), συντυγχάνω (συναντώ)

 

● Πλησίαζε τοῖς ἀγαθοῖς

(= Να πλησιάζεις τους καλούς)

 

γ) Όσα σημαίνουν ακολουθία ή διαδοχή: ἀκολουθῶ, ἕπομαι (ακολουθώ)

 

● Ὁ νεανίας εἵπετο τῷ λοχαγῷ

(= Ο νέος ακολουθούσε τον λοχαγό)

 

δ) Όσα σημαίνουν επικοινωνία ή ένωση: ὁμιλῶ (συναναστρέφομαι), μείγνυμαι (συναντώ, συναναστρέφομαι), χρῶμαι (συναναστρέφομαι, χρησιμοποιώ), κεράννυμι (αναμειγνύω)

 

● Χρῶνται δὲ αἱ ἀρχαὶ τοῖς μένουσι τῶν ἐφήβων

(= Χρησιμοποιούν οι άρχοντες τους έφηβους που έμειναν)

 

ε) Όσα σημαίνουν φιλική ή εχθρική ενέργεια ή διάθεση: εὐνοῶ, βοηθῶ, ἀρήγω (βοηθώ), λυσιτελῶ (ωφελώ), ἐνοχλῶ, μάχομαι, στασιάζω, πολεμῶ, ἐπιτιμῶ (κατηγορώ)

 

● Ἀμύνω τῇ πόλει

(= Βοηθώ την πόλη)

 

στ) Όσα σημαίνουν άμιλλα: ἁμιλλῶμαι (συναγωνίζομαι, αγωνίζομαι εναντίον κάποιου πράγματος ή για κάποιο πράγμα)

 

● Ἡμιλλῶντο τοῖς ἵπποις

(= Συναγωνίζονταν με τα άλογα)

 

ζ) Όσα σημαίνουν έριδα ή συμφιλίωση: διαφέρομαι (φιλονικώ), ἐρίζω (φιλονικώ), σπένδομαι (συνθηκολογώ), διαλλάττομαι / καταλλάττομαι (συμφιλιώνομαι)

 

● Ἐρίζουσιν οἱ ἐχθροὶ ἀλλήλοις

(= Φιλονικούν οι εχθροί μεταξύ τους)

 

● Δημοσθένης σπένδεται Μαντινεῦσιν

(= Ο Δημοσθένης συνθηκολογεί με τους Μανινείς)

 

η) Όσα σημαίνουν ισότητα: ἰσοῦμαι (εξισώνομαι)

 

 ● Ἑξήκονται μναῖ ἰσοῦνται ταλάντῳ

(= Εξήντα μνες είναι ίσες με ένα τάλαντο)

 

θ) Όσα σημαίνουν ομοιότητα: ὁμοιάζω, ἕοικα (ομοιάζω)

 

● Φιλοσόφῳ ἕοικας, ὦ νεανίσκε

(= Νεαρέ, μοιάζεις με φιλόσοφο)

 

ι) Όσα σημαίνουν συμφωνία: συμφωνῶ, ὁμολογῶ, ὁμονοῶ, συνᾴδω (συμφωνώ), συναρμόττω (ταιριάζω)

 

● Τὰ ἔργα ὑμῶν οὐ συμφωνεῖ τοῖς λόγοις

(= Τα έργα σας δεν συμφωνούν με τα λόγια σας)

 

ιε) Πολλά σύνθετα με τις προθέσεις: ἐν, σύν, ἐπί, περί, παρά, ὑπό, πρός: ἐμμένω (μένω πιστός), σύνειμι (συναναστρέφομαι), συνοικῶ (κατοικώ μαζί), ἐπιτίθεμαι, περιπίπτω, παραγίγνομαι (σπεύδω σε βοήθεια), ὑπόκειμαι (βρίσκομαι από κάτω), προσέχω

 

● Ἐμμείνατε τοῖς ὅρκοις

(= Μείνετε πιστοί στους όρκους)

 

● Συνῇσαν Σωκράτει

(= Συναναστρέφονταν με τον Σωκράτη)

 

● Περιπέσομεν κινδύνοις

(= Κινδυνεύσαμε, πέσαμε σε κινδύνους)

 

Παρατήρηση:

Τα ρήματα ὠφελῶ, βλάπτω και τα συνώνυμα καθώς και το λοιδωρῶ συντάσσονται με αιτιατική

 

 

Μονόπτωτα ρήματα με αιτιατική - Εξωτερικό και εσωτερικό αντικείμενο

 

Το αντικείμενο των ρημάτων που συντάσσονται με αιτιατική είναι δύο ειδών: Εξωτερικό και Εσωτερικό

 

Εξωτερικό ονομάζεται το αντικείμενο που υπάρχει εξαρχής, δηλαδή πριν να ενεργήσει το υποκείμενο του ρήματος. Στο αντικείμενο αυτό φτάνει η ενέργεια του ρήματος και μεταβάλλει την προηγούμενη κατάστασή του ή φτάνει η ενέργεια του ρήματος και δεν μεταβάλλει την προηγούμενη κατάστασή του.

