Πλάτων, Κρίτων, 50a - c
Ο Σωκράτης πίνει το κώνειο στη φυλακή, ενώ οι μαθητές του γύρω του βρίσκονται σε απόγνωση (Zακ Λουί Νταβίντ, 1787, ελαιογραφία, Μητροπολιτικό Μουσείο Νέας Υόρκης).
Διδακτικές ώρες: 6
Διδακτικοί στόχοι
1. Να προσδιορίσουν οι μαθητές/τριες τη ροή της σκέψης του Σωκράτη και να διακρίνουν τα στάδια του επιχειρήματος που χρησιμοποιεί.
2. Να εκφράσουν τις απόψεις τους σχετικά με το θέμα της εφαρμογής των νόμων και τα κίνητρα που δίνονται από την εκάστοτε πολιτεία για την τήρησή τους.
3. Να αποδώσουν το περιεχόμενο του κειμένου στη ν.ε.
4. Να μελετήσουν την α.ε. συγκριτικά με τη ν.ε. και να εμπλουτίσουν το λεξιλόγιό τους.
5. Να γνωρίσουν τα είδη του μορίου ἄν.
6. Να προσδιορίσουν τα είδη της σύνδεσης προτάσεων και να διακρίνουν τις δευτερεύουσες προτάσεις σε ονοματικές και επιρρηματικές.
7. Να διακρίνουν τα είδη των ονοματικών δευτερευουσών προτάσεων, επισημαίνοντας ομοιότητες και διαφορές με τη ν.ε.
Το κείμενο της ενότητας (σελ. 70 σχ. βιβλίου)
- Τα γλωσσικά σχόλια της σελ. 71 αξιοποιούνται στη διδακτική πράξη επιλεκτικά, με στόχο την κατανόηση του περιεχομένου του κειμένου και την απόδοσή του στη ν.ε.
- Για τη νοηματική προσπέλαση του κειμένου, αξιοποιούνται οι ερωτήσεις της σελ.72 και όσες ο/η εκπαιδευτικός διατυπώσει συμπληρωματικά ή εναλλακτικά, αλλά και το παράλληλο κείμενο της σελ. 109, μαζί με τις ερωτήσεις που το συνοδεύουν.
- Για τον προσδιορισμό της δομής του επιχειρήματος, ο/η εκπαιδευτικός μπορεί να υπενθυμίσει στους/στις μαθητές/τριες όσα γνωρίζουν από το μάθημα της ΝΕΓ Β΄ Γυμνασίου για την Αξιολόγηση και διατύπωση επιχειρημάτων.
- Κατά τον σχολιασμό του κειμένου, δίνεται έμφαση σε κάθε ερώτηση ξεχωριστά και στον ρόλο της προσωποποίησης. Για μια διαχρονική θεώρηση των εννοιών του δικαίου και του νόμου με αφετηρία το κείμενο, βλ. το ομώνυμο διδακτικό σενάριο στο αποθετήριο εκπαιδευτικών σεναρίων «Πρωτέας»:
1. Λεξιλογικά - Ετυμολογικά.
Με αφορμή τα κείμενα (της ενότητας και το παράλληλο), οι εκπαιδευτικοί μπορούν να εστιάσουν στον εμπλουτισμό του λεξιλογίου των μαθητών/τριών, αξιοποιώντας κυρίως λέξεις που έχουν σχέση με τις έννοιες του νόμου και του δικαίου (νόμους, δίκην κτλ.). Η παραγωγή, η σύνθεση και η αναζήτηση ετυμολογικά συγγενών λέξεων ενδείκνυνται στην περίπτωση αυτή, όπως και η αξιοποίηση του σχολικού Λεξικού της Αρχαίας Ελληνικής ή ηλεκτρονικών λεξικών, όπως αυτών της Πύλης για την Ελληνική Γλώσσα.
Δεν θα διδαχθεί το Β΄ μέρος (σελ. 72-73 του σχ. βιβλίου) ως έχει.
2. Σύνταξη.
Τα είδη του μορίου ἄν.
- Οι μαθητές/τριες, με αφετηρία τύπους των κειμένων (ἄν ἰσχύωσιν, ἄν ἔχοι, δύναιντ’ ἄν κ.ά.), γνωρίζουν τα είδη του μορίου ἄν, χωρίς να υπεισέλθουν σε λεπτομέρειες.
Τρόποι σύνδεσης προτάσεων.
- Με αφετηρία παραδείγματα από τη ν.ε. και αξιοποίηση του υλικού των κειμένων, οι μαθητές/τριες προσδιορίζουν τους τρόπους σύνδεσης προτάσεων με έμφαση στην παρατακτική και την υποτακτική σύνδεση. Αξιοποιείται εδώ και το διάγραμμα της σ. 131 του σχολ. βιβλίου αλλά και ο πίνακας της σελ. 195 του σχολικού Συντακτικού της Αρχαίας Ελληνικής.
Δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις
- Με πορεία από τη συγχρονία στη διαχρονία, οι μαθητές/τριες διακρίνουν ως προς τη συντακτική τους θέση τις δευτερεύουσες προτάσεις σε ονοματικές και επιρρηματικές.
- Η διάκριση αυτή ακολουθείται από τα είδη των ονοματικών προτάσεων. Η αναφορά δεν θα είναι εκτενής. Επισημαίνονται η εισαγωγή, η εξάρτηση και η συντακτική θέση, με βάση την αντιπαράθεσή τους με τις δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις της ν.ε.
Η εκφορά των προτάσεων δεν θα διδαχθεί.
Ασκήσεις
Ενδεικτικά:
Σελ. 78: 1, 2
Ενδεικτικά:
Σελ. 78: 3, 4
Σελ. 79: 5, 6, 7
Εισαγωγικό σημείωμα
Στο έργο του Κρίτων ο Πλάτων παρουσιάζει τα επιχειρήματα που προέβαλε ο Σωκράτης αποκρούοντας τις προτάσεις των φίλων του να δραπετεύσει πριν από την εκτέλεση της θανατικής ποινής που του επιβλήθηκε από το δικαστήριο της Ηλιαίας (399 π.Χ.).
Η κατηγορία που οδήγησε τον Σωκράτη στην καταδίκη ήταν ότι πίστευε σε άλλους θεούς από εκείνους που τιμούσε η πόλη του και ότι διέφθειρε τους νέους. Η δικαιολόγηση της άρνησής του να δραπετεύσει ήταν δύσκολη, καθώς οι φίλοι του υποστήριζαν ότι η δραπέτευσή του δεν θα αποτελούσε αδικία αλλά θεραπεία μιας αδικίας.
Στο απόσπασμα που ακολουθεί ο Σωκράτης παρουσιάζει τους νόμους προσωποποιημένους να του υποβάλλουν ερωτήματα σχετικά με τις συνέπειες μιας ενδεχόμενης δραπέτευσής του.
Η δικαιοσύνη είναι συνεργασία
Εἰ μέλλουσιν ἡμῖν ἐνθένδε εἴτε ἀποδιδράσκειν, εἴθ᾽ ὅπως δεῖ ὀνομάσαι τοῦτο, ἐλθόντες οἱ νόμοι καὶ τὸ κοινὸν τῆς πόλεως ἐπιστάντες ἔροιντο· Εἰπέ μοι, ὦ Σώκρατες, τί ἐν νῷ ἔχεις ποιεῖν; Ἄλλο τι ἢ τούτῳ τῷ ἔργῳ ᾧ ἐπιχειρεῖς διανοῇ τούς τε νόμους ἡμᾶς ἀπολέσαι καὶ σύμπασαν τὴν πόλιν τὸ σὸν μέρος; Ἤ δοκεῖ σοι οἷόν τε ἔτι ἐκείνην τὴν πόλιν εἶναι καὶ μὴ ἀνατετράφθαι, ἐν ᾗ ἂν αἱ γενόμεναι δίκαι μηδὲν ἰσχύωσιν ἀλλὰ ὑπὸ ἰδιωτῶν ἄκυροί τε γίγνωνται καὶ διαφθείρωνται; Τί ἐροῦμεν, ὦ Κρίτων, πρὸς ταῦτα καὶ ἄλλα τοιαῦτα; Πολλὰ γὰρ ἄν τις ἔχοι, ἄλλως τε καὶ ῥήτωρ, εἰπεῖν ὑπὲρ τούτου τοῦ νόμου ἀπολλυμένου ὃς τὰς δίκας τὰς δικασθείσας προστάττει κυρίας εἶναι. Ἤ ἐροῦμεν πρὸς αὐτοὺς ὅτι «Ἠδίκει γὰρ ἡμᾶς ἡ πόλις καὶ οὐκ ὀρθῶς τὴν δίκην ἔκρινεν;» Ταῦτα ἢ τί ἐροῦμεν;
Ερμηνευτικά σχόλια
ἐκείνην τὴν πόλιν εἶναι... ἄκυροί τε γίγνωνται καὶ διαφθείρωνται;: Ο Σωκράτης επισημαίνει στον Κρίτωνα πόσο σημαντικό είναι για την ύπαρξη μιας πολιτείας να γίνονται σεβαστές οι δικαστικές αποφάσεις. Η σημασία που αποδίδεται στη δικαστική εξουσία είναι διαχρονική. Στις μέρες μας, μάλιστα, στα δημοκρατικά πολιτεύματα η ανεξαρτησία και η απρόσκοπτη λειτουργία της Δικαιοσύνης θεωρούνται εγγύηση για τον σεβασμό των δικαιωμάτων του πολίτη και χαρακτηριστικά της πραγματικής δημοκρατίας.
