Εκστρατεία στην Τροία. Δεύτερη φάση

Για την εκστρατεία αυτή ήδη έχουμε αναφέρει ότι την έκανε μαζί με τους Αργοναύτες εναντίον των Κόλχων για το χρυσόμαλλο δέρας και ότι όταν πάτησαν στην Τρωάδα ο Ηρακλής ζήτησε τα άλογα και την Ησιόνη από τους Τρώες· ή ότι την έκανε μόνος του με έξι πλοία για τα άλογα του Διομήδη και κατέλαβε την Τροία· ή ότι η πολιορκία της Τροίας έγινε κατά την επιστροφή του Ηρακλή από τον Εύξεινο πόντο, όπου πολέμησε τις Αμαζόνες ζητώντας να πάρει τη ζώνη της βασίλισσάς τους Ιππολύτης· ή αφού ολοκλήρωσε τη δουλική του υπηρεσία στην Ομφάλη. Μέσα στη σύγχυση των πληροφοριών είναι, ωστόσο, σαφές ότι η εκστρατεία αυτή ολοκληρώθηκε σε δύο φάσεις: στην πρώτη ο Ηρακλής γλύτωσε την Ησιόνη από το κήτος και την Τρωάδα από την καταστροφική δράση του τέρατος· η δεύτερη έγινε γιατί ο Λαομέδοντας δεν του έδωσε την υπεσχημένη αμοιβή. Ο Όμηρος τη γνωρίζει αυτή την εκστρατεία, την αναφέρει ο γιος του Ηρακλή Τληπόλεμος, όταν απευθύνεται στον Σαρπηδόνα, αλλά μιλά για έξι μόνο πλοία:

Ψεύδοντ’ αν λέγουν που ’σαι υιός του αιγιδοφόρου Δία
κι είσαι πολύ κατώτερος εκείνων των ηρώων
οπού στες πρώτες γενεές έχει γεννήσει ο Δίας,
ως ήταν ο πατέρας μου, ως λέγουν, ο Ηρακλέας
λεοντόψυχος, ατρόμητος, που ότ’ ήλθε εδώ να λάβει
τους ίππους του Λαομέδοντος, μ’ έξι καράβια μόνα
και μ’ ολιγότερον στρατόν, την πόλιν της Ιλίου
επόρθησε και από λαόν ορφάνωσε τους δρόμους·

(Όμ., Ιλ. Ε 635-42, μετ. Ι. Πολυλάς)

Παραθέτουμε την αφήγηση του Απολλόδωρου για την πολιορκία:

[Ο Ηρακλής] ολοκλήρωσε τη δουλική του υπηρεσία και, απαλλαγμένος από τη νόσο, έπλευσε εναντίον του Ιλίου με δεκαοκτώ πλοία, που το καθένα είχε πενήντα κουπιά, αφού πρώτα συγκέντρωσε στρατό από άριστους άνδρες, που αποφάσισαν να συμμετάσχουν εθελοντικά στην εκστρατεία. Όταν κατέπλευσε στο Ίλιο, εμπιστεύτηκε τη φύλαξη των πλοίων στον Οϊκλή και ο ίδιος με τα υπόλοιπα παλικάρια επιτέθηκε στην πόλη. Ο Λαομέδοντας, πλησιάζοντας στα πλοία με τον στρατό του, σκότωσε πάνω στη μάχη τον Οϊκλή, εκδιώχθηκε όμως από τους άνδρες του Ηρακλή και κλείστηκε μέσα στην πολιορκημένη πόλη. Στη διάρκεια της πολιορκίας ο Τελαμώνας προκάλεσε ρήγμα στο τείχος, μπήκε πρώτος στην πόλη και μετά από αυτόν ο Ηρακλής. Μόλις εκείνος είδε πρώτον τον Τελαμώνα να μπαίνει, τράβηξε το ξίφος από τη θήκη και όρμησε εναντίον του, επειδή δεν ήθελε κανένας να θεωρείται καλύτερός του. Ο Τελαμώνας, μόλις το αντιλήφθηκε αυτό, άρχισε να μαζεύει πέτρες από εκεί κοντά και, όταν εκείνος τον ρώτησε τι κάνει, απάντησε ότι κατασκευάζει ένα βωμό για να τιμήσει τον Ηρακλή Καλλίνικο, τον Νικητή. Εκείνος τον επαίνεσε και, μόλις κυρίευσε την πόλη, αφού σκότωσε με τα βέλη του τον Λαομέδοντα και τα παιδιά του εκτός από τον Ποδάρκη, έδωσε ως έπαθλο στον Τελαμώνα την κόρη του Λαομέδοντα Ησιόνη, και σε εκείνη επέτρεψε να πάρει μαζί της όποιον από τους αιχμαλώτους ήθελε. Όταν αυτή διάλεξε τον αδελφό της τον Ποδάρκη, είπε ότι πρώτα πρέπει να γίνει δούλος και τότε μόνο θα τον έχει, αφού δώσει κάτι για να τον εξαγοράσει. Και αυτή, την ώρα της αγοροπωλησίας, έβγαλε την καλύπτρα από το κεφάλι της και την έδωσε ως αντίτιμο· από αυτό το γεγονός ο Ποδάρκης ονομάστηκε Πρίαμος [54].

