Ετερόπτωτοι προσδιορισμοί

α) ετερόπτωτοι προσδιορισμοί σε γενική

Η γενική ως ετερόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός διακρίνεται στα ακόλουθα είδη:

α) Γενική κτητική, συγγένειας ή καταγωγής

Φανερώνει τον κτήτορα, δηλαδή αυτόν που κατέχει ένα πράγμα.

→ Ἡ πόλις ἡμῶν ἐτίμα καὶ τότε τοὺς ἀγαθούς.

→ ἀλλὰ μὴν καὶ ἀνθρώπου γε ψυχή, ἥ, εἴπερ τι καὶ ἄλλο τῶν ἀνθρωπίνων, τοῦ θείου μετέχει

→ καθ’ ὅσον οἷός τ’ ἦν ὁ πατὴρ καὶ οἱ τοῦ πατρὸς φίλοι ὄντες ὁμότεχνοι

Παρατήρηση:

α) Γενική κτητική αποτελεί και η γενική των κύριων ονομάτων, η οποία προσδιορίζει ουσιαστικά που δηλώνουν συγγένεια ή καταγωγή.

→ Ἐμπεδοκλῆς Μέτωνος ἦν υἱός.

β) Γενική κτητική αποτελεί και η γενική η οποία προσδιορίζει επίθετα που δηλώνουν συγγένεια, φιλία ή έχθρα, όπως τα: οἰκεῖος, συγγενής, κοινός, ἱερός, ἑταῖρος (= φίλος), ξένος (= φίλος από φιλοξενία), φίλος, ἐπιτήδειος (φίλος οικείος), εὔνους (= φιλικός), ἴδιος (= ιδιαίτερος), ἐχθρός, πολέμιος, ἐχθρικός κ.ά.

→ Ἐπιθυμεῖς φίλος αὐτοῦ εἶναι;

→ Οὗτος πολέμιος τοῦ δήμου τοῦ Ἀθηναίων ἦν.

β) Γενική του δημιουργού

Η γενική του δημιουργού φανερώνει αυτόν που δημιουργεί κάτι, ενώ η λέξη που προσδιορίζει φανερώνει το δημιούργημα.

→ Ἀνάγνωθι πρῶτον τὸν Σόλωνος νόμον.

→ Τὰ τοῦ Ἡρακλέους ἔργα ξὺν πόνῳ ἐγένετο.

γ) Γενική διαιρετική ή του όλου

Η γενική διαιρετική ή του όλου φανερώνει κάποιο σύνολο και η λέξη που προσδιορίζει η γενική φανερώνει ένα μέρος του συνόλου.

→ Οἱ νέοι τῶν ὁπλιτῶν

Παρατήρηση:

α) Η γενική διαιρετική συνήθως βρίσκεται πριν ή μετά από λέξεις που φανερώνουν αριθμό ή ποσό, καθώς και μετά από εμπρόθετους προσδιορισμούς.

→ ἐκεῖθεν δὲ λαβὼν τῶν νεῶν εἴκοσιν ἔπλευσε

→ Εἰς τοσοῦτον κακίας ἦλθεν...

β) Η γενική διαιρετική συχνά προσδιορίζει επίθετα υπερθετικού βαθμού, καθώς και επίθετα ή αντωνυμίες ουδέτερου γένους.

→ Οἱ μέγιστοι τῶν ποταμῶν ἐκ τῶν μεγίστων ῥέουσιν ὀρῶν. > επίθετο υπερθετικού βαθμού

→ Τὸ πολὺ τοῦ Ἑλληνικοῦ οὕτως ἐπείσθη. > επίθετο

→ Εἰς τοῦτο μανίας ἀφικόμην. > αντωνυμία ουδέτερου γένους

δ) Γενική της ύλης

Η γενική της ύλης φανερώνει την ύλη από την οποία είναι κατασκευασμένη η προσδιοριζόμενη λέξη.

→ εἰπεῖν δὲ ἡμᾶς ὅτι δεδογμένον ἡμῖν εἴη δύο μὲν τάλαντα ἀργυρίου διδόναι οἱ ἀντὶ τῶν ἑκατὸν μνῶν

ε) Γενική του περιεχόμενου

Η γενική του περιεχόμενου φανερώνει το περιεχόμενο της προσδιοριζόμενης λέξης.

