Ξενοφῶν, Ἀπολογία Σωκράτους 19-21 (διασκευή)
Jacques-Louis David, Ο θάνατος του Σωκράτη
Διδακτικές ώρες: 4
Διδακτικοί στόχοι
1. Να προσεγγίσουν οι μαθητές/τριες ένα απλό φιλοσοφικό / πολιτικό κείμενο.
2. Να έλθουν σε επαφή με τις ιδέες και τον βίο του κορυφαίου φιλοσόφου Σωκράτη και να γνωρίσουν τον διάλογο ως λογοτεχνική μορφή / φιλοσοφική μέθοδο ανάπτυξης ιδεών.
3. Να αναγνωρίζουν τα σύνθετα ουσιαστικά με πρώτο συνθετικό άκλιτη λέξη.
4. Να κατανοήσουν την κλίση και να αναγνωρίζουν στο κείμενο τριτόκλιτα δικατάληκτα σιγμόληκτα και ενρινόληκτα επίθετα.
5. Να αναγνωρίζουν τους τύπους και να μπορούν να ξεχωρίζουν σημασιολογικά την ερωτηματική αντωνυμία τίς, τίς, τί από την αόριστη τὶς, τὶς, τὶ.
Το κείμενο της ενότητας (σελ. 44 σχ. βιβλίου)
- Δίνεται από τον/την εκπαιδευτικό μετάφραση του κειμένου όσο το δυνατόν πιο πιστή.
- Με τη βοήθεια των σχολίων και των ερωτήσεων των σελ. 45, 46 και τις ιστορικές γνώσεις για τον Σωκράτη, γίνεται συζήτηση πάνω στα περιεχόμενα του κειμένου και ανιχνεύεται η λειτουργία του διαλόγου ως τρόπου έκφρασης και ανάπτυξης ιδεών.
- Μπορεί να συζητηθεί η διαχρονική αξία των ζητημάτων που θίγονται στο κείμενο και ιδιαιτέρως οι έννοιες της παιδείας και της εκπαίδευσης, καθώς και ο ρόλος τους στην κοινωνία και την αγωγή των νέων.
1. Ετυμολογικά.
Εξηγείται η λειτουργία της σύνθεσης ουσιαστικών με πρώτο συνθετικό άκλιτες λέξεις. Με αφόρμηση την επισήμανση σύνθετων λέξεων στο κείμενο, οι μαθητές/τριες αναγνωρίζουν σύνθετες λέξεις της α.ε. με α’ συνθετικό άκλιτο μέρος του λόγου. Γίνεται αναφορά σε αντίστοιχα σύνθετα της ν.ε.
2. Γραμματική.
Οι μαθητές/τριες με παραδείγματα από την ν.ε. γλώσσα μαθαίνουν την κλίση των τριτόκλιτων δικατάληκτων επιθέτων σε -ης, -ης, -ες και -ων, -ων, ον.
Ερωτηματική και αόριστη αντωνυμία.
Καθοδηγούνται να αναγνωρίζουν τους τύπους της ερωτηματικής τίς, τίς, τί και της αόριστης αντωνυμίας τὶς, τὶς, τὶ μέσα στο κείμενο, και ιδιαίτερα να ξεχωρίζουν σημασιολογικά και μορφολογικά τη μία από την άλλη.
Ασκήσεις
Σελ. 46: 1-3
Σελ. 47-48: 1-3
Σελ. 49: 1
Σελ. 50-51: 1, 2, 4
Στην εξωτερική όψη της κύλικας του Δούριδος (περ. 480 π.Χ)
απεικονίζονται σκηνές από τη ζωή του σχολείου (Αρχαιολ. Μουσ. Βερολίνου)
Λίγα λόγια για το κείμενο
Ο μεγαλύτερος δάσκαλος της ανθρωπότητας κατηγορείται ότι με τη διδασκαλία του διαφθείρει τους νέους! Απίστευτο κι όμως αληθινό. Τι απαντά ο Σωκράτης σε τέτοιες κατηγορίες;
Εισαγωγικό σημείωμα
Ο Ξενοφών (430 – περ. 355 π.Χ.), στο έργο του Ἀπολογία Σωκράτους, διασώζει πληροφορίες για τις συνθήκες κάτω από τις οποίες ο μεγάλος δάσκαλος οδηγήθηκε στην καταδίκη και τη θανάτωση από τους συμπολίτες του, για τους οποίους αγωνιζόταν σε όλη του τη ζωή. Μεγάλο μέρος των πληροφοριών που περιέχει το έργο αυτό προέρχεται από μαθητές του Σωκράτη που είχαν εγκαταλείψει την Αθήνα μετά την καταδίκη και τον θάνατο του δασκάλου τους. Στο απόσπασμα που ακολουθεί ο Σωκράτης αντικρούει την κατηγορία του Μελήτου ότι διέφθειρε τους νέους της Αθήνας.
Σω. Ἀλλ’ ὅμως σύ με φῄς, ὧ Μέλητε, τοιαῦτα ἐπιτηδεύοντα τοὺς νέους διαφθείρειν; Καίτοι ἐπιστάμεθα μὲν δήπου τίνες εἰσὶ νέων διαφθοραί∙ σὺ δὲ εἰπὲ εἴ τινα οἶσθα ὑπ’ ἐμοῦ γεγενημένον ἢ ἐξ εὐσεβοῦς ἀνόσιον ἢ ἐκ σώφρονος ὑβριστήν.
Μελ. Ἀλλὰ ναί, μὰ Δί’, ἐκείνους οἶδα οὓς σὺ πέπεικας σοὶ πείθεσθαι μᾶλλον ἢ τοῖς γονεῦσι.
Σω. Ὁμολογῶ, περὶ γε παιδείας∙ τοῦτο γὰρ ἴσασιν ἐμοὶ μεμεληκός. Περὶ δὲ ὑγιείας τοῖς ἰατροῖς μᾶλλον οἱ ἄνθρωποι πείθονται ἢ τοῖς γονεῦσιν∙ καὶ ἐν ταῖς ἐκκλησίαις γε πάντες δήπου οἱ Ἀθηναῖοι τοῖς φρονιμώτατα λέγουσι πείθονται μᾶλλον ἢ τοῖς προσήκουσιν. Οὐ γὰρ δὴ καὶ στρατηγοὺς αἱρεῖσθε, οὕς ἂν ἡγῆσθε περὶ τῶν πολεμικῶν φρονιμωτάτους εἶναι; Οὐκοῦν θαυμαστὸν καὶ τοῦτό σοι δοκεῖ εἶναι, ἐμὲ τούτου ἕνεκα θανάτου ὑπό σοῦ διώκεσθαι, ὅτι περὶ τοῦ μεγίστου ἀγαθοῦ ἀνθρώποις, περὶ παιδείας, βέλτιστος εἶναι ὑπὸ τινων προκρίνομαι;
Ερμηνευτικά σχόλια
τοὺς νέους διαφθείρειν: Ο Σωκράτης οδηγήθηκε στο δικαστήριο της Ηλιαίας (399 π.Χ.) μετά από καταγγελία σε βάρος του από τον άσημο ποιητή Μέλητο, τον πολιτικό και στρατηγό Άνυτο και τον ρήτορα Λύκωνα. Οι κατήγοροί του ισχυρίστηκαν ότι ο Σωκράτης δεν αναγνώριζε τους θεούς που τιμούσε η πόλη του αλλά νέες θεότητες και, επιπλέον, ότι διέφθειρε τους νέους. Η προβλεπόμενη ποινή με βάση το κατηγορητήριο ήταν ο θάνατος.
Αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι, Το σωκρατικό πρόβλημα
περὶ δὲ ὑγιείας … ἢ τοῖς προσήκουσιν: Ο Σωκράτης τονίζει στον κατήγορό του Μέλητο ότι οι μαθητές του εμπιστεύονταν αυτόν στα θέματα της παιδείας, όπως ακριβώς εμπιστεύονται οι άνθρωποι τους γιατρούς σε θέματα υγείας και οι Αθηναίοι τους συνετούς ρήτορες στην Εκκλησία του Δήμου. Από τα λόγια του αναδεικνύεται η αξία του ειδικού, του ἐπιστήμονος ή ἐπαΐοντος, σε κάθε περίπτωση. Ο δάσκαλος είναι για τον μαθητή του και καθηγητής· δε διδάσκει απλώς, αλλά δείχνει στον μαθητή τον δρόμο για να κατανοήσει καλύτερα τον εαυτό του, να αποκτήσει γνώσεις και άποψη για τα πράγματα και να κατευθυνθεί στην αρετή. Γι’ αυτό και ο μαθητής τον αναγνωρίζει ως αρμοδιότερο από οποιονδήποτε άλλο και υπακούει σε αυτόν.
Ερωτήσεις
1. Ποια είναι η κατηγορία που διατυπώνει ο Μέλητος εις βάρος του Σωκράτη; Ποιο αποδεικτικό στοιχείο τον καλεί να προσκομίσει ο Σωκράτης; Πώς εξειδικεύεται η κατηγορία στην απάντηση που δίνει ο Μέλητος;
2. Αποδέχεται ή όχι ο Σωκράτης τη θέση του κατηγόρου του ότι οι νέοι ακολουθούν περισσότερο τον δάσκαλό τους παρά τους γονείς τους; Πώς αιτιολογεί ο Σωκράτης τη συμπεριφορά των μαθητών του;
3. Γιατί, κατά τη γνώμη του Σωκράτη, η κατηγορία εις βάρος του είναι παράλογη;
4. Σε ένα κείμενο 100-120 λέξεων να αποδώσετε την επιχειρηματολογία του Σωκράτη.
• Για τον Ξενοφώντα
Κατέβασε σύντομο βιογραφικό για μαθητική χρήση:
• Λεξικά νέας ελληνικής: για απλή αναζήτηση / για σύνθετη αναζήτηση
• Bασικό λεξικό της αρχαίας
• Λεξικό της αρχαίας Liddell & Scott
• Λεξικό αρχαίας, σχολικό εγχειρίδιο
• Κατάλογος ανωμάλων ρημάτων
Συμπληρωματικό υλικό για τον συγγραφέα και το έργο του
Ο Ξενοφών γεννήθηκε γύρω στο 430 π.Χ. και καταγόταν από εύπορη οικογένεια. Ο ίδιος πιθανότατα υπηρέτησε στο αθηναϊκό ιππικό και συνδέθηκε με τον Σωκράτη, χωρίς ωστόσο να ενταχθεί στον κύκλο των μαθητών του. Ο Ξενοφών κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης των Τριάκοντα τυράννων παρέμεινε στην Αθήνα, ωστόσο μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας η αμνηστία του Θρασύβουλου τον προστάτεψε. Εκείνη την περίοδο δέχτηκε να λάβει μέρος στην εκστρατεία του Κύρου εναντίον του αδερφού του Αρταξέρξη. Μετά τη μάχηστα Κούναξα –στις όχθες του ποταμού Ευφράτη, κοντά στη σημερινή Βαγδάτη– το 401 π.Χ., που είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο του Κύρου και τη δολοφονία των αρχηγών του ελληνικού εκστρατευτικού σώματος από τον σατράπη Τισσαφέρνη, ανέλαβε ως αρχηγός του ελληνικού μισθοφορικού σώματος να το οδηγήσει πίσω στην Ελλάδα. Πέρασαν από τη Μεσοποταμία και την Αρμενία στη Μαύρη Θάλασσα, στο Βυζάντιο και μετά στη Θράκη. Από εκεί ο Ξενοφών παρακολούθησε τις επιχειρήσεις των Σπαρτιατών, οι οποίοι με επικεφαλής τον Θίβρωνα διεξήγαν πόλεμο εναντίον του Τισσαφέρνη στο πλευρό των ελληνικών πόλεων της Μ.Ασίας το 399 π.Χ. Ο Ξενοφών προσχώρησε στον σπαρτιατικό στρατό, αλλά για την περίοδο εκείνη δεν έχουν διασωθεί πολλά στοιχεία σχετικά με τη δράση του και τη στάση του απέναντι στον Θίβρωνα. Μετά την ανάκληση του Θίβρωνα από τους Σπαρτιάτες, ανέλαβε δράση ο Δερκυλίδας και στη συνέχεια ο Αγησίλαος, για τον οποίο ο Ξενοφών έτρεφε ιδιαίτερη εκτίμηση. Η νικηφόρος πορεία του Αγησιλάου διακόπηκε το 394 π.Χ., όταν έλαβε διαταγή από τη Σπάρτη να επιστρέψει με τον στρατό του στην Ελλάδα.
Το 394 π.Χ. στη μάχη της Κορώνειας βρέθηκαν αντιμέτωποι οι Αθηναίοι (και οι σύμμαχοί τους Βοιωτοί, Αργείοι και Κορίνθιοι) με τους Σπαρτιάτες, των οποίων επικεφαλής ήταν ο Αγησίλαος. Ο Ξενοφών, που ακολουθούσε τον στρατό του Αγησιλάου, κατηγορήθηκε για τις σχέσεις του με τη Σπάρτη και εξορίστηκε από την Αθήνα. Εγκαταστάθηκε τότε στον Σκιλλούντα της Ηλείας και έγινε πρόξενος των Σπαρτιατών στην Ολυμπία.
Μετά τη μάχη στα Λεύκτρα το 371 π.Χ. κατέφυγε στην Κόρινθο και για κάποια περίοδο συμφιλιώθηκε με την Αθήνα. Εξάλλου, δύο έργα του, ο Ιππαρχικός και ο Οικονομικός, προϋποθέτουν εξοικείωση με τον αθηναϊκό τρόπο ζωής. Ο γιος του σκοτώθηκε το 362 π.Χ. στη Μαντίνεια πολεμώντας στο πλευρό των Αθηναίων ιππέων.
Ο θάνατος του Ξενοφώντα τοποθετείται μετά το 355 π.Χ. Τα πιο γνωστά έργα του είναι η Κύρου Ανάβασις και τα Ελληνικά, όπου στην ουσία συνεχίζει το ιστοριογραφικό έργο του Θουκυδίδη έως τη μάχη της Μαντίνειας. Εκτός από ιστορικά έργα συνέγραψε και πολλά φιλοσοφικά και τεχνικά (τέχναι, πραγματείες), στα οποία περιέχονται συμβουλές και πρακτικές οδηγίες για διάφορες δραστηριότητες (π.χ. Κυνηγετικός, Πόροι).
Ερωτήσεις κατανόησης τύπου: σύρε κι άσε 
Ερωτήσεις κατανόησης τύπου: σωστού λάθους
Κατέβασε το αρχείο, για να γράψεις τη μετάφρασή σου
Κατέβασε τη μετάφραση σε αρχείο
Άσκηση για τη μετάφραση τύπου: σύρε κι άσε ή επιλογής από κατάλογο
Δες τη μετάφραση κάθε σειράς πατώντας στο μ ή
εμφάνισε - απόκρυψε όλη τη μετάφραση πατώντας εδώ
μ τοιαῦτα ἐπιτηδεύοντα τοὺς νέους διαφθείρειν;
μ Καίτοι ἐπιστάμεθα μὲν δήπου
μ σὺ δὲ εἰπὲ εἴ τινα οἶσθα ὑπ’ ἐμοῦ γεγενημένον
μ Σω. Ὁμολογῶ, περὶ γε παιδείας∙
μ τοῦτο γὰρ ἴσασιν ἐμοὶ μεμεληκός.
μ Περὶ δὲ ὑγιείας τοῖς ἰατροῖς μᾶλλον οἱ ἄνθρωποι πείθονται ἢ τοῖς γονεῦσιν∙
μ καὶ ἐν ταῖς ἐκκλησίαις γε πάντες δήπου οἱ Ἀθηναῖοι
μ τοῖς φρονιμώτατα λέγουσι πείθονται μᾶλλον ἢ τοῖς προσήκουσιν.
μ οὕς ἂν ἡγῆσθε περὶ τῶν πολεμικῶν φρονιμωτάτους εἶναι;
μ ἐμὲ τούτου ἕνεκα θανάτου ὑπό σοῦ διώκεσθαι,
μ ὅτι περὶ τοῦ μεγίστου ἀγαθοῦ ἀνθρώποις, περὶ παιδείας,
μ βέλτιστος εἶναι ὑπὸ τινων προκρίνομαι;
Κατέβασε το αρχείο, για να γράψεις τη μετάφρασή σου
O πίνακας που ακολουθεί είναι . Μπορείτε να γράψετε τις απαντήσεις σας και να τις εκτυπώσετε ή να τις σώσετε σε αρχείο pdf.
| 1 ΣΩ.: Ἀλλ’ ὅμως σύ μὲ φῄς, ὦ Μέλητε, | |
| 2 τοιαῦτα ἐπιτηδεύοντα τοὺς νέους διαφθείρειν; | |
| 3 Καίτοι ἐπιστάμεθα μὴν δήπου τίνες εἰσὶ νέων διαφθοραί· | |
| 4 σὺ δὲ εἰπὲ εἴ τινα οἶσθα ὑπ’ ἐμοῦ γεγενημένον | |
| 5 ἢ ἐξ εὐσεβοῦς ἀνόσιον ἢ ἐκ σώφρονος ὑβριστήν. | |
| 6 ΜΕΛ.: Ἀλλὰ ναί, μὰ Δί’ ἐκείνους οἶδα | |
| 7 οὕς σὺ πέπεικας σοὶ πείθεσθαι μᾶλλον ἢ τοῖς γονεῦσι. | |
| 8 ΣΩ.: Ὁμολογῶ, περί γε παιδείας· | |
| 9 τοῦτο γὰρ ἴσασιν ἐμοὶ μεμεληκός. | |
| 10 Περὶ δὲ ὑγιείας οἱ ἄνθρωποι πείθονται | |
| 11 τοῖς ἰατροῖς μᾶλλον ἢ τοῖς γονεῦσιν· | |
| 12 καὶ ἐν ταῖς ἐκκλησίαις γε πάντες δήπου οἱ Ἀθηναῖοι | |
| 13 πείθονται τοῖς λέγουσι φρονιμώτατα μᾶλλον ἢ τοῖς προσήκουσιν. | |
| 14 Οὐ γὰρ δὴ καὶ στρατηγοὺς αἱρεῖσθαι, | |
| 15 οὕς ἂν ἡγῆσθε περὶ τῶν πολεμικῶν φρονιμωτάτους εἶναι; | |
| 16 Οὐκοῦν θαυμαστὸν καὶ τοῦτό σοι δοκεῖ εἶναι, | |
| 17 ἐμὲ τούτου ἕνεκα ὑπὸ σοῦ θανάτου διώκεσθαι, | |
| 18 ὅτι περὶ τοῦ μεγίστου ἀγαθοῦ ἀνθρώποις, | |
| 19 περὶ παιδείας, προκρίνομαι ὑπὸ τινων βέλτιστος εἶναι; |
Στο κείμενο που ακολουθεί γίνεται μια πειραματική προσπάθεια παρουσίασης του κειμένου κατά «νοηματικά κῶλα».
Για τις καλοδεχούμενες παρατηρήσεις σας πατήστε εδώ.
Για κινητό ή τάμπλετ δείτε το κείμενο εδώ
Λεξιλογικός Πίνακας
πείθω
θ. πειθ-, πιθ-, ποιθ-
[στο κείμενο συναντήσατε τους τύπους: πέπεικας, πείθεσθαι, πείθονται]
Για να βρεις τη σημασία των λέξεων του Λεξιλογικού Πίνακα πήγαινε στο λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής (Τριανταφυλλίδη) στην Πύλη για την ελληνική γλώσσα ή χρησιμοποίησε τους παρακάτω δεσμούς:
| Αρχαία Ελληνική / Νέα Ελληνική | Νέα Ελληνική | ||
 |
 |
ἡ
πειθώ πειστικός τό πεῖσμα [= (α.ε.) επιβεβαίωση (ν.ε.) έντονη επιμονή] ἡ πίστις(-η) πιστός πιστῶ (ν.ε. πιστώνω) ἡ πιστότης (-τητα) [= (α.ε.) ειλικρίνεια, (ν.ε.) η ακρίβεια στην απόδοση ενός πράγματος] ἡ πίστωσις (-η) ὁ πιστωτής [= (α.ε.) εγγυητής, (ν.ε.) αυτός που δανείζει χρήματα] πιστωτικός πιθανός ἡ πιθανότης (-τητα) ἡ πεποίθησις (-η) |
πειστήριο πειστικότητα πιστευτός πεισμώνω πεισματάρης |
 |
πειθαρχῶ ἡ πειθαρχία πειθήνιος [= υπάκουος] πιστοποιῶ πιθανολογῶ ἐμπιστεύω (ν.ε. εμπιστεύομαι) μεταπείθω [= αλλάζω γνώμη σε κάποιον] καταπείθω [= πείθω κάποιον εντελώς] διαπιστεύω ἀξιόπιστος εὔπιστος [= ευκολόπιστος] ἡ ἀπείθεια [= η ανυπακοή] ἀπειθής |
πειθαναγκάζω εμπιστοσύνη απείθαρχος διαπιστευτήριο |
Χρησιμοποίησε το σύμβολο * πριν ή μετά από το πειθ-, πειστ-, π.χ *πειθ*, *πειστ* για να βρεις τις παράγωγες και σύνθετες λέξεις, καθώς επίσης και τη σημασία τους. Χρησιμοποιώντας τη σύνθετη αναζήτηση μπορείς να βρεις μόνο επίθετα ή μόνο ρήματα κ.τ.λ...
Όσες λέξεις δεν ξέρεις τι σημαίνουν πάτα το καλαθάκι που βρίσκεται αριστερά της λέξης. Αφού τις συγκεντρώσεις όλες πάτα το καλαθάκι που βρίσκεται δεξιά από το πλαίσιο αναζήτησης. Αντίγραψέ τες σ' ένα έγγραφο του Word ή του OpenOffice. Μελέτησε προσεκτικά τα παραδείγματα.
Ασκήσεις
Σχολικού βιβλίου
Πρόσθετες ασκήσεις
Κατέβασε τις πρόσθετες ασκήσεις σε αρχείο
Πρώτο συνθετικό λέξη άκλιτη (επίρρημα, πρόθεση, αχώριστο μόριο)
Στη σύνθεση το πρώτο συνθετικό μπορεί να είναι άκλιτη λέξη, όπως επίρρημα, πρόθεση ή αχώριστο μόριο. Τα αντιπροσωπευτικότερα παραδείγματα των παραπάνω κατηγοριών παρουσιάζονται στον Πίνακα:
| άκλιτη λέξη ως α΄ συνθετικό | ||
| επίρρημα | πρόθεση | αχώριστο μόριο |
| εὖ: εὐ-σεβής ἄγχι: Ἀγχί-αλος ἀεί: ἀει-θαλής ἄνω: ἀνω-φερής κάτω: κατω-φερής χαμαί: χαμαι-λέων πάλιν: παλιν-νόστησις δίς, τρίς: δισ-μύριοι ὀψέ (όψι-): ὀψι-μαθής ὄπι(σ)θεν (ὀπισθο-): ὀπισθό-δομος ὁμοῦ (ὁμο-): ὁμο-λογέω, ὁμολογῶ |
εἰς: εἰσ-άγω ἐν: ἔν-δοξος ἐκ ή ἐξ-: ἐξ-άγω πρός: προσ-έχω πρό: προ-κρίνομαι σύν: συν-αινέω, συναινῶ (αλλά: συγ-γνώμη) ἀνά: ἀνα-λαμβάνω κατά: κατα-γίγνομαι [αλλά: καθ-ορῶ (δάσυνση)] διά: δια-φθορά παρά: παρα-λαμβάνω μετά: μετα-πείθω ἀμφί: ἀμφί-δρομος ἀντί: ἀντι-λέγω περί: περι-φέρω ἐπί: ἐπι-τηδεύω ἀπό: ἀπο-λαμβάνω ὑπό: ὑπό-δικος ὑπέρ: ὑπερ-άνω |
ἀ-: ἄ-δικος δυσ-: δύσ-μορφος νη- (στερητικό): νή-ποινος (= ατιμώρητος) επιτατικά ἀρι-, ἐρι-, ζα- (δηλώνουν το «πολύ»): ζά-πλουτος, ἐρί-τιμος ἡμι-: ἡμί-θεος |
ασκήσεις
Η γραμματική και το συντακτικό της ενότητας:
1. Επίθετα γ΄ κλίσης
Στο κείμενο της Ενότητας συναντήσατε τύπους των τριτόκλιτων επιθέτων εὐσεβὴς και σώφρων. Τα επίθετα που λήγουν σε -ης -ης -ες και -ων, -ων, -ον είναι δικατάληκτα, δηλ. έχουν την ίδια κατάληξη στο αρσενικό και στο θηλυκό γένος:
α. Δικατάληκτα σιγμόληκτα σε -ης, -ης, -ες
| ενικός αριθμός | πληθυντικός αριθμός | |||
|---|---|---|---|---|
| αρσενικό | θηλυκό | αρσενικό | θηλυκό | |
| ον. γεν. δοτ. αιτ. κλ. |
εὐσεβής  εὐσεβοῦς (< εὐσεβέσ-ος) εὐσεβεῖ (< εὐσεβέσ-ι) εὐσεβῆ (< εὐσεβέσ-α) εὐσεβές |
εὐσεβεῖς (< εύσεβέσ-ες) εὐσεβῶν (< εύσεβέσ-ων) εὐσεβέσι (< εύσεβέσ-σι) εὐσεβεῖς (< εύσεβέσ-ας) εὐσεβεῖς (< εύσεβέσ-ες) |
||
| ενικός αριθμός | πληθυντικός αριθμός | |
|---|---|---|
| ουδέτερο | ουδέτερο | |
| ον. γεν. δοτ. αιτ. κλ. |
εὐσεβές εὐσεβοῦς (< εὐσεβέσ-ος) εὐσεβεῖ (< εὐσεβέσ-ι) εὐσεβές εὐσεβές |
εὐσεβῆ (< εύσεβέσ-α) εὐσεβῶν (< εύσεβέσ-ων) εὐσεβέσι (< εύσεβέσ-σι) εὐσεβῆ (< εύσεβέσ-α) εὐσεβῆ (< εύσεβέσ-α) |
Παρατηρήσεις
1. Όπως φαίνεται στον πίνακα, το θέμα των επιθέτων αυτών λήγει σε -εσ-. Στην ονομαστική ενικού του αρσενικού και του θηλυκού το -ε- τρέπεται σε -η-. Στις υπόλοιπες πτώσεις αποβάλλεται το -σ- και επέρχονται συναιρέσεις (ε+ο > ου, ε+ι > ει, ε+α > η, ε+ε > ει). Η αιτιατική πληθυντικού του αρσενικού και θηλυκού γένους σχηματίζεται κατ’ αναλογία με την ονομαστική πληθυντικού σε -εις αντί -ης.
2. Τα επίθετα σε -ης, -ης, -ες που δεν τονίζονται στη λήγουσα και είναι υπερδισύλλαβα, όπως το συνήθης, ανεβάζουν τον τόνο στην κλητική ενικού του αρσενικού και θηλυκού γένους και στις τρεις όμοιες πτώσεις ενικού του ουδετέρου (σύνηθες). Επίσης στη γενική πληθυντικού τονίζονται στην παραλήγουσα (συνήθων).
Για περισσότερες πληροφορίες πάτα στο εικονίδιο
| γ. Σιγμόληκτα | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Τριγενή και δικατάληκτα σε -ης, -ης, -ες | |||||
| οξύτονο | βαρύτονο δισύλλαβο |
βαρύτονο υπερδισύλλαβο |
βαρύτονο υπερδισύλλαβο |
||
| Ενικός αριθμός | |||||
| ὁ τοῦ τῷ τὸν ὦ |
ἡ τῆς τῇ τὴν ὦ |
ἀληθὴς ἀληθοῦς ἀληθεῖ ἀληθῆ ἀληθὲς |
πλήρης πλήρους πλήρει πλήρη πλῆρες |
συνήθης συνήθους συνήθει συνήθη σύνηθες |
εὐώδης εὐώδους εὐώδει εὐώδη εὐῶδες |
| Πληθυντικός αριθμός | |||||
| οἱ τῶν τοῖς τοὺς ὦ |
αἱ τῶν ταῖς τὰς ὦ |
ἀληθεῖς ἀληθῶν ἀληθέσι ἀληθεῖς ἀληθεῖς |
πλήρεις πλήρων πλήρεσι πλήρεις πλήρεις |
συνήθεις συνήθων συνήθεσι συνήθεις συνήθεις |
εὐώδεις εὐώδων εὐώδεσι εὐώδεις εὐώδεις |
| γ. Σιγμόληκτα | ||||
|---|---|---|---|---|
| Τριγενή και δικατάληκτα | ||||
| οξύτονο | βαρύτονο δισύλλαβο |
βαρύτονο υπερδισύλλαβο |
βαρύτονο υπερδισύλλαβο |
Ενικός αριθμός |
| τὸτοῦτῷτὸὦ | ἀληθὲς ἀληθοῦς ἀληθεῖ ἀληθὲς ἀληθὲς |
πλῆρες πλήρους πλήρει πλῆρες πλῆρες |
σύνηθες συνήθους συνήθει σύνηθες σύνηθες |
εὐῶδες εὐώδους εὐώδει εὐῶδες εὐῶδες |
Πληθυντικός αριθμός |
| τὰ τῶν τοῖς τὰ ὦ |
ἀληθῆ ἀληθῶν ἀληθέσι ἀληθῆ ἀληθῆ |
πλήρη πλήρων πλήρεσι πλήρη πλήρη |
συνήθη συνήθων συνήθεσι συνήθη συνήθη |
εὐώδη εὐώδων εὐώδεσι εὐώδη εὐώδη |
Παρατηρήσεις
Τα σιγμόληκτα επίθετα της γ' κλίσης σε -ης, -ες έχουν θέμα σε -εσ-
Στα επίθετα αυτά:
Τα βαρύτονα σιγμόληκτα της γ' κλίσης σε -ης, -ες:
Κατά το ἀληθής κλίνονται πολλά οξύτονα: ἀγενής, ἀκριβής, ἀσεβής, ἀσθενής, ἀμελής, ἀτυχής, δυστυχής, ἐπιμελής κ.ά.
Κατά το πλήρης κλίνονται:
α) επίθετα σε -ήρης: ὁ, ἡ μονήρης, τὸ μονῆρες / ὁ, ἡ ξιφήρης, τὸ ξιφῆρες / ὁ, ἡ ποδήρης, τὸ ποδῆρες κ.ά.
β) επίθετα σε -ώδης: ὁ, ἡ δυσώδης, τὸ δυσῶδες κ.ά.
γ) επίθετα σε -ώλης: ὁ, ἡ ἐξώλης, τὸ ἐξῶλες / ὁ, ἡ προώλης, τὸ προῶλες κ.ά.
Κατά το συνήθης κλίνονται:
α) επίθετα σε ήθης: ὁ, ἡ εὐήθης, τὸ εὔηθες / ὁ, ἡ χριστοήθης, τὸ χριστόηθες κ.ά.
β) επίθετα σε -έθης: ὁ, ἡ εὐμεγέθης, τὸ εὐμέγεθες / ὁ, ἡ παμμεγέθης, τὸ παμμέγεθες κ.ά.
γ) επίθετα σε -άντης: ὁ, ἡ ἀνάντης, τὸ ἄναντες / ὁ , ἡ κατάντης, τὸ κάταντες / ὁ, ἡ προσάντης, τὸ πρόσαντες κ.ά.
Επίσης τα επίθετα: ὁ, ἡ αὐθάδης, τὸ αὔθαδες / ὁ, ἡ αὐτάρκης, τὸ αὔταρκες κ.ά.
| β. Ενρινόληκτα | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Τριγενή και δικατάληκτα σε -ων, -ων, -ον | Ενικός αριθμός | |||||
| ὁ τοῦ τῷ τὸν ὦ |
ἡ τῆς τῇ τὴν ὦ |
εὐδαίμων εὐδαίμονος εὐδαίμονι εὐδαίμονα εὔδαιμον |
σώφρων σώφρονος σώφρονι σώφρονα σῶφρον |
τὸτοῦτῷτὸὦ | εὔδαιμον εὐδαίμονος εὐδαίμονι εὔδαιμον εὔδαιμον |
σῶφρον σώφρονος σώφρονι σῶφρον σῶφρον |
Πληθυντικός αριθμός |
| οἱ τῶν τοῖς τοὺς ὦ |
αἱ τῶν ταῖς τὰς ὦ |
εὐδαίμονες εὐδαιμόνων εὐδαίμοσι εὐδαίμονας εὐδαίμονες |
σώφρονες σωφρόνων σώφροσι σώφρονας σώφρονες |
τὰ τῶν τοῖς τὰ ὦ |
εὐδαίμονα εὐδαιμόνων εὐδαίμοσι εὐδαίμονα εὐδαίμονα |
σώφρονα σωφρόνων σώφροσι σώφρονα σώφρονα |
Παρατηρήσεις
Τα δικατάληκτα ενρινόληκτα και υγρόληκτα επίθετα της γ' κλίσης:
● έχουν το αρχικό θέμα σε -ον, -εν, -ορ (εὐδαιμον-, ἄρρεν-, ἀπατορ-), αλλά στην ονομαστική του ενικού του αρσενικού και θηλυκού δεν παίρνουν κατάληξη και το βραχύχρονο φωνήεν που είναι πριν από τον χαρακτήρα το εκτείνουν σε μακρόχρονο, το ο σε ω και το ε σε η:
εὐδαιμον- > εὐδαίμων, ἀρρεν- > ἄρρην, ἀπατορ- > ἀπάτωρ
● έχουν την κλητική του ενικού όμοια με το αρχικό θέμα: ὦ ἐλεῆμον, ὦ ἄρρεν
● όταν είναι σύνθετα σε -ων (-ονος) κανονικά στην κλητική του ενικού του αρσενικού και του θηλυκού και στην ονομαστική, αιτιατική και κλητική του ενικού του ουδετέρου ανεβάζουν τον τόνο, όχι όμως πιο πάνω από την τελευταία συλλαβή του α' συνθετικού:
εὐδαίμων > ὦ εὔδαιμον τὸ εὔδαιμον
μεγαλοπράγμων > ὦ μεγαλόπραγμον, τὸ μεγαλόπραγμον
αλλά: μεγαλόφρων, ὦ μεγαλόφρον, τὸ μεγαλόφρον
2. Ερωτηματική αντωνυμία τίς, τίς, τί
Η ερωτηματική αντωνυμία τίς, τίς, τί (= ποιος, ποια, ποιο) είναι τριγενής και δικατάληκτη (δηλ. το αρσ. και το θηλ. γένος έχουν τις ίδιες καταλήξεις).
| Ερωτηματική αντωνυμία τίς, τίς, τί | |||
|---|---|---|---|
| αρσενικό | θηλυκό | ουδέτερο | |
| Ενικός αριθμός | |||
| Ονομαστική Γενική Δοτική Αιτιατική Κλητική | τίς τίνος ή τοῦ τίνι ή τῷ τίνα - | τίς τίνος ή τοῦ τίνι ή τῷ τίνα - | τί τίνος ή τοῦ τίνι ή τῷ τί - |
| Πληθυντικός αριθμός | |||
| Ονομαστική Γενική Δοτική Αιτιατική Κλητική | τίνες τίνων τίσι(ν) τίνας - | τίνες τίνων τίσι(ν) τίνας - | τίνα τίνων τίσι(ν) τίνα - |
3. Αόριστη αντωνυμία τὶς, τὶς, τὶ
Παρουσιάζει τις ίδιες καταλήξεις με την ερωτηματική αντωνυμία τίς, αλλά με διαφορές στον τονισμό
| Αόριστη αντωνυμία τὶς, τὶς, τὶ | |||
|---|---|---|---|
| αρσενικό | θηλυκό | ουδέτερο | |
| Ενικός αριθμός | |||
| Ονομαστική Γενική Δοτική Αιτιατική Κλητική | τὶς τινὸς ή του τινὶ ή τῳ τινὰ - | τὶς τινὸς ή του τινὶ ή τῳ τινὰ - | τὶ τινὸς ή του τινὶ ή τῳ τὶ - |
| Πληθυντικός αριθμός | |||
| Ονομαστική Γενική Δοτική Αιτιατική Κλητική | τινὲς τινῶν τισὶ(ν) τινὰς - | τινὲς τινῶν τισὶ(ν) τινὰς - | τινὰ ή ἄττα τινῶν τισὶ(ν) τινὰ ή ἄττα - |
Ασκήσεις
Σχολικού βιβλίου
Πρόσθετες ασκήσεις
Διαγωνίσματα
Κίμων ὁ Ἀθηναῖος.
Κίμων ἐπιφανοῦς πατρὸς ἦν· υἱὸς γὰρ τοῦ εὐκλεοῦς στρατηγοῦ Μιλτιάδου ἦν. Οὐ μόνον δε επιφανῶν και εὐγενῶν γονέων ἦν, ἁλλά καὶ αὐτός ἐπιεικὴς τῶ δήμῳ ἧν. Οὗτος τοῖς Ἀθηναίοις συνεβούλευσε τριήρεις κατασκευάσαι· τριήρων γὰρ ἔνδειαν εἶχον. Αὐτῷ δ’ ὄντι εὐγενεῖ καὶ ἐπιεικεῖ καὶ οἱ Ἀθηναῖοι εὐμενεῖς ἦσαν. Τὰ Κίμωνος ἔργα ἐν τῷ πρὸς Πέρσας πολέμῳ περιφανῆ καὶ εὐκλεᾶ ἦν· στρατεύσας γὰρ ἐπὶ βασιλέα μετὰ νίκας πολλὰς τὴν εὐκλεᾶ Κιμώνειον εἰρήνην συνάπτει. Ἐκ τῆς στρατηγίας Κίμων δαψιλῆ τὰ ἀγαθὰ ἔχων ἀνήλισκεν εἰς τοὺς πολίτας· οἱ ἀγροὶ γὰρ αὐτοῦ πλήρεις ὀπωρῶν καὶ εὐώδων ἀνθέων ἦσαν. Τούτων τοὺς φραγμοὺς κατέλυσεν, ὥστε οἱ πολῖται ἐλάμβανον ἄνθη καὶ ὀπώρας. Τοῖς δ’ ἐνδεέσι τῶν πολιτῶν εἶχε τράπεζαν πλήρη πολυτελῶν ἐδεσμάτων. Αὐτῷ δ’ εἰς τὴν ἀγορὰν πορευομένῳ δύο νεανίσκοι συνείποντο ἀμπεχόμενοι καλῶς. Οὗτοι πρὸς τοὺς πένητας διημείβοντο τὰ ἱμάτια.
Στον παρακάτω διάλογο ο Λάχης και ο Νικίας εκφράζουν την πεποίθησή τους ότι ο Σωκράτης είναι ο μόνος ειδήμων στα θέματα της εκπαίδευσης των νέων..
ΛΑ. Σοφὸς γάρ τοι σὺ εἶ, ὦ Νικία. ἀλλ’ ὅμως ἐγὼ Λυσιμάχῳ τῷδε καὶ Μελησίᾳ συμβουλεύω σὲ μὲν καὶ ἐμὲ περὶ τῆς παιδείας τῶν νεανίσκων χαίρειν ἐᾶν, Σωκράτη δὲ τουτονί, ὅπερ ἐξ ἀρχῆς ἔλεγον, μὴ ἀφιέναι· εἰ δὲ καὶ ἐμοὶ ἐν ἡλικίᾳ ἦσαν οἱ παῖδες, ταὐτὰ ἂν ταῦτ’ ἐποίουν.
ΝΙ. Ταῦτα μὲν κἀγὼ συγχωρῶ·
ἐάνπερ ἐθέλῃ Σωκράτης τῶν μειρακίων ἐπιμελεῖσθαι, μηδένα ἄλλον ζητεῖν.
Το κείμενο
εδώ
Πλάτων, Λάχης 200 e
Μετάφραση
Λα. Γιατί βέβαια, Νικία, είσαι σοφός. Αλλά όμως εγώ συμβουλεύω αυτόν εδώ τον Λυσίμαχο και τον Μελησία ν' αφήσουν στην άκρη και σένα και μένα σχετικά με την παιδεία των νέων, αυτόν εδώ όμως, τον Σωκράτη να μην αφήσουν, κάτι που έλεγα από την αρχή· κι αν ήταν τα παιδιά μου στην κατάλληλη ηλικία, τα ίδια θα έκανα.
Νι. Μ' αυτά συμφωνώ κι εγώ· αν ακριβώς θέλει ο Σωκράτης να φροντίσει για την παιδεία των νέων, κανέναν άλλο να μην αναζητήσουμε.
| Γλωσσικά σχόλια | |
| τοι | βέβαια |
| σὲ μὲν καὶ ἐμὲ περὶ τῆς παιδείας τῶν νεανίσκων χαίρεινἐᾶν (απαρ. ενεστ. ρ. ἐάω, ἐῶ) | να αφήσουν κατά μέρος κι εσένα και μένα σχετικά μετην παιδεία των νέων |
| ὅπερ | πράγμα βέβαια το οποίο |
| Σωκράτη δὲ τουτονὶ μὴ ἀφιέναι (απαρ. ενεστ. ρ. ἀφίημι) | τον Σωκράτη όμως αυτόν εδώ να μην τον αφήσουν |
| ταὐτὰ ἂν ταῦτ’ ἐποίουν | τα ίδια θα έκανα |
| αῦτα μὲν κἀγὼ συγχωρῶ | κι εγώ συμφωνώ με αυτά |
| ἐάνπερ | αν βέβαια |
| τῶν μειρακίων ἐπιμελεῖσθαι | να φροντίσει για την παιδεία των νέων |
Ερωτήσεις
Μπορείτε να επεξεργαστείτε μια λέξη ή μεγαλύτερο μέρος του κειμένου.
1. Για έντονα γράμματα, επιλέξτε τη λέξη ή το κείμενο και πατήστε Ctrl+B ή Ctrl+Shif+B, για πλάγια γράμματα πατήστε Ctrl+Ι ή Ctrl+Shif+I και για υπογραμμισμένα γράμματα πατήστε Ctrl+U ή Ctrl+Shif+U.
2. Για τη μετακίνηση μια λέξης ή ενός τμήματος, επιλέξτε τη λέξη ή το τμήμα και σύρτε στη νέα θέση.
2α. Αλλιώς, για αποκοπή, επιλέξτε τη λέξη ή το τμήμα του κειμένου πατώντας Ctrl+X και για επικόλληση Ctrl+V. Για αντιγραφή πατήστε Ctrl+C
3. Για επαναφορά, πατήστε Ctrl+R.
4. Μπορείτε επίσης να διαγράψετε μια λέξη ή να προσθέσετε δικό σας κείμενο.
Σημ. Στο κινητό ή στο τάμπλετ δεν ισχύει το 1.