 

● Ὁ ἥλιος θερμαίνει τὴν γῆν.

Το αντικείμενο (τὴν γῆν) υπάρχει πριν να ενεργήσει το υποκείμενο (ὁ ἥλιος).

Η ενέργεια του ρήματος (θερμαίνει) μεταβάλλει την προηγούμενη κατάστασή του.

 

● Ἐγὼ ὁρῶ τὸν ἄνδρα.

Το αντικείμενο (τὸν ἄνδρα) υπάρχει πριν να ενεργήσει το υποκείμενο (ἐγώ).

Η ενέργεια του ρήματος (ὁρῶ) δεν μεταβάλλει την προηγούμενη κατάστασή του.

 

Εσωτερικό αντικείμενο. Είναι δύο ειδών: α) Εσωτερικό αντικείμενο του αποτελέσματος, β) Κυρίως εσωτερικό ή σύστοιχο αντικείμενο

 

α) Εσωτερικό αντικείμενο του αποτελέσματος λέγεται το αντικείμενο που δεν υπάρχει εξαρχής, αλλά γίνεται (δημιουργείται, προέρχεται) από την ενέργεια του υποκειμένου, π.χ.

 

● Ἐγὼ γράφω ἐπιστολήν.

Το αντικείμενο (ἐπιστολήν) δεν υπήρχε προτού ενεργήσει το υποκείμενο του ρήματος.

 

β) Εσωτερικό αντικείμενο ή σύστοιχο αντικείμενο λέγεται το αντικείμενο που προέρχεται ετυμολογικά από την ίδια ρίζα του ρήματος της πρότασης ή από ρίζα συγγενικού ρήματος, π.χ.

 

● Ἀγωνίζομαι τοῦτον τὸν ἀγῶνα. (Το αντικείμενο και το ρήμα προέρχονται από την ίδια ρίζα.)

 

Συνήθως το σύστοιχο αντικείμενο συνοδεύεται από έναν επιθετικό προσδιορισμό, ο οποίος προσφέρει κάποιο ουσιώδες συμπλήρωμα στην έννοια του ρήματος, γι' αυτό και συνήθως παραλείπεται το σύστοιχο αντικείμενο και μένει μόνο ο επιθετικός προσδιορισμός, π.χ.

 

● Παῖσον (κτύπησε) διπλὴν ^{(επθ.πρ.)} πληγήν. > Παῖσον διπλήν.

● Πάσχουσιν μέγα ^{(επθ.πρ.)} πάθος > Πάσχουσιν μέγα.

 

Αντικείμενο σε αιτιατική παίρνουν οι εξής κατηγορίες ρημάτων:

 

α) Όσα σημαίνουν ώφέλεια ή βλάβη: ὠφελῶ, ὀνίνημι (ωφελώ) εὐεργετῶ, εὖ ποιῶ, βλάπτω, ἀδικῶ, λοιδορῶ (βρίζω, κακολογώ), κολακεύω

 

● Κλέαρχος ὠφέλει τοὺς Ἕλληνας.

(= Ο Κλέαρχος ωφελούσε τους Έλληνες)

 

● Εὖ ποιεῖτε τοὺς φίλους

(= Να ευεργετείτε τους φίλους)

 

β) Όσα σημαίνουν αταδίωξη ή απόδραση: θηρῶ / θηρεύω (κυνηγώ), διώκω, ἐνεδρεύω (παραμονεύω), φεύγω (αποφεύγω), ἀποδιδράσκω (δραπετεύω), ζηλῶ (επαινώ)

● Κῦρος ἐθήρευεν κάπρους

(= Ο Κύρος κυνηγούσε αγριόχοιρους)

 

γ) Ρήματα διάφορων σημασιών: φθάνω (προλαμβάνω), λανθάνω (διαφεύγει κάτι την προσοχή μου), μένω (περιμένω), περιμένω, ἐπιλείπω (αφήνω κάτι), ὄμνυμι (ορκίζομαι), ἐπιορκῶ (παραβαίνω τον όρκο μου), κελεύω (διατάζω, προτρέπω)

