Στην ενότητα αυτή θα ασχοληθούμε με το υποκείμενο του ρήματος στα αρχαία ελληνικά.
Παράλληλα θα δίνονται παραδείγματα και στα Νέα Ελληνικά (ΝΕ)
Για το υποκείμενο του απαρεμφάτου δες εδώ και για το υποκείμενο της μετοχής εδώ.
Τι είναι το υποκείμενο;
Υποκείμενο είναι η λέξη (ή η φράση) για την οποία γίνεται λόγος στην πρόταση. Με άλλα λόγια υποκείμενο είναι η λέξη που δείχνει σε μια πρόταση ποιος ενεργεί ή ποιος δέχεται μια ενέργεια ή ποιος βρίσκεται σε μια κατάσταση.
Σε ποια πτώση μπαίνει το υποκείμενο του ρήματος;
Το υποκείμενο του ρήματος στα αρχαία ελληνικά, όπως και στα νέα, μπαίνει πάντοτε σε πτώση ονομαστική, π.χ.
Στα ν.ε. Ο Φίλιππος γράφει.
Είναι ευκολονόητο ότι δε λέμε ποτέ «του Φίλιππου γράφει» (γεν.) «τον Φίλιππο γράφει» (αιτ.)
Στα α.ε. Οἱ παῖδες γράφουσιν (μτφρ. Τα παιδιά γράφουν)
ΠΡΟΣΟΧΗ: Πάντα να θυμάσαι ότι το υποκείμενο του ρήματος βρίσκεται σε πτώση ονομαστική.
Πώς βρίσκουμε το υποκείμενο σε μια πρόταση; Δες το βίντεο
Καταρχάς σε μια πρόταση ή σε μια περίοδο θα πρέπει να βρούμε το ρήμα.
Στη συνέχεια θα πρέπει να προσέξουμε το πρόσωπο του ρήματος.
→ Αν το ρήμα είναι στο α' ή β' πρόσωπο του ενικού ή του πληθυντικού αριθμού, τότε το υποκείμενο είναι εύκολο να το βρούμε, γιατί θα είναι μία από τις προσωπικές αντωνυμίες: ἐγώ, ἐσύ, ἡμεῖς, ὑμεῖς, π.χ.
ἐγώ γράφω
σὺ γράφεις
ἡμεῖς γράφομεν
ὑμεῖς γράφετε
Ας το δούμε και σε παραδείγματα: (Αν θέλεις μπορείς να δεις ένα βίντεο εδώ)
α) Σὺ καρποὺς θύεις ἐν τῷ βωμῷ. (μτφρ. Εσύ προσφέρεις καρπούς στον βωμό.)
Το ρήμα είναι το θύεις και βρίσκεται στο β' ενικό πρόσωπο, άρα το υποκείμενο είναι το σύ.
β) Ἡμεῖς ἐσμὲν πολῖται τῆς Ἀθήνας. (μτφρ. Εμείς είμαστε πολίτες της Αθήνας.)
Το ρήμα είναι το ἐσμέν (=είμαστε) και βρίσκεται στο α' πληθυντικό πρόσωπο, άρα το υποκείμενο είναι το ἡμεῖς.
γ) Ὑμεῖς ταῦτα μὲν οὖν παραλείψετε. (μτφρ. Εσείς αυτά λοιπόν θα τα αφήσετε.)
Το ρήμα είναι το παραλείψετε και βρίσκεται στο β' πληθυντικό πρόσωπο, άρα το υποκείμενο είναι το ὑμεῖς.
→ Αν όμως το ρήμα βρίσκεται στο γ' ενικό ή στο γ' πληθυντικό πρόσωπο, τότε ρωτάμε ποιος, ποια, ποιο + ρήμα ή ποιοι, ποιες, ποια + ρήμα, π.χ.
α) Ὁ Ἀγησίλαος ἐδίωκε εκείνους. (μτφρ. Ο Αγησίλαος κατεδίωκε εκείνους.)
Το ρήμα είναι το ἐδίωκε και βρίσκεται στο γ' ενικό πρόσωπο.
Ρωτάμε: ποιος ἐδίωκε; = Ὁ Ἀγησίλαος > υποκείμενο.
