- Πληροφοριακά Στοιχεία
-
Κατηγορία: Η Γεωργία στη Σαμοθράκης
-
Δημοσιεύθηκε : Κυριακή, 21 Ιούνιος 2015 06:37
-
Γράφτηκε από τον/την Super User
-
Εμφανίσεις: 2293
Εργαλεία για το όργωμα
Το βασικότερο εργαλείο για το όργωμα είναι το άροτρο "τ αλέτιιιι" Αποτελείται απο ξύλινα εξαρτήματα εκτός απο το υνί που είναι μεταλλικό Πηγή φωτογραφίας http://argolikivivliothiki.gr/2013/01/18/aletri/
Για τη Σαμοθράκη τα βασικά του εξαρτήματα ήταν: Η γκντούα του στααααβάρ η σπάθ η πααασπάθ τ αλ ιτάφ τα νίτρια η γιαλετόοχειρ και άλλα Το αλέτρι μπροστά ήτανε συνδεδεμένο με τον ζυγό "ζγό" που κατέληγε σε δυο ορθογώνια παραλληλόγραμμα όπου έμπαινε ο σβέρκος του βοδιού και δένεται πάνω στου στααααβάρ με δερμάτινο ιμαντα που λέγεται "ζγόλι ους". Τα σχοινιά δενότανε στα κέρατα του βοδιού και κατέληγαν στο χέρι όπου έπιανε ο γεωργός στην αλετόοοχειρ και απο εκεί καθοδηγούσε τα ζώα .Το φκέντιιι η βουκέντρα ήτανε ξύλινη αλλά κατέληγε σε μεταλλική αιχμή και πίσω ξύστρα του κατσόν(ι) για να καθαρίζει το υνί. Στα γεωργικά εργαλεία υπάγονται και τα παρακάτω: η κασμάς (αξίνα) η μπαλτάς (το τσεκούρι) η τσαπ (τσάπα) η σβανάς (πριόνι) του γκατζουΐδ (είδος μικρού αγκυλωτού πριονωτού σουγιά) και η σβάρνα .Η σβάρνα στη αρχή ήτανε ξύλινη και αργότερα μεταλλική Πολλές φορές και ένα απλό κλαδί απο αγριελιά έκανε την ίδια δουλειά.Υπήρχε και η σπουόβλια που ήτανε ταγάρι δερμάτινο και βάζανε εκεί τους σπόρους για την σπορά που γινότανε με το χέρι και υπήρχε και η μπουγλιζα ξύλινο βαρελάκι όπου έβαζαν νερό και το διατηρούσε δροσερό και ο αμπαλιουκόπους εργαλείο με το οποίο έκοβαν αμπαλιουργιές (τα παλιούρια) θάμνοι αγκαθωτοί
Το σκίσιμο
Ανήμερα του Σταυρού στις 14 Σεπτεμβρίου οι γεωγργοί μάζευαν τα βόδια τους και τα ετοίμαζαν για του σκίσ(ι)μου Όσα χωράφια προοριζόταν για σιτηρά (σιτάρι και κριθάρι) έπρεπε να οργωθουν μια και δυο φορές πρν την σπορά. Τα μπαΐρια (χωράφια που ήτανε απότιστα και άγονα) που ήτανε ακαλλιέργητα απο την προηγουμενη χρονιά με το πρώτο όργωμα που γινόταν με ξύλινο άροτρο ξεραινότανε τα χόρτα και ακολουθουσε δεύτερο με σιδερένιο για να σπάσουν οι βόλοι
Το σπάρσιμο
Του σπάρσ(ι)μου γινότανε κοντά του Αγίου Νικολάου οπότε ο γεωργός έβαζε τον πρώτο σπόρο Η ημερα αυτή ήτανε ημέρα γιορτής Τα χαράματα ο γεωργός ετοίμαζε τα ζώα και τα έκανε "κασιαγί" δηλαδή τα χτένιζε με τη ξύστρα και τα τάιζε Όλοι βοηθούσαν στο φόρτωμα και στις ετοιμασίες και στις προμήθειες. Έπαιρνε τον καλλίτερο σπόρο του "καθαουσπόρ" και τον έρριχνε στο έδαφος με