 

● Ἐκέλευσεν ὁ κῆρυξ τοὺς ἕνδεκα

(= Ο κήρυκας προέτρεψε τους ένδεκα)

 

δ) Μερικά αμετάβατα ρήματα που χρησιμοποιούνται ως μεταβατικά: αἰδοῦμαι / αἰσχύνομαι (ντρέπομαι), φυλάττομαι (προφυλάσσομαι από κάτι), εὐλαβοῦμαι (προφυλάσσομαι), ἐκπλήττομαι (τρομοκρατούμαι), δακρύω, κλαίω, φοβοῦμαι, δέδοικα (φοβούμαι), οἰμώζω (θρηνώ), ποθῶ, πενθῶ, ἀλγῶ (πονώ)

 

● Νῦν δὲ οὔτε ἐκείνους τοὺς λόγους αἰσχύνῃ

(= Τώρα όμως ούτε εκείνους τους λόγους ντρέπεσαι)

 

ε) Επίσης τα ρήματα: οἰκῶ (κατοικώ), σπεύδω (επιταχύνω), θαρρῶ (αισθάνομαι θάρρος), σιγῶ (σιωπώ) κ.ά.

 

● οὕτως οἰκῶμεν τὴν πόλιν

(= Έτσι κατοικούμε την πόλη)

 

● Θάρρει τοῦτο

(= Έχε θάρρος σ' αυτό)

 

 

Δίπτωτα ρήματα με αιτιατική (άμεσο) και δοτική (έμμεσο)

 

Αντικείμενο σε αιτιατική (άμεσο) και δοτική (έμμεσο) παίρνουν οι εξής κατηγορίες ρημάτων:

 

α) Τα ρήματα λέγω, δίδωμι, δείκνυμι, παραινῶ, ἀποκρίνομαι, ἀντιτάσσω και τα όμοιά τους

 

● Λέγω Σωκράτῃ τὴν ἀλήθειαν.

(= Λέω στον Σωκράτη την αλήθεια.)

 

● Κῦρος δίδωσι μυρίους δαρεικοὺς τῷ Κλεάρχῳ

(= Ο Κύρος δίνει 10.000 δαρεικούς στον Κλέαρχο)

 

β) Τα ρήματα ὑπισχνοῦμαι, ἐπιστέλλω, φέρω, προσάγω, προσαρμόζω, παρέχω, πέμπω και τα όμοιά τους

 

● Ὑπισχνεῖτο πέντε μνᾶς ἑκάστῳ

(= Υποσχόταν πέντε μνες στον καθένα)

 

γ) Όσα σημαίνουν εξίσωση, μείξη, συνδιαλλαγή: ἐξισῶ, ὁμοιῶ, κεράννυμι, συναλλάσσω

 

Ἐξισοῦσι τὴν αὐτῶν τάξιν τοῖς Μαντινεῦσι

(= Εξισώνουν την τάξη τους με τους Μαντινείς)

 

δ) Πολλά σύνθετα με τις προθέσεις: ἐν, σύν: συναλλάσσω, ἐγχειρίζω

 

● Συνήλλαξαν τοὺς φεύγοντας ἐκείνοις

(= Άλλαξαν αυτούς που έφευγαν με εκείνους)

 

 

Δίπτωτα ρήματα με αιτιατική (άμεσο) και γενική (έμμεσο)

 

Αντικείμενο σε αιτιατική (άμεσο) και γενική (έμμεσο) παίρνουν οι εξής κατηγορίες ρημάτων:

 

α) Όσα σημαίνουν πληρῶ, μεστῶ, γεμίζω, κενῶ, ἐρημῶ και το ἑστιῶ

 

● Ἐγέμισε τὴν ναῦν ξύλων

(= Γέμισε το καράβι με ξύλα)

 

β) Όσα σημαίνουν ἀκούω, μανθάνω, πληροφοροῦμαι

 

● Ἤκουσα ταῦτα Σωκράτους

(= Άκουσα αυτά από τον Σωκράτη)

 

γ) Όσα σημαίνουν λαμβάνω, ἄγω, ἕλκω

 

● Ἄγει ἵππον τῶν ἡνίων

(= Οδηγεί το άλογο από τα ηνία)

 

δ) Όσα σημαίνουν ἀπαλλάσσω, ἀπολύω, παύω, ἀποστερῶ, χωρίζω, εἴργω, κωλύω, ἐλευθερῶ

