Αρχαία ελληνική μυθολογία

ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ

Εισαγωγή


Ωκεανός και Τηθύς, Ψηφιδωτό δάπεδο. Ζεύγμα


Οι Έλληνες θεωρούσαν τους ποταμούς θεούς ή παιδιά θεών, ότι από ποταμούς κατάγονταν σπουδαίοι άνθρωποι, Νύμφες κυκλοφορούσαν σε πηγές και κρήνες που θεωρούνταν τόποι εξαιρετικών γεγονότων· νερά από συγκεκριμένους υδάτινους πόρους θεωρούνταν γονιμοποιά, γι’ αυτό και σχετίζονταν με το τελετουργικό λουτρό του γαμπρού και της νύφης πριν τον γάμο· νεογέννητα καθαίρονταν σε νερά ή από νερά συγκεκριμένης ιερής πηγής· στα νερά της Στύγας ορκίζονταν οι θεοί –ήταν ο πιο ιερός τους όρκος· νερά λίμνης διέσχιζαν οι νεκροί, για να μεταβούν στον κάτω των σκιών, με νερό καθαίρονταν όσοι είχαν έλθει σε επαφή με το μίασμα του θανάτου και το σπίτι του νεκρού· με νερό καθαίρονταν το ζώο της θυσίας και όσοι συμμετείχαν στο τελετουργικό της θυσίας, στην προσευχή, σε οποιοδήποτε τελετουργικό στο οποίο γινόταν επίκληση στους θεούς…

Αρκετοί από τους ποτάμιους θεούς εμπλέκονται οι ίδιοι σε ερωτικές ιστορίες ή γίνονται μάρτυρες ερώτων που συχνά εξελίσσονται κοντά τους ή μέσα. Σχετίζονται όμως και με τον θάνατο, μάλιστα πολλές φορές μετονομάζονται παίρνοντας το όνομα αυτού που έπεσε στα νερά τους και πνίγηκε.

Άλλο χαρακτηριστικό των υδάτινων θεοτήτων είναι οι μεταμορφώσεις. Ο Νηρέας, λ.χ., μεταμορφώθηκε και σε φωτιά για να ξεφύγει από τον Ηρακλή, οι δύο Νηρηίδες που τον συνόδευαν σε λιοντάρι και πάνθηρα, ο Πρωτέας έπαιρνε όποια μορφή ήθελε, η νηρηίδα Θέτιδα, προκειμένου να γλιτώσει από το ερωτικό σμίξιμο με τον Πηλέα, μεταμορφώθηκε σε αέρα, φωτιά, νερό, δέντρο, πτηνό, τίγρη, λιοντάρι, φίδι, σουπιά.

Οι μεταμορφώσεις αυτές ίσως να αντανακλούν εκείνους τους πανάρχαιους κοσμογονικούς μύθους που θέλουν τον Ωκεανό πατέρα θεών και ανθρώπων -ὅς περ γένεσις πάντεσσι τέτυκται (Ιλ., Ξ 246)[i]- το ίδιο και την Τηθύ –Ὠκεανόν τε θεῶν γένεσιν καὶ μητέρα Τηθύν, (Ιλ., Ξ 200). Ωκεανός και Τηθύς γεννούν όλες τις άλλες μορφές του κόσμου, οι οποίες στη μυθική σκέψη εκλαμβάνονται ως μεταμορφώσεις του νερού.[ii]


[i] Πρβ. και Πλ., Θεαίτ. 152 e· Αριστ., Μεταφυσικά Α 23, 938 b 27· Πλ., Κρατ., 402 b, Τίμ. 40 d-e, όπου μεταφέρονται αντιλήψεις των ορφικών. Η άποψη αυτή αντανακλά αντιλήψεις της Εγγύς Ανατολής.

[ii] Την ίδια άποψη, ότι δηλαδή το νερό είναι το πρώτο δομήσιμο υλικό, υιοθέτησαν φιλόσοφοι όπως ο Θαλής ο Μιλήσιος (Αριστ., Περί ουρανού B 13, 294 a 28· Μετ. Α 3 983 b 6) και ο Ίππωνας από το Ρήγιο, τον Κρότωνα ή το Μεταπόντιο (Αρ., Περί ψυχής Α 2, 405 b 1).




Λήμματα