τις ευχές για καλή σοδειά Όλες οι ένέργειες ήτανε στο ίδιο μοτίβο εκτός απο την κυριακή και του Αγίου Μόδεστου που είναι προστάτης των γεωργών οπότε υπήρχδε ανάπαυση. Τότε οι νοικοκυρές έφτιαχναν κόλυβα και έδιναν και στα ζώα Όταν τελειωνε η σπορά των ιδιόκτητων χωραφιών πήγαιναν και στους παααασπουργιαδεις Αυτοί ήταν ιδιοκτήτες χωραφιών κυρίως βοσκοί που δεν είχαν δικλα τους βόδια και έπαιρναν γεωργούς και τους πλήρωναν σε είδος: Κρέας μαλλί τυρί κλ.π Επίσης έσπερνα και χωράφια που ήτανε νοικιασμενα και έδιναν το μουρτί Συνήθως ένα πνάκ(ι) στάρι ή δυο ανάλογα με το πόσο έυφορο ήταν το χωράφι. Ομοίως έσπερναν και χωράφια που είχαν οι μεγαλομπακάληδες του νησιού και εξασσφάλιζαν είδη παντοπωλείου Τέλος δεν λησμονούσαν να δώσουν και στο μετόχι του Αγίου Αθανασίου Τη ημέρα του Αγίου Στεφάνου έσπερναν τα χωράφια των φτωχώνΓια το κριθάρι "του κθάρ" δεν βιαζόταν και πολύ γιατί φοβόταν μη του πάρ του πλι. Τα κθαουπούλια έτρωγαν τους σπόρους . Από τον Φεβρουάριο και έκαναν το χωράφι "νιαμα" για καλλιέργειες όπως ήτανε το μποστάνι και το καλαμπόκι Κατά τον Μάιο είχε τελειώσει τα οργώματα και άρχιζε τις ετοιμασίες για τον θερισμό . Όμως τα βόδια δεν χρειαζόταν πια. Ετσι μαζευότανε όλοι οι γεωργοί και παοφάσιζαν ποιον θα προσλάβουν τον αγελαδάρη που θα φύλαγε τα ζώα ως την επόμενη σεζόν. Προφανώς η αμοιβή ήτανε πάντα σε είδος και πολύ σπάνια σε χρήματα. Έπαιρναν λοιπόν ντουν αμπαλιουκόπου και έκουβαν αμπαλιουργιές και με αυτές έφτιαχναν μια μεγάλη μάντρα για να βάζει μέσατα ζώα τα "γιαλόμαντααα" Ο γελαδάρης ητανε καλοπληρωμενος άμα σκεφτεί κανεις πως έπαιρνε δυο κιλά στάρ και ένα κιλό κθάρ για κάθε ζευγάρι βόδια. Το κιλό είναι τοπική μονάδα όγκου και δεν έχει σχεση με το κιλό μάζας που ξέρουμε για του στάρ ένα κιλό ισοδυναμούσε με 28 οκάδες ενω για του κθάρ 24 επειδή ήταν πιο ελαφρύ. Πολλές φορές και το μουρτί το νοίκι δηλαδή για τα χωράφια το μετρούσαν με την ίδια μονάδα όγκου ή του πνάκ(ι) Ένας καλός γελαδάρης φρόντιζε 50 ζευγάρια βόδια Ετσι μάζευε περίπου 2800 οκάδες σταρ και 1200 οκάδες κθάρ τον χρόνο ΄που δεν τα έβγαζε ούτε ο πιο καλος γεωργός
Εργαλεία για τον θερισμό
1) Το δρεπάνι (του διρπάν(ι) Ήταν σε δυο μορφές: Η κόσα που την χειριζότανε όρθιοι με μεγάλο ξύλινο χερουλι
και του διρπάν(ι) που ήτανε μεγάλης αντοχής αλλά πολύ βαρύ και δύσχρηστο
2) Η παλαμαριά Ξύλινο γάντι για να προστατεύει το χέρι και να κρατάει ο θεριστής τα στάχυα. Έμπαιναν τα τρία δάχτυλα ενώ ο δείχτης και ο μεγάλος ήτανε ελευθερα
