ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ, ΟΙ ΣΥΝΗΘΕΙΣ ΥΠΟΠΤΟΙ

Προσδιορισμοί, οι συνήθεις ύποπτοι λοιπόν. Ύποπτοι προς συντακτική ανάκριση και σύλληψη. Που οφείλουν χωρίς μεγάλη προσπάθεια να μας ομολογήσουν τη θέση και τον ρόλο τους στην επιτέλεση ενός βασικού  εγκλήματος: τη σύνθεση μιας πρότασης!

Γενικά θεωρείται δεδομένο πως το να συλλάβεις μέσα σε μία πρόταση τους κύριους όρους της, δηλαδή το ρήμα και τα υποκείμενο-αντικείμενο-κατηγορούμενά του, αποτελεί σχετικά εύκολη κατάκτηση.

Και κάπου εκεί  συνειδητοποιεί ο εν λόγω αναλυτής πως μια πρόταση δε μοιάζει συντακτικά με μία απλή λατρευτή μπριζολίτσα με τηγανιτές πατατούλες, αλλά με κάποιο περίπλοκο πιάτο, μάλλον εξωτικό, με συνδυασμό υλικών και συνοδευτικών, που κάνουν τη ζωή μας μάλλον δύσκολη στον προσδιορισμό τους, αν δεν έχουμε εντρυφήσει με υπομονή και επιμονή στα βαθύτερα μυστικά τους. 

Αν λοιπόν, ως γνήσιοι φιλολογικοί εγκληματολόγοι επιθυμείτε, αφού έχετε συλλάβει ήδη τους κύριους υπόπτους, να διερευνήσετε και τα δευτερεύοντα στοιχεία του συντακτικού εγκλήματος, δεν έχετε παρά να αρχίσετε με τον ακόλουθο οδηγό.

Προσδιορισμοί λοιπόν. Η σάλτσα της πρότασης. Έργο τους είναι να μας δώσουν παραπάνω στοιχεία για τους κύριους όρους της, να τους κάνουν πιο σαφείς και πιο συγκεκριμένους, ανάγκη που γεννάται από την ίδια τη φύση της επικοινωνίας, και μάλιστα σε οποιαδήποτε γλώσσα.

Σκεφτείτε για παράδειγμα ένα τραπέζι γεμάτο πάσης φύσεως κινητά 8^ης, 9^ης και 10^ης γενιάς, που για τους κοινούς θνητούς αποτελούν ακόμη σενάριο επιστημονικής φαντασίας, για σας όμως, τους τυχερούς, δε βρίσκονται παρά μόνο δέκα βήματα μακριά σας. Κάποιοι από εσάς θα γραπώσουν όποιο βρουν μπροστά τους, ανεξαρτήτως γενιάς, και θα φύγουν τρέχοντας πανευτυχείς. (Αυτοί βέβαια δεν είναι και οι πιο επιλεκτικοί είν’ αλήθεια). Αντίθετα, κάποιοι άλλοι θα αρχίσουν να σκέφτονται ποιο από όλα αυτά τα κινητά τους ταιριάζει περισσότερο με βάση π.χ. το μέγεθος, το χρώμα, τις δυνατότητές του και θα επιλέξουν ίσως εκείνο το μικρούλι μαύρο κινητό, με την πολύχρωμη πίσω όψη, που σίγουρα ανήκει στη 10^η γενιά, αφού επιπλέον οδηγεί αυτοκίνητα, πιλοτάρει ελικόπτερα, λύνει τις μαθηματικές και συντακτικές ασκήσεις στο πι και φι, δίνει γνήσιες συμβουλές κατακτητικής, πραγματοποιεί δηλαδή άπειρα εφηβικά όνειρα.

Αν ανήκετε σε αυτήν τη δεύτερη κατηγορία, ανακαλύψατε μόλις τον λόγο ύπαρξης και επιβεβαιώσατε τη χρησιμότητα των πάσης φύσεως προσδιορισμών…

Ας επανέλθουμε όμως στην πεζή συντακτική πραγματικότητα!

