·       ΤΟΠΙΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ

Η  Μουχταροδημογεροντία

    Το Νομικό καθεστώς των χριστιανών στην Οθωμανική Αυτοκρατορία διατυπώνεται στο εξής οργανόγραμμα:

ΔΙΒΑΝΙ. Ανώτατη εξουσία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ. Ανώτατος θρησκευτικός και Πολιτικός Ηγέτης όλων των χριστιανικών πληθυσμών. Η εξουσία του είναι δοτή. Η εξωτερική πολιτική του δεδομένη.
ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ
Πρωτόγερος - Μουχτάρης (Πρόεδρος)                                                                 Εκκλησιαστική Επιτροπή                                                                                     Σχολική Eφορία (Eπιτροπή Σχολείων)
ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΔΗΜΟΓΕΡΟΝΤΙΑΣ
Κοινοτικό Σώμα
Εκλογικό Σώμα

          Η τοπική αυτοδιοίκηση είχε από τα χρόνια της τουρκοκρατίας ακόμα έναν ανεξάρτητο και έντονα τοπικό χαρακτήρα. Το βασικό όργανο αυτοδιοίκησης ήταν η Μουχταροδημογεροντία που αποτελούνταν κατά κύριο λόγο από Έλληνες που είχαν μια σημαίνουσα θέση στην οικονομική κυρίως ζωή της τοπικής κοινωνίας.

       Στο Τσακήλι, η διοίκηση της κοινότητας είχε ανατεθεί στη   η μουχταροδημογεροντία που είχε εκτελεστική και δικαστική εξουσία.  Η μουχταροδημογεροντία εκλεγόταν κάθε έτος [Μάρτιο ή Απρίλιο] και αποτελούνταν από τον μουχτάρη (πρόεδρος της κοινότητας) και από τους δημογέροντες. Η εκλογή του μουχτάρη γινόταν στο τσορμπατζίδικο (καφενείο) ή στην αίθουσα του σχολείου με προφορικές προτιμήσεις κάθε εκλογέα χωρίς γραπτές ψήφους. Δικαίωμα εκλογής και ψήφου είχαν μόνο όσοι πλήρωναν κτηματικό ( εμλάκ) και έγγειρον (αραζί) φόρο άνω των 50 γροσίων.

          Από το 1912 εκλεγόταν και αντιπρόσωπος της κοινότητας (μουχτάρ σανί), ο οποίος αναπλήρωνε τον απουσιάζοντα μουχτάρη. Τα καθήκοντα του μουχτάρη ήταν να εισπράττει τους φόρους, η καταγγελία κάθε παράνομης πράξης, καθώς και η έκδοση πιστοποιητικών και βεβαιώσεων. Από τα πρακτικά του κώδικα πληροφορούμαστε ότι η κοινότητα αναλάμβανε να πληρώνει μισθό στο μουχτάρη. Συγκεκριμένα σε πρακτικό με ημερομηνία 15 Απριλίου 1912 διαβάζουμε ότι η κοινότητα κατέβαλε στο μουχτάρη  Μιχαλιώ Αποστόλου ετήσιο μισθό 12 οθωμ. λιρών. Σε άλλο πρακτικό του κώδικα με χρονολογία 1913 μαθαίνουμε ότι η γενική συνέλευση αποφάσισε ο μουχτάρης Βασίλειος Δούκας κατά το έτος αυτό να λάβει από την κοινότητα ετήσιο μισθό 15 λίρες Τουρκίας.