β) Οἱ ἵπποι φέρουσιν τοὺς καρποὺς ἐκ τοῦ ἀγροῦ (μτφρ. Τα άλογα φέρνουν τους καρπούς από τον αγρό.)
Το ρήμα είναι το φέρουσιν και βρίσκεται στο γ' πληθυντικό πρόσωπο.
Ρωτάμε: ποιοι φέρουσιν; = Οἱ ἵπποι > υποκείμενο.
Ήρθε η ώρα για μια άσκηση 
(Εύκολη είναι, μην αγχώνεσαι!)
Όλα τα ρήματα έχουν υποκείμενο;
Η απάντηση είναι ΝΑΙ. Όλα τα ρήματα έχουν υποκείμενο. Από τη στιγμή που λέμε ή που γράφουμε ένα ρήμα, τότε λέμε ταυτόχρονα και ένα υποκείμενο.
Το υποκείμενο του ρήματος μπορεί να παραλείπεται;
Το υποκείμενο του ρήματος μπορεί να παραλείπεται σε μερικές περιπτώσεις:
α) Όταν το ρήμα της πρότασης βρίσκεται στο α' ή β' πρόσωπο, τότε το υποκείμενο μπορεί να παραλείπεται, αφού το καταλαβαίνουμε εύκολα από την κατάληξη του ρήματος, π.χ.
Θαυμάζομεν τὸν γεωργόν.
Το ρήμα είναι το θαυμάζομεν. Βρίσκεται στο α' πληθυντικό. Το υποκείμενο είναι το ἡμεῖς το οποίο όμως παραλείπεται, γιατί εννοείται.
Πιστεύω εἰς ἕνα Θεόν.
Το ρήμα είναι το πιστεύω. Βρίσκεται στο α' ενικό. Το υποκείμενο είναι το ἐγώ το οποίο όμως παραλείπεται, γιατί εννοείται.
Το ίδιο συμβαίνει και στα ΝΕ. π.χ. Θέλω μια σοκολάτα. Το υποκείμενο εγώ παραλείπεται.
β) Όταν το ρήμα της πρότασης είναι γ' προσώπου και το υποκείμενο είναι ομόρριζο με το ρήμα (σύστοιχο υποκείμενο). π.χ.
Ἐσάλπιγξε.
Το υποκείμενο ὁ σαλπιγκτής παραλείπεται γιατί εννοείται.
Ἐκήρυξε.
Το υποκείμενο ὁ κῆρυξ παραλείπεται γιατί εννοείται.
Το ίδιο συμβαίνει και στα ΝΕ. π.χ. Δε χορεύεται πια. Εννοείται ο χορός.
γ) Όταν υπάρχουν στην πρόταση τα ρήματα λέγουσιν, ή φασίν, τότε ως υποκείμενο εννοείται η λέξη ἄνθρωποι.
τούτων δὲ ῥηθέντων ἐξ αἰθρίας ἀστραπάς τε καὶ βροντὰς λέγουσιν αἰσίους αὐτῷ φανῆναι· (μτφρ. Λένε πως όταν τα 'πε αυτά, μέσ' από καθαρό ουρανό φάνηκαν ―καλότυχο για κείνον σημάδι― αστραπές και βροντές)
Το ρήμα είναι το λέγουσιν. Ως υποκείμενο εννοείται η λέξη ἄνθρωποι.
φασίν τὰς πόλεις ὁμονοεῖν... (μτφρ. λένε ότι οι πόλεις είναι μονιασμένες...)
Το ρήμα είναι το φασίν. Ως υποκείμενο εννοείται η λέξη ἄνθρωποι.
καίτοι ἦσαν ἄνδρες ἀγαθοί, ὥσπερ φασίν... (μτφρ. αν και ήταν άνδρες γενναίοι, όπως λένε)
Το ρήμα είναι το φασίν. Ως υποκείμενο εννοείται η λέξη ἄνθρωποι.
