Στην ενότητα αυτή θα ασχοληθούμε με το κατηγορούμενο στα αρχαία ελληνικά.
Παράλληλα θα δίνονται παραδείγματα και στα Νέα Ελληνικά (ΝΕ)
Τι είναι το κατηγορούμενο;
Λέει ο κανόνας πως κατηγορούμενο είναι το όνομα το οποίο δίνει στο υποκείμενο ή στο αντικείμενο μια ιδιότητα μέσω του συνδετικού ρήματος, π.χ.
Σωκράτης ἐστί σοφός
> Σωκράτης = υποκείμενο
> ἐστί = συνδετικό ρήμα
> σοφός = κατηγορούμενο
Ας το δούμε λίγο διαφορετικά.
Όταν λέμε ότι «Σωκράτης ἐστί σοφός» με τη λέξη σοφός, δίνουμε στο υποκείμενο (Σωκράτης) κάποια ιδιότητα (σοφία). Η λέξη που συνδέει το «Σωκράτης» (υποκείμενο) με το «σοφός» (κατηγορούμενο) είναι το ρήμα ἐστί, γι' αυτό άλλωστε λέγεται και συνδετικό ρήμα.
Ακριβώς τα ίδια ισχύουν και για τα νέα ελληνικά.
Για να έχουμε κατηγορούμενο, πρέπει να έχουμε οπωσδήποτε συνδετικό ρήμα;
ΝΑΙ. Το συνδετικό ρήμα είναι απαραίτητο για να έχουμε κατηγορούμενο.
Στην ουσία το συνδετικό ρήμα είναι αυτό που συνδέει το υποκείμενο ή το αντικείμενο με ένα επίθετο (ή ένα άλλο μέρος του λόγου που χρησιμοποιείται ως επίθετο) και τους δίνει μια ιδιότητα.
Σωκράτης ← ἐστί → σοφός
Τι γίνεται αν δεν έχουμε συνδετικό ρήμα;
Θα μπορούσαμε να δούμε την πρόταση του προηγούμενου παραδείγματος έτσι:
Ὁ σοφός Σωκράτης διδάσκει τὴν ἀρετήν.
Η λέξη σοφός είναι κατηγορούμενο; Προσπάθησε να βρεις μόνος σου την απάντηση. Για να την επαληθεύσεις πάτα εδώ.
Πώς βρίσκουμε το κατηγορούμενο; Δες το βίντεο
Για να βρούμε το κατηγορούμενο πρέπει πρώτα:
α) να έχουμε εντοπίσει το ρήμα
β) το ρήμα να είναι συνδετικό
γ) να έχουμε βρει το υποκείμενο (για το υποκείμενο μπορείς να διαβάσεις εδώ)
δ) να κάνουμε την ερώτηση: τι ή τι λογής + ρήμα + υποκείμενο, π.χ.
Ὁ Σωκράτης ἐστί σοφός
α) εντοπίζουμε το ρήμα: το ρήμα είναι το ἐστί
β) είναι το ρήμα συνδετικό; ναι
γ) βρίσκουμε το υποκείμενο: ποιος ἐστί; > Ὁ Σωκράτης
δ) ρωτάμε: τι λογής ἐστί (είναι) ο Σωκράτης; > σοφός > κατηγορούμενο
ΠΡΟΣΟΧΗ. Είναι απαραίτητο να ακολουθούμε με θρησκευτική ευλάβεια την παραπάνω μέθοδο, αν θέλουμε να έχουμε σίγουρα αποτελέσματα. Τα πάντα είναι θέμα μεθόδου.
Βεβαίως, δε βλάπτει και λίγο διάβασμα!!!!
Ποια ρήματα χρησιμοποιούνται ως συνδετικά;
Μήπως ήρθε η ώρα για
(παπαγαλία)
Ναι, ναι... πρέπει να τα μάθεις... όλα...
