·       Η ΠΑΙΔΕΙΑ ΣΤΟ  ΤΣΑΚΗΛΙ

      Μέχρι την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης, παρά τις αδιάλειπτες προσπάθειες των μορφωμένων και λογίων δασκάλων του έθνους, η εκπαιδευτική διαδικασία δεν προχώρησε πάνω σε ομοιόμορφες βάσεις. Σπουδαία πολιτιστική άνθηση στον υπόδουλο ελληνισμό παρατηρείται κυρίως μετά το τέλος του Κριμαϊκού Πολέμου (1853-1856), με σημείο αναφοράς το Χάττι Χουμαγιούμ (1856), με το οποίο καθιερώθηκε, κατά κάποιο τρόπο, η ισότητα των δικαιωμάτων όλων των υπηκόων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Αυτό οδήγησε στην αύξηση των δυνατοτήτων για την ανάπτυξη της εκπαιδεύσεως των εθνοτήτων .

      Σε κάθε χωριό της Ανατολικής Θράκης υπήρχε το κοινό σχολείο ή γραμματοδιδασκαλείο,  όπου ο ιερέας δίδασκε τα γράμματα (ανάγνωση - γραφή- θρησκευτικά και τις 4 πράξεις αριθμητικής).

      Το αλληλοδιδακτικό σχολείο  εισάγεται μετά, στην περίοδο 1800- 1840, όπου ο αλληλοδιδάκτης διδάσκει ανάγνωση και γραφή με βοήθεια των πρωτοσχόλων μαθητών του. (ανάγνωση από αλφαβητάριο, γεωγραφία, αρχές γραμματικής και χρηστοήθεια).

      Η Δημοτική ή αστική σχολή  εισάγεται στην Ανατολική Θράκη  το 1870 με διδασκάλους που είναι απόφοιτοι των διδασκαλείων. (υπήρχε ποικιλία μαθημάτων)

       Το νηπιαγωγείο εισάγεται μετά το 1868 όπου πηγαίνουν παιδιά ηλικίας 3 έως 7 ετών διδασκόμενα από απόφοιτους παρθεναγωγείου.

Εκκλησιαστικό βιβλίο που χρησιμοποιούνταν στα γραμματοδιδασκαλεία

       Όσον αφορά στην εκπαιδευτική δραστηριότητα και την παιδεία εν γένει στην επαρχία Μετρών και Αθύρων κατά τις παλαιότερες περιόδους, δεν έχουμε γραπτές μαρτυρίες. Υπάρχουν όμως προφορικές παραδόσεις που μας πληροφορούν ότι ο ιερέας ή ο ιεροψάλτης του χωριού δίδασκαν τα Ελληνόπαιδα στους νάρθηκες και στα κελιά των εκκλησιών τα εκκλησιαστικά γράμματα και τις στοιχειώδεις γραμματικές γνώσεις, χωρίς ιδιαίτερα βιβλία. Στο πρώτο έτος οι μαθητές μάθαιναν να γράφουν και να διαβάζουν διάφορα τροπάρια. Στο δεύτερο έτος μελετούσαν την Οκτώηχο. Στο τρίτο έτος το Ψαλτήρι, ενώ στο τέταρτο και τελευταίο έτος τον Απόστολο. Στη συνέχεια αποφοιτούσαν.  Ας σημειωθεί ότι το χειμώνα που δεν υπήρχαν αγροτικές ασχολίες οι αίθουσες των σχολείων γέμιζαν από μαθητές σε σημείο που να μην φθάνουν τα θρανία. Μόλις όμως έφταναν οι πρώτες θερμές μέρες του Μαρτίου, οι τάξεις άρχιζαν να αραιώνουν, γιατί οι περισσότεροι μαθητές εγκατέλειπαν τα θρανία και πήγαιναν να βοηθήσουν τους γονείς τους.

       Τα πρώτα σχολεία κτίστηκαν στις Μέτρες στις αρχές του 19ου αιώνα, ενώ στις άλλες κοινότητες από τα μέσα του 19ου αιώνα. Η κύρια μέριμνα της επαρχίας ήταν η ύπαρξη μόνιμων σχολείων σε κάθε κοινότητα, ακόμη και στην πιο μικρή, πράγμα που επιτεύχθηκε μετά από πολλές προσπάθειες στις αρχές του 20ου αιώνα.

