• Για τον Λουκιανό Κατέβασε σύντομο βιογραφικό για μαθητική χρήση:

• Λεξικά νέας ελληνικής: για απλή αναζήτηση / για σύνθετη αναζήτηση

• Bασικό λεξικό της αρχαίας

• Λεξικό της αρχαίας Liddell & Scott

• Λεξικό αρχαίας, σχολικό εγχειρίδιο

• Κατάλογος ανωμάλων ρημάτων

Συμπληρωματικό υλικό για τον συγγραφέα και το έργο του

Τις περισσότερες πληροφορίες για τον βίο του Λουκιανού τις αντλούμε μέσα από το ίδιο το έργο του. Γεννήθηκε γύρω στο 120 μ.Χ. στα Σαμόσατα της Κομμαγηνής. Ο ίδιος αναφέρει ότι ήταν Σύρος. Το σχετικό λήμμα στο λεξικό Σούδα παρέχει την πληροφορία ότι ο Λουκιανός εργάστηκε ως δικηγόρος στην Αντιόχεια της Συρίας και αργότερα στράφηκε «ἐπὶ τὸ λογογραφεῖν». Ταξίδεψε σε πνευματικά κέντρα και παρακολούθησε μαθήματα ρητορικής. Καθώς ωρίμαζε, αναζητούσε νέους τρόπους έκφρασης και αυτές οι αναζητήσεις αποτυπώθηκαν στο έργο του. Χαρακτηριστικό δείγμα αυτών των αναζητήσεων αποτελούν οι διάλογοί του, στους οποίους συνδύασε στοιχεία των πλατωνικών διαλόγων με τις μενίππειες σάτιρες, τους μίμους και τη Νέα Κωμωδία. Ο Λουκιανός έζησε μακρό βίο, όπως διαφαίνεται μέσα από δικά του σχόλια σε έργα του. Δεν ξέρουμε πότε πέθανε, αλλά από το έργο του Αλέξανδρος συμπεραίνεται ότι ζούσε μετά τον θάνατο του Μάρκου Αυρηλίου (180 μ.Χ.).

Το έργο του είναι ευρύ, ποικίλο και δύσκολο να ενταχθεί σε λογοτεχνικά είδη. Του αποδίδονται περίπου ογδόντα έργα, εκ των οποίων τα περισσότερα θεωρούνται γνήσια. Υπήρξε σοφιστής, ρήτορας και σατιρικός που αρεσκόταν στις φανταστικές αφηγήσεις και στη διακωμώδηση της εποχής του. Υπάρχουν ποικίλες τάσεις στην κριτική που ασκήθηκε σχετικά με την αξία του έργου του Λουκιανού. Ορισμένοι μελετητές είδαν τον Λουκιανό ως απλό μιμητή του Μενίππου, ωστόσο η νεότερη έρευνα δίνει έμφαση στη σχέση του Λουκιανού με την εποχή του και στον τρόπο με τον οποίο την απεικόνισε, συχνά σατιρίζοντας και διακωμωδώντας την.

Λεξιλογικός Πίνακας

καλός, -ή, -όν [= 1. ωραίος, 2. τίμιος, δίκαιος, ηθικός]
[στο κείμενο συναντήσατε τον τύπο: καλός]

Για να βρεις τη σημασία των λέξεων του Λεξιλογικού Πίνακα πήγαινε στο λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής (Τριανταφυλλίδη) στην Πύλη για την ελληνική γλώσσα ή χρησιμοποίησε τους παρακάτω δεσμούς:

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

		Αρχαία Ελληνική / Νέα Ελληνική	Νέα Ελληνική
		τὸ κάλλος ἡ καλλονή τὸ καλλιστεῖον (-εία)	καλοσύνη καλοσυνάτος καλλυντικό
		καλοήθης [= (α.ε.) αγαθός, ενάρετος, (ν.ε.) για νόσο που έχει καλή εξέλιξη, ιάσιμη] ἡ καλοκαγαθία ἡ καλοκαιρία καλλιεπής ἡ καλλιέπεια καλλωπίζω καλλίφωνος ἡ καλλιφωνία καλλιγραφῶ Καλλιρρόη ἡ καλλιγραφία ἡ καλλιτεχνία καλλιεργῶ	καλοδέχομαι καλοθρεμμένος καλολογικός καλομαθαίνω καλοπιάνω καλόπιστος καλοπροαίρετος καλότυχος καλοτάξιδος καλορίζικος καλοπέραση καλλιμάρμαρος

Χρησιμοποίησε το σύμβολο * πριν ή μετά από το καλλ, π.χ *καλλ*, για να βρεις τις παράγωγες και σύνθετες λέξεις, καθώς επίσης και τη σημασία τους. Χρησιμοποιώντας τη σύνθετη αναζήτηση μπορείς να βρεις μόνο επίθετα ή μόνο ρήματα κ.τ.λ...