δ) Όταν εννοείται εύκολα από τα συμφραζόμενα, δηλαδή όταν έχουμε ένα κομμάτι του λόγου ή μια περίοδο με πολλές προτάσεις, και σε μια πρόταση είναι γνωστό το υποκείμενο, τότε στην επόμενη το υποκείμενο δεν αναφέρεται γιατί εννοείται.
Ας το δούμε πρώτα στα ΝΕ: Ο Γιώργος σηκώθηκε, πλύθηκε και έφαγε. Έχουμε μια περίοδο με τρεις προτάσεις. Στην πρώτη πρόταση το υποκείμενο του ρήματος σηκώθηκε είναι ο Γιώργος. Στη δεύτερη και στην τρίτη πρόταση το υποκείμενο είναι πάλι ο Γιώργος, όμως παραλείπεται, γιατί εννοείται. (Άλλωστε αν το λέγαμε συνέχεια τότε ο λόγος θα ήταν έτσι: Ο Γιώργος σηκώθηκε, ο Γιώργος πλύθηκε και ο Γιώργος έφαγε.)
Ἀρχίδαμος ἐστρατεύετο. Καρύας μὲν ἐξαιρεῖ κατὰ κράτος, καὶ ὅσους ζῶντας ἔλαβεν, ἀπέσφαξεν· (μτφρ. ο Αρχίδαμος κίνησε για εκστρατεία. Στην αρχή κατέλαβε μ' έφοδο τις Καρύες κι έσφαξε όσους έπιασε ζωντανούς·)
Υποκείμενο του ρ. ἐστρατεύετο είναι ο Ἀρχίδαμος.
Υποκείμενο των ρ. ἐξαιρεῖ, ἔλαβεν, ἀπέσφαξεν είναι ο Αρχίδαμος. Παραλείπεται, γιατί εννοείται εύκολα.
ε) Όταν το ρήμα δηλώνει φυσικό φαινόμενο, ως υποκείμενο εννοούνται οι λέξεις θεός ή Ζεύς.
Ἐν τοῖς ὄρεσι ὕει (μτφρ. Στα βουνά βρέχει)
Ποιες λέξεις χρησιμοποιούνται ως υποκείμενο;
α) Ουσιαστικό, π.χ.
ΑΕ Ὁ Φίλιππος γράφει
ΝΕ Ὁ Φίλιππος γράφει
β) επίθετο, π.χ.
ΑΕ Οἱ τελευταῖοι κατέβαινον
ΝΕ Οι τελευταίοι κατέβαιναν
γ) αντωνυμία, π.χ.
ΑΕ ἐγώ εἰμί καλός
ΝΕ εγώ είμαι καλός
δ) αριθμητικό, με ή χωρίς το άρθρο, π.χ.
ΑΕ οἱ τριάκοντα πονηροί ἦσαν
ΝΕ οι τριάντα ήταν πονηροί
ε) μετοχή πάντοτε με άρθρο, π.χ.
ΑΕ οἱ ἐργαζόμενοι ἀφίκοντο (=ήρθαν)
ΝΕ οι εργαζόμενοι ήρθαν
στ) απαρέμφατο
ΑΕ Τὸ λακωνίζειν ἐστί φιλοσοφεῖν (μτφρ. το να μιλάς με λίγα λόγια είναι φιλοσοφία)
ΝΕ
στ) εμπρόθετος προσδιορισμός (με ή χωρίς άρθρο), π.χ.
ΑΕ οἱ ἐκ τῆς ἀγορᾶς ἔφυγον
ΝΕ οι από πάνω μετακόμισαν
ζ) επίρρημα με ή χωρίς άρθρο, π.χ.
ΑΕ οἱ πάλαι ἦσαν ἀνδρεῖοι
ΝΕ Το αύριο είναι αβέβαιο
η) λέξη ή φράση με άρθρο (ουσιαστικοποιημένη), π.χ.
ΑΕ Ὁ μὲν οὐχ ὑπεύθυνος ἦν
ΝΕ Το γράφω είναι ρήμα
θ) ολόκληρη πρόταση, π.χ.
ΑΕ Ὅσοι ἐδυνήθησαν ἐστρατοπευδεύοντο (μτφρ. όσοι μπόρεσαν στρατοπεύδευαν)
ΝΕ Όποιος θέλει μπορεί.