3)Η παππούς Δερμάτινη θήκη για να προστατεύει το δεξί χέρι όταν έβγαζαν τα κτηνοτροφικά φυτά ή τα ζιζάνια απο το χωράφι Κτηνοτροφικά φυτά ήτανε το ρόβ του κθαρ κ.α
4)Η πουδίσκλα Μεγάλη ποδιά που έβαζε ο γεωργός και τον βοηθούσε να μαζέψει κυρίως τα φυτά που δεν τα έπιανε το διρπάν(ι)
Στα τέλη Μαΐου οι γεωργοί έβαζαν τα καλά τους και μαζευότανε συνήθως στη Χώρα να βρουν και κανονίσουν τους θεριστάδες που θα θέριζαν και τους ¨κβαν(ι)τίδες" αυτούς που θα κουβαλούσαν τα διμάτια στ αλώνια για αλώνισμα. Άρχιζε τον Θερστή (Ιουνιο) και συνήθως άρχιζε απ τα κθάρια για να μη τα παρ του πλι. Μετά πήγαιναν στα στάρια και ξεκινούσαν απο τα πιο καλά απο φόβο μην κανει κανενα μπουρίνι καλοκαιριάτικο και τα καταστρέψει. Στον θερισμό συμμετείχαν κυρίω ς άντρες αφού οι γυναίκες είχαν άλλες δουλειές να κάνουν χωρίς να αποκλείονται κιόλας Η δουλειά άρχιζε μι του χάααξ(ι)μου (τα χαραματα) και σταματούσε το βράδυ ενω αν είχε φεγγάρι μπορεί να δούλευαν και το βράδυ. Ο θερισμός ήτανε ολόκληρη ιεροτελεστεία. Ο πρώτος θεριστής έκοβε το χωράφι σε λουρίδες και έτσι έκοβε στάσι.Ξεκινούσαν με ευχές για καλη σοδειά. 4-5 παλαμαριές έκανε ένα "χιιουβόλ(ι)" ενώ 4 χιουβόλια έκαναν εκανε μια θιίδα. Κάθε θιίδα δενοταν με του δεματκό που ήταν απο σπάρτο βούρλα ή λυγαριά και οκτώ θιίδες έφτιαχναν ενα γουμάρ που το φόρτωναν στα ζώα. Κάθε φορτίο κατά μέσο όρο υπολογιζότανε σε 28 οκάδες. Αφού τις γομάριαζαν τις φόρτωναν στα ζώα και οι κβαν(ι)τίδες οι κουβαλητές τα οδηγούσαν στα αλώνια Το μυστιό ηταν οι πρώτες θιιίδες να βλέπουν προς τα κάτω και οι οι δυο απο πάνω τους να βλεπουν προς τα πάνω. Εξαιτίας του ήλιου οι θεριστάδες φορούσαν μεγάλα ψάθινα καπέλα τα "σκιάθια" που έμοιζαν σαν τα μεξικάνικα σομπρέρο. Το μεσημέρι καθότανε να φάνε αυτό που έφτιαχνε η νοικοκυρά και το έφρενε ο κβαν(ι)τής μέσα στου ¨μπουντούτσ(ι)" ενα πιθάρι πήλινο Μετά το φαγητό ακολουθούσε ένα τσιγαράκι και ξάπλωμα πέφταν να ξεκουραστούν Το Σαββατοκύριακο πήγαιναν στα αλώνια και φτιάχναν της θημωνιές δηλαδη βάζαν τα στάχυα στη μέση του αλωνιού σε κανονικές στοίβες για να κερδίσουν χώρο και αυτό επαναλαμβανότανε μέχρι να τελειώσει ο θερισμός Ο νοικοκύρης που τελείωνε πρώτος πείραζε τους άλλους Η τελευταία μέρα του θερισμού ήτανε πολύ όμορφη για όλους
Εργαλεία αλωνίσματος
Τα βασικά εργαλεία για το αλώνισμα ήταν:
1)Η αρκάνη (αρκάν(ι))Ξύλινη καταστευή απο ξύλο βελανιδιάς γύρω στα 2,5 μέτρα μήκος και 0,6 μέτρα πλάτος ενώ στο μπροστινό μέρος στένευε πιο πολύ και είχε μια κλίση προς τα πάνω . Το κάτω μέρος της ήτανε γεμάτο απο κοφτερες πετρες (αρκανόπιτιιις) που ήτανε κυριως πυρόλιθοι . Τα κυριώτερα εξαρτήματα της αρκάνης είναι:α) Η κλαπα πολύ δυνατή για να επιτρέπει την αρκάνη να γυριζει ελευθεραβ)Η μάνα μακρύ ξύλο παράλληλο με την αρκάνη που είχε στη μέση ένα πήρο και ενωνότανε με τη κλάπαγ)Τα τακιμια που γατζονοτανε στην θηλιά της μάναδ)Τα λιμουσκοινια όπου δένανε τα ζώα για να τα οδηγεί ο αλωνιστής
2)Το δικράνι (δουκάααν(ι)) ξύλινο δικρανι για να γυρίζει τ ψουμί
3)Του λυχνιστήρ(ι) ξυλινο φτυαρι για να λιχνίζει τα σταχυα
4)Του καλούπ είδος σκούπας από σπάρτο για να σκουπίζει το αλώνι
5)Του διρμόν(ι) κόσκινο
6)Του πνάκ(ι) κυλινδρικό δοχείο ως μονάδα μετρησης όγκου. Ένα πνάκ στάρ ισούται με 7 οκάδες ενώ το αντίστοιχο σε κθαρ είναι 6 οκαδες. Τέσσερα πνάκια ειναι το ενα κιλό όπως προαναφέραμε
7)Του μαγνηστήρ ένα τριχαλωτό ξύλο με το οποίο μάζευαν το άχυρο οι πααασπουργιαδες
Αλωνισμα--Το λίχνισμα
Τα χαράματα ο γεωργός ερριχνε τις θιιίδες στο αλώνι κυκλικά από έξω προς τα μέσα. Μόλις γέμιζε το αλώνι έκουβε τα δεματικά σκόρπιζε τα δέματα και έζευε την αρκανη στα ζώα , Πάνω στη αρκανη καθόταν συνήθως γυναίκες ή παιδιά και άρχιζε το αλώνισμα γύρω γύρω. Μόλις τελείωνε το αλώνισμα μάζευαν σε σωρούς το ψουμί μαζι με του άχυου και φρόντιζαν να έχουν θέση παράλληλη με τη θάλασσα ώστε ο μπάτης να βοηθήσει το λίχνισμα. Τοποθετούσαν το αλουνόφτεου ένα κομμάτι ύφασμα για να δείχνει και την διεύθυνση του ανέμου και πετούσαν ψηλά το σωρό. Ο καρπός ώς πιο βαρύς έπεφτε πιο κοντά απο το άχυρο οπότε έρχεται ο πρώτος διαχωρισμός. Αξίζει να πούμε πως οι πιο μεγάλοι γεωργοί είχαν και ένας είδος μηχανής λιχνίσματος με φτερωτή που ήταν χειροκίνητη. Αφού διαχώριζαν καρπό από άχυρα ακολουθούσε ο διαχωρσμος καρπού απο κότσαλα και τελικά το σάκιασμα του καρπού. Άφηναν ικανή ποσότητα ώστε να έχουν σπόρο για την επόμενη χρονιά , ποσότητα για να περάσει την χρονιά η οικογένεια και το υπόλοιπο πήγαινε για εμπορία . Συνήθως ερχότανε βαποράκια και έπαιρναν το σιτάρι κυρίως για να το μεταφέρουν στην υπόλοιποη Ελλάδα
ΕΛΑΙΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ
Η Ελιά πάντα ήτανε βασικό φυτό για τη Σαμοθράκη. Λόγω του κλίματος η νότια κυρίως πλευρά ήτανε κατάφυτη απο ελιές. Μετά την τουρκοκρατία όλα τα δέντρα ανήκαν σε ελάχιστους που λεγότανε "αφεντικά" Σήμερα όμως έχει αλλάξει ο χάρτης ιδιοκτησίας και τα δέντρα ειναι στα χέρια πιο πολλών. Οι βασικές εργασίες είναι:
1)Το κλάδεμα (του κλάδζμα) Διακρίνεται σε δυο είδη: Τα ποτιστικά δέντρα τα κλάδευαν κόβοντας τα ψιλά κλαδιά ενω τα μη ποτιστικά έκοβαν τους χοντρούς κλώνους για να αντεχουν στην ανομβρία Στις Μακρυλιές και το Ξηροπόταμο τα δέντρα είναι πανύψηλα επειδή κινδύνευαν απο τα ζώα. Αρα τα κλαδευαν χαμηλά οπότε τα κατσίκια δεν τις έφταναν Ενώ στα δέντρα που ήταν σε επικλινή εδάφη δεν κινδύνευαν ιδιαίτερα απο τα ζώα
2)Το σκάψιμο (του σκάψ(ι)μου) Συνήθως τον χειμώνα έσκαβαν γύρω απο τον κορμό του δέντρου και έριχναν κοπρια Αυτή η εργασία γίνεται με τρακτέρ όπου φυσικά μπορελι να πάει
3)Το μάζεμα (του μάζ ημα) Ήτανε η γιορτή της ελιάς. Μόλις έφτανε ο καιρός ο κτηματίας μάζευε το (ασκέρ) με αρχηγό τον επιστάτη (ντουν επιστατ) καθώς και τους αγωγιάτες που ήταν πάντα άτομα εμπιστοσύνης Την Κυριακή βράδυ ξεκινούσε το ασκερ απο τα Αλώνια για να φτάσει στον ελαιώνα τα χαράματα όπου θα έμεναν όλη την εβδομάδα και θα κοιμότανε σε σπιτάκια που ήτανε του "αφεντικού" κοντά στον τόπο εργασίας τους Οι άντρες ήταν "μαδτίδες" δηλαδή μαδούσαν με τα χέρια ή με τα "βεργιά" τον καρπό και οι γυναικες τις μάζευαν και τις ξεχώριζαν σε βρώσιμες
και "του μαξούλ(ι))
που πήγαινε για λάδι στο μύλο Πρωΐ -πρωΐ έπαιρνα το πρωϊνό τους που ήταν (κκιιιούτ) σπασμένο στάρι με μπόλικο λάδι ή ρύζι με λάδι σαν πιο επίσημο Το μεσημέρι είχε φασολάδα (φασούλες) με παστά ή με ελιές πατητές Το βράδυ ήταν πιο ευχάριστο γιατί λέγανε ιστορίες και παιζανε διάφορα παιχνίδια οπότε πολλές φορές τους έπαιρνε το πρωΐ Οι μικροί παραγωγοί δεν είχαν σπιτάκια και πηγαινοερχόταν στο χωριό τους. Η αμοιβή ήταν συνήθως σε είδος λάδι , ελιές και πολύ σπάνια σε χρήματα Όλοι οι νυκοκύρηδες είχαν σαν στόχο να μαζέψουν τολάδι της χρονιάς το ψωμί της χρονιάς και (τσι φασούλες) της χρονιάς
ΑΜΠΕΛΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ
Αμπέλια δεν υπάρχουν πολλά στο νησί αλλά και αυτά που υπάρχουν ειναι διάσημα τόσο για τα επιτραπεζι σταφύλια όσο και για το κρασί που είναι ευλογημένο απο τον Απόστολο Παύλο. Πιθανός λόγος για τον μικρό αριθμό είναι το γεγονός πως το αμπέλι είναι "μπελας" Εχει πολύ δουλειά όλο το χρόνο:
1)Κλάδεμα που στη Σαμοθράκη γίνεται με του "γκατζουΐδ" πριονωτός σουγιάς σε σχήμα δρεπανιού
2)Το σκάψιμο που γίνεται με το "θκέλ(ι)" μια τσάπα διχαλωτή που έφτιαχνε σειρές τα "ρδούνια"
3)Του (διάφσμα) όπου ρίχνουν θειάφι να μη πιάνει μηκυτες καθώς και ράντισμα και φυλλολόγημα
Όταν γινόταν τα σταφύλια ένας αντρας έπαιρνε τα "σπάπια τ" δηλαδή κουρελού και άλλα ρούχα και πήγαινε στο αμπέλι να το φυλάει ως τον τρύγο.