Ως συνδετικά χρησιμοποιούνται:
α) το ρήμα εἰμί και τα συνώνυμά του: γίγνομαι, καθίσταμαι (= γίνομαι), ὑπάρχω, τυγχάνω (= τυχαίνει να είμαι), διατελώ (= είμαι συνεχώς), ἔφυν (= γεννήθηκα), πέφυκα (= είμαι από τη φύση μου), ἀποβαίνω (= φαίνομαι), ἐκβαίνω (= γίνομαι)
β) τα προχειριστικά ρήματα (αυτά που σημαίνουν εκλογή): αἱροῦμαι (= εκλέγω, εκλέγομαι), χειροτονῶ (= εκλέγω με ανάταση του χεριού), χειροτονοῦμαι, λαγχάνω (= τυχαίνω), ἀποδείκνυμι (=διορίζω, καθιστώ), ἀποδεικνύομαι
γ) τα δοξαστικά ρήματα: νομίζω, ἡγοῦμαι (=νομίζω), κρίνω, ὑπολαμβάνω, φαίνομαι, δοκῶ
δ) τα κλητικά ρήματα: καλῶ, καλοῦμαι, λέγω, λέγομαι, ὀνομάζω, ὀνομάζομαι, προσαγορεύω(= ονομάζω), προσαγορεύομαι
| Παραδείγματα | Μετάφραση | Συνδετικό |
| Οὐδεὶς ἐγένετο σοφός Οὗτος κατέστη εὐεργέτης Τὸ χωρίον ὑπῆρχεν ὀχυρόν Σὺ τυγχάνεις ἐπιστήμων τούτων Ἀχίτων διατελεῖς Ἡμεῖς ἔφυμεν γυναῖκες Οὗτοι πεφύκασιν ἀγαθοί Οὐκ ἀπέβητε δίκαιοι Σὺ ἐκβήσει σοφός Ἀλκιβιάδης ᾐρέθη στρατηγός. Μιλτιάδης ἐχειροτονήθη στρατηγός. Ταῦτα νομίζεται ἆθλα Φίλιππος φαίνεται ἀξιόπιστος Ἡ ἐπιβουλὴ ἐδόκει δήλη Ὁ δὲ τόπος Ἀρμενία ἐκαλεῖτο Ὁ ἀνὴρ ὠνομάζετο σοφιστής |
Κανείς δεν έγινε σοφός Αυτός έγινε ευεργέτης Η τοποθεσία ήταν οχυρή Εσύ τυχαίνει να είσαι γνώστης αυτών Συνεχώς είσαι χωρίς χιτώνα Εμείς γεννηθήκαμε γυναίκες Αυτοί είναι από τη φύση τους καλοί Δε φανήκατε δίκαιοι Συ θα γίνεις σοφός Ο Αλκιβιάδης εκλέχτηκε στρατηγός Ο Μιλτιάδης εκλέχτηκε στρατηγός Αυτά θεωρούνται βραβεία Ο Φίλιππος φαίνεται αξιόπιστος Η επιβουλή ήταν ολοφάνερη Η περιοχή ονομαζόταν Αρμενία Ο άντρας ονομαζόταν σοφιστής |
γίγνομαι καθίσταμαι ὑπάρχω τυγχάνω διατελῶ ἔφυν πέφυκα ἀποβαίνω ἐκβαίνω αἰροῦμαι χειροτονοῦμαι νομίζομαι φαίνομαι δοκῶ καλοῦμαι ὀνομάζομαι |
Ήρθε η ώρα για εξάσκηση.
Να βρεις το υποκείμενο και κατηγορούμενο του υποκειμένου των προτάσεων 
Να εντοπίσεις το κατηγορούμενο του υποκειμένου στις παρακάτω προτάσεις
Να εντοπίσετε το ρήμα, το υποκείμενο και το κατηγορούμενο του υποκειμένου (σχ. βιβλ. Α' 11, 1η)
Τι χρησιμοποιείται ως κατηγορούμενο;
Ως κατηγορούμενο χρησιμοποιείται όνομα - επίθετο ή ουσιαστικό - αλλά και κάθε λέξη ή και ολόκληρη πρόταση, όταν χρησιμοποιούνται ως ονόματα:
| Παραδείγματα | Μετάφραση | Μέρος του λόγου |
| Ὁ Ἀριστείδης ἐστί δίκαιος Ἡ πόλις φρούριον κατέστη Τὸ λακωνίζειν ἐστί φιλοσοφεῖν Εἰμὶ τυράννῳ ἐοικώς Φίλιππος ἐγένετο τηλικοῦτος Οἱ ἐθελονταὶ ἦσαν δισχίλιοι Ἡ ἀγορὰ ἦν πλησίον Φίλιππός ἐστιν ὅ,τι ἄν εἴποι τις |
Ο Αριστείδης είναι δίκαιος Η πόλη έγινε φρούριο Ο λακωνισμός είναι φιλοσοφία. Έίμαι όμοιος με τύραννο Ο Φίλιππος έγινε τόσο μεγάλος Οι εθελοντές ήσαν δύο χιλιάδες Η αγορά ήταν κοντά Ο Φίλιππος είναι ό,τι κι αν πει κανείς |
επίθετο ουσιαστικό απαρέμφατο μετοχή αντωνυμία αριθμητικό επίρρημα ολόκληρη πρόταση |
Κατηγορούμενο του υποκειμένου ή του αντικειμένου
Το κατηγορούμενο μπορεί να αναφέρεται είτε στο υποκείμενο της πρότασης είτε στο αντικείμενο.