        Από τον επίσκοπο Μετρών εξαρτώνταν τα σωματεία της κοινότητας, δηλαδή η Δημογεροντία, η Εφορεία των σχολείων, οι εκκλησιαστικές επιτροπές κ.α. Παράλληλα υπό την προεδρία του λειτουργούσαν και τα εκκλησιαστικά δικαστήρια. Η οικονομική κατάσταση της επαρχίας Μετρών και Αθύρων ήταν ιδιαίτερα ανθηρή. Είχε τεράστια περιουσία που προερχόταν κυρίως από δωρεές των κατοίκων και από οικονομίες των κοινοτήτων. Από τα έσοδα της περιουσίας κατόρθωνε να συντηρεί τους ναούς, τα σχολεία και τα κοινωφελή ιδρύματά της και να προσφέρει παράλληλα σημαντικό φιλανθρωπικό και εθνικό έργο. Από όλα τα παραπάνω αντιλαμβανόμαστε τον πολύ σημαντικό ρόλο, τον οποίο διαδραμάτισαν η Μητρόπολη Μετρών και Αθύρων και οι εκάστοτε επίσκοποι και μητροπολίτες κατά την περίοδο που εξετάζονται τα εκκλησιαστικά, κοινωνικά και εκπαιδευτικά της επαρχίας, αλλά και της ευρύτερης περιοχής. Το δημιουργικό έργο της επαρχίας Μετρών και Αθύρων σταμάτησε απότομα το 1924, όταν οι κάτοικοί της αναγκάστηκαν να πάρουν το δρόμο της προσφυγιάς για την Ελλάδα.

      Όσον αφορά στην παιδεία της κοινότητας του Τσακηλίου έχουμε να παρατηρήσουμε τα εξής:

• Οι στοιχειώδεις γραμματικές γνώσεις διδάσκονταν στο σχολείο  που κτίστηκε το 1854 και βρισκόταν απέναντι από το ναό του αγίου Ιωάννου του Προδρόμου. Ο Β. Καλλίφρονος μας πληροφορεί ότι περί το 1867 υπήρχε παιδαγωγείο.

•  Από την έκθεση της Επετηρίδας του Θρακικού Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου του έτους  1872/1873, πληροφορούμαστε ότι στο Τσακήλι λειτουργούσε: Ένα γραμματοδιδασκαλείο στο Κελλί (σπίτι) του ιερέως, ενώ τα μαθήματα παρακολουθούσαν 60 μαθητές από ένα γραμματοδιδάσκαλο που παράλληλα εκτελούσε και χρέη ψάλτου με μηνιαίο μισθό 180 γρόσια.

•  Το 1892 συναντούμε ένα δημοτικό σχολείο με 50 μαθητές και ένα διδάσκαλο που λάμβανε ετησίως 30 λίρες Τουρκίας.

• Το 1902 αναφέρονται ένα γραμματοδιδασκαλείο με ένα γραμματοδιδάσκαλο και 80 μαθητές και ένα νηπιαγωγείο-παρθεναγωγείο με  30 νήπια-μαθήτριες και μία διδασκάλισσα, με ετήσιες δαπάνες που ανέρχονταν στο ποσό των 1380 φράγκων. 

• Το 1910 λειτουργούσε μια τετρατάξια μεικτή δημοτική σχολή  με ένα διδάσκαλο. Στον κώδικα της κοινότητας , στο γενικό ισολογισμό της περιόδου από 18 Δεκεμβρίου 1910 έως 18 Δεκεμβρίου 1911, καταγράφονται στην στήλη των εξόδων τα ονόματα και οι μισθοί των δασκάλων. Συγκεκριμένα δόθηκαν στους δασκάλους Γεώργιο Αναστασιάδη 4.165 γρόσια, Αθηνόδωρο  4.165 γρόσια, Ξενοφών 322 γρόσια και στις δασκάλισσες Φωτεινή 1.183 γρόσια, Ευθαλία 792 γρόσια και Αλεξάνδρα 474 γρόσια.