(Απολλόδωρος 2.134-136)

Η αφήγηση του Διοδώρου έχει ως εξής:

Μετά έκαναν πανιά και αφού διέπλευσαν την Προποντίδα και τον Ελλήσποντο πάτησαν στην Τρωάδα. Εκεί ο Ηρακλής έστειλε στην πόλη τον Ίφικλο τον αδελφό του και τον Τελαμώνα, για να ζητήσουν τις φοράδες και την Ησιόνη. Και λένε ότι ο Λαομέδοντας έστησε ενέδρα και σχεδίαζε να τους εξοντώσει. Και στο σχέδιό του είχε συνεργούς του τους γιους του εκτός από τον Πρίαμο που μόνος αυτός εναντιωνόταν. Ο Πρίαμος, δηλαδή, δήλωσε ότι ο Λαομέδοντας πρέπει να σεβαστεί το δίκαιο απέναντι στους ξένους και να αποδώσει την αδελφή του και τις φοράδες, όπως είχαν μείνει σύμφωνοι. Αλλά επειδή κανείς δεν του έδινε σημασία, πήρε, λένε, δύο ξίφη, τα έφερε στη φυλακή και τα παρέδωσε κρυφά στον Τελαμώνα και τους συντρόφους του, τους εξήγησε το σχέδιο του πατέρα του και έτσι έγινε ο αίτιος της σωτηρίας τους. Γιατί ο Τελαμώνας και οι υπόλοιποι σκότωσαν τους φύλακες που τους αντιστάθηκαν και έφυγαν κατά τη θάλασσα, όπου ανήγγειλαν στους Αργοναύτες τα καθέκαστα. Γι’ αυτό και βρέθηκαν έτοιμοι για μάχη και βγήκαν να συναντήσουν τις δυνάμεις που ξεχύθηκαν από την πόλη με τον βασιλιά τους. Η μάχη ήταν σκληρή αλλά το θάρρος έδωσε τη νίκη στους αρχηγούς των Αργοναυτών και ο Ηρακλής που μυθολογείται ότι πολέμησε γενναιότερα από όλους. Γιατί σκότωσε τον Λαομέδοντα, κατέλαβε με έφοδο την πόλη, τιμώρησε όσους συνωμότησαν μαζί με τον βασιλιά τους, παρέδωσε τη βασιλεία στον Πρίαμο για τη δικαιοσύνη του και, αφού συνήψε φιλία μαζί του, αναχώρησε μαζί με τους Αργοναύτες.

(Διόδωρος 4.49)

Ο έρωτας με την Αύγη

Παλαιότατη παράδοση θέλει την Αύγη, κόρη του Αρκάδα βασιλιά Αλεού, να ζει στην αυλή του βασιλιά της Τροίας Λαομέδοντα, όπου και την ερωτεύτηκε ο Ηρακλής, όταν πήγε να καταλάβει την πόλη. Όμως η πιο κοινή εκδοχή του «έρωτά» τους τοποθετεί τη συνάντησή τους στην Τεγέα, την περίοδο που ο Ηρακλής κατευθυνόταν στην Ήλιδα για να πολεμήσει τον Αυγεία. (Δες στη συνέχεια: Έρωτας και «γάμος» με την Αύγη).

Ηρακλής και Αργοναύτες εναντίον Γιγάντων

Αν δεχθούμε την εκδοχή της συμμετοχής του Ηρακλή στην Αργοναυτική εκστρατεία και ότι η πολιορκία της Τροίας έγινε στη διάρκειά της, στα γεγονότα που τη σημάδεψαν πρέπει να προσθέσουμε και την ύπαρξη μιας φυλής Γιγάντων με έξι χέρια που πολέμησαν τους Αργοναύτες στο όρος των Άρκτων της Μυσίας, που μαρτυρεί ο Απολλώνιος Ρόδιος στα Αργοναυτικά του (1.936 κ.ε.), ενώ συμπληρωματικά στοιχεία δίνουν και άλλοι συγγραφείς (Αγαθοκλής, Ηρόδωρος, Στέφανος Βυζάντιος [55]). [Εικ. 1, 2, 3]

Οι Αργοναύτες τούς συνάντησαν σε ένα νησί της Προποντίδας, κοντά στην πλούσια ενδοχώρα της Φρυγίας, που το χώριζε από αυτήν ένας χαμηλός ισθμός — μόλις ξεχώριζε πάνω από τα κύματα (πρόκειται πιθανόν για χερσόνησο της Φρυγίας). Ο ισθμός βρίσκεται ανατολικά του ποταμού Αίσηπου που πηγάζει από τον ορεινό όγκο της Ίδης και εκβάλλει στην Προποντίδα κοντά στην αρχαία Κύζικο, αφού προηγουμένως δέχεται τα νερά μικρών παραπόταμων. Οι λαοί που κατοικούν στην ευρύτερη περιοχή ονομάζουν τον τόπο Όρος των Άρκτων. Εκεί κατοικούν Γίγαντες με έξι χέρια —δύο βγαίνουν από τους ώμους και τέσσερα κάτω από τα πλευρά τους— με καταγωγή από τον Ποσειδώνα. Στον ισθμό και στον κάμπο κατοικούν οι Δολίονες που ζούσαν ειρηνικά με τους Γίγαντες της νήσου χάρη στη διαμεσολάβηση του Ποσειδώνα. [56]

Όταν έφτασαν στη γη των Δολιόνων οι Αργοναύτες, φιλοξενήθηκαν από τον βασιλιά τους Κύζικο, από τον οποίο ζήτησαν γεωγραφικές πληροφορίες για την πορεία τους στα ενδότερα. Και επειδή εκείνος δεν μπορούσε να τις δώσει, μερικοί από τους Αργοναύτες ανέβηκαν στο όρος Δίδυμο, για να δουν τα νερά που θα έπρεπε να διασχίσουν, ενώ άλλοι έφεραν την Αργώ από το ένα λιμάνι της Κυζίκου στο άλλο, από τον Καλό Λιμένα στον Χυτό Λιμένα. Όμως οι γηγενείς Γίγαντες προσπάθησαν να εμποδίσουν την προσάραξη του πλοίου μπαζώνοντας με βράχια τις εκβολές του Ρύνδακα ποταμού. [57] Και ο Ηρακλής, που είχε μείνει εκεί με νεότερους άνδρες, τέντωσε το τόξο του, ενώ εκείνοι ανταπάντησαν πετώντας πέτρες. Βλέποντας αυτά οι Αργοναύτες από μακριά, επέστρεψαν και ρίχτηκαν στη μάχη στο πλευρό του Ηρακλή. Τα τέρατα χτυπήθηκαν περισσότερες από μία φορές και οι νεαροί πολεμιστές αποτελείωναν το έργο με δόρατα και βέλη μέχρι που στο τέλος τους σκότωσαν όλους. Η είσοδος του λιμανιού γέμισε με τα νεκρά τους σώματα· άλλοι κείτονταν με το κεφάλι και το στήθος στη θάλασσα και τα πόδια στην ξηρά και άλλοι ανάποδα, τροφή για τα ψάρια και τα πουλιά. Και τα σώματά τους, γράφει ο Απολλώνιος, έμοιαζαν με τα μακριά ξύλα που λαξεύουν οι ξυλοκόποι για τα πλοία και τα αφήνουν στη σειρά στην ξηρά δίπλα στη θάλασσα, μέχρι να στεγνώσουν και να είναι έτοιμα να δεχτούν τις σφήνες.

Ο Απολλώνιος θεωρεί ότι οι Γίγαντες αυτοί είχαν εκτραφεί από την Ήρα, για να προκαλέσει μια επιπλέον δυσκολία στον Ηρακλή. Οι παρεμβάσεις της θεάς στην επιτέλεση άθλων και άλλων πράξεων είναι συνεχής.

Από την Τροία στην Κω. Συνάντηση με τη Χαλκιόπη

Ενώ ο Ηρακλής έπλεε μακριά από την Τροία, η Ήρα συνωμότησε με τον θεό του ύπνου να αποκοιμίσει τον Δία, ώστε εκείνη να προκαλέσει τρομαχτική τρικυμία· αγανακτισμένος γι’ αυτό ο Δίας, την κρέμασε από τον Όλυμπο. Η θύελλα έριξε το πλοίο του Ηρακλή στην Κω. Αλλά οι Κώοι θεώρησαν ότι ήταν αρχηγός πειρατικού στόλου και άρχισαν να ρίχνουν πέτρες για να τον εμποδίσουν να μπει στο λιμάνι. Αλλά αυτός επιτέθηκε τη νύχτα, την κυρίευσε και σκότωσε τον βασιλιά Ευρύπυλο, γιο της Αστυπάλαιας και του Ποσειδώνα. Ύστερα έσμιξε με την κόρη του νεκρού βασιλιά, τη Χαλκιόπη· ο γιος που γεννήθηκε ονομάστηκε Θεσσαλός και υπήρξε γενάρχης των Θεσσαλών. Άλλη εκδοχή θέλει τον Ηρακλή να τραυματίζεται σοβαρά την ώρα της μάχης από τον Χαλκώδοντα, έναν από τους υπερασπιστές του νησιού, αλλά ο Δίας τον άρπαξε μακριά και δεν έπαθε τίποτε. [58]

Παραλλαγή: Αν στον μύθο της επίθεσης στην Κω υπάρχει η πληροφορία για τον τραυματισμό του Ηρακλή από τον Χαλκώδοντα, πληροφορία που δεν εντάσσεται εύκολα στη λογική του μύθου, μια παραλλαγή θέλει τον Ηρακλή να σώζεται από την επίθεση των Κώων χάρη σε μια μεταμφίεση και όχι χάρη στην ανδρεία του. Λεγόταν λοιπόν ότι όταν προσορμίστηκε στην Κω είχε χάσει όλα τα πλοία στην καταιγίδα που προκάλεσε η Ήρα και ότι είχε σωθεί μόνο το δικό του. Πεινασμένος ο Ηρακλής ζήτησε από τον Ανταγόρα, γιο του βασιλιά του νησιού Ευρύπυλου να του δώσει ένα κριάρι από το κοπάδι που ο νέος έβοσκε. Εκείνος υποσχέθηκε ότι θα του το δώσει, όμως ως έπαθλο νίκης στον αγώνα πάλης στον οποίο τον προκάλεσε. Και ενώ πάλευαν, οι κάτοικοι έτρεξαν να βοηθήσουν το βασιλόπαιδο νομίζοντας ότι το νησί τους είχε δεχθεί επίθεση. Ανίσχυρος ο Ηρακλής μπροστά στο πλήθος, κατέφυγε στην καλύβα μιας γυναίκας και για να μην τον ανακαλύψουν φόρεσε γυναικεία ρούχα, κάτι που συνήθιζε να κάνει και με την Ομφάλη σε ένα παιχνίδι ερωτικών υπαινιγμών.

Όπως και να έχει ο μύθος, μετά την Κω έφτασε με τη βοήθεια της Αθηνάς στη Φλέγρα, όπου, μαζί με τους θεούς, πολέμησε εναντίον των Γιγάντων.

Γιγαντομαχία στη Φλέγρα

Βλ. Γιγαντομαχία

Εκστρατεία στην Ήλιδα εναντίον του Αυγεία

Η αιτία της εκστρατείας του Ηρακλή εναντίον του Αυγεία στην Ήλιδα εδράζεται στην εποχή που είχε καθαρίσει τους στάβλους του βασιλιά αλλά εκείνος δεν του έδωσε την υπεσχημένη αμοιβή και, επιπλέον, τον εξόρισε από το βασίλειό του. Και ο Ηρακλής, αφού συγκέντρωσε στρατό από την Αρκαδία και πήρε μαζί του άνδρες άριστους απ’ όλη την Ελλάδα που πήγαν μαζί του εθελοντικά, εκστράτευσε εναντίον του Αυγεία. Ο Αυγείας, όταν πληροφορήθηκε για τον πόλεμο που ετοίμαζε εναντίον του ο Ηρακλής, όρισε στρατηγούς των Ηλείων τον Εύρυτο και τον Κτέατο, που ήταν ενωμένοι μεταξύ τους και υπερείχαν σε δύναμη από όλους τους ανθρώπους τότε, παιδιά της Μολιόνης και του Άκτορα, αδελφού του Αυγεία. Τα δύο αδέλφια, που θεωρούνταν και γιοι του Ποσειδώνα, επονομάζονταν Μολιονίδες από τη όνομα της μητέρας τους αλλά και Ακτορίονες από το όνομα του θνητού τους πατέρα. Αυτοί αποδεκάτισαν τον στρατό του Ηρακλή, τραυμάτισαν μάλιστα και τον αδελφό του Ιφικλή. Τούτο έγινε, γιατί στη διάρκεια της εκστρατείας, λένε οι μυθογράφοι, ο Ηρακλής αρρώστησε· γι’ αυτό και έκλεισε ειρήνη με τους Μολιονίδες. Όμως, όταν τελούνταν για τρίτη φορά τα Ίσθμια, και οι Ηλείοι έστειλαν τους Μολιονίδες να πάρουν μέρος στην τέλεση των θυσιών, ο Ηρακλής έστησε ενέδρα στις Κλεωνές, θέση πριν από την Κόρινθο, και τους σκότωσε, εκστράτευσε εναντίον της Ήλιδας, με στρατό από το Άργος, τη Θήβα, την Αρκαδία, και κυρίευσε την πόλη. [Εικ. 4, 5, 6, 7, 8] Και αφού σκότωσε τον Αυγεία και τα υπόλοιπα παιδιά του, επανέφερε από την εξορία τον άλλο του γιο, τον Φυλέα, που είχε πάρει το μέρος του Ηρακλή, όταν ο πατέρας του αθέτησε τον λόγο του να δώσει ένα μέρος από τα κοπάδια του στον ήρωα για τον άθλο που είχε διαπράξει. Σε αυτόν τον γιο του Αυγεία έδωσε την εξουσία ο Ηρακλής. Σε ανάμνηση της νίκης του καθιέρωσε τους Ολυμπιακούς αγώνες, [59] [Εικ. 9, 10] καθαγίασε το ιερό τέμενος στην Ολυμπία, την Άλτη στους νότιους πρόποδες του Κρόνιου λόφου, ανάμεσα στους ποταμούς Αλφειό και Κλαδέο, έκτισε έξι βωμούς για τους δώδεκα θεούς του Ολύμπου και ίδρυσε βωμό προς τιμή του Πέλοπα, [60] ή, σύμφωνα με παράδοση που αναφέρει ο περιηγητής Παυσανίας, ταφικό μνημείο (κενοτάφιο) αφιερωμένο στον Πέλοπα, το Πελόπιο, μεταξύ του ναού της Ήρας και του ναού του Διός (5.13.1)· και τούτο γιατί ο Ηρακλής ήταν τέταρτος απόγονός του.

Σύμφωνα με μια τοπική παράδοση ο Ηρακλής, όταν εκδιωκόταν από τους Μολιονίδες, έτρεξε ως το Βουπράσιο, περιοχή της Ήλιδας που αναφέρει και ο Όμηρος (Ιλ., Β 615· Λ 756, 760). Όταν κατάλαβε ότι κανένας δεν τον καταδίωκε, ξάπλωσε για να ξεκουραστεί δίπλα σε μια πηγή που το νερό της του φάνηκε ευχάριστο· βάδυ στην τοπική διάλεκτο (βαδὺς, βαδεῖα, βαδὺ αντί του ἡδὺς, ἡδεῖα, ἡδὺ). Έτσι ονόμασε και την πηγή —Βάδυ.

Όταν ο Ηρακλής επανήλθε στην Τίρυνθα, ο Ευρυσθέας τον κατηγόρησε ότι συνωμοτούσε για να του πάρει τη βασιλεία και διέταξε να φύγουν από την Τίρυνθα και αυτός και η Αλκμήνη, ο Ιφικλής και ο Ιόλαος. Όλοι μαζί εγκαταστάθηκαν στη μεγάλη πόλη Φενεό της Αρκαδίας, στην πλούσια πεδιάδα που την διέσχιζαν οι ποταμοί Όλβιος και Δόξας. Και λεγόταν ότι, όταν τα ποτάμια αυτά κατέβαζαν πολύ νερό, η πεδιάδα δεν πλημμύριζε, αφού τα νερά έβρισκαν διέξοδο σε καταβόθρες που είχε σκάψει ο ίδιος ο Ηρακλής για να φεύγουν τα νερά που λίμναζαν εκεί· τα νερά αναδύονταν ξανά μετά από μεγάλη απόσταση, κοντά στις πηγές του Λάδωνα. Λεγόταν ακόμη ότι οι καταβόθρες αυτές ήταν είσοδος στον Άδη και ότι από εκεί κατέβηκε η Δήμητρα όταν έψαχνε την κόρη της Περσεφόνη.

Εκστρατεία στην Πύλο

Την εκστρατεία εναντίον της Πύλου στη Μεσσηνία την κίνησε ο Ηρακλής, εξαιτίας της άρνησης του βασιλιά της Νηλέα να τον καθάρει για τον φόνο του Ίφιτου. Ή επειδή ο Νηλέας πολέμησε με τους Μινύες στο πλευρό του πεθερού του Εργίνου, βασιλιά του Ορχομενού, εναντίον του Ηρακλή και των Θηβαίων. Ή επειδή προσπάθησε να κλέψει από τον ήρωα ένα μέρος από τα κοπάδια του Γηρυόνη.

Στον πόλεμο αυτό συμμετείχε και ο ίδιος ο Νηλέας, ο μεγάλος γιος του ο Περικλύμενος και τα άλλα εννέα από τα ένδεκα παιδιά του, εκτός από τον Νέστορα. Πήραν μέρος και θεοί· μόνο η Αθηνά στο πλευρό του Ηρακλή, με το μέρος των Πυλίων ο Ποσειδώνας (ως θεϊκός πατέρας του πρωτότοκου και πιο γενναίου Νηλείδη, του Περικλύμενου, ή ως παππούς του από την πλευρά του πατέρα του), η Ήρα, ο Άδης (για την απαγωγή του Κέρβερου), ο Απόλλωνας. Αξιομνημόνευτη είναι η μάχη ανάμεσα στον Ηρακλή και τον Περικλύμενο που ως γιος του Ποσειδώνα, είχε την ικανότητα της μεταμόρφωσης· έτσι, πολέμησε σαν λιοντάρι, αετός, μυρμήγκι, φίδι, μέλισσα, κάθε φορά ανάλογα με τις περιστάσεις. Ως μέλισσα κάθισε στον ζυγό του άρματος του Ηρακλή και περίμενε την κατάλληλη στιγμή για την επίθεσή του, οπότε και θα έπαιρνε ξανά την ανθρώπινη μορφή του. Όμως ο Ηρακλής τον αναγνώρισε έγκαιρα χάρη στην προστάτιδά του Αθηνά που, θυμωμένη για τα κατορθώματα του Περικλύμενου, έδωσε στον Ηρακλή ένα τόξο, του έδειξε τη μέλισσα και του αποκάλυψε την πραγματική του ταυτότητα· προτού ο Περικλύμενος προλάβει να ξαναμεταμορφωθεί, ο Ηρακλής διαπέρασε τη μέλισσα με ένα βέλος του. Μάλιστα λέγεται ότι η ίδια η Αθηνά ενέβαλε στον Περικλύμενο τη σκέψη να μεταμορφωθεί σε μέλισσα, ώστε να αναγκαστεί να πλησιάσει πολύ τον Ηρακλή και εκείνος να τον σκοτώσει. Άλλοι λένε ότι ο Ηρακλής δεν τον σκότωσε με βέλος αλλά τον συνέθλιψε ανάμεσα στα δυο του δάχτυλα· ή ότι τον σκότωσε με βέλος, όταν είχε πάρει τη μορφή αετού· [Εικ. 11, 12] ή με το ρόπαλό του όταν μεταμορφώθηκε σε μύγα και κάθισε στο καμουτσίκι του Ηρακλή. Όπως και να είναι, ο Ηρακλής, απαλλαγμένος από τον Νηλείδη Περικλύμενο, εξαιτίας του οποίου κινδύνεψε η εκστρατεία με αποτυχία, σκότωσε και τα άλλα παιδιά του Νηλέα, εκτός από τον μικρό Νέστορα που εκείνη την περίοδο μεγάλωνε κοντά στους Γερήνιους στη Λακωνία. Αυτή είναι η εκδοχή που παραδίδει ο Απολλόδωρος ακολουθώντας την παλαιότερη παράδοση σχετικά με τον Νέστορα (Ησ. απ. 35). Νεότερες πηγές αναφέρουν ότι ο Νέστορας σώθηκε, επειδή, σε αντίθεση με τον αδελφό του Περικλύμενο, είχε πάρει το μέρος του Ηρακλή και είχε στηρίξει το αίτημά του για καθαρμό. Και όταν ο Ηρακλής άρχισε την πολιορκία της Πύλου ο Νέστορας έφυγε από την πόλη και εγκαταστάθηκε στην πόλη Γέρηνο. Μετά το τέλος του πολέμου, όπου ο Ηρακλής τραυμάτισε ως και τον Άδη, αλλά και την Ήρα στο στήθος με ένα βέλος, και τον Άρη στον μηρό με το δόρυ του, ο νικητής ήρωας κάλεσε τον υποστηρικτή του να γυρίσει στην Πύλο και τον έκανε βασιλιά στη θέση του πατέρα του, ζητώντας του να κρατήσει το βασίλειο μέχρι οι Ηρακλείδες κάποια στιγμή να του το ζητήσουν. Και οι δύο εκδοχές για την απουσία του Νέστορα αιτιολογούν το επίθετο Γερήνιος για τον Νέστορα που συχνά συνοδεύει το όνομά του στο έπος (ενδεικτικά βλ. Ιλ. Β 336, 433, 601, Δ 317, Η 170, 181. Οδ. γ 68, 102, 210, δ 161).

Εκστρατεία στη Λακεδαίμονα

Για τον πόλεμο εναντίον της Σπάρτης οι μυθογράφοι παραδίδουν διάφορα κίνητρα. Ένα είναι ότι επιχείρησε να αποκαταστήσει στην εξουσία τους νόμιμους κληρονόμους του βασιλείου της Σπάρτης και να τιμωρήσει τους διώκτες τους που είχαν πάρει παράνομα τη θέση τους στον θρόνο. Τυνδάρεος και Ικάριος ήταν οι νόμιμοι διάδοχοι, ενώ ο αδελφός τους Ιπποκόωντας ήταν νόθος γιος του πατέρα τους Οίβαλου από τη Στρατονίκη. Αυτός βασίλευε στη θέση τους μαζί με τους είκοσι γιους του. Άλλο κίνητρο για την εκστρατεία ήταν η οργή του ήρωα για τη συμμαχία που είχαν συνάψει Ιπποκόωντας και Ιπποκοωντίδες με τον Νηλέα εναντίον του στην προηγούμενη εκστρατεία· ή επειδή σκότωσαν τον γιο του Λικύμνιου Οιωνό. Το επεισόδιο έγινε ως εξής: Όταν κάποτε το παιδί περνώντας από τα ανάκτορα του Ιπποκόωντα στάθηκε, πετάχτηκε ένας σκύλος μολοσσός και του επιτέθηκε. Το παιδί άρπαξε μια πέτρα και με αυτή χτύπησε τον σκύλο, έτρεξαν όμως οι γιοι Ιπποκοωντίδες και το χτύπησαν θανάσιμα με τα ρόπαλά τους. Ο Ηρακλής, θέλοντας να εκδικηθεί τον θάνατο του Οιωνού, άρχισε να συγκεντρώνει στρατό στην Αρκαδία για να επιτεθεί εναντίον των Λακεδαιμονίων, ζήτησε μάλιστα από τον Κηφέα και τους είκοσι γιους του να συμμαχήσουν μαζί του και να τον βοηθήσουν. Όμως ο Κηφέας αρνήθηκε, επειδή φοβήθηκε μήπως οι Αργείοι εκμεταλλευτούν την απουσία του από την Τεγέα, επιτεθούν στη χώρα του και την καταλάβουν. Και ο Ηρακλής έκαμψε τις αντιρρήσεις του ως εξής: Ζήτησε και πήρε από την Αθηνά μέσα σε χάλκινη στάμνα έναν βόστρυχο από τα μαλλιά της Γοργόνας, την έδωσε στην κόρη του Κηφέα Στερόπη και της είπε, σε περίπτωση που εχθρικός στρατός πλησιάσει απειλητικά, να σηκώσει τον βόστρυχο τρεις φορές επάνω από τα τείχη, χωρίς όμως αυτή να τον κοιτάξει· οι εχθροί τότε θα τρέπονταν σε φυγή. [61] Μετά από αυτό, ο Κηφέας ξεκίνησε για την εκστρατεία μαζί με τα παιδιά του, όμως σκοτώθηκαν όλοι τους, [62] και κοντά σ’αυτούς και ο Ιφικλής, ο αδελφός του Ηρακλή, αν και άλλες παραδόσεις τον θέλουν νεκρό από τους Μολιονίδες στον πόλεμο εναντίον του Αυγεία. Αλλά ο Ηρακλής πέτυχε τον σκοπό του, κατέσφαξε τον Ιπποκόωντα και τα παιδιά του, αφού υπέταξε την πόλη, επανέφερε τον Τυνδάρεο από την εξορία και του παρέδωσε την εξουσία. Στον πόλεμο αυτό ο Ηρακλής τραυματίστηκε στο χέρι, αλλά γιατρεύτηκε από τον Ασκληπιό στον ναό της Ευλευσινίας Δήμητρας στον Ταΰγετο. Σε ανάμνηση της νίκης του ο Ηρακλής έκτισε δύο ναούς, έναν προς τιμή της βοηθού του Αθηνάς και έναν προς τιμή της εχθρού του Ήρας, γιατί δεν του προκάλεσε πρόσθετες δυσκολίες στη διάρκεια αυτού του εγχειρήματος.