Άρθρο 87 του Συντάγματος: Ανεξαρτησία των δικαστών
Aρχή της διάκρισης των λειτουργιών (8.4.4) [Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή Γ Γυμνασίου]
ὑπὸ ἰδιωτῶν: Ἰδιώτης χαρακτηρίζεται ο ανειδίκευτος, ο απλός πολίτης. Αντιδιαστέλλεται προς πρόσωπα τα οποία κατέχουν δημόσια αξιώματα (στρατηγός, ἄρχων), έχουν μια επαγγελματική ιδιότητα (χειροτέχνης, ἰατρός) ή μια ειδικότερη ενασχόληση (φιλόσοφος).
ἄλλως τε καὶ ῥήτωρ: Όταν ένας πολίτης πρότεινε την τροποποίηση, την αντικατάσταση ή και την κατάργηση ενός νόμου, η Εκκλησία του Δήμου όριζε συνηγόρους ρήτορες, για να υπερασπίσουν τον νόμο αυτό. Η διαδικασία της κρίσης του νόμου λάμβανε χώρα ενώπιον του δικαστηρίου της Ηλιαίας. Εκθέτονταν τα επιχειρήματα υπέρ και κατά του νόμου και κατόπιν λαμβανόταν η σχετική απόφαση.
Δικαστήριο Ηλιαίας [πηγή: Βικιπαίδεια]
![Δικαστήριο Ηλιαίας [Πηγή: ΙΜΕ]](../link_ext.png){kind=small}
Δικαστήριο Ηλιαίας [Πηγή: ΙΜΕ]
Ερωτήσεις
1. Ποια συνέπεια θα έχει, σύμφωνα με τα λεγόμενα των νόμων, η απόδραση του Σωκράτη από τη φυλακή; Ποια είναι, σύμφωνα με το κείμενο, η απαραίτητη προϋπόθεση για την επιβίωση και τη διασφάλιση της σταθερότητας της πολιτείας;
2. Πώς εξηγείτε την άρνηση του Σωκράτη να εκμεταλλευτεί την ευκαιρία που του δίνουν οι φίλοι του να αποδράσει; Πώς θα τον χαρακτηρίζατε ως πολίτη και ως δάσκαλο;
3. Σε αρκετές περιπτώσεις ένας πολίτης ή μια κατηγορία πολιτών ενός σύγχρονου δημοκρατικού κράτους θεωρούν ότι θίγονται τα συμφέροντά τους από μια νομοθετική ρύθμιση. Ποια, κατά τη γνώμη σας, πρέπει να είναι η στάση τους;
Μέσα κοινοβουλευτικού ελέγχου: αναφορές
Πολίτης και πολιτική (7.3) [Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή Γ Γυμνασίου]
• Για τον Πλάτωνα
Κατέβασε σύντομο βιογραφικό για μαθητική χρήση:
• Λεξικά νέας ελληνικής: για απλή αναζήτηση// για σύνθετη αναζήτηση
• Bασικό λεξικό της αρχαίας
• Λεξικό της αρχαίας Liddell & Scott
• Λεξικό αρχαίας, σχολικό εγχειρίδιο
Συμπληρωματικό υλικό για τον συγγραφέα και το έργο του
Ο Πλάτων –το πραγματικό του όνομα ήταν Αριστοκλής– γεννήθηκε γύρω στο 428/7 π.Χ. στην Αθήνα. Η οικογένειά του διχάστηκε πολιτικά μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο, καθώς κάποιοι συγγενείς του ήταν δημοκρατικοί και κάποιοι άλλοι ολιγαρχικοί. Καταλυτική υπήρξε η γνωριμία του με τον Σωκράτη, του οποίου τη δίκη και την καταδίκη έζησε από κοντά. Ταξίδεψε αρκετά και συνάντησε άλλους σοφούς της εποχής του. Όταν επέστρεψε στην πόλη του από τα πρώτα ταξίδια του, γύρω στο 395 π.Χ. περίπου, δεν έδειξε ενδιαφέρον για την πολιτική ζωή της Αθήνας· τον συγκινούσε περισσότερο η συγκρότηση μιας ιδεώδους πολιτείας που θα στηριζόταν στη γνώση του Αγαθού. Περί το 387 π.Χ., δημιούργησε σχολή στους κήπους του Ακάδημου, την περίφημη Ακαδημία.
Βασική του πεποίθηση ήταν ότι μόνο μέσα από τη φιλοσοφία οι πολιτικοί θα μπορούσαν να βρουν τον σωστό δρόμο. Η απογοήτευσή του από την πολιτική κατάσταση της πατρίδας του –η οποία είχε καταδικάσει σε θάνατο έναν Σωκράτη– τον ώθησε να αναζητήσει άλλες πολιτείες για να εφαρμόσει τις απόψεις του περί διακυβέρνησης. Επισκέφθηκε συγκεκριμένα για τον σκοπό αυτόν τρεις φορές τη Σικελία. Κατά την πρώτη του επίσκεψη στις Συρακούσες είχε συνάψει φιλία με τον Δίωνα, αλλά είχε δημιουργήσει και έχθρα με τον τύραννο Διονύσιο Α′. Ακολούθησαν άλλες δύο επισκέψεις, όταν την εξουσία είχε αναλάβει ο Διονύσιος Β′.