 

● Ἔπαυσαν τὸν Τιμόθεον τῆς στρατηγίας

(= Έπαυσαν τον Τιμόθεο από τη στρατηγία)

 

ε) Όσα σημαίνουν ἀνταλλάσσω, ἀγοράζω, πωλῶ, πιπράσκω (πωλῶ) ἀποδίδομαι (πωλώ), ὠνοῦμαι (αγοράζω) ἀξιῶ, τιμῶ, ἐκτιμῶ. Η γενική στα ρήματα αυτά είναι γενική της αξίας

 

● Ἀντήλλαξαν τὴν ψυχὴν τοῦ χρυσίου

(= Αντάλλαξαν την ψυχή τους με το χρυσάφι)

 

στ) Όσα σημαίνουν ψυχικό πάθημα: θαυμάζω, ἄγαμαι (θαυμάζω), ζηλῶ, ἐπαινῶ, εὐδαιμονίζω, μακαρίζω, μισῶ, οἰκτίρω. Η γενική στα ρήματα αυτά είναι γενική της αιτίας

 

● Ἐθαύμαζον αὐτοὺς τῆς τόλμης

(= Τους θαύμαζαν εξαιτίας της τόλμη τους)

 

ζ) Όσα σημαίνουν δικάζω, ἀνταποδίδω: αιτιῶμαι, γράφομαι, κρίνω, τιμωροῦμαι, διώκω, δικάζω

Η γενική στα ρήματα αυτά είναι γενική της αιτίας

 

● Διώξομεν αὐτὸν τῆς αἰσχροκερδείας

(= Να τον καταδιώξουμε εξαιτίας της αισχροκέρδειας)

 

η) Πολλά σύνθετα με τις προθέσεις ἀπό, ἐκ, κατά, πρό: ἀποτρέπω, ἐκβάλλω, κατηγορῶ, προτάσσω

 

● Ἐξέβαλλον αὐτὸν τῆς ἀρχῆς

(= Τον έδιωξαν από την εξουσία)

 

● Προετάξατο τοὺς ἱππέας τῆς φάλαγγος

(= Παρέταξαν τους ιππείς μπροστά από τη φάλαγγα)

 

 

Δίπτωτα ρήματα με γενική (άμεσο) και δοτική (έμμεσο)

 

Αντικείμενο σε γενική (άμεσο) και δοτική (έμμεσο) παίρνουν οι εξής κατηγορίες ρημάτων:

 

α) Τα ρήματα: μετέχω, κοινωνώ, μεταδίδωμι, μεταλαμβάνω και τα συνώνυμά τους

 

● Μετεσχήκαμεν ἱερῶν ὑμῖν

(= Συμμετείχαμε στα ιερά μαζί σας)

 

β) Όσα σημαίνουν παραχώρηση και το ρήμα φθονῶ: παραχωρῶ, φθονῶ (αρνούμαι κάτι σε κάποιον από φθόνο)

 

● Μὴ φθονήσεις τοῦ μαθήματος αὐτῷ

(= Μην αρνηθείς από φθόνο το μάθημα σ' αυτόν)

 

γ) Τα ρήματα: τιμῶ (ορίζω ως ποινή για κάποιον), τιμῶμαι (προτείνω για κάποιον ποινή)

 

● Ὁ ἀνήρ οὖν τιμᾶται θανάτου μοι

(= Ο άνδρας λοιπόν ορίζει ως ποινή για μένα τον θάνατο)

 

 

Δίπτωτα ρήματα με δύο αιτιατικές

 

Αντικείμενο σε αιτιατική και αιτιατική παίρνουν οι εξής κατηγορίες ρημάτων: (η μία αιτιατική φανερώνει πρόσωπο και αυτή κανονικά είναι το άμεσο αντικείμενο και η άλλη πράγμα κι αυτή κανονικά είναι το έμμεσο αντικείμενο)

 

α) Όσα σημαίνουν κρύπτω, ἀποστερῶ, εἰσπράττω, αἰτῶ, ἐρωτῶ, ἀνερωτῶ

 

● Διογείτων ἔκρυπτε τὴν θυγατέραν τὸν θάνατον τοῦ ἀνδρός.

(= Ο Διογείτων έκρυβε από την κόρη του τον θάνατο του άντρα της.)

 

● Εἰσέπραξαν τοὺς συμμάχους πλῆθος χρημάτων.

