·       ΓΕΙΤΟΝΙΚΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ      

Χάρτης της επαρχίας Μετρών και Αθύρων	Στοιχεία για τους κατοίκους της επαρχίας

        Τα χωριά γύρω από το Τσακήλι, το καθένα με τη δική του ιστορία κράτησαν το ελληνικό στοιχείο στην πρέπουσα θέση. Οι δυσκολίες που αντιμετώπισαν είναι απερίγραπτες. Από την πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και έπειτα οι οικισμοί αναδιαμορφώνονταν συνεχώς. Άλλα χωριά καίγονταν και ξαναχτίζονταν, άλλα τα εγκατέλειπαν οι κάτοικοί τους λόγω των επιδρομών ή των δύσκολων συνθηκών διαβίωσης. Οι πέτρες των θεμελίων με τα Ελληνικά γράμματα μαρτυρούσαν πως οι νέοι οικισμοί χτίστηκαν από τα ερείπια παλαιών Ελληνικών χωριών.

       Το Τσακήλι Ανατολικής Θράκης ήταν ένα από τα χωριά που υπάγονταν στη δικαιοδοσία της μητροπόλεως Μετρών και Αθύρων, η οποία υπό τη δικαιοδοσία της είχε δώδεκα κοινότητες:    

1. ΜΕΤΡΕΣ [Çatalca]

2. Αθυρα [Büyük Çekmece]

3. Αρσού [Gürpinar]

4. Γαρδάς [Kavakli]

5. Δημοκράνεια [Güzelze]

6. Ελμπασάν [Elbasan]

7. Καλλικράτεια [Mimar Sinan]

8. Λαγοθήρες [Türkoba]

9. Νεοχώρι [Ovayenice]

10. Πλάγια [Tepecik]

11. Πετροχώρι [Çakil]

12. Φανασάκρες

·      ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΠΡΟΠΟΝΤΙΔΑΣ

ΕΞΑΣΤΕΡΟ

        Διοικητικά υπάγονταν στη Νομαρχία Κωνσταντινουπόλες, στο Σαντζάκι της Τσατάλτζας και εκκλησιαστικά στη Μητρόπολη της Σηλυβρίας Το 1873 υπήρχαν 220 οικογένειες ένα Δημοτικό σχολείο με 120 μαθητές και ένα Νηπιαγωγείο με 198 νήπια και 3 δασκάλους. Το 1892 υπήρχαν 350 οικογένειες ενώ το 1920 υπήρχαν 480 ελληνόφωνες οικογένειες. Οι κάτοικοι ασχολούνταν με την αμπελουργία, την καλλιέργεια δημητριακών και την κτηνοτροφία. Λειτουργούσαν 3 υδροκίνητοι αλευρόμυλοι και 2 ανεμόμυλοι.

        Στο Εξάστερο υπήρχαν οι εκκλησίες του Αγ. Στεφάνου και της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Επίσης το παρεκκλήσι του Αγ. Ιωάννου και τα εξωκλήσια της Αγίας Κυριακής, των Δώδεκα Αποστόλων, του Αγίου Κωνσταντίνου, του Αγίου Γεωργίου της Αγίας Μαρίνας και της Αγίας Φωτεινής. Λειτουργούσαν δυο αδελφότητες του «Αγίου Τρύφωνα» που ασχολούνταν κυρίως με τα σχολικά και τα μουσικά θέματα και η γυναικεία αδελφότητα «Αγία Κυριακή» που είχε αγαθοεργούς σκοπούς.

ΑΓΙΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΜΕΤΡΩΝ

        Βρίσκεται νοτιοδυτικά της Κωνσταντινούπολης. Διοικητικά άνηκε στη Νομαρχία Κωνσταντινουπόλεως και στο Σαντζάκι Τσατάλτζας. Εκκλησιαστικώς υπάγονταν στην Μητρόπολη Δέρκων. Κατελήφθη το 1453 από τους Τούρκους υπό τον στρατηγό Καρατζά βεη. Το χωριό αναφέρεται από τον Σατωμπριάν. Το 1878 η Έκθεση του Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου αναφέρει ότι το χωριό είχε 70 ελληνικές οικογένειες. Υπήρχαν επίσης 10-12 οικογένειες Αρμενίων και Καθολικών και μια Τουρκική.