4)Ο τρύγος που ήταν η πιο ευχάριστη εργασία οπότε και μαζευαν τον καρπό και ακολουθούσε το "πάτμα" το πατημα που γινόταν πάντα με γυμνά πόδια για να πέφτουν οι μηκυτες που θα προκαλούσαν και την ζυμωση
Ποικιλίες σταφυλιών είναι: Τα γγλέζ(ι)κα πολύ όμορφα αρωματικά σταφύλια επιτραπέζια οι" χαβούζες " τα χαβουζαλι " οι γκντούες" μαύρα κρασοστάφυλα και τα "νερλά" νερουλά ασπρα κρασοστάφυλα
Καλλιέργεια Φασολιών
Η φασολιά (φασίολος ο κοινος) είναι ποα και δικοτυλήδονο φυτό και υπάγεται στα ψυχναθή στην οικογένεια χεδρωπία. Κατάγεται απο την Νότια Αμερική έχει πολλές ποικιλίες και είναι φυτό πολύ ευασίσθητο στις χαμηλές θερμοκρασίας Απο όλα τα όσπρια στη Σαμοθράκη πιο αγαπητά είναι τα φασόλια. Οι φασούλες εκτος το ότι ειναι το εθνικό μας φαγητό στο νησί είναι χειμωνιάτικο κυρίως φαγητό που συνοδεύεται με παστά ψάρια ,κρεμμύδι , σκόρδο και ελιές κυρίως πατητές. Φασόλια καλλιεργούνται απο την άνοιξη ως και τις αρχές καλοκαιριού κυρίως στα χωράφια που ειναι στην βόρεια πλευρά του νησιού Καρυώτες Θέρμα και Άνω Μεριά. Τα πιο νόστιμα είναι τα φασόλια που καλλιεργούνται πέρα από τον Λαγκαδιώτη και είναι "οι ρούσ(ι)κες" φασόλια πολύ νόστιμα που τρώγονται όλο τον καιρό με τα λοβιά τους. Η καλλιέργεια είναι πολύ μεθοδική. Το χωράφι οργώνεται σε λάκκους ή σε αυλάκια και χρειαζονται πολύ νερό. Μόλις φυτρώσουν σς 10-15 μέρες αρχίζει το "παλούκωμα"
Βάζουν στον λάκο μία βέργα όπου θα τυλιχτεί το φυτό για να στηριχτεί .Όταν γίνουν οι φασουλες τις μαζεύουν τις αφήνουν να ξεραθούν και τις κοπανάνε με την κουπανίδα για να ξεχωρίσει ο καρπός απο τα ¨λουβιά" τα λιχνίζουν και είναι έτοιμα γα εμπόριο.Τα λουβιά που περισσεύουν τα δίνουν σαν τροφή στα ζώα και πιο παλιά γεμιζαν τα στρώματα με αυτα. Τα παλουκια μαζέυονται και αποθηκεύονται για να χρησιμοποιθούν την επόμενη χρονια
Τα άσπρα φασόλια είναι και τα πιο συνηθισμένα Συνταγη για φασολάδα Χρειαζόμαστε περιπου 2-3 φυλτζάνια φασόλια. Βάζουμε τα φασόλια σε μια κατσαρόλα με κρυο νερό που να τα σκεπάζει και τα βράζουμε σε μέτρια φωτιά για 12 λεπτά Σβήνουμε τη φωτιά και τα αφήνουμε να καθίσουν κάτω Ζεσταίνουμε νερό σουρώνομε τα φασόλια τα βάζουμε στη κατσαρόλα μαζί με τα λαχανικά και το λάδι και τα βράζουμε. Προσθέτουμε το καυτό νερό μέχρι να σκεπαστούν τα φασόλια προσθέτουμε ντομάτα ώριμη ή πελτέ και τα αφήνουμε να χυλωσουν Συνοδεύεται με ξερό κρεμμύδι , σκορδο παστά ψάρια αλλά κυρίως ελιές ή τσακιστές ή πατητέςΕκτος από φασόλια στη Σαμοθράκη καλλιεργούνται κουκιά(κκιά) και ρεβύθια (ηηηβυθ) αλλά όχι συστηματικά