Έρωτας και «γάμος» με την Αύγη

Η Αύγη ήταν κόρη του βασιλιά της Τεγέας στην Αρκαδία Αλεού ή Άλεου και της Νέαιρας, κόρης του Περέα, απογόνου του επώνυμου ήρωα της Αρκαδίας Αρκάδα. Παλαιότατη παράδοση θέλει την Αύγη να ζει στην αυλή του βασιλιά της Τροίας Λαομέδοντα, όπου και την ερωτεύτηκε ο Ηρακλής, όταν πήγε να καταλάβει την πόλη. Όμως η πιο κοινή εκδοχή του «έρωτά» τους τοποθετεί τη συνάντησή τους στην Τεγέα, την περίοδο που ο Ηρακλής κατευθυνόταν στην Ήλιδα για να πολεμήσει τον Αυγεία. Σε κατάσταση μέθης μετά από ένα συμπόσιο που του παρέθεσε ο βασιλιάς Αλεός, ο Ηρακλής διέφθειρε την Αύγη, χωρίς να γνωρίζει ότι ήταν κόρη του ανθρώπου που τον φιλοξενούσε και ο οποίος, μάλιστα, είχε αφιερώσει την κόρη του ως ιέρεια της Αθηνάς, γιατί είχε πάρει χρησμό ότι το παιδί που θα γεννιόταν από την κόρη του θα σκότωνε τους Αλεάδες και θα βασίλευε στη θέση του. [Εικ. 13] Με αυτόν τον τρόπο πίστευε ότι θα κρατούσε την κόρη του μακριά από επίδοξους μνηστήρες — εξάλλου την είχε απειλήσει με θάνατο σε περίπτωση που η κόρη πατούσε την απαγόρευσή του να παντρευτεί. Τρομοκρατημένη η κοπέλα, γέννησε κρυφά στον τόπο όπου ο Ηρακλής τη βίασε, μέσα δηλαδή στο ίδιο το ιερό της Αθηνάς (κατά άλλους ο βιασμός έγινε κοντά σε πηγή), και εκεί άφησε το μωρό. Αλλά καθώς η χώρα καταστρεφόταν από λοιμό, ο Αλεός μπήκε στον ναό και, αφού ερεύνησε, ανακάλυψε τον τόκο της κόρης του. Και το μωρό το εγκατέλειψε στο όρος Παρθένιο. Αλλά από κάποια θεϊκή πρόνοια το παιδί σώθηκε· γιατί μια ελαφίνα, που μόλις είχε γεννήσει, το δέχτηκε και αυτό στο στήθος της, ενώ βοσκοί το πήραν υπό την προστασία τους και το ονόμασαν Τήλεφο. [63] Κατά άλλη εκδοχή, έκλεισε μάνα και γιο σε μια λάρνακα που την πέταξε στη θάλασσα ή τους έδωσε στον ναυτικό Ναύπλιο, γιο του Ποσειδώνα, με την εντολή να τους πετάξει στη θάλασσα. Όμως ο Ναύπλιος τους έσωσε και τους πούλησε, μάνα και γιο, σε δουλέμπορους που τους οδήγησαν στη Μυσία, όπου την παντρεύτηκε ο άκληρος βασιλιάς της Τευθρανίας Τεύθραντας που υιοθέτησε το παιδί της. Στην εκδοχή που ο Τήλεφος μεγαλώνει στο Παρθένιο όρος, όταν ενηλικιώνεται πηγαίνει στη Μυσία, στον Τεύθραντα, και βρίσκει τη μητέρα του. [64] Η ιστορία της Αύγης και του γιου που απέκτησε από τον Ηρακλή, του Τήλεφου, αναπαρίσταται στον βωμό του Δία στην Πέργαμο στη ζωφόρο που είναι γνωστή ως ζωφόρος του Τήλεφου. [Εικ. 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36] (Για την Αύγη και τον Τήλεφο μπορείς να διαβάσεις εδώ)

Ανένταχτες συνδέσεις

Όταν ο μύθος του Ηρακλή παγιώθηκε, υπήρξε προσπάθεια να συνδεθεί με διάφορους μυθικούς κύκλους και άλλα σπουδαία μυθικά πρόσωπα και να αιτιολογηθεί η απουσία του από άλλα σπουδαία γεγονότα. Έτσι, η συμμετοχή του στον Αργοναυτικό κύκλο δεν ανήκει στον πρωταρχικό μύθο. Και διηγούνταν ότι η ίδια η Αργώ, το πλοίο των Αργοναυτών, που είχε το χάρισμα της ανθρώπινης ομιλίας, αρνήθηκε να αφήσει τον ήρωα να επιβιβαστεί λόγω του βάρους του. Αλλά ακόμη κι αν άλλες παραδόσεις τον συμπεριλαμβάνουν ανάμεσα στους Αργοναύτες, ωστόσο ο Ηρακλής δεν συνοδεύει τους Αργοναύτες μέχρι το τέλος της αποστολής τους. Τους εγκαταλείπει πριν καν φτάσουν στην Κολχίδα. Όσο για το επεισόδιο του Ηρακλή με τον Ύλα, αυτό τοποθετείται την περίοδο της εξορίας του Ηρακλή μαζί με τη γυναίκα του Δηιάνειρα και τον γιο τους Ύλλο!

