·        ΓΑΡΔΑΣ  [Kavakli]     

          Πρόκειται για ένα μικρό παραθαλάσσιο χωριό που είναι κτισμένο μεταξύ του κόλπου της Καλλικράτειας και του Μικρού Τσεκμετζέ [Ρηγίου] μετά την Αρσού. Πιθανόν την ονομασία του έλαβε το 1081 από το επώνυμο του Οικουμενικού Πατριάρχη Ευστράτιου Γαριδά [1081-1084]. Σήμερα ονομάζεται Kavakli. Ο πληθυσμός του χωριού πριν την ανταλλαγή πληθυσμών ήταν εξ ολοκλήρου ελληνικός. Οι κάτοικοι του χωριού ήταν κυρίως αγρότες.  κατά τα έτη 1910-1912 ζούσαν 384 Έλληνες. Το 1894 κτίστηκε ο νέος ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου,, επειδή ο παλαιός ναός στο πέρασμα του χρόνου είχε καταστραφεί. Σήμερα δεν σώζεται, στη θέση του υπάρχει τέμενος. τελευταίος ιερέας υπήρξε ο π. Χαράλαμπος.

         Στο Γαρδά υπήρχε ένα αγίασμα που τιμώνταν στην Υπεραγία Θεοτόκο, το οποίο βρισκόταν κοντά στη Ζουλόπετρα μέσα σε παρεκκλήσι και γιόρταζε τα εννιάμερα της Παναγίας. Τις μέρες αυτές γινόταν μεγάλο πανηγύρι στο οποίο πήγαιναν πιστοί από τα γύρω χωριά. Σήμερα δίπλα στη Ζουλόπετρα δεν υπάρχει αγίασμα. Βρίσκεται ένα άγνωστο αγίασμα ανατολικά του χωριού, που δεν γνωρίζουμε σε ποιον άγιο ήταν αφιερωμένο. Το αγίασμα αυτό μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών εγκαταλείφθηκε στην τύχη του. Το νερό του αγιάσματος μεταφέρθηκε σε απόσταση 15 μέτρων δίπλα στο δρόμο του χωριού και ρέει από μια σύγχρονη κατασκευασμένη κρήνη. Το νερό είναι κρύο και διαυγές.

         Οι Τούρκοι κάτοικοι του χωριού καθώς και της γύρω περιοχής δείχνουν ιδιαίτερο σεβασμό στο αγίασμα, το οποίο έκτισαν πριν το 1990 και αφιέρωσαν προς τιμήν του την οδό που διέρχεται μπροστά απ΄αυτό [ Ayasma sokak]. Πολλοί απ΄αυτούς μάλιστα έρχονται και  ανάβουν στο αγίασμα κεριά.

         Υπάρχουν πληροφορίες ότι υπήρχε παρεκκλήσι με αγίασμα που τιμώνταν στην Αγία παρασκευή και ονομαζόταν αγίασμα με φίδι, επειδή γύρω από αυτό ζούσε ένα μεγάλο φίδι.  Πιθανόν να πρόκειται για το αγίασμα που έκτισαν οι Τούρκοι στη θέση του.

         Στο χωριό σώζεται μέχρι σήμερα η Ζουλόπετρα. Στην Ανατολική Θράκη οι ζουλόπετρες ήταν δύο: Η πρώτη βρισκόταν στο γαρδά και η δεύτερη στο Καρά Μουράτ. Οι Ζουλόπετρες θεωρούνταν από τους κατοίκους θαυματουργές. Οι άρρωστοι συνήθιζαν να εισέρχονται από το Καραγιάλι και να πλαγιάζουν από την πλευρά του ήλιου. Αυτό το έκαναν τρεις φορές. Αν ήταν να θεραπευτεί ο ασθενής η Ζουλόπετρα τον πίεζε. Σε διάστημα σαράντα ημερών η πέτρα έφερνε αποτέλεσμα. Πολλοί υποστήριζαν ότι θεραπεύονταν τυφλοί και ανάπηροι. Οι σημερινοί Τούρκοι κάτοικοι φρόντισαν να χτίσουν περίβολο τριγύρω της για να την προστατεύσουν. Στις μέρες μας επισκέπτονται τη Ζουλόπετρα πολλοί πιστοί [ Τούρκοι και Έλληνες] για να βρουν τη σωτηρία τους και ανάβουν κεριά. Οι σημερινοί κάτοικοι αναφέρουν ότι τη Ζουλόπετρα κάποτε την είχαν μεταφέρει στην Κωνσταντινούπολη, όμως εκ θαύματος είχε επανέλθει στην τοποθεσία που βρίσκεται σήμερα.

          Αρκετές είναι οι πληροφορίες που έχουμε για την εκπαίδευση στο Γαρδά. Το 1872/1873 λειτουργούσε αλληλοδιδακτική σχολή, στην οποία δίδασκε ένας δάσκαλος σε 25 μαθητές με μηναίο μισθό 120 γρόσια. Το 1910 αναφέρεται μία τριτάξια μικτή δημοτική σχολή, στην οποία δίδασκε ένας γραμματοδιδάσκαλος. Δεν γνωρίζουμε τον αριθμό των μαθητών.

         Μετά την υπογραφή της συνθήκης της Λωζάννης , στις 24 Μαίου 1924 οι κάτοικοι του χωριού πήραν το δρόμο της προσφυγιάς και εγκαταστάθηκαν μαζί με τους κατοίκους των Αθύρων στο νομό Πέλλης, στην κοινότητα Νέα Άθυρα. Στο ναό της Αναλήψεως, τον οποίο έκτισαν, τοποθέτησαν τα ιερά σκεύη που είχαν μεταφέρει από την πατρίδα τους.

        Σήμερα στο Γαρδά σώζονται ένα αγίασμα, ορισμένες παλιές ελληνικές οικίες, κρήνες και η Ζουλόπετρα.