           Η μουχταροδημογεροντία για την προστασία και τη φύλαξη των αγρών διόριζε  αγροφύλακα (κουρουτζή) μετά από συνεννόηση  με τους μεγάλους γαιοκτήμονες της περιοχής. Ο διορισμός του επικυρωνόταν από την Οθωμανική κυβέρνηση που του παραχωρούσε άδεια οπλοφορίας με ορειχάλκινο ελλειψοειδές σήμα και έφερε τουρκική επιγραφή «Αγροφύλαξ Πετροχωρίου». Ο αγροφύλακας ήταν μισθωτός υπάλληλος της κοινότητας, που εκτός από τον τακτικό μισθό του είχε και τυχερά. Συνήθως οι μεγάλοι γαιοκτήμονες του έδιναν φιλοδωρήματα, όταν ήταν επαρκής η φύλαξη των αμπελιών και τους τακτοποιούσε διάφορες κτηματικές υποθέσεις τους. Στον κώδικα της κοινότητας, στη στήλη των εξόδων [1910] του μουχτάρη Γεωργίου Εμμανουήλ, καταγράφονται τα ποσά που έλαβαν οι αγροφύλακες: Χρήστος 1.350 γρόσια, Σπύρος Κων/νος Παπάσογλου 500 και Αποστόλης 115 γρόσια.

           Οι τοπικοί άρχοντες είχαν εν μέρει και δικαστικές εξουσίες. Το Λαϊκό δίκαιο δίνει την εξουσία στον άνδρα της οικογένειας και μάλιστα στον γηραιότερο, ο οποίος και παίρνει τις αποφάσεις εκ μέρους όλης της οικογένειας. Στα προβλήματα που παρουσιάζονταν στο χωριό, λύσεις έδινε είτε η δημογεροντία με πρόεδρο τον παπά, ο οποίος προσπαθούσε να βρει μια ικανοποιητική λύση, είτε ο Μουχτάρης ο οποίος ζητούσε τον συμβιβασμό μεταξύ των αντιμαχομένων, μιας και περαιτέρω διαμάχες θα τον οδηγούσαν σε οδυνηρές συνέπειες για την κοινότητα, αφού και η γενική διοίκηση ήταν Τουρκική. Αν τελικά οι διαφωνούντες δεν μπορούσαν να συμβιβαστούν με τις ενδείξεις των τοπικών αρχόντων, τότε η υπόθεση πήγαινε στην Αστυνομία, όπου και λυνόταν .   

Σφραγίδες της Μουχταροδημογεροντίας

          Η ανθηρή οικονομική κατάσταση της κοινότητας οφειλόταν στο γεγονός ότι είχε υπό την κατοχή της αξιόλογη περιουσία. Η περιουσία αυτή καταγράφεται στον κώδικα με ημερομηνία 18 Μαρτίου 1891. Συγκεκριμένα αποτελούνταν από δέκα χωράφια, τα οποία περιλάμβαναν 855 στρέμματα εντός της περιοχής του χωριού. Τα έσοδα από την ενοικίασή τους διέθεταν υπέρ της κοινοτικής σχολής. Από τον κώδικα επίσης πληροφορούμαστε ότι η κοινότητα ανοικοδόμησε καφενείο με σκοπό την εκμετάλλευσή του. Επειδή η Οθωμανική αυτοκρατορία δεν επέτρεπε στις κοινότητες να έχουν στην κυριότητά τους κινητή και ακίνητη περιουσία, η περιουσία της κοινότητας ήταν γραμμένη εικονικά σε έμπιστα πρόσωπα, τα οποία ήταν γνωστά στην κοινότητα.

      Στη συνέχεια με βάση τον κώδικα της κοινότητας Πετροχωρίου παρατίθενται τα ονόματα όσων διετέλεσαν μουχτάρηδες και μουχταροδημογέροντες.

1892: Θεόδωρος Αξιώτου [μουχτάρης]

1910: Γεώργιος Αθανασίου - ο πατέρας της γιαγιάς μου Δέσποινας-[μουχτάρης]

1911: Γεώργιος Εμμανουήλ [μουχτάρης]

1912-1913: Μιχαλιός Αποστόλου [μουχτάρης], Γρηγόριος Αξιωτίδης [δεύτερος μουχτάρης], Αρσένιος Ματθαίου, Θάνος Θεοδώρου, Ιωάννης Ελευθερίου, Χουρμούζης Αντωνίου και Σταύρος Γεωργίου [δημογέροντες].