Όσες λέξεις δεν ξέρεις τι σημαίνουν πάτα το καλαθάκι που βρίσκεται αριστερά της λέξης. Αφού τις συγκεντρώσεις όλες πάτα το καλαθάκι που βρίσκεται δεξιά από το πλαίσιο αναζήτησης. Αντίγραψέ τες σ' ένα έγγραφο του Word ή του OpenOffice. Μελέτησε προσεκτικά τα παραδείγματα.

Ασκήσεις

Σχολικού βιβλίου

1. Τι σημαίνουν οι φράσεις «τα καλά κόποις κτώνται» και «ουδέν κακόν αμιγές καλού» που χρησιμοποιούμε συχνά στην καθημερινή μας επικοινωνία;
2. Να εντάξετε στις στήλες του παρακάτω πίνακα τις ομόρριζες του ρ. καλλωπίζω λέξεις της α.ε. ανάλογα με τη σημασία τους
3. Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της ν.ε. με α΄ συνθετικό το επίθετο καλός που να ανταποκρίνονται στη σημασία που δίνεται:
4. Να αναζητήσετε στον Λεξιλογικό Πίνακα λέξεις συνώνυμες και αντώνυμες των λέξεων της ν.ε. που δίνονται:

Πρόσθετες ασκήσεις

1. Να αντιστοιχίσεις τους ορισμούς με την κατάλληλη λέξη
2. Να συμπληρώσεις τα κενά με την κατάλληλη λέξη

Κατέβασε τις πρόσθετες ασκήσεις σε αρχείο

Πρώτο συνθετικό λέξη κλιτή – επίθετο

Σχηματισμός συνθέτου από το θέμα του αρσενικού

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

ασκήσεις

1. Να σχηματίσετε το αρσενικό του επιθέτου των παρακάτω σύνθετων λέξεων της α.ε. με α΄ συνθετικό το αριθμητικό επίθετο μόνος. © Δέσποινα Τσολακίδου
2. Με τα συνθετικά μέρη που δίνονται να σχηματίσετε τις σύνθετες λέξεις της α.ε. που ζητούνται στην παρένθεση: © Δέσποινα Τσολακίδου
3. Με τα επίθετα σε -ύς που σας δίνονται να σχηματίσετε σύνθετα επίθετα της α.ε. και να διακρίνετε με ενωτικό τα συνθετικά μέρη τους, σύμφωνα με το παράδειγμα: © Δέσποινα Τσολακίδου

Η γραμματική της ενότητας:

1. Γ΄κλίση επιθέτων
Φωνηεντόληκτα σε -ύς, -εῖα, -ύ

Ο τύπος βαθέος του κειμένου ανήκει στο φωνηεντόληκτο επίθετο γ΄ κλίσης βαθύς, βαθεῖα, βαθύ.

Στη γ΄ κλίση επιθέτων ανήκουν τα επίθετα των οποίων τουλάχιστον το αρσενικό και το ουδέτερο γένος κλίνονται σύμφωνα με τη γ΄ κλίση ουσιαστικών:

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Παρατήρηση
1. Τα επίθετα αυτής της τάξης είναι κυρίως οξύτονα. Βαρύτονα είναι μόνο τα θῆλυς, θήλεια, θῆλυ και ἥμισυς, ἡμίσεια, ἥμισυ.
2. Το θηλυκό γένος κλίνεται κατά την α΄ κλίση των ουσιαστικών.
3. Το -α των καταλήξεων της ονομαστικής, αιτιατικής και κλητικής ενικού του θηλυκού γένους είναι βραχύ.

2. Ουδέτερα ακατάληκτα μονόθεμα οδοντικόληκτα σε -α (γεν. -ατος)
Ύλη από την Α΄ Γυμνασίου

Στο κείμενο της Ενότητας συναντήσατε το ουσιαστικό τὸ σῶμα, που ανήκει σε αυτή την κατηγορία.

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Παρατήρηση
Η ονομαστική, αιτιατική και κλητική ενικού σχηματίζονται από το θέμα χωρίς κατάληξη (σωματ-). Το -τ- αποβάλλεται, επειδή στην Ελληνική ληκτικά σύμφωνα είναι μόνο τα -ν, -ρ, -ς. Από την αποβολή αυτή εξηγείται η φαινομενική ύπαρξη δύο θεμάτων.