         Οι κάτοικοι ασχολούνταν κυρίως με την αμπελουργία, την αλιεία (υπήρχε εσνάφι των αλιέων), κολίγοι και περιβολάρηδες Χίων κτημάτων. Η αρχαία ομώνυμη εκκλησία του χωριού κατεδαφίστηκε το 1844 και επανεκτίστηκε το 1845 με τη συνδρομή του Αρμένιου πρόκριτου και βαθύπλουτου Βογός Δαδιάν και από τους κατοίκους του χωριού. Και εγκαινιάσθηκε από τον Πατριάρχη Μελέτιο στις 9 /9 1845. Έξω από τον οικισμό υπήρχε το Αγίασμα της Αγίας Φωτεινής. Το 1845 διατηρεί σχολείο. Ενώ το 1878 υπάρχουν 2 σχολεία: Αρρεναγωγείο με 50 παιδιά και Παρθεναγωγείο με 40 μαθήτριες. Παραθεριστικό κέντρο Κωνσταντινουπολιτών λόγω και τις ακτοπλοικής σύνδεσης που είχε με την Πόλη. Το 1877-78 κατά τον ρωσοτουρκικό πόλεμο αποτέλεσε την έδρα του Γενικού Ρωσικού Επιτελείου, ενώ έγινε και η υπογραφή της ομώνυμης ρωσοτουρκικής Συνθήκης το 1878.

Δεξαμενή	Η εκκλησία του Αγ. Δημητρίου

ΔΕΛΛΙΩΝΕΣ (ΣΟΥΡΓΚΙΟΥΝΚΙΟΪ)

       Διοικητικά υπάγονταν στη Νομαρχία Κωνσταντινουπόλες, στο Σαντζάκι της Τσατάλτζας και εκκλησιαστικά στη Μητρόπολη της Σηλυβρίας. Σήμερα ονομάζεται Ορτάκιοϊ λόγω των νέων του κατοίκων από το Ορτάκιοϊ Αδριανούπολης. Από τον Κώδικα της κοινότητας πληροφορούμαστε πως υπήρχαν κάτοικοι από το 1835. Το 1873 υπήρχαν 350 οικογένειες και ένα Αλληλοδιδακτικό σχολείο με 92 μαθητές και δυο δασκάλους ενώ το 1892 κατοικούσαν 300 οικογένειες και λειτουργούσε ένα Αλληλοδιδακτικό σχολείο με 170 μαθητές και δυο δασκάλους. Το 1921 υπήρχαν 1.720 κάτοικοι . Στους Δελλιώνες βρίσκονταν η εκκλησία του Αγ. Δημητρίου και ένα μονήδριο του Αγ. Γεωργίου . Υπήρχε επίσης το αγίασμα του Αγ. Ιωάννη του Θεολόγου.

ΕΠΙΒΑΤΕΣ

        Οι Επιβάτες βρίσκονται  σε απόσταση δέκα περίπου χιλιομέτρων ανατολικά της Σηλύβριας στη θάλασσα του Μαρμαρά. Διοικητικά υπάγονταν στη Νομαρχία της Κωνσταντινουπόλεως, στο Σαντζάκι Τσατάλτζας. Εκκλησιαστικά υπάγονταν στη Μητρόπολη Σηλυβρίας. Οι κάτοικοί του ήταν κυρίως αμπελουργοί . Οι γεωργοί είχαν το δικό τους σωματείο «Άγιος Δημήτριος» στο ταμείο του οποίου κατέβαλαν μηνιαία συνδρομή. Τα χρήματα τα διέθεταν για τον εξωραϊσμό του μαχαλά των γεωργών και για τη διοργάνωση της Τζαμάλας. Ανεπτυγμένη ήταν επίσης και η κτηνοτροφία και η αλιεία. Οι ναυτικοί είχαν το δικό τους σωματείο «Άγιος Νικόλαος». Τα χρήματα αυτά τα διέθεταν για τις οικογένειες των ναυτικών που χάνονταν στη Θάλασσα.

         Το 1920 υπήρχαν 500 οικογένειες ελληνόφωνων. Το Ελληνικό σχολείο των Επιβατών ιδρύθηκε στα 1796 με παραίνεση του Μητροπολίτη Σηλύβριας Καλλίνικου. Το σχολείο κάηκε το 1861 αλλά ανοικοδομήθηκε και αναδιοργανώθηκε στα 1866 με προσωπική συνεισφορά του Σαράντη Αρχιγένη καθηγητής Παθολογίας και Χειρουργικής στην Αυτοκρατορική Ιατρική Σχολή Κωνσταντινουπόλεως, ο οποίος δημιούργησε τα ξακουστά Αρχιγένεια εκπαιδευτήρια. Τα εκπαιδευτήρια λειτούργησαν μέχρι το 1922 στους Επιβάτες, το 1922-23 συγχωνεύτηκαν με το Ζάππειον Παρθεναγωγείο Αδριανουπόλεως και λειτούργησαν μαζί στο Κάραγατς, ενώ από το 1923 μεταφέρθηκαν στην Αλεξανδρούπολη και μετεξελίχθηκαν σε Διδασκαλείο Θράκης μετέπειτα Παιδαγωγική Ακαδημία.

