α 1-25

Στόχοι: οι μαθητές:

• να κατανοήσουν το περιεχόμενο της ενότητας

• να κατανοήσουν τη δομή, την τυπολογία και τη λειτουργικότητα του προοιμίου.

Επεξεργασία του κειμένου:

1. Ανάγνωση της ενότητας – Τίτλος: «Προοίμιο».

2. Ορισμός του όρου «προοίμιο» → σχόλιο 1 σχολικού εγχειριδίου σ. 17

3. Σε ποιο πρόσωπο απευθύνεται ο ποιητής και τι ζητάει; (1: στη Μούσα / Καλλιόπη / σχόλιο 3 σχολ. εγχ. – επίκληση της Μούσας από τον ποιητή – να αφηγηθεί, διά στόματος του ποιητή, τις περιπέτειες του άντρα / δηλαδή η Μούσα να εμπνεύσει τον ποιητή → άρα η Οδύσσεια είναι έργο θεόπνευστο / πολύ σπουδαίο – Ποιον άντρα εννοεί ο ποιητής; Σε ποιο στίχο τον κατονομάζει για πρώτη φορά; στίχο 24)

4. Πού βρίσκεται τώρα ο Οδυσσέας; (16-19: στο νησί της Καλυψώς – εδώ και οκτώ χρόνια – ποιητικό παρελθόν και παρόν)

5. Ποιες περιπέτειες του Οδυσσέα συνέβησαν πριν φτάσει αυτός στο νησί της Καλυψώς; (1-11: περιπέτειες των δύο πρώτων χρόνων μετά το τέλος του Τρωικού πολέμου – ποιητικό παρελθόν)

6. Γιατί έμεινε μόνος ο Οδυσσέας; Πώς χάθηκαν οι σύντροφοί του; (9-11: ηθική αρχή που διέπει το έπος: ενοχή → τιμωρία / ευθύνη του ατόμου)

 7. Ποιες περιπέτειες του Οδυσσέα συνέβησαν μετά την αναχώρησή του από το νησί της Καλυψώς; (20-22: νόστος και μνηστηροφονία – στο τέλος του δέκατου χρόνου: σε 41 μέρες – ποιητικό παρόν)

8. Πώς χαρακτηρίζεται ο Οδυσσέας; (ήθος ήρωα: 1: πολύτροπος, 2: πολύπλαγκτος, 3: πτολίπορθος, 4: πολύφρων, 5: πολύτλας, 6-8: φιλέταιρος, 16-17: νοσταλγός)

9. Ποια παράκληση προς τη Μούσα διατυπώνει ο ποιητής στους στίχους 12-13; (να ξεκινήσει την αφήγηση από όποιο χρονικό σημείο της υπόθεσης θέλει – βλέπε και στίχους 14-κυρίως 16-18 κ.ε. – αφηγηματική τεχνική in medias res – σχόλιο 8 σχολ. εγχ.)

10. Από ποια μέρη αποτελείται το κυρίως προοίμιο / γενικό / προοίμιο του ποιητή, που είναι οι στίχοι 1-13. (α. επίκληση Μούσας – β. διήγηση = υπόθεση / περιπέτειες ήρωα – γ. παράκληση)

11. Από ποιο σημείο ξεκινάει η αφήγηση του έπους; (14 κ.ε. / από τότε που ο Οδυσσέας βρίσκεται ήδη στο νησί της Καλυψώς – εδώ και 8 χρόνια / + 2 πρώτα χρόνια = τον 10^ο χρόνο της επιστροφής, τις τελευταίες 41 μέρες – 14-25= ειδικό προοίμιο / της Μούσας – σχόλιο 9 σχολ. εγχ.)

12. Ποιος είναι ο ρόλος και η στάση των θεών στο θέμα του Οδυσσέα; (20-25: επέμβαση των θεών → άρση αναστολής του νόστου – όλοι οι θεοί είναι υπέρ εκτός του Ποσειδώνα)

13. Γιατί χρειαζόταν το προοίμιο; (λειτουργικός ρόλος → μας εισάγει στο έπος, δίνοντας κάποιες βασικές πληροφορίες για την υπόθεση, τον ήρωα και τη δράση του, ώστε να μπορέσουμε να παρακολουθήσουμε τη συνέχεια του έργου)

Εργασίες:

1) Για ποιο λόγο ο ποιητής, στο προοίμιο, απευθύνεται στη Μούσα και ζητάει να τον βοηθήσει;

2) Ποια γνωρίσματα του ήθους του Οδυσσέα δίνει ο ποιητής στο προοίμιο;

3) Ποιες πληροφορίες για την υπόθεση της Οδύσσειας δίνει το προοίμιο;

4) Ποια θέματα καλύπτει το πρώτο προοίμιο και ποια το δεύτερο; (σχολ. εγχ. σ. 20)

5) Ποιοι εμποδίζουν τον νόστο του Oδυσσέα και ποιοι αποφάσισαν να τον βοηθήσουν; (σχολ. εγχ. σ. 20)

6) Κάποια / ες από τις ερωτήσεις της επεξεργασίας που δεν απαντήθηκαν κατά την παράδοση του μαθήματος.