Ηρακλής και Ύλας

Στον δρόμο της εξορίας από την Καλυδώνα προς την Τραχίνα, ο Ηρακλής πολέμησε εναντίον του βασιλιά Θειοδάμαντα και του λαού του, τους Δρύοπες. Ο Ηρακλής νίκησε, σκότωσε τον Θειοδάμαντα και άρπαξε τον γιο του, τον νέο και όμορφο Ύλα, που πολύ τον ερωτεύτηκε, και ο οποίος τον συνόδευσε στην Αργοναυτική εκστρατεία. Σε λιμάνι της Μυσίας όπου προσάραξαν με τους Αργοναύτες, ο Ηρακλής θέλησε να αντικαταστήσει το σπασμένο του κουπί με ένα άλλο. Πήγε λοιπόν να κόψει ένα δέντρο και ο Ύλας ανέλαβε να φέρει νερό από πηγή στο δάσος ή από το ποτάμι (ή τη λίμνη) Ασκάνιο στο βουνό Αργανθώνιο της Μυσίας. Εκεί, τον είδαν οι Νύμφες, τον πόθησαν για την ομορφιά του και τον προσείλκυσαν για να τον κάνουν αθάνατο. Τον άρπαξαν, λοιπόν, και εξαφανίστηκαν. [Εικ. 37, 38, 39, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 47, 48, 49, 50, 51, 52, 53, 54] Ο Αργοναύτης Πολύφημος, που είχε βγει στην ξηρά μαζί με τους δύο άνδρες, αντιλήφθηκε πρώτος την εξαφάνιση, τον φώναξε με το όνομά του πολλές φορές, χωρίς όμως να πάρει απάντηση· το ίδιο και ο Ηρακλής. Ο Ηρακλής υποψιάστηκε τους Μυσούς για απαγωγή, απαίτησε ομήρους και διέταξε να ψάξουν για τον νέο άνδρα. Στο μεταξύ οι Αργοναύτες απέπλευσαν (ίσως κατά συμβουλή των Βορεάδων) και ο Πολύφημος, που ξέμεινε στην ξηρά ίδρυσε την πόλη Κίο που αργότερα μετονομάστηκε σε Προύσα. Σε ανάμνηση του γεγονότος οι κάτοικοι της νέας πόλης γιόρταζαν ετήσια μια γιορτή στην οποία αναζητούσαν τον Ύλα με ορειβασία και έξοδο από τις πόλεις, ἐπί τὰς ὕλας, προς τα δάση δηλαδή. Οι ιερείς, σε πομπή, φώναζαν τρεις φορές το όνομά του. Τον μύθο πραγματεύεται και ο Θεόκριτος στο 13^ο Ειδύλλιο.

Ηρακλής και Βορεάδες

Σύμφωνα με μια εκδοχή τα δύο αδέλφια σκοτώθηκαν καταδιώκοντας τις Άρπυιες, ή από τον Ηρακλή στην Τήνο μετά τα άθλα επί Πελία, για να τους εκδικηθεί, επειδή είχαν συμβουλεύσει τους Αργοναύτες να τον παρατήσουν στη Μυσία, όταν αναζητούσε τον Ύλα. Σύμφωνα με αυτή την εκδοχή του θανάτου τους, τα αδέλφια θάφτηκαν στην Τήνο, λεγόταν μάλιστα ότι οι επιτύμβιες στήλες κινούνταν, όταν φυσούσε βοριάς.

Ηρακλής και Τρίτωνας

Η γενική εικόνα του Τρίτωνα, όπως προκύπτει από τους μύθους του, είναι μιας απρόβλεπτης δύναμης που μπορεί να ανήκει σε χαρούμενους θαλάσσιους θιάσους ειρηνικών και ακυμάτιστων θαλασσών, αλλά μπορεί να μετασχηματίζεται σε μια βίαιη δύναμη που όταν ξεσπά αρπάζει ζώσες υπάρξεις. Έτσι, άλλα γενεαλογικά δέντρα τού δίνουν για γονείς τους πρωταρχικούς Ωκεανό και Τηθύ και παππού του τον Νηρέα, για γυναίκα τη σκοτεινή Εκάτη και για κόρη την Κραταιίδα, μάνα της Σκύλλας· άλλοτε πάλι είναι ο ίδιος πατέρας της Σκύλλας.

Αυτή την απρόβλεπτη και βίαιη δύναμη εμφανίζεται να καταβάλλει ο Ηρακλής στην αττική τέχνη περίπου των μέσων του 6^ου αι. π.Χ. μέχρι και τις αρχές του αιώνα (565 π.Χ.-510 π.Χ.), κυρίως όμως την περίοδο από το 530 π.Χ. έως το 510 π.Χ., όταν την Αθήνα κυβερνούσαν οι γιοι του Πεισίστρατου, οι Πεισιστρατίδες Ιππίας και Ίππαρχος. [Εικ. 55, 56, 57, 58, 59, 60, 61, 62, 63, 64, 65, 66, 67, 68, 69] Μετά από την περίοδο αυτή τη θέση του Τρίτωνα ξαναπαίρνει ο Νηρέας, όπως την είχε και πριν. Θα μπορούσε, λοιπόν, να αναγνωριστεί πολιτική σκοπιμότητα και σημασία στη θεματική αυτή επιλογή των αττικών αγγειογράφων, που δεν μαρτυρείται από καμιά φιλολογική πηγή. Μελετητές εικάζουν ότι ο ίδιος ο Πεισίστρατος και οι γιοι του υιοθέτησαν ως σύμβολό τους τον Ηρακλή, κάτι που έκαναν και άλλοι πολιτικοί παράγοντες και βασιλείς, π.χ. του μακεδονικού βασιλείου, και ότι η σκηνή της σώμα με σώμα μάχης ίσως αντανακλά ναυτική νίκη της Αθήνας έναντι της πόλεως-κράτους των Μεγάρων, με την οποία είχαν σχέσεις ανταγωνισμού.