(= Εισέπραξαν από τους συμμάχους πλήθος χρημάτων.)

 

β) Όσα σημαίνουν διδάσκω, ἀναμιμνῄσκω, ὑπομιμνῄσκω

 

● Ἐδίδασκον τοὺς παῖδας τοὺς τρόπους τῶν Ἀθηναίων

(= Δίδασκαν στα παιδιά τις συνήθειες των Αθηναίων)

 

γ) Όσα σημαίνουν ἐνδύω

 

● Ἐνδύσω σε τὴν ἐξωμίδα

(= Θα σε ντύσω με την εξωμίδα)

 

δ) Όσα έχουν εκτός από το εξωτερικό αντικείμενο και σύστοιχο: δρῶ, ἐργάζομαι, ποιῶ, ἀγορεύω, λέγω, εὐεργετῶ

● Ἐποίησαν τὴν πόλιν πολλὰ ἀγαθά

(= Έκαναν στην πόλη πολλά καλά)

 

Παρατήρηση:

Στις προηγούμενες κατηγορίες η μία αιτιατική φανερώνει πρόσωπο και αυτή κανονικά είναι το άμεσο αντικείμενο και η άλλη πράγμα κι αυτή κανονικά είναι το έμμεσο αντικείμενο.

 

 

Δίπτωτα ρήματα με δύο αιτιατικές, η μία κατηγορούμενο της άλλης

 

Αντικείμενο σε αιτιατική και αιτιατική από τις οποίες η μία είναι κατηγορούμενο της άλλης παίρνουν οι εξής κατηγορίες ρημάτων:

 

α) Όσα σημαίνουν λέγω, καλῶ, ὀνομάζω, προσαγορεύω

 

● Καλοῦσιν αὐτοὺς νομοθέτας

(= Ονομάζουν αυτούς νομοθέτες)

 

● Προσαγορεύω τοὺς φιλοσόφους θείους

(= Ονομάζω τους φιλοσόφους θείους)

 

β) Όσα σημαίνουν ποιῶ, καθίστημι, τίθημι, ἀποδείκνυμι, ἀποφαίνω, αἱροῦμαι, χειροτονῶ

 

● Ἐποίησε τοὺς συμμάχους προθύμους

(= Έκανε τους συμμάχους πρόθυμους)

 

● Ὁ δῆμος εἵλετο τὸν πατέρα στρατηγόν

(= Η πόλη εξέλεξε τον πατέρα ως στρατηγό)

 

γ) Όσα σημαίνουν νομίζω, ἡγοῦμαι, κρίνω

 

● Νομίζει ἡ πόλις τούτους θεούς

(= Η πόλη θεωρεί αυτούς ως θεούς)

 

δ) Όσα σημαίνουν ἔχω, δίδωμι, λαμβάνω, παραλαμβάνω, παρέχω

 

Παρέδοσαν τοὺς νεκροὺς ὑποσπόνδους

(= Παρέδοσαν τους νεκρούς μετά από ανακωχή)

 

Στα ρήματα αὔξω, αἴρω, τρέφω το δεύτερο αντικείμενο είναι προληπτικό κατηγορούμενο του πρώτου.

 

Ὁ δῆμος τρέφει καὶ αὔξει ἕνα τινὰ μέγαν

(= Ο δήμος τρέφει και αυξάνει κάποιον ώστε να γίνει μεγάλος)

 

Παρατήρηση:

Για να βρούμε ποια αιτιατική είναι κατηγορούμενο της άλλης αρκεί να μετατρέψουμε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική, οπότε το κυρίως αντικείμενο μετατρέπεται σε υποκείμενο του παθητικού ρήματος, ενώ το κατηγορούμενο του αντικειμένου μετατρέπεται σε κατηγορούμενο του υποκειμένου, π.χ.

 

Ενεργητική σύνταξη: ἐκάλεσαν αὐτοὺς νομοθέτας

Μετατροπή σε παθητική σύνταξη: αὐτοί ἐκλήθησαν νομοθέται > αὐτοί = υποκείμενο, νομοθέται = κατηγορούμενο

Συμπέρασμα: αὐτούς > αντικείμενο, νομοθέτας > κατηγορούμενο του αντικειμένου

 

 

Συγκεντρωτικός πίνακας σύνταξης των δίπτωτων ρημάτων

 

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

 

Συγκεντρωτικός πίνακας άμεσου και έμμεσου αντικείμενου

 

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

 

Ασκήσεις

 

Μονόπτωτα ρήματα

 