Ο Πλάτων πέθανε περίπου το 348/7 π.Χ., έχοντας αφοσιωθεί τα τελευταία χρόνια της ζωής του στις μελέτες του και στην Ακαδημία· μάλιστα, κατά τον Παυσανία, τον έθαψαν εκεί κοντά.
Τα έργα του, εκτός από την Απολογία Σωκράτους και, φυσικά, τις επιστολές του, έχουν μορφή διαλόγου. Στους διαλόγους του δεν εμφανίζεται ποτέ ο ίδιος, αποστασιοποιούμενος έτσι από την επιχειρηματολογία που αναπτύσσεται εκεί. Τα θέματα που θίγονται είναι η αρετή (ανδρεία, σωφροσύνη, δικαιοσύνη), η πολιτεία, η οντολογία, η διαλεκτική, η ποίηση, η τέχνη. Φυσικά είναι αδύνατο να αναφερθούμε στο πλήθος των ζητημάτων που εγείρονται και ανακινούνται στο πλατωνικό έργο, γι’ αυτό θα περιοριστούμε στην αναφορά μερικών μόνο έργων του: Λάχης, Χαρμίδης, Πρωταγόρας, Γοργίας, Συμπόσιον, Φαίδων, Φαίδρος, Τίμαιος, Κριτίας, Νόμοι, Κρίτων.
Δες τη μετάφραση κάθε σειράς πατώντας στο μ ή
εμφάνισε - απόκρυψε όλη τη μετάφραση πατώντας εδώ
μ Εἰ μέλλουσιν ἡμῖν ἐνθένδε εἴτε ἀποδιδράσκειν,
μ ἐλθόντες οἱ νόμοι καὶ τὸ κοινὸν τῆς πόλεως
μ Ἄλλο τι ἢ τούτῳ τῷ ἔργῳ ᾧ ἐπιχειρεῖς
μ καὶ σύμπασαν τὴν πόλιν τὸ σὸν μέρος;
μ ἔτι ἐκείνην τὴν πόλιν εἶναι καὶ μὴ ἀνατετράφθαι,
μ ἐν ᾗ ἂν αἱ γενόμεναι δίκαι μηδὲν ἰσχύωσιν
μ ἀλλὰ ὑπὸ ἰδιωτῶν ἄκυροί τε γίγνωνται καὶ διαφθείρωνται;
μ Τί ἐροῦμεν, ὦ Κρίτων, πρὸς ταῦτα καὶ ἄλλα τοιαῦτα;
μ ὑπὲρ τούτου τοῦ νόμου ἀπολλυμένου
μ ὃς τὰς δίκας τὰς δικασθείσας προστάττει κυρίας εἶναι.
μ «Ἠδίκει γὰρ ἡμᾶς ἡ πόλις καὶ οὐκ ὀρθῶς τὴν δίκην ἔκρινεν;»
Κατέβασε το αρχείο, για να γράψεις τη μετάφρασή σου
O πίνακας που ακολουθεί είναι . Μπορείτε να γράψετε τις απαντήσεις σας και να τις εκτυπώσετε ή να τις σώσετε σε αρχείο pdf.
| 1 Εἰ μέλλουσιν ἡμῖν ἐνθένδε εἴτε ἀποδιδράσκειν | |
| 2 εἴθ’ ὅπως δεῖ ὀνομάσαι τοῦτο, | |
| 3 ἐλθόντες οἱ νόμοι καὶ τὸ κοινὸν τῆς πόλεως | |
| 4 ἐπιστάντες ἔροιντο· | |
| 5 Εἰπέ μοι, ὦ Σώκρατες, τὶ ἐν νῷ ἔχεις ποιεῖν; | |
| 6 Ἄλλο τι ἤ τούτῳ τῷ ἔργῳ ᾧ ἐπιχειρεῖς | |
| 7 διανοῇ ἀπολέσαι ἡμᾶς τούς τε νόμους | |
| 8 καὶ σύμπασαν τὴν πόλιν τὸ σὸν μέρος; | |
| 9 Ἤ δοκεῖ σοι οἷόν τε (εἶναι) | |
| 10 ἔτι ἐκείνην τὴν πόλιν καὶ μὴ ἀνατετράφθαι, | |
| 11 ἐν ᾗ ἄν αἱ γενόμεναι δίκαι μηδὲν ἰσχύωσιν | |
| 12 ἀλλὰ ὑπὸ τῶν ἰδιωτῶν ἄκυροί τε γίγνωνται καὶ διαφθείρωνται; | |
| 13 Τί ἐροῦμεν, ὦ Κρίτων, πρὸς ταῦτα καὶ ἄλλα τοιαῦτα; | |
| 14 Πολλὰ γὰρ ἄν τις ἔχοι εἰπεῖν, ἄλλως τε καὶ ῥήτωρ | |
| 15 ὑπὲρ τούτου τοῦ νόμου ἀπολλυμένου | |
| 16 ὅς τὰς δίκας τὰς δικασθείσας προστάτει κυρίας εἶναι. | |
| 17 Ἤ ἐροῦμεν πρὸς αὐτοὺς ὅτι | |
| 18 «Ἠδίκει γὰρ ἡμᾶς ἡ πόλις καὶ οὐκ ὀρθῶς τὴν δίκην ἔκρινεν;» | |
| 19 Ταῦτα ἤ τι ἐροῦμεν; |
Απαντώ σε ερωτήσεις κατανόησης τύπου
σύρε κι άσε (κατάλληλη για κινητό ή τάμπλετ) ή