1913-1914: Βασίλειος Δούκας [μουχτάρης], Χρήστος Αναστασίου [δεύτερος μουχτάρης], Θεοδόσιος Κωνσταντίνου, Σίμος Γεωργίου, Πασχάλης Κωνσταντίνου, και Αποστόλης Γεωργίου [δημογέροντες].

1914-1915: Ξενοφών Γεωργίου - ο πατέρας του παππού μου Χουρμούζη- [μουχτάρης], Χουρμούζης Αντωνίου [δεύτερος μουχτάρης], Παύλος Κωνσταντίνου, Δήμος Βελίου, Σταύρος Γεωργίου, Σίμος Γεωργίου και Θωμάς  Γεωργίου [δημογέροντες].

6 Μαρτίου 1922: Ματθαίος Αρσένης [μουχτάρης], Θωμάς  Γεωργίου, Βασίλειος Σαράντης, Σπύρος Νικολάου και Χρήστος Γεωργίου [δημογέροντες].

Σφραγίδα και υπογραφές της Εκκλησιαστικής Επιτροπής και της Εφορείας

          Τα τελευταία χρόνια, πριν την ανταλλαγή των πληθυσμών, στο Τσακήλι εκτός από τη Μουχταροδημογεροντία υπήρχε και η  «Εκκλησιαστική Επιτροπή» και η «Σχολική Εφορεία». Η πρώτη ήταν υπεύθυνη για θέματα που αφορούσαν το ναό της κοινότητας και η τελευταία για την αρμονική λειτουργία του σχολείου και τον διορισμό των δασκάλων. Η  Εκκλησιαστική Επιτροπή, όπως φαίνεται από τον κώδικα,  απαρτιζόταν από δύο δισκοφόρους, ένα ταμία και ένα γραμματέα, ενώ η Σχολική Εφορεία αποτελούνταν από τέσσερα έως έξι άτομα.  Η εκλογή των επιτρόπων και των εφόρων  γινόταν από την κοινότητα, την ημέρα του Αγίου Μοδέστου, ενώπιον του μητροπολίτου Μετρών και Αθύρων. Οι επίτροποι και οι έφοροι κατά περιόδους αποτελούσαν κοινή επιτροπή που ονομαζόταν «Εφοροεπιτροπή».  Ο εφημέριος της κοινότητας διοριζόταν από την Εκκλησιαστική Επιτροπή και ο διορισμός του επικυρωνόταν από τον μητροπολίτη Μετρών και Αθύρων. Σε ορισμένες περιπτώσεις ο ίδιος ο μητροπολίτης Μετρών και Αθύρων διόριζε τον εφημέριο της κοινότητας. Ο ιερέας συντηρούνταν από την τέλεση διάφορων ιεροτελεστιών [λειτουργίες, αγιασμούς,  βαπτίσεις, γάμους, κηδείες κ.τ.λ.]. Από κάθε μυστήριο γάμου, το οποίο  τελούσε, πληρωνόταν μισό κιλό ιτάρι και πλήρωνε στο μητροπολίτη ετησίως εμβατίκιο 3-5 τουρκικές λίρες.

         Παρακάτω παρατίθενται από τον κώδικα τα καθήκοντα των εφόρων, όπως καθορίστηκαν από τη γενική συνέλευση της κοινότητας της 23ης Μαΐου του 1910.

      Σήμερον τη 23η Μαΐου 1910 συνελθόντες οι πρόκριτοι και οι λοιποί Χριστιανοί της κοινότητος Πετροχωρίου εις γενικήν συνέλευσιν υπό της προεδρίας του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Μετρών και Αθύρων Κυρίου Γρηγορίου προέβησαν ομοθύμως και παμψηφεί εις την εκλογήν Εφορείας των Σχολών της κοινότητος εχούσης ως καθήκοντα μεταξύ των άλλων και τα εξής:

Αον) Η Εφορεία θα παρακολουθή και θα είναι ενήμερος της οικονομικής καταστάσεως του ταμείου της Εκκλησίας και της λοιπής περιουσίας της κοινότητος, της διαχειριζομένης υπό της Επιτροπής του ναού.