Ασκήσεις

Σχολικού βιβλίου

Για τα επίθετα

1. Να γράψετε τους τύπους των επιθέτων που ζητούνται στην παρένθεση
2. Να μεταφέρετε τις φράσεις στην πτώση που ζητείται εντός παρενθέσεως:

Πρόσθετες ασκήσεις

1. Να συμπληρωθούν οι καταλήξεις του ενικού στα άλλα γένη
2. Να συμπληρωθούν οι καταλήξεις του πληθυντικού στα άλλα γένη
3. Τα τριτόκλιτα επίθετα της αρχαίας σε -ύς, -εῖα, -ύ στα νέα ελληνικά
4. Άσκηση στα τριτόκλιτα φωνηεντόληκτα επίθετα σε -ύς, -εῖα, -ύ

Διαγωνίσματα

• Διαγώνισμα στις ενότητες 2, 3, 4.

Αστρονομικός πάπυρος του 2ου αι. π.Χ. Περιέχει τμήμα αστρονομικής πραγματείας με σχέδια που αναφέρονται στις κινήσεις των πλανητών, στους αστερισμούς κτλ. (λεπτομέρεια, Παρίσι, Μουσείο Λούβρου).

Ο Φώτιος στη Βιβλιοθήκη του έχει διασώσει περιληπτικά ένα έργο του Αντωνίου Διογένη, το οποίο πραγματευόταν τις ταξιδιωτικές περιπέτειες του Δεινία και του γιου του στη Μαύρη Θάλασσα. Ο Δεινίας ταξιδεύει στις αρκτικές περιοχές, περνά τον Βορρά και φτάνει στο φεγγάρι. Ο Φώτιος όλα αυτά τα θεωρεί «ἄπιστα».

Καὶ ἕτερα δὲ ἀπαγγέλλει ἰδεῖν ὅμοια, καὶ ἀνθρώπους δὲ ἰδεῖν καὶ ἕτερά τινα τερατεύεται, ἃ μηδεὶς μήτε ἰδεῖν ἔφη μήτε ἀκοῦσαι, ἀλλὰ μηδὲ φαντασίαις ἀνετυπώσατο. Καὶ τὸ πάντων ἀπιστότατον, ὅτι πορευόμενοι πρὸς Βορρᾶν ἐπὶ σελήνην, ὡς ἐπί τινα γῆν καθαρωτάτην, πλησίον ἐγένοντο, ἐκεῖ τε γενόμενοι ἴδοιεν ἃ εἰκὸς ἦν ἰδεῖν τὸν τοιαύτην ὑπερβολὴν πλασμάτων προαναπλάσαντα.

Φώτιος, Βιβλιοθήκη 166.111a

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Δεύτερο παράλληλο κείμενο

Ο Λουκιανός παραθέτει στο παρακάτω απόσπασμα τα συμπεράσματα στα οποία κατέληξαν ύστερα από ενδελεχή παρατήρηση οι Αιθίοπες σχετικά με την προέλευση του φωτός της Σελήνης. Έτσι, καταδεικνύεται ότι, παράλληλα με τη φανταστική εικόνα που συντηρούσαν η λογοτεχνία και ο μύθος, οι αρχαίοι Έλληνες γνώριζαν και την επιστημονική εξήγηση πολλών φυσικών φαινομένων.

Ἰδόντες ὦν πρῶτα τὴν σεληναίην οὐκ ἐς πάμπαν ὁμοίην φαινομένην, ἀλλὰ πολυειδέα τε γιγνομένην καὶ ἐν ἄλλοτε ἄλλῃ μορφῇ τρεπομένην, ἐδόκεεν αὐτέοισιν τὸ χρῆμα θωύματος καὶ ἀπορίης ἄξιον. Ἔνθεν δὲ ζητέοντες εὗρον τουτέων τὴν αἰτίην, ὅτι οὐκ ἴδιον τῇ σεληναίῃ τὸ φέγγος, ἀλλά οἱ παρ’ ἡελίου ἔρχεται.

Λουκιανός, Περὶ τῆς ἀστρολογίης 3

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Ερωτήσεις

1. 1. Πώς αντιμετωπίζει ο Φώτιος τα λεγόμενα του Αντωνίου Διογένη; Με ποιον από τους δύο θα συμφωνούσε ο Λουκιανός, κατά την άποψή σας;

2. Ο Λουκιανός είναι ο συγγραφέας τόσο του δεύτερου αποσπάσματος όσο και του κειμένου της Ενότητας. Ωστόσο, παρατηρούμε διαφορετική προσέγγιση του θέματος στα δύο κείμενα. Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί τα δύο κείμενα, κατά τη γνώμη σας;