επιλογής από κατάλογο,
Κατέβασε το αρχείο, για να γράψεις τη μετάφρασή σου: με λεξιλόγιο
, χωρίς λεξιλόγιο
Κατέβασε τη μετάφραση σε αρχείο
Άσκηση για τη μετάφραση τύπου
σύρε κι άσε (κατάλληλη για κινητό ή τάμπλετ)
ή επιλογής από κατάλογο
Με αφορμή τα κείμενα (της ενότητας και το παράλληλο), οι εκπαιδευτικοί μπορούν να εστιάσουν στον εμπλουτισμό του λεξιλογίου των μαθητών/τριών, αξιοποιώντας κυρίως λέξεις που έχουν σχέση με τις έννοιες του νόμου και του δικαίου (νόμους, δίκην κτλ.). Η παραγωγή, η σύνθεση και η αναζήτηση ετυμολογικά συγγενών λέξεων ενδείκνυνται στην περίπτωση αυτή, όπως και η αξιοποίηση του σχολικού Λεξικού της Αρχαίας Ελληνικής ή ηλεκτρονικών λεξικών, όπως αυτών της Πύλης για την Ελληνική Γλώσσα.
Δεν θα διδαχθεί το Β΄ μέρος (σελ. 72-73 του σχ. βιβλίου) ως έχει.
Το συντακτικό της ενότητας:
1. Τα είδη του μορίου ἄν
Α. Υποθετικό
α. Βρίσκεται στην αρχή της πρότασης στην οποία ανήκει (δευτερεύουσα υποθετική).
β. Συντάσσεται με υποτακτική.
γ. Δέχεται άρνηση μή.
δ. Μεταφράζεται στη ν.ε. με τον υποθετικό σύνδεσμο «αν».
π.χ.
Ἂν ἐμὲ ἀποκτείνητε, οὐκ ἐμὲ βλάψετε, ἀλλ’ ὑμᾶς αὐτούς.
Β. Αοριστολογικό
α. Είναι πάντοτε η δεύτερη λέξη της πρότασης στην οποία ανήκει· η πρώτη είναι αναφορική αντωνυμία, αναφορικό επίρρημα, χρονικός ή τελικός σύνδεσμος.
β. Συντάσσεται με υποτακτική.
γ. Δέχεται άρνηση μή.
δ. Στη ν.ε. δεν μεταφράζεται ή αποδίδεται με: «τυχόν», «ίσως», «-δήποτε».
π.χ.
Ἄκουσον, ὡς ἂν μάθῃς (= Άκουσε, για να καταλάβεις ίσως).
Γ. Δυνητικό
α. Δέχεται άρνηση οὐ(κ).
β. Συντάσσεται με:
i) ευκτική (πλην μέλλοντα). Η δυνητική ευκτική δηλώνει κάτι το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον. Αποδίδεται με: θα + παρατατικό, θα μπορούσα να + ρήμα.
π.χ.
Ἔτι δὲ τί ἂν τοῖς τοιούτοις ἄχθοισθε (= γιατί θα δυσανασχετούσατε)
ii) οριστική (μόνο ιστορικών χρόνων). Η δυνητική οριστική δηλώνει κάτι το δυνατό στο παρελθόν ή κάτι αντίθετο του πραγματικού. Αποδίδεται με: θα + παρατατικό ή υπερσυντέλικο.
π.χ. Ἐβουλόμην ἂν πολλῶν ἕνεκεν Μειδίαν ζῆν [= θα επιθυμούσα για πολλούς λόγους να ζούσε ο Μειδίας (αλλά
δεν ζει)].
iii)) απαρέμφατο ή μετοχή (πλην μέλλοντα). Δυνητικό απαρέμφατο ή μετοχή συναντάμε στον πλάγιο λόγο και προέρχονται από δυνητική ευκτική ή δυνητική οριστική του ευθέος λόγου· συνήθως αποτελούν απόδοση εξαρτημένου υποθετικού λόγου.
π.χ.
Δοκεῖ μοί τις οὐκ ἂν ἁμαρτεῖν (= οὐκ ἂν ἁμάρτοι, δεν θα έσφαλλε) εἰπὼν ὅτι νυνὶ κρίνεται μὲν Ἀριστογείτων, δοκιμάζεσθε δὲ καὶ κινδυνεύεθ’ ὑμεῖς περὶ δόξης.
Δοκεῖ μοι συγγνώμην ἂν ἔχειν ἡμᾶς (= ἂν εἴχομεν, θα συγχωρούσαμε), εἰ ἑωρῶμεν σῳζόμενα τῇ πόλει τὰ ὑπὸ τούτων δημευόμενα.