→ κρήνη δὲ ἡδέος ὕδατος

→ ἀγέλη βοῶν

στ) Γενική της ιδιότητας

Η γενική της ιδιότητας φανερώνει την ηλικία, το μέγεθος, το βάρος ή κάποιο άλλο γνώρισμα της προσδιοριζόμενης λέξης. Συχνά συνοδεύεται από αριθμητικό ή από επίθετο που δηλώνει ποσό.

→ Ὁδὸς πέντε ἡμερῶν

→ καὶ τοῦ Πειραιῶς ξὺν Μουνιχίᾳ ἑξήκοντα μὲν σταδίων ὁ ἅπας περίβολος,

→ τὰ δὲ μακρὰ τείχη πρὸς τὸν Πειραιᾶ τεσσαράκοντα σταδίων, ὧν τὸ ἔξωθεν ἐτηρεῖτο·

οὐ τῷ πλήθει τῶν ἐτῶν πρὸς τὸ φρονεῖν εὖ διαφέρομεν ἀλλήλων

ζ) Γενική της αξίας ή του τιμήματος

Η γενική της αξίας ή του τιμήματος δηλώνει την υλική ή ηθική αξία της προσδιοριζόμενης λέξης. Συνήθως με γενική της αξίας συντάσσονται τα επίθετα: ἄξιος, ἀνάξιος, ἀντάξιος, ἀξιόχρεως (= άξιος, αξιόπιστος), ὠνητός, τίμιος, ἄτιμος κ.ά.

→ Κατέλιπε πέντε ταλάντων οὐσίαν.

→ δέκα μνῶν χωρίον

→ Ἐδωρήσατο φιάλην ἀργυρᾶν ἀξίαν δέκα μνῶν.

η) Γενική της αιτίας

Η γενική της αιτίας φανερώνει την αιτία για την οποία γίνεται αυτό που δηλώνει η προσδιοριζόμενη λέξη.

→ γίγνεται γὰρ δὴ καὶ παισὶ πρὸς ἀλλήλους ὥσπερ ἀνδράσιν ἐγκλήματα καὶ κλοπῆς καὶ ἁρπαγῆς καὶ βίας καὶ ἀπάτης καὶ κακολογίας...

(= Γιατί, καθώς είναι φυσικό, συμβαίνουν και μεταξύ των παιδιών, όπως ακριβώς και μεταξύ των αντρών, παραπτώματα και για κλοπή, και γι' αρπαγή, και για κακολογία...)

Παρατήρηση:

α) Η γενική της αιτίας προσδιορίζει επίθετα ή ουσιαστικά δικανικής σημασίας, όπως αἴτιος, ἀναίτιος (= αθώος), ἔνοχος, ὑπαίτιος, ὑπεύθυνος, ὑπόδικος, ἀγών (= δίκη), αἰτία (= κατηγορία), γραφή (= έγγραφη καταγγελία), δίκη κ.ά.

→ γραφὴ ὕβρεως

→ γραφὴ ἀσεβείας

→ Οὐδεὶς ἔνοχός ἐστι λιποταξίου οὐδὲ δειλίας.

β) Η γενική της αιτίας προσδιορίζει επίθετα ή ουσιαστικά που δηλώνουν κάποιο ψυχικό πάθος: εὐδαίμων, μακάριος, θαυμάσιος, φόβος, λύπη, ὀργή, χαρά, δόξα κ.ά.

→ Εὐδαίμων μοι ἐφαίνετο καὶ τοῦ τρόπου καὶ τῶν λόγων.

γ) με γενική της αιτίας συντάσσονται τα ρήματα φεύγω, ἁλίσκομαι και κρίνομαι, όταν έχουν δικαστική έννοια.

→ ἄλλως τε μέντοι νὴ Δία πάντως καὶ ἀσεβείας φεύγοντα ὑπὸ Μελήτου τουτουΐ.

(= προπαντός, μα το Δία, από τη στιγμή που με μήνυσε για ασέβεια αυτός εδώ ο Μέλητος.)

θ) Γενική υποκειμενική

Η γενική υποκειμενική φανερώνει το υποκείμενο κάποιας ενέργειας· η ενέργεια δηλώνεται με τη λέξη που προσδιορίζει η γενική.