        Στους Επιβάτες υπήρχε ο ναός του Αγ. Γεωργίου. Με την ανταλλαγή των πληθυσμών οι περισσότεροι από τους κατοίκους εγκαταστάθηκαν στη κεντρική Μακεδονία και ο κύριος όγκος τους ίδρυσε τους Νέους Επιβάτες στη Θεσσαλονίκη.
 

ΣΗΛΥΒΡΙΑ

           Η Σηλύβρια βρίσκεται 55 χλμ. δυτικά της Κωνσταντινούπολης. Διοικητικά υπάγονταν στη Νομαρχία Κωνσταντινουπόλεως και στο Σαντζάκι Μέτρων ή Τσατάλτζας. Ήταν έδρα της ομώνυμης Μητρόπολης. Αποτελούσε ένα από τα σημαντικότερα αστικά κέντρα της Ανατολική Θράκης. Η παλιά πόλη της Σηλύβριας ήταν κτισμένη σε έναν απότομο βράχο κοντά στη θάλασσα. Τα βυζαντινά της τείχη σώζονται ακέραια. Από τις 22 εκκλησίες που υπήρχαν εντός των τειχών της, μετά την κατάκτηση από του Οθωμανούς στο δεύτερο μισό του 17ου αιώνα, είχαν απομείνει μόνο 14.

          Η Σηλύβρια κατοικούνταν κυρίως από χριστιανούς, ήταν πλούσια πόλη με μεγάλη αγορά και αρκετούς ανεμόμυλους. Υπήρχαν ακόμη 60 περίπου ισπανοεβραϊκές κατοικίες. Συνδέθηκε σιδηροδρομικά με την Κωνσταντινούπολη και την Αδριανούπολη ενώ παλαιότερα υπήρχαν 32 χάνια για να διανυκτερεύουν οι ταξιδιώτες. Οι κάτοικοι ασχολούνταν κυρίως με το εμπόριο καθώς και με την αμπελουργία, την κτηνοτροφία τη γαλακτοκομία, τη ναυτιλία και την αλιεία. Στην πόλη το 1885 κατοικούσαν 270 ελληνόφωνες οικογένειες (1600 κάτοικοι). Λειτουργούσε Ελληνική Σχολή με 47 μαθητές και 2 δασκάλους, Δημοτικός σχολείο με 2 δασκάλους και 130 μαθητές και Παρθεναγωγείο με 110 μαθήτριες Το 1892 κατοικούσαν 550 ελληνόφωνες οικογένειες. Λειτουργούσε Αστική Σχολή με τρείς δασκάλους και 80 μαθητές, Νηπιαγωγείο με 150 μαθητές και τρεις δασκάλους και Παρθεναγωγείο με 150 μαθήτριες με τρεις δασκάλους. Με δαπάνη του μητροπολίτη Σηλύβριας Καλλίνικου ιδρύθηκε στα 1799 στη Σηλύβρια κοινοτικό σχολείο και ιερατική σχολή. Την διαχείριση των ελληνικών σχολείων της Σηλύβριας ανέλαβε αργότερα η συντεχνία των γουναράδων της πόλης.

         Ο Μητροπολιτικός ναός ήταν αφιερωμένος στη Γέννηση της Θεοτόκου. Αρκετοί ήταν οι σύλλογοι που λειτούργησαν στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου στη Σηλύβρια. Το 1878 ιδρύθηκε η αδελφότητα «Άγιος Σπυρίδων». Το 1905 ιδρύθηκε ο «Άγιος Αγαθόνικος» με σκοπό την ίδρυση αναγνωστηρίου και βιβλιοθήκης. Το 1909 μετονομάστηκε σε «Σύλλογος Απόλλων» με σκοπό την ίδρυση λέσχης, γυμναστηρίου και νυχτερινής σχολής. Το 1912 συστάθηκε η «Φιλεκπαιδευτική Αδελφότητα» Το 1903 συστάθηκε η γυναικεία Αδελφότητα «Ο Ευαγγελισμός».