Παρατηρήσεις
✦ Οι χρονικοί σύνδεσμοι ὅταν, ὁπόταν, ἐπειδὰν και ἐπὰν προήλθαν από ενσωμάτωση του αοριστολογικού ἂν στους συνδέσμους
ὅτε, ὁπότε, ἐπειδὴ και ἐπεὶ αντίστοιχα.
✦ Το υποθετικό ἂν προέρχεται από την ένωση του υποθετικού συνδέσμου
εἰ με το αοριστολογικό ἂν (εἰ ἄν → ἄν).
2. Οι δευτερεύουσες προτάσεις της α.ε.
Όπως ήδη γνωρίζετε από τη Β΄ Γυμνασίου –και από τη ν.ε.– σε μία περίοδο ή ημιπερίοδο υπάρχουν προτάσεις κύριες και δευτερεύουσες. Κύριες είναι αυτές που μπορούν να σταθούν μόνες τους στον λόγο, ενώ οι δευτερεύουσες εξαρτώνται πάντα από άλλες προτάσεις (κύριες ή δευτερεύουσες). Σε κάθε περίοδο ή ημιπερίοδο πρέπει οπωσδήποτε να υπάρχει τουλάχιστον μία κύρια πρόταση.
α. Ο χαρακτηρισμός των δευτερευουσών προτάσεων
Για να χαρακτηρίσουμε με ολοκληρωμένο τρόπο μια δευτερεύουσα πρόταση, πρέπει να αναφερθούμε σε όλα τα παραπάνω στοιχεία, δηλαδή να δηλώσουμε από πού εξαρτάται, πώς εισάγεται, πώς εκφέρεται και ποιος είναι ο συντακτικός ρόλος της.
π.χ. Οἱ στρατιῶται λέγουσιν ὅτι Κῦρος τέθνηκε: Στη φράση αυτή υπάρχουν δύο προτάσεις, μία κύρια (Οἱ στρατιῶται λέγουσιν) με ρήμα το λέγουσιν (εξάρτηση) και μία δευτερεύουσα ειδική (ὅτι Κῦρος τέθνηκε), η οποία εισάγεται με τον ειδικό σύνδεσμο ὅτι, εκφέρεται με οριστική (τέθνηκε) και λειτουργεί ως αντικείμενο στο ρήμα εξάρτησης λέγουσιν.
β. Διάκριση δευτερευουσών προτάσεων ως προς τη συντακτική θέση
Αφού θυμηθείτε την ανάλογη διάκριση στη ν.ε., να απαριθμήσετε τις δευτερεύουσες προτάσεις που έχετε διδαχθεί στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας και να τις διακρίνετε σε ονοματικές και επιρρηματικές.
Πίνακας δευτερευουσών προτάσεων [Γραμματική Νέας Ελληνικής Γλώσσας Α, Β, Γ Γυμνασίου]
Διάβασε για τα είδη των προτάεων της Νέας Ελληνικής
Διάβασε για τις δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις της Νέας Ελληνικής
γ. Οι ονοματικές δευτερεύουσες προτάσεις της α.ε.
Ονομάζονται έτσι όσες λειτουργούν συντακτικά σαν ονόματα, δηλαδή έχουν συντακτική θέση την οποία μπορεί να καταλάβει ένα όνομα. Πιο συγκεκριμένα, οι ονοματικές δευτερεύουσες προτάσεις μπορεί να λειτουργούν ως:
• Αντικείμενο σε προσωπικά ρήματα,
π.χ. Λέγω ὅτι πολλαὶ καὶ καλαὶ ἐλπίδες ἡμῖν εἰσι σωτηρίας.
• Υποκείμενο σε απρόσωπα ρήματα ή σε απρόσωπες εκφράσεις,
π.χ. Φόβος ἐστὶ μὴ ἡττηθῶμεν.
• Επεξήγηση, κυρίως σε ουδέτερο δεικτικής αντωνυμίας που προηγείται,
π.χ. Τοῦτο ὑμᾶς δεῖ μαθεῖν, ὅτι τὸ συνέχον τὴν δημοκρατίαν ὅρκος ἐστίν.
Είδη ονοματικών δευτερευουσών προτάσεων της α.ε.
(Η εκφορά δεν θα διδαχθεί)
Διάβασε για τις δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις:
α. ειδικές 
β. ενδοιαστικές
γ. πλάγιες ερωτηματικές
δ. αναφορικές
Οι ονοματικές προτάσεις διακρίνονται σε τέσσερα είδη:
1. Ειδικές
Εισάγονται με τους ειδικούς συνδέσμους ὅτι (όταν το περιεχόμενό τους είναι αντικειμενικό, πραγματικό) ή ὡς (όταν το περιεχόμενό τους είναι υποκειμενικό ή ψευδές).