→ Διὰ τάχους ἡ νίκη τῶν Ἀθηναίων

Η γενική υποκειμενική αποδεικνύεται αν μετατρέψουμε την προσδιοριζόμενη λέξη σε ρήμα ενεργητικής φωνής· τότε η γενική θα είναι το υποκείμενο του ρήματος:

→ Διὰ τάχους ἡ νίκη τῶν Ἀθηναίων

ἡ νίκη > ρήμα ἐνίκησαν // υποκείμενο > οἱ >Ἀθηναῖοι

ι) Γενική αντικειμενική

Η γενική αντικειμενική φανερώνει το αντικείμενο κάποιας ενέργειας· η ενέργεια δηλώνεται με τη λέξη που προσδιορίζει η γενική.

→ Διδάσκαλος τῶν παίδων ἐγένετο

Η γενική αντικειμενική αποδεικνύεται αν μετατρέψουμε την προσδιοριζόμενη λέξη σε ρήμα ενεργητικής φωνής· τότε η γενική θα είναι το αντικείμενο του ρήματος:

→ Διδάσκαλος τῶν παίδων ἐγένετο

διδάσκαλος > ρήμα διδάσκει // αντικείμενο τοὺς παῖδας

Παρατήρηση:

Με γενική αντικειμενική συντάσσονται ονόματα (ουσιαστικά ή επίθετα) ομόρριζα με ρήματα που δέχονται αντικείμενο σε γενική.

Επίθετα που συντάσσονται με γενική αντικειμενική είναι κυρίως όσα σημαίνουν:

1. Μνήμη ή λήθη: μνήμων, ἀμνήμων, ἐπιλήσμων κ.ά.

→ μνήμων τῶν εὐεργετῶν

2. Επιμέλεια ή αμέλεια, φειδώ ή αφειδία: ἐπιμελής, ἀμελής, ολίγωρος, φειδωλός, ἀφειδή κ.ά.

→ ἐπιμελὴς ἀγαθῶν

3. Κυριότητα, εξουσία ή το αντίθετο: ἐγκρατής, κύριος, ἀκράτωρ, ὑπήκοος κ.ά.

→ Ἐγκρατὴς γέγονε πολλῶν χρημάτων

4. Εμπειρία ή απειρία, επιτυχία ή αποτυχία: ἔμπειρος, ἐπιστήμων, ἄπειρος, ἀήθης, ἐπιτυχής, ἀποτυχής κ.ά.

→ ἔμπειρος πολέμου καὶ ἀγώνων

5. Συμμετοχή, πλησμονή: μέτοχος, κοινωνός, μεστός, πλήρης, ἔμπλεως κ.ά.

→ Ἡ νεότης ἐλπίδος πλήρης ἐστίν.

6. Χωρισμό, στέρηση, απομάκρυνση, απαλλαγή: ἁγνός, ἄγονος, ἀμέτοχος, ἄμοιρος, ἀπαίδευτος, γυμνός, ἐλεύθερος, ἐνδεής, ἔρημος, κενός, ὀρφανός κ.ά.

→ Ἔστι δὲ ὀμίχλη ἀτμώδης ἀναθυμίασις ἄγονος ὕδατος

→ ὀρφανός μητρός

7. Διαφορά: ἄλλος, ἀλλότριος, διάφορος, ἕτερος κ.ά. Η γενική που εξαρτάται από τα επίθετα αυτά χαρακτηρίζεται και συγκριτική.

→ Ἐπιστήμη ἐπιστήμης διάφορος.

ια) Γενική συγκριτική

Η γενική συγκριτική δηλώνει το πρόσωπο ή το πράγμα με το οποίο συγκρίνεται ένα άλλο όμοιό του, αποτελώντας το β' όρο της σύγκρισης. Με γενική συγκριτική συντάσσονται:

1. Επίθετα συγκριτικού βαθμού ή επίθετα που έχουν συγκριτική σημασία: πρότερος, ὕστερος, διπλάσιος, πολλαπλάσιος κ.ά.

→ Πολλῶν γὰρ χρημάτων κρείττων ὁ παρὰ τοῦ πλήθους ἔπαινος.

→ Πρότερος τοῦ λοχαγοῦ ἐπορεύετο.

2. Επίθετα υπερθετικού βαθμού, όταν αυτό που συγκρίνεται δεν αποτελεί μέρος αυτού που δηλώνει η γενική.

→ Ναυμαχία γὰρ αὕτη μεγίστη δὴ τῶν πρὸ αὐτῆς γεγένηται. > γενική συγκριτική

3. Στην αντίθετη περίπτωση η γενική είναι διαιρετική.

→ Σαγγάριος μέγιστός ἐστι τῶν ἐν Βιθυνίᾳ ποταμῶν > γενική διαιρετική