ΑΠΟΨΕΙΣ ΤΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ

Β? ΜΕΡΟΣ ? ΝΕΩΤΕΡΟΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ

Το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετώπισε η κοινωνία, η Εκκλησία, και η διοίκηση του Βυζαντίου/Ρωμανίας κατά την διάρκεια του Η? και το πρώτο μισό του Θ? αιώνος ήταν η εικονομαχία. Το πρόβλημα δεν ήταν αυτοφυές. Αυτό βεβαιώνουν οι πηγές της εποχής καθώς και η νεώτερη θεωρία για τα αίτια της Εικονομαχίας. Σύμφωνα με την θεωρία αυτή οι εικονομαχικές αντιλήψεις ήταν είδος εισαγόμενο από τον ιουδαϊκό και μωαμεθανικό κόσμο. Σύμφωνα με τους ιστορικούς, χρονογράφους, και βιογράφους του Βυζαντίου/Ρωμανίας, αίτιο της εικονομαχίας ήταν η μυστική σύμπραξη του Λέοντα Γ? του Ίσαυρου με Ιουδαίους.

Με τον όρο Εικονομαχία εννοείται μεγάλη μεταρρυθμιστική κίνηση που ξέσπασε στο Βυζαντινό Κράτος τον 8ο και 9ο αι. που από θρησκευτική εξελίχθηκε και σε πολιτική διαμάχη για τη λατρεία των εικόνων. Η Εικονομαχία τελικά δίχασε τους Βυζαντινούς σε «Εικονομάχους» (επίσης, «Εικονοκλάστες») και «Εικονολάτρες» (επίσης, «Εικονόφιλους» και «Εικονόδουλους»).

Η εικονομαχία άρχισε περί το 726 και τελείωσε το 843, με αποκατάσταση των εικόνων και περίλαμπρες τελετές.

Β. Εσωτερικές συγκρούσεις στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Η Eικονομαχία

Θεολογικά επιχειρήματα

Οι εικονομάχοι έλεγαν ότι πρέπει να φύγουν οι εικόνες από τη χριστιανική λατρεία,γιατί ο άνθρωπος δεν μπορεί να καταλάβει και να απεικονίσει το Θεό. Στις πηγές της περιόδου οι εικονομάχοι αποκαλούσαν τους αντιπάλους τους «ειδωλολάτρες» και «ξυλολάτρες».

Οι εικόνες είναι σαν τα είδωλα. Και άρα αυτοί που τις προσκυνούν είναι ειδωλολάτρες.

Όμως δεν πρέπει να προσκυνούμε κατασκευάσματα των ανθρώπινων χεριών και κάθε είδους είδωλο. Πληροφόρησέ με ποιος μάς κληρονόμησε αυτή την παράδοση, δηλαδή να σεβόμαστε και να προσκυνούμε κατασκευάσματα χεριών, και εγώ θα συμφωνήσω ότι αυτό

είναι νόμος του Θεού.

Επιστολή του βυζαντινού αυτοκράτορα Λέοντα Γ ΄ στον πάπα Γρηγόριο Β ΄, πρώτο μισό 8ου αιώνα

Από την άλλη πλευρά, οι εικονολάτρες υποστήριζαν ότι δε λατρεύουν την εικόνα, αλλά το πρόσωπο που εικονίζεται σε αυτή. Εξάλλου, από παλιά οι χριστιανοί πίστευαν ότι ο Χριστός, η Παναγία και οι άγιοι μπορούν να απεικονιστούν με ανθρώπινη μορφή. Και η ίδια η χριστιανική Εκκλησία είχε δεχτεί επίσημα τις εικόνες σαν μέρος της λατρείας. Οι εικονολάτρες αποκαλούσαν τους αντιπάλους τους:

«εικονοκλάστες», «εικονοκαύστες», «χριστιανοκατήγορους» και «σαρακηνόφρονες», δηλαδή πιστούς του ισλάμ.

Προσκυνώ και σέβομαι το Σταυρό […], γιατί […] ήταν όργανο για τη σωτηρία των ανθρώπων. Πώς λοιπόν να μην προσκυνήσω και τις εικόνες που κατασκευάζουν οι πιστοί με αγαθή πρόθεση και με σκοπό να δοξάζουν και να θυμούνται τα παθήματα του Χριστού; [?] Ότι δεν προσκυνώ το υλικό [που είναι φτιαγμένες οι εικόνες] είναι φανερό, διότι, αν καταστραφεί το σχήμα ενός σταυρού που είναι κατασκευασμένος από ξύλο, το ρίχνω στη φωτιά να καεί. Το ίδιο συμβαίνει και με το ξύλο των εικόνων, όταν καταστραφεί.

Ιωάννης Δαμασκηνός, Για τις εικόνες, πρώτο μισό 8ου αιώνα

Μοναχοί

Οι μοναχοί ήταν οι πιο θερμοί εικονολάτρες. Οι εικονομάχοι αυτοκράτορες πήραν από πολλά μοναστήρια την περιουσία τους κι εξόρισαν αρκετούς μοναχούς. Να τι έκανε το 769 ο στρατηγός στο Θέμα των Θρακησίων Μιχαήλ ο Λαχανοδράκοντας:

Συγκέντρωσε όλους τους μοναχούς και τις μοναχές του Θέματος των Θρακησίων στην Έφεσο. Τους οδήγησε σε μια πεδιάδα [?] και τους είπε: «Όποιος επιθυμεί να υπακούσει στο βασιλιά [στο βυζαντινό αυτοκράτορα], όπως και εμείς υπακούμε, να φορέσει ένα λευκό φόρεμα και να πάρει για σύζυγό του μια γυναίκα αυτή τη στιγμή. Όποιοι δεν υπακούσουν, θα τυφλωθούν και θα εξοριστούν στην Κύπρο». Και μόλις τέλειωσε το λόγο του τον έκανε πράξη.

Θεοφάνης, Χρονογραφία, αρχές 9ου αιώνα

Ζ ΄ Οικουμενική Σύνοδος

Η  Ζ ΄ Οικουμενική Σύνοδος στη Νίκαια (787) ακύρωσε τις αποφάσεις που είχε επιβάλει ο Κωνσταντίνος Ε΄ και διέταξε να καταστραφούν όλα τα εικονομαχικά έργα.

Αποφασίστηκε ότι οι χριστιανοί πρέπει να προσκυνούν τα πρόσωπα που είναι στις εικόνες και όχι τις ίδιες τις εικόνες.

Να έχουμε και τις σεβαστές και άγιες εικόνες παντού [?] και να τις φυλάμε

και να τις προσκυνάμε τιμητικά, όχι όμως και να τις λατρεύουμε αληθινά [γιατί

η λατρεία], σύμφωνα με την πίστη μας, ταιριάζει μόνο στη θεϊκή φύση [?],

γιατί η τιμή πηγαίνει στο πρόσωπο της εικόνας και εκείνος που προσκυνά την

εικόνα, προσκυνά όποιον είναι ζωγραφισμένος σ? αυτή.

Πρακτικά της Ζ΄ Οικουμενικής Συνόδου (απόσπασμα), έτος 787