π.χ. Οἱ Ἀσσύριοι ἴσασιν (= γνωρίζουν) ὅτι (= ότι πράγματι)
ἱππικὸν στράτευμα ἐν νυκτὶ ταραχῶδές ἐστι καὶ δύσχρηστον.
Πειρῶνται πείθειν ὑμᾶς ὡς (= ότι τάχα) δυνατός εἰμι.
Εξαρτώνταιι από ρήματα που σημαίνουν: λέω (λεκτικά), γνωρίζω (γνωστικά), αισθάνομαι (αισθητικά), δείχνω (δείξεως) κ.ά.
2. Ενδοιαστικές
Εισάγονται με τους ενδοιαστικούς συνδέσμους μή (= μήπως), όταν δηλώνεται φόβος μήπως συμβεί κάτι ανεπιθύμητο, και μὴ οὐ (= μήπως δεν), όταν δηλώνεται φόβος μήπως
δεν συμβεί κάτι επιθυμητό, π.χ.
• Ὀκνῶ (= φοβάμαι) μὴ μάταιος ἡμῖν ἡ στρατεία γένηται.
• Δέδοικα μὴ οὐκ ἔχω ταύτην τὴν σοφίαν.
Εξαρτώνταιι από ρήματα που δείχνουν φόβο, δισταγμό ή μέριμνα.
3. Πλάγιες ερωτηματικές
Είναι, κυρίως, ερωτήσεις που μας μεταφέρονται σε πλάγιο λόγο. Διακρίνονται σε ολικής άγνοιας, στις οποίες η απάντηση είναι «ναι» ή «όχι» και μερικής άγνοιας, με τις οποίες ζητάει κανείς μια ειδικότερη λεπτομέρεια (π.χ. ποιος, πού, γιατί, πόσο).
Εισάγονται με ερωτηματικές και αναφορικές αντωνυμίες και με τα αντίστοιχα επιρρήματα, όταν είναι μερικής άγνοιας, και με το ερωτηματικό μόριο
εἰ, όταν είναι ολικής αγνοίας.
π.χ. Ἐπισκεψώμεθα (= ας εξετάσουμε) εἰ ὁ ἄριστος
εὐδαιμονέστατος καὶ ὁ κάκιστος ἀθλιώτατός ἐστιν (πλ. ερωτηματική πρόταση ολικής άγνοιας, εισαγωγή με το ερωτηματικό μόριο
εἰ).
Σκέψασθε πῶς ἐπὶ τῶν προγόνων ταῦτα εἶχε (πλ. ερωτηματική πρόταση μερικής άγνοιας, εισαγωγή με το ερωτηματικό επίρρημα
πῶς).
Ἐπιμηθεὺς ἠπόρει ὅ,τι χρήσαιτο (= δεν ήξερε τι να κάνει, πλ. ερωτηματική πρόταση μερικής άγνοιας, εισαγωγή με την αναφορική αντωνυμία
ὅ,τι).
Εξαρτώνται από ρήματα που σημαίνουν: ρωτώ, απορώ, γνωρίζω, ερευνώ, εξετάζω, δείχνω, φροντίζω, προσπαθώ, λέω, δηλώνω κ.ά.
Ονοματικές αναφορικές
Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται οι αναφορικές προτάσεις που χρησιμοποιούνται στη θέση ουσιαστικού, επιθέτου ή αντωνυμίας και λειτουργούν ως υποκείμενο, αντικείμενο, κατηγορούμενο ή ονοματικός προσδιορισμός (ομοιόπτωτος ή ετερόπτωτος).
π.χ. Κῦρος δὲ ἔχων οὓς εἴρηκα, ὡρμᾶτο ἀπὸ Σάρδεων (η αναφορική πρόταση
οὓς εἴρηκα είναι αντικείμενο στη μετοχή ἔχων της κύριας πρότασης).
Ἔστι δίκης ὀφθαλμός, ὃς τὰ πάνθ’ ὁρᾷ (η αναφορική πρόταση ὃς τὰ πάνθ’ ὁρᾷ λειτουργεί ως επιθετικός προσδιορισμός στο υποκείμενο της κύριας πρότασης ὀφθαλμός).
Εισάγονται με αναφορικές αντωνυμίες.
Ασκήσεις
Σχολικού βιβλίου
Πρόσθετες ασκήσεις
Δες το βίντεο για τις ονοματικές προτάσεις
Στο παρακάτω απόσπασμα ο Δημοσθένης υποστηρίζει ότι η δύναμη των νόμων έγκειται στην τήρησή τους από τους ανθρώπους.