Λάβατε μόλις το εξής μήνυμα στο κινητό σας:

Ο γείτονας αγόρασε ένα αυτοκίνητο.

Η συντακτική μας χαρά: μια πρόταση απλή, που αποτελείται από το ρήμα «αγόρασε», το υποκείμενό του «ο γείτονας» και το αντικείμενό του «ένα αυτοκίνητο». Απλή, αλλά ανιαρή.

Για δείτε πώς θα χτίσουμε τώρα την πρόταση αυτή με νέα απανωτά μηνύματα:

 Ο Μάριος, ο γείτονάς σας, αγόρασε ένα μαύρο, καμπριολέ αυτοκίνητο.

Ο Μάριος, ο γείτονάς σας, αγόρασε  σήμερα ένα μαύρο, καμπριολέ αυτοκίνητο.

Ο Μάριος, ο γενναιόδωρος γείτονάς σας, αγόρασε σήμερα πολύ φθηνά τοις μετρητοίς ένα μαύρο, καμπριολέ αυτοκίνητο.

Ο  Μάριος, ο γενναιόδωρος γείτονας, σάς αγόρασε σήμερα  πολύ φθηνά τοις μετρητοίς ένα μαύρο, καμπριολέ αυτοκίνητο.

Η απλή πρόταση έγινε ναι μεν επαυξημένη, αλλά απέκτησε μόλις σαφώς μεγαλύτερο ενδιαφέρον και μετέτρεψε τον φθόνο και τη ζήλια σε χαρά κι εκτίμηση, μετακινώντας μόλις ένα κόμμα κι έναν βαρύτιμο τόνο από τον γείτονα στην επόμενη λέξη, «σάς»…

Η πρόταση γέμισε επιπλέον πληροφορίες: πότε, πώς και πόσο αγόρασε το αυτοκίνητο, ποιος Μάριος, ποιο το χρώμα, το σχήμα, η μάρκα του αυτοκινήτου. Κάθε πληροφορία κι ένας προσδιορισμός.

Όσες λέξεις δηλώνουν επιρρηματικές σχέσεις, μας δίνουν δηλαδή χρήσιμες πληροφορίες χρόνου, τόπου, ποσού κλπ. (κυρίως για ένα ρήμα, αλλά και για ένα  επίθετο ή επίρρημα)  ονομάζονται επιρρηματικοί προσδιορισμοί.

Αντίθετα, όσες μας δίνουν πληροφορίες για ένα όνομα (ουσιαστικό, αντωνυμία ή επίθετο) ονομάζονται ονοματικοί προσδιορισμοί.

Ας επικεντρωθούμε στο γνωστό παράδειγμα με το  κάμπριο το λατρευτό:

· Πότε το αγόρασε ο Μάριος;

  σήμερα: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου

· Πώς; τοις μετρητοίς: επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου

· Πόσο;  φθηνά: επιρρηματικός προσδιορισμός του ποσού

· Πόσο φθηνά; πολύ: επιρρηματικός προσδιορισμός του ποσού

· Ποιος γείτονας;

· ο γενναιόδωρος: επιθετικός προσδιορισμός

· ο δικός σας : ετερόπτωτος προσδιορισμός

·Ποιo αυτοκίνητο; Το μαύρο, καμπριολέ : επιθετικοί προσδιορισμοί

Ας  τα παρουσιάσουμε, λοιπόν, αυτά θεωρητικά ναι μεν, αλλά συνοπτικά δε, για να πάρουμε μια ιδέα και μόνο:

Επιρρηματικοί προσδιορισμοί

1.     τοπικοί (πού;)

2.     χρονικοί (πότε;)

3.     τροπικοί (πώς;)

4.     ποσοτικοί (πόσο;)

5.     της αιτίας (γιατί;)

6.     του σκοπού (με ποιο σκοπό;)

7.     του αποτελέσματος (με ποιο αποτέλεσμα;)

8.     της αναφοράς (ως προς τι;)

9.     της προϋπόθεσης  (αν τι;)

10.   της εναντίωσης  (αν και τι;)

11.   της βεβαίωσης ή άρνησης  ή του δισταγμού (π.χ; ναι, όχι, ίσως)

Οποιαδήποτε λέξη ή φράση μέσα στην πρόταση απαντά σε μια τέτοια ερώτηση αποτελεί και τον αντίστοιχο προσδιορισμό.

Ας θυμηθούμε, επί τη ευκαιρία κι εφόσον το επιθυμούμε, τις κατηγορίες των επιρρημάτων:

https://www.teachingtherapy.com/2020/04/blog-post_63.html 

Πνευματική εξάσκηση με τον Ελληνικό Πολιτισμό, παρακαλώ:

https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSfyETN8c8bhqR8CuehXPrW_5PA5HdU_iDIOMmXhV-PuyEuU2w/viewform

Ονοματικοί προσδιορισμοί

Α. Ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί (και το προσδιορίζον και το προσδιοριζόμενο βρίσκονται στην ίδια πτώση)

1.     Επίθετο, ο προσδιορισμός;

           Επιθετικός προσδιορισμός (μόνιμη ιδιότητα):   το γκρι παράθυρο

Κατηγορηματικός προσδιορισμός (παροδική ιδιότητα): κατάχλωμο το παιδί

2.     Ουσιαστικό, ο προσδιορισμός;

·        Παράθεση (από το ειδικό στο γενικό): Όμηρος, ο ποιητής

·        Επεξήγηση (από το γενικό στο ειδικό): Ο ποιητής, ο Όμηρος

Β. Ετερόπτωτοι προσδιορισμοί  (βρίσκονται σε διαφορετικές πτώσεις)

1.     σε γενική:

·        κτητική: τα μάτια της Μαρίας

·        της ιδιότητας: τα ζώα της στεριάς

·        του περιεχομένου: αποθήκη κρασιού

·        διαιρετική: έξι σελίδες του βιβλίου

·        της αιτίας: η λύπη του αποχωρισμού

·        του σκοπού: τα ρούχα του γάμου

·        υποκειμενική: η νίκη των Ελλήνων

·        αντικειμενική:οι φρουροί της πατρίδα

2.     σε αιτιατική:

·        της αναφοράς: τρία μέτρα μάκρος

·        ποσού ή μέτρου: δάσκαλος σαράντα χρόνους

Παχνιδοθεραπεία στους ονοματικούς προσδιορισμούς με τον λεξότοιχο Roykalmata:

https://wordwall.net/el/resource/9726753

Και σχετικό το φυλλάδιο TinaZizeLilly επίσης μας περιμένει:

https://www.liveworksheets.com/hc1653659pu

Στο σημείο αυτό, λοιπόν, ας κάνουμε μια μικρή αλλά ουσιαστική ανακεφαλαίωση:

Η επιτυχής συντακτική ανάλυση εξασφαλίζεται ευκολότερα, όταν ακολουθούμε με απόλυτη ευλάβεια την εξής σειρά ανεύρεσης συντακτικών όρων:

1.     Ρήμα (αμετάβατο-μεταβατικό-συνδετικό)

2.     Υποκείμενο/-α ρήματος

3.     Αντικείμενο/-α (με μεταβατικό ρήμα)

4.     Κατηγορούμενο/-α στο υποκείμενο ή αντικείμενο (συνδετικό ρήμα)

5.     Προσδιορισμοί  επιρρηματικοί-ονοματικοί

Χρήσιμη πληροφορία της ημέρας; Η ίδια εν πολλοίς διαδικασία ακολουθείται ουσιαστικά και εις την αρχαίαν ελληνικήν (τυχεροί- ές, εσείς!)