Το ίδιο συμβαίνει και στα νέα ελληνικά.
Ως τώρα τα κατηγορούμενα που είδαμε αναφέρονταν στο υποκείμενο του ρήματος, π.χ.
→ Ὁ ἀνὴρ ὠνομάζετο σοφιστής
ρήμα: ὠνομάζετο
ποιος ὠνομάζετο; > ὁ ἀνήρ > υποκείμενο
τι ὠνομάζετο ὁ ἀνήρ; > σοφιστής > κατηγορούμενο του υποκειμένου
Υπάρχουν όμως και κατηγορούμενα που αναφέρονται στο αντικείμενο του ρήματος.
Με άλλα λόγια το συνδετικό ρήμα συνδέει το αντικείμενο της πρότασης με ένα όνομα, δίνοντας στο αντικείμενο μια ιδιότητα, π.χ.
→ Οἱ Ἕλληνες ὠνόμαζον τὰς Ἀθήνας ἄστυ. (= Οι Έλληνες ονόμαζαν την Αθήνα πόλη)
ρήμα: ὠνόμαζον
ποιοι ὠνόμαζον; > οἱ Ἕλληνες > υποκείμενο
ποιον ὠνόμαζον; > τὰς Ἀθήνας > αντικείμενο
τι ὠνόμαζον τὰς Ἀθήνας; > ἄστυ κατηγορούμενο του αντικειμένου
Το ίδιο λέμε και στα ΝΕ:
→ Ο Γιώργος εκλέχτηκε πρόεδρος.
ρήμα: εκλέχτηκε
ποιος εκλέχτηκε; > ο Γιώργος
τι εκλέχτηκε ο Γιώργος; > πρόεδρος, κατηγορούμενο του υποκειμένου
→ Οι μαθητές εξέλεξαν τον Γιώργο πρόεδρο.
ρήμα: εξέλεξαν (ψήφισαν)
ποιοι εξέλεξαν; > οι μαθητές > υποκείμενο
ποιον εξέλεξαν οι μαθητές; > το Γιώργο > αντικείμενο
τι εξέλεξαν οι μαθητές το Γιώργο; > πρόεδρο > κατηγορούμενο του αντικειμένου
Σε ποια πτώση μπαίνει το κατηγορούμενο;
Όταν το κατηγορούμενο αναφέρεται στο υποκείμενο, τότε μπαίνει σε πτώση ονομαστική, όπως και το υποκείμενο.
→ Οἱ ποταμοί εἰσι μεγάλοι
Και το υποκείμενο και το κατηγορούμενο του υποκειμένου βρίσκονται σε πτώση ονομαστική.
Όταν το κατηγορούμενο αναφέρεται στο αντικείμενο, τότε μπαίνει σε πτώση αιτιατική, όπως και το αντικείμενο.
→ Οὗτοι καλοῦσιν αὐτοὺς νομοθέτας.
Και το αντικείμενο (αὐτούς) και το κατηγορούμενο του αντικειμένου (νομοθέτας) βρίσκονται σε πτώση αιτιατική.
Ασκήσεις
Βρίσκω τους κύριους όρους, η θεωρία σε βίντεο με ασκήσεις κατανόησης, © Κωνσταντίνα Σάιτ
Να συμπληρώσετε το κατηγορούμενο στις παρακάτω προτάσεις (σχολικού βιβλίου, Α' 11, 2η)
Να συμπληρώσετε τις καταλήξεις που λείπουν στις παρακάτω προτάσεις και να βρείτε τα κατηγορούμενα (σχολικού βιβλίου, Α' 11, 4η)