Βον) Θα συνεργάζηται η Εφορεία μετά της Εκκλησιαστικής Επιτροπής εις ζητήματα αφορώντα την κοινότητα , ων η διευθέτησις γίνεται δια δαπάνης, οσάκις παραστή ανάγκη τοιαύτης, προερχομένης εκ του ταμείου της Εκκλησίας ή της περιουσίας της κοινότητος.

Γον) Οσάκις δεήση ίνα δαπανηθή ποσόν άνω των πεντακοσίων γροσίων υπέρ των αναγκών της κοινότητος ή υπέρ της Εκκλησίας ή των Σχολών, εκτάκτως εν τοιαύτη περιπτώσει συνερχόμενα τα δύο σωματεία θα προσκαλώσιν από κοινού μετ΄αυτών και την γενικήν της κοινότητος συνέλευσιν δια τα περαιτέρω.

Δον) Η Εφορεία ως ανεξάρτητον σωματείον θα έχει το δικαίωμα ίνα τακτικώς επιβλέπη τας Σχολάς και φροντίζη  περί αυτών θεραπεύουσα τας παρουσιαζομένας εν τω μεταξύ ελλείψεις αυτών.

Εον) Η Εφορεία συνερχόμενη  επί το αυτό θα φροντίζη εν καταλλήλω καιρώ την εξεύρεσιν καταλλήλων προσώπων ως διδασκάλων αμφοτέρων των Σχολών της κοινότητος.

ΣΤον) Θα ορίζει  η Εφορεία τον ετήσιον μισθόν των διδασκάλων όστις κατά δόσεις μηνιαίας θα πληρώνηται εις αυτούς υπό του ταμείου της Εκκλησίας.

Ζον) Η Εφορεία ανεξαρτήτως πάσης άλλης κοινοτικής αρχής θα υπογράψη κατ΄έτος τα συμβόλαια των διδασκάλων ως και τα προγράμματα των Σχολών, άτινα θα επικυρούνται υπό της Ιεράς Μητροπόλεως, εγκαίρως υποβαλλόμενα εις αυτήν.

      Στη συνέχεια θα παρουσιαστούν με βάση τον κώδικα της κοινότητας Πετροχωρίου, τα ονόματα των επιτρόπων, εφόρων και εφοροεπιτρόπων, που διετέλεσαν στην κοινότητα.

α. Επίτροποι:

10 Μαΐου 1858: Μιχάλης

23 Δεκ. 1909-18 Δεκ. 1910:Ιωάννης Κωνσταντίνου [ταμίας], Ιωάννης Αθανασίου [γραμματέας], Νικόλαος Ανέστη και Πασχάλης Κωνσταντίνου [επιμελητές].

18 Δεκ. 1910-18 Δεκ. 1911:Ιωάννης Κωνσταντίνου [ταμίας], Ιωάννης Αθανασίου [γραμματέας], Νικόλαος Ανέστη και Πασχάλης Κωνσταντίνου [επιμελητές].

18 Δεκ. 1911-5 Μαΐου 1913:Βασίλειος Σαράντης [ταμίας], Ιωάννης Αθανασίου [γραμματέας], Νικόλαος Ανέστη και Πασχάλης Κωνσταντίνου [επιμελητές].

18 Δεκεμβρίου 1913: Εμμανουήλ Αποστόλου [ταμίας], Χρήστος Γεωργίου[γραμματέας],   Νέστορας Γεωργίου, Γρηγόριος Πασχάλη [δισκοφόροι] και Σίμος Γεωργίου [βοηθός].

30 Αυγούστου 1920:  Βασίλειος Σαράντης [ταμίας], Οδυσσέας Κωνσταντίνου  [γραμματέας] και  Χρήστος Αναστασίου [δισκοφόρος].