Να βρεις το ρήμα, το υποκείμενο και το αντικείμενο

Να βρείτε το ρήμα, το υποκείμενο και το αντικείμενο (σχ. βιβλ., Α' 11, 3η)

Να βρείτε τα υποκείμενα και τα αντικείμενα των ρημάτων των παρακάτω φράσεων (σχ. βιβλ., Β' 1, 5η)

Να βρείτε τα αντικείμενα στις παρακάτω προτάσεις (σχ. βιβλ., Α' 11, 5η)

Να συμπληρώσετε τις καταλήξεις που λείπουν και να βρείτε τα αντικείμενα (σχ. βιβλ., Α' 11, 6η)

Να βρείτε το ρήμα, το υποκείμενο και το αντικείμενο στις παρακάτω προτάσεις και στη συνέχεια να μεταφέρετε τα αντικείμενα στην ίδια πτώση του άλλου αριθμού (σχ. βιβλ., Α' 11, 8η)

 

Δίπτωτα ρήματα

 

Να βρεις το υποκείμενο, τα αντικείμενα, την πτώση τους και ποιο είναι άμεσο και έμμεσο (1η δεκάδα)

Να βρεις το υποκείμενο, τα αντικείμενα, την πτώση τους και ποιο είναι άμεσο και έμμεσο (2η δεκάδα)

Να βρεις το υποκείμενο, τα αντικείμενα, την πτώση τους και ποιο είναι άμεσο και έμμεσο (3η δεκάδα)

Να βρεις το υποκείμενο, τα αντικείμενα, την πτώση τους και ποιο είναι άμεσο και έμμεσο (4η δεκάδα)

Να βρεις το υποκείμενο, τα αντικείμενα, την πτώση τους και ποιο είναι άμεσο και έμμεσο (5η δεκάδα)

Να βρεις το υποκείμενο, τα αντικείμενα, την πτώση τους και ποιο είναι άμεσο και έμμεσο

Στις παρακάτω φράσεις να βρείτε τα αντικείμενα των προτάσεων και να χαρακτηρίσετε τα ρ. ως μονόπτωτα ή δίπτωτα (σχ. βιβλ., Β' 08, 7η)

Να βρεις τα αντικείμενα και να προσδιορίσεις ποιο είναι άμεσο και ποιο έμμεσο  (σχ. βιβλ., Β' 08, 8η)

Να μεταφέρετε τις λέξεις που δίνονται στην παρένθεση στην πτώση που ζητείται και να δηλώσετε αν αυτές είναι τα άμεσα ή τα έμμεσα αντικείμενα των ρημάτων από τα οποία εξαρτώνται (σχ. βιβλ., Β' 08, 9η)

Να συμπληρώσετε τις παρακάτω προτάσεις με τα αντικείμενα που λείπουν στην πτώση που ζητείται (σχ. βιβλ., Β' 08, 10η)

Στις παρακάτω φράσεις να εντοπίσετε τα αντικείμενα και να τα διακρίνετε σε άμεσο και έμμεσο (σχ. βιβλ., Β' 10, 12η)

 

 

 

Εποπτικό υλικό

 

Βίντεο για τα μεταβατικά και αμετάβατα ρήματα, © Κωνσταντίνα Σάιτ

Βίντεο Πώς βρίσκω το αντικείμενο;

Βίντεο Το πιο πάνω βίντεο με ερωτήσεις κατανόησης, © Κωνσταντίνα Σάιτ

Κουίζ για το μεταβατικό ρήμα και το αντικείμενο του στα αρχαία ελληνικά, © Κωνσταντίνα Σάιτ

 

Βιβλιογραφία

 

Συντακτικό Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας Α', Β', Γ' Γυμνασίου, Πολυξένη Μπίλλα, ΟΕΔΒ, Αθήνα, Έκδοση Α 2007

Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής, Α. Β. Μουμτζάκης, ΟΕΔΒ, Αθήνα, Έκδοση 2006

Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας (σε 66 ενότητες), Ν.Σπ. Ασωνίτη, Β.Δ. Αναγνωστόπουλου, Αθήνα χ.χ.

Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας, Λιναρδής Ιωάννης, εκδ. Χατζηθωμά, Θεσσαλονίκη, 2009

Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας, Καραδήμος Ιωάννης, εκδ. Φίλιππος, Θεσσαλονίκη, 1992

Συντακτικόν της Ελληνικής Γλώσσης, Κωνσταντίνος Σ. Κατεβαίνης, εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα, 1978

Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα