προηγούμενη επόμενη

Αρχαία ελληνική μυθολογία

ΗΡΑΚΛΗΣ

Ίδρυση Ολυμπιακών αγώνων. Γιγαντομαχία. Φόνος Αλκυονέα και Βέσβικου. Σωτηρία του Προμηθέα

Ο Ηρακλής στη Γιγαντομαχία. Η Αθηνά και ο Ηρακλής σκοτώνουν τον κοιμισμένο Αλκυονέα.
Ερυθρόμορφος ελικωτός κρατήρας του Ζωγράφου του Κλεοφράδη και μαθητή του, περίπου 480-470 π.Χ.



 

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

Ίδρυση Ολυμπιακών αγώνων

Ο Διόδωρος Σικελιώτης (ιστορικός του 1ου αι. π.Χ.) και ο Απολλόδωρος (γραμματικός που γεννήθηκε κατά πάσα πιθανότητα τον 1ο αι. μ.Χ.) αποδίδουν στον Αργείο ήρωα Ηρακλή την καθιέρωση των Ολυμπιακών αγώνων, όμως δημιουργούν μια σύγχυση για το πότε. Ο Διόδωρος τοποθετεί το γεγονός σε δύο διαφορετικές στιγμές και για διαφορετικούς λόγους: α) αφού καθάρισε τους στάβλους του Αυγεία και έφερε τον κρητικό ταύρο (4.14.1-2)· β) μετά το τέλος της Αργοναυτικής εκστρατείας, στην οποία είχε συμμετάσχει και ο Ηρακλής (4.53.4-6). Ο Απολλόδωρος παραδίδει ότι έγινε μετά την εκστρατεία του ήρωα στην Ήλιδα και τη νίκη του επί του Αυγεία (2.139-141). Θα παραθέσουμε σε αυτό το σημείο τις σχετικές αφηγήσεις αλλά παρακάτω, όταν θα αναφερθούμε στην εκστρατεία στην Ήλιδα και στην Αργοναυτική, θα υπενθυμίσουμε τη χρονική σύγχυση.

«Όταν εκτέλεσε και αυτόν τον άθλο (Κρητικός ταύρος), εγκαινίασε τους ολυμπιακούς αγώνες, αφού διάλεξε για μια τόσο μεγάλη πανήγυρη την ωραιότερη τοποθεσία, που ήταν η πεδιάδα στις όχθες του Αλφειού ποταμού, όπου καθιέρωσε αυτούς τους αγώνες προς τιμή του Δία, του πατέρα του. Και όρισε έπαθλο για τους νικητές ένα στεφάνι, γιατί και αυτός ευεργέτησε το ανθρώπινο γένος, χωρίς να λάβει κανένα μισθό. Και σε όλα τα αγωνίσματα κέρδισε τη νίκη, γιατί κανένας δεν τόλμησε να συγκριθεί μαζί του για την υπερβολική του αρετή, αν και τα αθλήματα ήταν πολύ διαφορετικά το ένα με το άλλο. Γιατί ο πυγμάχος ή ο παγκρατιαστής (αθλητής της πάλης και της πυγμαχίας μαζί) ήταν δύσκολο να νικήσει τον δρομέα ταχύτητας και πάλι ο πρώτος στα ελαφρά αγωνίσματα είναι δύσκολο να καταβάλει αυτούς που υπερέχουν στα βαριά. Γι’ αυτό οι Ολυμπιακοί εύλογα θεωρήθηκαν οι πιο τιμημένοι από όλους τους αγώνες, αφού καθιερώθηκαν από ένα γενναίο άνδρα.» (Διόδ. 4.14.1-2)

«Κι όταν οι Αργοναύτες επρόκειτο να χωριστούν και να μεταβεί ο καθένας στην πατρίδα του, λένε ότι ο Ηρακλής συμβούλεψε τους αρχηγούς να δώσουν όρκο μεταξύ τους ότι θα αγωνιστούν στο πλευρό καθενός που θα τους καλούσε σε βοήθεια αν το επέβαλλαν απρόβλεπτες καταστάσεις. Και να διαλέξουν το καλύτερο μέρος της Ελλάδας για την οργάνωση αγώνων και μιας πανελλήνιας γιορτής και να αφιερώσουν τους αγώνες στον μέγιστο θεό, τον Ολύμπιο Δία. Αφού οι αρχηγοί ορκίστηκαν για τη συμμαχία κι ανέθεσαν στον Ηρακλή τη διεύθυνση των αγώνων, διάλεξε, λένε, για τη γιορτή μια τοποθεσία στην όχθη του Αλφειού ποταμού, στη χώρα των Ηλείων. Γι’ αυτό κι αυτό το μέρος δίπλα στον ποταμό, που το αφιέρωσαν στον μεγαλύτερο από τους θεούς, το ονόμασαν από αυτόν Ολυμπία. Αφού θέσπισε ιππικούς και γυμναστικούς αγώνες και ρύθμισε τους κανόνες των αγωνισμάτων, έστειλε θεωρούς να αναγγείλουν στις πόλεις τη διεξαγωγή των αγώνων για να τους παρακολουθήσουν. Κι ο Ηρακλής, που απέκτησε μεγάλη φήμη από τη συμμετοχή του στην Αργοναυτική εκστρατεία, απέκτησε τώρα και τη δόξα του ιδρυτή της Ολυμπιακής πανήγυρης […].» (Διόδωρος 4.53.4-6)

«Όταν αργότερα τελούνταν πάλι για τρίτη φορά τα Ίσθμια, και καθώς οι Ηλείοι έστειλαν τους Μολιονίδες [31] να πάρουν μέρος στην τέλεση των θυσιών, ο Ηρακλής τούς έστησε ενέδρα στις Κλεωνές [πόλη πριν από την Κόρινθο] και τους σκότωσε, εκστράτευσε εναντίον της Ήλιδας [με στρατό από το Άργος, την Αρκαδία, τη Θήβα] και κυρίευσε την πόλη. Και αφού σκότωσε τον Αυγεία μαζί με τα παιδιά του, επανέφερε από την εξορία τον Φυλέα και του έδωσε ξανά την εξουσία. [32] Καθιέρωσε και τους Ολυμπιακούς αγώνες [σε ανάμνηση της νίκης του] και ίδρυσε βωμό προς τιμή του Πέλοπα και έκτισε έξι βωμούς για τους δώδεκα θεούς του Ολύμπου.»

(Απολλόδ. 2.139-141) (Βλ. Εκστρατεία στην Ήλιδα)

(Βλ. και Επίμετρο)

Γιγαντομαχία στη Φλέγρα - Φόνος Αλκυονέα

Η Γιγαντομαχία είναι γνωστή από τον Πίνδαρο, τον Απολλόδωρο, τον Νόννο, όχι όμως από τον Όμηρο ή τον Ησίοδο. Ο Νόννος παραδίδει ότι η Γαία παρακίνησε τους γιους της τάζοντάς τους σπουδαίους γάμους με τις ολύμπιες θεές· στον Πορφυρίωνα υποσχέθηκε την Ήρα, στον Χθόνιο την Κυθέρεια Αφροδίτη, στον Εγκέλαδο τη γαλανομάτα Αθηνά, την Άρτεμη στον Αλκυονέα. Σύμφωνα με τον Πίνδαρο το μέρος όπου διεξήχθηκε ο αγώνας ανάμεσα στους Ολύμπιους και τους Γίγαντες ονομαζόταν Φλέγρας πεδίον (Ν. 1. 67). Αν και στον αγώνα συμμετείχαν πολλοί θεοί, ωστόσο η σύγκρουση έμοιαζε ατέρμονη και οι αντίπαλοι ισοδύναμοι. Η πληροφορία ότι η σύμπραξη ενός θνητού με τους αθάνατους θα έκαμνε τη μάχη να γύρει προς το μέρος των θεών έκανε τον Δία να στείλει την Αθηνά στον Ηρακλή και να τον καλέσει ως σύμμαχο κοντά τους. Αντίστοιχα, η Γαία αναζήτησε ένα βοτάνι που θα προφύλασσε τα παιδιά της από τα διπλά χτυπήματα, των αθανάτων και του θνητού. Και πάλι ο Δίας έδωσε εντολή στον Ήλιο, τη Σελήνη, την Ηώ να μην φωτίσουν τη γη, μέχρι που εκείνος θα εύρισκε μέσα στο σκοτάδι το βοτάνι της Γαίας και θα το εξαφάνιζε. Οι δύο αυτές κινήσεις υπήρξαν καθοριστικές για την τύχη των Γιγάντων.

Με την παρέμβαση και του Ηρακλή σκοτώθηκαν πολλοί· ο Αλκυονέας, ο Ευρυμέδοντας, ο Πορφυρίωνας, ο Εγκέλαδος, ο Πολυβώτης, ο Πέλωρας ή Πελωρέας, ο Εφιάλτης, ο Μίμαντας, ο Αδαμάστορας ή Δαμάστορας, Ιππόλυτος, Γρατίωνας, Ἀγριος, Θόωνας...

Ο Αλκυονέας ήταν ο αρχηγός των Γιγάντων, σπουδαίος πολεμιστής, στον οποίο η μητέρα του Γαία είχε υποσχεθεί για σύζυγό του την Άρτεμη, είχε μάλιστα ονειρευτεί τα τραγούδια του γάμου του γιου της. Τον τοξοβόλησε ο Ηρακλής, όμως πέφτοντας αυτός στη γη, ξανάβρισκε τις δυνάμεις του, και ήταν αδύνατο για τον ήρωα να σκοτώσει τον Γίγαντα όσο αυτός βρισκόταν στη γη της γέννησής του, στη Φλέγρα ή την Παλλήνη του Ισθμού ή της Χαλκιδικής ή της Αττικής ή της Σικελίας· με τη συμβουλή όμως της Αθηνάς ο Ηρακλής τον τράβηξε έξω από την Παλλήνη, τον φορτώθηκε στους ώμους του και μακριά από τον τόπο που του ανανέωνε τις δυνάμεις τον σκότωσε —Και εκείνος λοιπόν με αυτόν τον τρόπο πέθανε. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, ο Ηρακλής, γυρνώντας από το νησί Ερύθεια με τα βόδια του Γηρυόνη, συνάντησε τὸν μέγαν πολεμιστὰν ἔκπαγλον Αλκυονῆ στον Ισθμό, που υον εξουσίαζε ο Γίγαντας (Πίνδ., Νεμ. 4.27), ή στο Φλέγρας πεδίον (Ισθμ. 6.45). Και έριξε καταπάνω στον Ηρακλή βράχο με τον οποίο τσάκισε δώδεκα τέθριππα που το καθένα είχε δύο αναβάτες, συνολικά δηλαδή είκοσι τέσσερις συντρόφους του Ηρακλή· κι εκείνος σκότωσε με το ρόπαλό του τον Αλκυονέα, που ήταν ίσος με ένα βουνό στο ανάστημα (Ισθμ.6.32). Λεγόταν ακόμη ότι ο Αλκυονέας τάφηκε κάτω από τον Βεζούβιο και ότι οι κόρες του, οι Αλκυονίδες, απελπισμένες από τον θάνατο του πατέρα τους ρίχτηκαν στη θάλασσα· και η Αμφιτρίτη τις λυπήθηκε και τις μεταμόρφωσε σε πουλιά που από τον πατέρα τους ονομάστηκαν αλκυόνες. Αἱ δέ νήνεμοι καὶ γαλήνην ἔχουσαι ἡμέραι ἀλκυνονίδες καλοῦνται. [Εικ. 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16]

Πάλεψε και με τον Πορφυρίωνα, ο οποίος την ώρα της μάχης με τον Ηρακλή, όρμησε και στην Ήρα. Γιατί ο Δίας [ή η Αφροδίτη ή ο Έρωτας] του ξύπνησε πόθο ερωτικό για τη θεά, η οποία, καθώς αυτός τις ξέσκιζε τα πέπλα θέλοντας να τη βιάσει, έβαλε τις φωνές καλώντας σε βοήθεια· και καθώς ο Δίας τον κατακεραύνωσε, ο Ηρακλής τον σκότωσε με το τόξο του (Απολλόδ. 1.7). Κάθε θεός σκότωσε και κάποιο Γίγαντα. Τους υπόλοιπους τους χτύπησε ο Δίας με κεραυνούς και τους εξόντωσε· και σε όλους εξαπέλυε τα βέλη του ο Ηρακλής και τους αποτελείωνε. (Απολλ. 1.7)

Έτσι, περισσότερο από όλους τους γιους του ο Δίας αναγνώριζε τον Διόνυσο και τον Ηρακλή ως τους πιο άξιους του ονόματός του γιατί ακολούθησαν το ίδιο ιδανικό, πρόσφεραν δηλαδή μεγάλες ευεργεσίες στη ζωή των ανθρώπων.

Ο Γίγαντας Βέσβικος

Την ύπαρξη αυτού του γίγαντα μαρτυρεί μόνο ο Στέφανος Βυζάντιος. Ο Βέσβικος και άλλοι γίγαντες έκοβαν κομμάτια βράχων, τους κυλούσαν μέσω της θαλάσσης μέχρι τον ποταμό Ρυνδακό της Φρυγίας, τις εκβολές του οποίου ήθελαν να επιχώσουν. Η Περσεφόνη, επειδή αγωνιούσε για την πόλη της Κυζίκου, την πόλη της Φρυγίας κοντά στην Προποντίδα, «ρίζωσε», στερέωσε τους βράχους, και έτσι σχηματίστηκε ένα νησί που αργότερα κατοικήθηκε από Πελασγούς· αυτοί το ονόμασαν Βέσβικο από τον γίγαντα, η δράση του οποίου προκάλεσε τη δημιουργία του νησιού. Αυτόν και τους υπόλοιπους γίγαντες αφάνισε η Περσεφόνη με τη βοήθεια του Ηρακλή. (Για τη Γιγαντομαχία μπορείς να διαβάσεις κι εδώ)

Ο Ηρακλής ελευθερώνει τον Προμηθέα από το μαρτύριό του

Ο Δίας, όταν ο Προμηθέας πήρε τη φωτιά και την έδωσε στους ανθρώπους, τον έδεσε και έστελνε έναν αετό που του κατέτρωγε το συκώτι. Όμως ο Ηρακλής, επειδή θεώρησε άδικο το μαρτύριο του αθάνατου Τιτάνα, κατατόξευσε τον αετό, που ήταν γιος της Έχιδνας και του Τυφώνα, και έπεισε τον πατέρα του να δώσει τόπο στην οργή του και να δώσει ένα τέλος. Έτσι πέτυχε την απελευθέρωση τον Προμηθέα, κράτησε όμως για τον εαυτό του τα δεσμά του Τιτάνα που ήταν από κλαδιά ελιάς, λέει ο Απολλόδωρος. [33] [Εικ. 16] Ο μυθογράφος συμπληρώνει την αφήγηση λέγοντας ότι ο Ηρακλής παρέδωσε στον Δία τον Χείρωνα, που ήθελε να πεθάνει στη θέση του Προμηθέα. Διότι, τραυματισμένος ο Κένταυρος από βέλος του ήρωα, που προοριζόταν για άλλο Κένταυρο, τον Έλατο, αλλά σφηνώθηκε και στο δικό του γόνατο αποτραβήχτηκε σε σπήλαιο υποφέροντας από την ανίατη ασθένειά του. Και εκεί, μη μπορώντας να πεθάνει επειδή ήταν αθάνατος, ο Προμηθέας προσφέρθηκε στον Δία να γίνει εκείνος αθάνατος στη θέση του Χείρωνα· έτσι μπόρεσε και πέθανε ο Χείρωνας. [Εικ. 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24] (Για μια άλλη σειρά του επεισοδίου βλ. και Απελευθέρωση του Προμηθέα)





[31] Μολιονίδες ονομάζονταν (από τη μητέρα τους Μολιόνη) τα αδέλφια Εύρυτος και Κτέατος που ήταν ενωμένοι μεταξύ τους και υπερείχαν σε δύναμη από όλους τους ανθρώπους τότε.

[32] Ο Φυλέας είχε πάρει το μέρος του Ηρακλή, όταν ο πατέρας του αθέτησε τον λόγο του να του δώσει ένα μέρος από τα κοπάδια του (V 5).

[33] Δεν είναι σαφές από την αφήγηση του Απολλοδώρου ότι ο Ηρακλής δέθηκε συμβολικά με κλαδί ελιάς, υποδηλώνοντας ότι δεσμεύεται για τον κρατούμενο που απελευθέρωσε. Πάντως, το στεφάνι ελιάς που έφερε ο Ηρακλής από τη χώρα των Ύπερβορείων καθιερώθηκε ως έπαθλο στους Ολυμπιακούς αγώνες (Πίνδ., Ολ. 3.11 (20) κ.ε. Παυσ. 5.7.7.). Για το θέμα βλ. Ψιλάκης (2004) 97-99. [Εικ. ]