12 Σεπτεμβρίου 1921: Χρήστος Κάλφας [πρόεδρος], Αναστάσιος Κωστή [ταμίας] και Βασίλειος Αναστασίου [γραμματέας].

β. Έφοροι:

23 Μαΐου 1910: Ξενοφών Χουρμουζιάδης, Μιχαήλ Αποστόλου, Εμμανουήλ Παπαβασιλείου, Βασίλειος Σαραντής, Στέφανος Γεωργίου και Χρήστος Εμμανουήλ.

19 Δεκεμβρίου 1911: Ιωάννης Κωνσταντίνου, Βασίλειος Δούκας, Χουρμούζιος Αντωνίου, Απόστολος Γεωργίου, Χρήστος Γεωργίου και Σταύρος Γεωργίου.

30 Αυγούστου 1920: Χρήστος Χρυσογονίδης [πρόεδρος], Πασχάλης Κωνσταντίνου [ταμίας] και Αλέξανδρος  Χουρμουζιάδης [γραμματέας].

12 Σεπτεμβρίου 1921: Ματθαίος Μηχτάρης [πρόεδρος], Ματθαίος Αρσενίου [ταμίας] και Ξενοφάνης Χουρμουζιάδης [γραμματέας].

γ. Εφοροεπίτροποι:

1891: Θεοδόσιος Κωνσταντής [ταμίας]

1913: Βασίλειος Σαράντης  [ταμίας], Χρήστος Γεωργίου [γραμματέας], Βασίλειος Παναγιώτου, Νικόλαος Ανέστη [ δισκοφόρος], Νέστωρ Γεωργίου [ δισκοφόρος] .

29 Αυγούστου 1914: Χουρμούζιος Αντωνίου, Χρήστος Μουράτης και Κωνσταντίνος Αξιωτίδης.

14 Σεπτεμβρίου 1918: Δημήτριος Αναστασίου [ταμίας], Δήμος Βελίου και Σταύρος Γεωργίου.

6 Μαρτίου 1922: Αναστάσης Κωνσταντίνου, Βασίλειος Σαράντης  και Πολύδωρος Γρηγορίου.

1923: Πασχάλης  Κωνσταντίνου, Βασίλειος Σαράντης  και Πολύδωρος Γρηγορίου.

    ·       ΟΙ ΚΩΔΙΚΕΣ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ

           Όλη η δραστηριότητα της κοινότητας Πετροχωρίου ήταν καταγεγραμμένη σε δύο κώδικες (πρακτικά). Ο πρώτος χρονολογούνταν πριν από το 1891, είχε βίο περίπου μια εκατονταετηρίδα και δυστυχώς απωλέσθηκε από την κοινότητα Παλαιφύτου τη δεκαετία του  1930. Ο κώδικας ήταν παλιός και περιείχε τα πρακτικά των συνεδριάσεων και πολλά ιστορικά γεγονότα. Ο δάσκαλος Καλλισθένης Χουρμουζιάδης για τον κώδικα αυτόν γράφει το 1937: Ενθυμηθείς ότι κατά το 1913 είδα ευμεγέθη κώδηκα του χωριού, αριθμούντα εκατονταετή περίπου βίον, περιέχοντα δε κυρίως τα πρακτικά των ενιαυσίων συνεδριάσεων της Εκκλησιαστικής Επιτροπής της κοινότητος υπό την προεδρίαν του εκάστοτε αρχιερέως της επαρχίας Μετρών, εζήτησα αυτόν από την σημερινήν εκκλησιαστικήν  επιτροπήν της κοινότητος Παλαιφύτου. Μετά λύπης μου όμως επληροφορήθην ότι αν και ο κώδηξ ούτος υφίστατο προ έτους, ήδη παραδόξως απωλέσθη.