• Το 1915 στα σχολεία της κοινότητας , σε τέσσερις τάξεις , φοιτούσαν 66 μαθητές και 62 μαθήτριες. Παράλληλα λειτουργούσε νηπιαγωγείο στο οποίο φοιτούσαν 63 νήπια.

• Κατά το σχολικό  έτος 1921/1922 τα μαθήματα παρακολουθούσαν 50 μαθητές και 40 μαθήτριες, οι οποίοι κατανεμήθηκαν σε τρεις τάξεις, ενώ οι μικρότεροι σε ηλικία στο τμήμα νηπιαγωγείου. Λόγω του μεγάλου αριθμού των νηπίων το νηπιαγωγείο διαιρέθηκε σε δύο τμήματα. Το πρώτο είχε 21 νήπια , ενώ το δεύτερο 32 νήπια. Τα μαθήματα που διδάσκονταν στις Α΄ και Β΄ τάξεις ήταν: θρησκευτικά, ελληνικά, γραμματική και μαθηματικά. Στην Γ΄ τάξη διδάσκονταν ιστορία, γαλλικά και ωδική.

        Μια τριμελής επιτροπή που ονομαζόταν «Σχολική Εφορεία» ασχολούνταν με τα διοικητικά του σχολείου και το διορισμό των διδασκάλων.  Η εκλογή της γινόταν από την κοινότητα, την ημέρα του Αγίου Μοδέστου, ενώπιον του μητροπολίτου Μετρών και Αθύρων. Οι δάσκαλοι μαζί με τους εφοροεπιτρόπους εκπονούσαν τα προγράμματα διδασκαλίας, τα  οποία όμως έπρεπε να υποβάλλουν για έγκριση στο μητροπολίτη, που ήταν και ο υπεύθυνος επόπτης των σχολείων της μητρόπολής του. Η διδασκαλία γινόταν με βάση τον οδηγό της αλληλοδιδακτικής μεθόδου και τις προσωπικές αντιλήψεις του δασκάλου.

        Δικαίωμα διδασκαλίας είχαν οι εκπαιδευτικοί που ήταν εφοδιασμένοι με πτυχίο πανεπιστημίου ή αναγνωρισμένου γυμνασίου ή πρωτοβάθμιου διδασκαλείου. Εξαίρεση αποτελούσαν οι προσλήψεις των εκπαιδευτικών στις κοινοτικές δημοτικές σχολές, στις οποίες μπορούσαν να διδάξουν εκπαιδευτικοί με λιγότερα προσόντα. Έπρεπε όμως να προμηθευτούν τις σχετικές άδειες από τη μητρόπολη. Η Εφορεία ήταν αυστηρή στην επιλογή των δασκάλων. Επέλεγε πάντα τους καλύτερους και ικανότερους. Τους εξέταζε από ηθικής απόψεως και τους υποχρέωνε να υποβληθούν σε ιατρικές εξετάσεις. Στο τέλος όσοι κρίνονταν κατάλληλοι, τότε υπέγραφαν τα συμβόλαια.

     Οι δάσκαλοι των σχολείων ήταν υπεύθυνοι απέναντι της Εφορείας για τη σωστή λειτουργία των σχολείων. Όφειλαν να επαγρυπνούν για την πλήρη λειτουργία του προγράμματος, για την διαγωγή των μαθητών και να είναι τύπος και υπογραμμός στους κατοίκους. Όφειλαν ακόμη να προσέρχονται στην κανονισμένη ώρα ενάρξεως των μαθημάτων και να μην απουσιάζουν αδικαιολόγητα. Σε περίπτωση απουσίας τους ήταν υποχρεωμένοι να ζητούν την άδεια της Εφορείας. Η κοινότητα δεν φρόντιζε μόνο για τη μισθοδοσία των δασκάλων, αλλά ενδιαφερόταν και για την άνετη εγκατάστασή τους. Για το σκοπό αυτό νοίκιαζε δωμάτια από συμπολίτες, εξασφάλιζε τα καυσόξυλα ή τα κάρβουνα που χρειάζονταν για την αντιμετώπιση της βαρυχειμωνιάς, κάλυπτε τα οδοιπορικά έξοδά τους κ.α.