Ἡ δὲ τῶν νόμων ἰσχὺς τίς ἐστιν; ἆρ᾽ ἐάν τις ὑμῶν ἀδικούμενος ἀνακράγῃ, προσδραμοῦνται καὶ παρέσονται βοηθοῦντες; οὔ· γράμματα γὰρ γεγραμμέν᾽ ἐστί, καὶ οὐχὶ δύναιντ᾽ ἂν τοῦτο ποιῆσαι. Τίς οὖν ἡ δύναμις αὐτῶν ἐστιν; ὑμεῖς ἐὰν βεβαιῶτ᾽ αὐτοὺς καὶ παρέχητε κυρίους ἀεὶ τῷ δεομένῳ. Οὐκοῦν οἱ νόμοι θ᾽ ὑμῖν εἰσιν ἰσχυροὶ καὶ ὑμεῖς τοῖς νόμοις. Δεῖ τοίνυν τούτοις βοηθεῖν ὁμοίως ὥσπερ ἂν αὑτῷ τις ἀδικουμένῳ, καὶ τὰ τῶν νόμων ἀδικήματα κοινὰ νομίζειν, ἐφ᾽ ὅτου περ ἂν λαμβάνηται, καὶ μήτε λῃτουργίας μήτ᾽ ἔλεον μήτ᾽ ἄνδρα μηδένα μήτε τέχνην μηδεμίαν εὑρῆσθαι, δι᾽ ὅτου παραβάς τις τοὺς νόμους οὐ δώσει δίκην.
Δημοσθένης, Κατὰ Μειδίου 224-225
| Γλωσσικά σχόλια | |
| ἀνακράγῃ (υποτ. αορ. β΄ρ. ἀνακράζω) | φωνάξει δυνατά |
| προσδραμοῦνται (οριστ. μέλλ. ρ. προστρέχω) | θα τρέξουν |
| ἐὰν βεβαιῶτ’ αὐτούς | αν τους ενισχύετε |
| ἀεὶ τῷ δεομένῳ | σε αυτόν που τους έχει ανάγκη κάθε φορά |
| οὐκοῦν | λοιπόν, επομένως |
| ὥσπερ ἂν αὑτῷ τις ἀδικουμένῳ | όπως ακριβώς (θα βοηθούσε) κάποιος τον εαυτό του, αν αδικούνταν |
| ἐφ’ ὅτου περ ἂν λαμβάνηται | για όποιο λόγο τυχόν συλλαμβάνεται κάποιος |
| ἡ τέχνη | το τέχνασμα |
| δι’ ὅτου | εξαιτίας του οποίου |
| οὐ δώσει (οριστ. μέλλ. ρ. δίδωμι) δίκην | δεν θα τιμωρηθεί |
Μετάφραση
Και ποια είναι η δύναμη των νόμων; Άραγε, αν κάποιος από σας, καθώς αδικείται, φωνάξει δυνατά θα τρέξουν και θα παρευρεθούν (οι νόμοι) για να βοηθήσουν; Όχι· γιατί είναι γράμματα γραμμένα και δεν θα μπορούσαν να το κάνουν. Ποια, λοιπόν, είναι η δύναμή τους; Εσείς, αν τους ενισχύετε και τους παρουσιάζετε με εξουσία σ' αυτόν που κάθε φορά τους έχει ανάγκη. Επομένως, οι νόμοι είναι ισχυροί εξαιτίας σας και σεις εξαιτίας των νόμων. Πρέπει, λοιπόν, να τους βοηθάτε, όπως ακριβώς (θα βοηθούσε) κάποιος τον εαυτό του αν αδικούνταν, και να θεωρείτε τα αδικήματα των νόμων κοινά για όποιο λόγο τυχόν συλλαμβάνεται κάποιος και να μην επινοούνται ούτε κάποια λειτουργία ούτε συμπόνια ούτε κάποιος άντρας, ούτε κάποιο τέχνασμα, εξαιτίας του οποίου, αν κάποιος παραβεί τους νόμους, δεν θα τιμωρηθεί.
Ερωτήσεις
1. Από πού πηγάζει και σε τι έγκειται η δύναμη των νόμων, σύμφωνα με το παραπάνω παράλληλο κείμενο;
2. Οι απόψεις του Σωκράτη, όπως παρουσιάζονται στο κείμενο της Ενότητας, συμφωνούν με τις απόψεις που εκφράζονται στο παραπάνω απόσπασμα του Δημοσθένη;
Μπορείτε να επεξεργαστείτε μια λέξη ή μεγαλύτερο μέρος του κειμένου.
1. Για έντονα γράμματα, επιλέξτε τη λέξη ή το κείμενο και πατήστε Ctrl+B ή Ctrl+Shif+B, για πλάγια γράμματα πατήστε Ctrl+Ι ή Ctrl+Shif+I και για υπογραμμισμένα γράμματα πατήστε Ctrl+U ή Ctrl+Shif+U.
2. Για τη μετακίνηση μια λέξης ή ενός τμήματος, επιλέξτε τη λέξη ή το τμήμα και σύρτε στη νέα θέση.
2α. Αλλιώς, για αποκοπή, επιλέξτε τη λέξη ή το τμήμα του κειμένου πατώντας Ctrl+X και για επικόλληση Ctrl+V. Για αντιγραφή πατήστε Ctrl+C
3. Για επαναφορά, πατήστε Ctrl+R.
4. Μπορείτε επίσης να διαγράψετε μια λέξη ή να προσθέσετε δικό σας κείμενο.
Σημ. Στο κινητό ή στο τάμπλετ δεν ισχύει το 1.