          Ο δεύτερος κώδικας της κοινότητας Πετροχωρίου των ετών 1891-1924 περιέχει τα πρακτικά της κοινότητας κ.α. Ο κώδικας αυτός που έφεραν οι πρόσφυγες το 1924 έδωσε τη δυνατότητα να υπάρχει ολοκληρωμένη εικόνα για τη κοινότητα από το 1891-1924. Ο κώδικας βρισκόταν στον ιερό ναό του Παλαιφύτου μέχρι το 1999, οπότε απωλέσθη και αυτός κατά τη μεταφορά του στο νέο ιερό ναό. Ευτυχώς όμως το 1993 μελετήθηκε και φωτοτυπήθηκε από τον κ.  Πασχάλη Βαλσαμίδη, στα πλαίσια της διδακτορικής του διατριβής, από την οποία αντλούμε πολλά χρήσιμα στοιχεία. Ο κ.  Πασχάλης Βαλσαμίδης αναφέρει: "΄Εναν δεύτερο άγνωστο κώδικα εντόπισα, μετά από συζητήσεις με τους πρόσφυγες, στο χωριό Παλαίφυτο-Γιαννιτσών. Ο κώδικας αυτός φυλασσόταν στην κοινότητα Παλαιφύτου στο ναό του αγίου Ιωάννου του Προδρόμου και περιείχε τα πρακτικά της κοινότητος Πετροχωρίου [Τσακήλι] των ετών 1891-1923. Ο πατέρας Ιωάννης Γιαννακίδης -ιερέας του ναού- πρόθυμα με άφησε να φωτοτυπίσω τον κώδικα και να μελετήσω τα ιερά κειμήλια του ναού.

           Μετά τη συγγραφή της παρούσας μελέτης μου [Η ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ ΜΕΤΡΩΝ ΚΑΙ ΑΘΥΡΩΝ] θεώρησα σκόπιμο να ασχοληθώ αναλυτικά με τη μελέτη του κώδικα, γιατί δεν ήταν δυνατόν εδώ να τον παρουσιάσω αναλυτικά. Πριν, όμως εκδώσω τον κώδικα επισκέφθηκα στις 6 Ιουλίου 1999 πάλι την κοινότητα Παλαιφύτου και τον π. Ιωάννη με σκοπό να τον μελετήσω καλύτερα. Ο π. Ιωάννης και πάλι πρόθυμος θέλησε να μου παραχωρήσει τον κώδικα για μελέτη, όμως παρά τις προσπάθειες που κατέβαλε δεν μπόρεσε να τον βρει. Τελικά, αποφάσισα να δημοσιεύσω τον κώδικα από το φωτοαντίγραφο που με είχε επιτρέψει να έχω στην κατοχή μου ο π. Ιωάννης στις 16 Ιουλίου του 1993."

         Τον κώδικα προσπάθησα να εντοπίσω και εγώ τον Αύγουστο του 2010, ζητώντας τον από τον π. Ιωάννη. Δυστυχώς έλαβα την  ίδια απάντηση, ότι κάποιος; τον πήρε να τον μελετήσει και δεν τον επέστρεψε. Έτσι αβασάνιστα χάθηκε ένα σημαντικό κειμήλιο, που έφεραν μαζί τους με τόσους κόπους οι προγονοί μας.

ΠΗΓΕΣ:

• ΚΑΛΛΙΣΘΕΝΗΣ ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΑΔΗΣ, Το Τσακήλι των Μετρών, ΘΡΑΚΙΚΑ, ΤΟΜΟΣ 11  [1939]  σελ. 347-413

• ΚΑΛΛΙΣΘΕΝΗΣ ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΑΔΗΣ, Το Τσακήλι των Μετρών, ΘΡΑΚΙΚΑ, ΤΟΜΟΣ 8  [1937]  σελ. 330-350

• Πασχάλης Ι. Βαλσαμίδης, ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ ΜΕΤΡΩΝ ΚΑΙ ΑΘΥΡΩΝ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΝΤ. ΣΤΑΜΟΥΛΗ

• Αφηγήσεις Προσφύγων