        Στα σχολεία της κοινότητας δίδαξαν οι δάσκαλοι: Γεώργιος Αναστασιάδης , ο οποίος καταγόταν από το Τσακήλι και ήταν απόφοιτος της Μεγάλης του Γένους Σχολής, δίδαξε δε στο Τσακήλι από το 1909 μέχρι το 1921, ο Αθηνόδωρος [1909-1911], ο Ευστάθιος [1910], ο Ξενοφών[1911] και οι διδασκάλισσες: Αθηνά, Αλεξάνδρα [1911], Ευθαλία [1911] και Φωτεινή Δημητριάδου , η οποία καταγόταν από το Εξάστερο Σηλυβρίας , ήταν απόφοιτος του Ζάππειου Παρθεναγωγείου Κωνσταντι-νουπόλεως και δίδαξε στην κοινότητα από το 1909 μέχρι το 1915.  

          Δεν ήταν λίγοι όμως οι μαθητές που μετά το Δημοτικό συνέχιζαν τις σπουδές τους είτε σε ελληνικά σχολεία της Κωνσταντινούπολης είτε σε ξένα κολέγια σε πόλεις τις Μικράς Ασίας αλλά και της Ελλάδος.  Σημαντικό σχολείο ήταν το  Ανατόλια Κόλετζ της Μερζιφούντας - Anatolia College of Marsovan. Το σχολείο αυτό ήταν ένα από τα καλύτερα σχολεία της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, εκεί εδιδάσκετο η  Ελληνική, η Τουρκική, η Αγγλική, η Γαλλική, η  Αρμενική καί η Ρωσσική γλώσσα , βρισκόταν στο καλύτερο σημείο της πόλης και είχε πολύ  ωραία κτήρια .

Το Κολλέγιο το 1891	Το κτήριο σήμερα

       Επίσης το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας αποτέλεσε για περίπου 250 χρόνια το φυτώριο που ανέδειξε διαπρεπείς επιστήμονες, δικηγόρους, γιατρούς, εμπόρους, κληρικούς, δασκάλους, που βοήθησαν τον ελληνισμό. Μέσα εκεί σφυρηλατήθηκε ο χαρακτήρας των παιδιών των Ποντίων, απέκτησαν γνώσεις και έγιναν οι ταγοί του ποντιακού ελληνισμού.Ως το 1843 είχε μόνο δύο τάξεις της μέσης παιδείας, το 1864 όμως ήταν πλήρες με έξι τάξεις.Το 1845 εγκαινιάστηκε το νέο σχολικό κτίριο του Φροντιστηρίου, που ως τότε στεγαζόταν στο μετόχι της Μονής Περιστερεώτα. Πολλοί από τους δασκάλους του ήταν παλιοί μαθητές που πήγαιναν για ανώτατες σπουδές στην Αθήνα (τότε λειτουργούσε το Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο) και τη Γερμανία.

Το Ελληνικόν Φροντιστήριον της Τραπεζούντας	Απολυτήριο

     Από την κοινότητα Πετροχωρίου αναδείχθηκαν τρεις αξιόλογοι διδάσκαλοι:

·         Ο καθηγητής της Μεγάλης Σχολής του Γένους Αναστάσιος Χουρμουζιάδης , γιος του Παπα-Χουρμούζη, γεννήθηκε στο Τσακήλι το 1830. Μετά τις γυμνασιακές σπουδές του στην Σχολήν Κουρού - Τσεσμέ Κωνσταντινουπόλεως - όπως λεγόταν τότε η Μεγάλη του Γένους Σχολή - παρακολούθησε φιλολογία στο εν Αθήναις Εθνικόν Πανεπιστήμιον. Ως διδάσκαλος εργάσθηκε στους Επιβάτας, Σηλυβρία, Χάσκιοϊ Κωνσταντινουπόλεως. Το 1858-1859 διδάσκει στο Ελληνικόν Φροντιστήριον της Τραπεζούντας και το διάστημα 1881-1895 διδάσκει ελληνικά στη Μεγάλη του Γένους Σχολή συμβάλλοντας τα μέγιστα στην εθνική μόρφωση και ελληνοπρεπή αγωγή των υπόδουλων τότε νέων της Θράκης.

           Εκτός από το μεράκι του δασκάλου, (έγραψε και βιβλίο Αριθμητικής για του μαθητές του), είχε και το πάθος της λαογραφικής έρευνας. Δική του είναι η πρώτη εργασία για τ' Αναστενάρια που την παρουσιάζει μάλιστα πανηγυρικά με ομιλία του στην αίθουσα τελετών της Μεγάλης Σχολής του Γένους κατά την έναρξη του Σχολικού Έτους 1872-73 και δημοσιεύεται τον επόμενο χρόνο με τίτλο "Περί Αναστεναρίων και άλλων τινών παραδόξων εθίμων και προλήψεων". Μας δίνει εκεί πολύτιμες πληροφορίες για τη συνέχιση της ζωής του ελληνισμού μέσα από τα έθιμά του, από τα πανάρχαια χρόνια ως τις μέρες μας στο χώρο της Θράκης , όπως τα είχε ο ίδιος παρακολουθήσει στα χωριά της περιοχής Αγαθούπολης.   Ο Χουρμουζιάδης όχι μόνο μας άνοιξε το δρόμο στη Θρακική λαογραφία, αλλά διέλυσε και τα σκοτάδια που βασίλευαν στις λαογραφικές εργασίες και μελέτες και μας έδωσε και το ζωντανό παράδειγμα της εργασίας, που έμελλε να εκκολάψη, λίγο αργότερα, τον ποιητή Γ. Βιζυηνό ως ένα δεινό λαογράφο. Ο Αναστάσιος πέθανε στις Μέτρες την 17η Ιουνίου 1895. Για το θάνατό του η κοινότητα Μετρών εξέδωσε το παρακάτω ψήφισμα:

Ψήφισμα

     Επί τω θανάτω του αοιδίμου Αναστασίου Χουρμουζιάδου, περιφανούς συμπολίτου και διδασκάλου του Γένους συνελθόντα εις έκτακτον κοινήν συνεδρίαν τα κοινοτικά σωματεία η Δημογεροντία δηλονότι η Εφορεία των σχολών και η Εκκλησιαστική επιτροπή εψηφίσαντο τάδε:

α- Να σταλή συλλυπητήριος επιστολή τη οικογενεία του μακαρίτου εκφράζουσα την βαθείαν λύπην της κοινότητος επί τη συμφορά.

β- Να κατατεθή στέφανος υπό μαθητρίας εκ μέρους των σχολών.

γ- Να παρακολουθήσωσι την εκφοράν πάντα τα σωματεία, οι μαθηταί αμφοτέρων των σχολείων μετά του προσωπικού των διδασκάλων και διδασκαλισσών.

δ- Από μέρους των σχολών να εκφωνήση τον λόγον ο διευθυντής.

ε- Από μέρους της κοινότητος να ομιλήση καταλλήλως ο εκ των διδασκάλων Χ. Δημητριάδης.

στ- Επί του τάφου να αποχαιρετίση τον νεκρόν  ο εκ των διδασκάλων Σ. Κολύβας.

ζ- Να διακοπώσι τα μαθήματα των σχολών επί τριήμερον.

Εν τη Ιερά Επισκοπή τη 17 Ιουνίου 1895.

Απολυτήριο της Μεγάλης του Γένους Σχολής το 1885, όπου ο Αναστάσιος Χουρμουζιάδης υπογράφει ως Καθηγητής.

·    Ο Γεώργιος Χουρμουζιάδης ή Παπάζογλου – αδερφός του Αναστασίου – γεννήθηκε το 1843.  Σπούδασε κι αυτός στη μεγάλη του Γένους Σχολή. Δίδαξε για πολύ μικρό διάστημα και διορίστηκε δημόσιος υπάλληλος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, ως διαχειριστής των δασών της Στράντζας και ως γενικός Ταμίας της Διοικήσεως (μουτεσαριφλής) Τσατάλτζας, θέση στην οποία υπηρέτησε για πολλά έτη.  Φιλοτεχνούσε συλλογές επιγραφών των επαρχιών Δέρκων, Σηλυβρίας και Μετρών, οι οποίες καταστράφηκαν από τους Βούλγαρους μαζί με τη βιβλιοθήκη του το 1913. Διασώθηκαν μόνο δύο σελίδες και οι συλλογές μύθων των θρακικών λαών. Δημοσίευσε το έργο «Συλλογή επιγραφών της διοικήσεως Μετρών Θράκης».  Ήταν επίσης πολύ ταλαντούχος σατυρικός ποιητής, όπως φαίνεται από τα χειρόγραφά του, που μεταφέρθηκαν από τους απογόνους του και διασώζονται μέχρι τις μέρες μας. Πέθανε το 1915.

·    Ο Καλλισθένης Χουρμουζιάδης γεννήθηκε στις  2 Ιανουαρίου του 1882. Το 1900 με υποτροφία της μητρόπολης Μετρών παρακολούθησε μαθήματα στο ελληνογαλλικό Λύκειο Χατζηχρίστου της Κων/πόλεως. Με την αποφοίτησή του δίδαξε στην Κων/πολη έως το 1911. Από το 1911-1916 δίδαξε στη Μερζιφούντα του Πόντου. Στη Μερζιφούντα συμμετείχε στη διοίκηση του Συλλόγου "Πόντος" μαζί με άλλους  εκπαιδευτικούς του κολλεγίου και οι δραστηριότητές του ήταν αθλητικές, καλλιτεχνικές και επιμορφωτικές. Ο σύλλογος δημιούργησε βιβλιοθήκη, ανέβασε θεατρικές παραστάσεις, δημιούργησε ομάδα ποδοσφαίρου και είχε πάνω από 180 μέλη. Από το 1910 εξέδιδε μηνιαίο περιοδικό "φιλολογικόν, επιστημονικόν και παιδαγωγικόν" με τίτλο: "Πόντος" . Τη συντακτική επιτροπή αποτέλεσαν οι Δημήτριος Θεοχαρίδης, Καλλισθένης Γ. Χουρμουζιάδης και Λεωνίδας Μ. Καζεζόγλου.

  Από το 1916-1919 ο Καλλισθένης δίδαξε στο Αμερικανικό Κολέγιο. Το 1918 ήταν διερμηνέας του αγγλικού στρατού κατοχής. Στη συνέχεια, από το 1920-1922 δίδαξε πάλι στην Κων/πολη. Στη Θεσσαλονίκη, πρόσφυγας πλέον, δίδαξε από το 1922-1926 στο Αμερικάνικο παρθεναγωγείο και από το 1933-1939 στη σχολή Παπαζιάν. Πέθανε στις 18 Δεκεμβρίου του 1939. Ο Καλλισθένης, εκτός από το διδακτικό του έργο, ασχολήθηκε με τη λαογραφία και εξελίχθηκε σε έναν δεινό λαογράφο. Όλες οι πληροφορίες που έχουμε για το Τσακήλι και τα έθιμά του προέρχονται από το έργο του Καλλισθένη. Υπήρξε δεινός πράγματι και για τον πλούσιο λαογραφικό θησαυρό του, αλλά και την επιστημονική συλλογή του. Οι σελίδες των Θρακικών και του Αρχείου Θράκης είναι κατάμεστες από το καλό υλικό του, που χρησιμεύει και στον επιστήμονα για βάση κάποιας συνθετικής μελέτης. Έθιξε το αγροτικό και οικογενειακό δίκαιο με ικανότητες μεγάλες.

Έργα του:

·        Τσακήλι. (Πετροχώρι) της επαρχίας Μέτρων

·        Το Τσακήλι. Τσακλιώτικο Καλαντάρ.

·        Το Τσακήλι. (Πετροχώρι) της επαρχίας Μέτρων. Οικόσιτα ζώα

·        Το Τσακήλι των Μετρών. Γλωσσάριον

·        Παροιμίαι και παροιμιώδεις φράσεις Τσακηλίου Μετρών.

·        Παραδόσεις περί ιδρύσεως χωρίων, τραγούδια.

·        Το παιδίον εις την εκκλησιαστικήν επαρχίαν Μετρών και Αθύρων .

·        Ευτράπελες παροιμίες επαρχίας Μετρών, δημοτικά τραγούδια.

ΠΗΓΕΣ:

• http://karipeio.wordpress.com/

• http://anemi.lib.uoc.gr/php/pdf_

• openarchives.gr/view/213347

• http://anti-researcher.blogspot.gr/2012/05/19-20.html

• http://www.24grammata.com/?p=10167