© Ευαγγελία Οικονόμου

Πήγαινε στην ενότητα

α 26-108

Στόχοι: οι μαθητές:

• να κατανοήσουν το περιεχόμενο της ενότητας

• να εντοπίσουν τα θέματα συζήτησης των θεών, τη συσχέτισή τους και τις αποφάσεις που  παίρνουν οι θεοί

• να κατανοήσουν τον ρόλο της α΄ αγοράς των θεών για την εξέλιξη του έπους, καθώς και την αφηγηματική τεχνική της προοικονομίας

• να κατανοήσουν τον διάλογο ως αφηγηματικό τρόπο

• να εξαγάγουν πληροφορίες που δίνει το κείμενο για τις θρησκευτικές αντιλήψεις στην ομηρική εποχή

• να κατανοήσουν τον όρο «τυπικά στοιχεία» του έπους.

Επεξεργασία του κειμένου:

1. Ανάγνωση της ενότητας.

2. Ποιο είναι το θέμα της ενότητας;(τίτλος: Συνέλευση / α΄ αγορά των θεών – θεϊκό επίπεδο δράσης)

3. Πότε συνεδριάζουν οι θεοί; (31: τότε / 1^η μέρα της δράσης της Οδύσσειας)

4. Ποιοι θεοί συμμετέχουν; Ποιοι θεοί παίρνουν τον λόγο; (όλοι εκτός του Ποσειδώνα – μιλάνε μόνο ο Δίας και η Αθηνά → διάλογος των δύο θεών / επισήμανση των στίχων που δείχνουν την εναλλαγή των προσώπων που διαλέγονται – αφηγηματικός τρόπος ο διάλογος → αμεσότητα και ζωντάνια)

5. Ποια θέματα συζητούν οι θεοί; (α) 33-51: για τον Αίγισθο – τιμωρήθηκε γιατί διέπραξε ανήθικες πράξεις, αν και οι θεοί τον είχαν προειδοποιήσει για τις συνέπειες αυτών των πράξεων / ασεβής→ προκάλεσε τη θεοδικία – ο άνθρωπος είναι υπεύθυνος για τις πράξεις του / σχόλιο 5 σχολ. εγχ. – β) 52-88: για τον Οδυσσέα – είναι μακριά από την οικογένειά του / αποκλεισμένος στο νησί τής Καλυψώς / τον κρατάει η νύμφη χωρίς τη θέλησή του / ενώ ο Οδυσσέας ποθεί να γυρίσει στην πατρίδα → 66-8 / <57-9> / βαθιά προσήλωση του ήρωα στην πατρίδα – ο Οδυσσέας υπήρξε ευσεβής απέναντι στους θεούς / δημιουργία από την Αθηνά συναισθηματικού κλίματος υπέρ του Οδυσσέα – ο Ποσειδώνας ευθύνεται για την αναστολή του νόστου του Οδυσσέα, γιατί ο τελευταίος τύφλωσε τον γιο του Πολύφημο)

6. Πώς συσχετίζονται τα δύο θέματα; (α) Αίγισθος / τιμωρία-Κλυταιμνήστρα-Ορέστης-Αγαμέμνων και  β) Οδυσσέας-Τηλέμαχος-Πηνελόπη-Μνηστήρες / τιμωρία)

7. Ποια απόφαση παίρνουν οι θεοί για τον Οδυσσέα; (89-90, 95-96: νόστος του Οδυσσέα)

8. Ποιο σχέδιο προτείνει η Αθηνά για την πραγματοποίηση της απόφασης; (93-108: σχέδιο – 97-100: α΄ μέρος → νόστος του Οδυσσέα – 101-108: β΄ μέρος → αναζήτηση του Οδυσσέα)

9. Για ποια γεγονότα μάς προειδοποιεί ή τα προσχεδιάζει για τη συνέχεια ο ποιητής; (45-47 = προειδοποίηση για τη μνηστηροφονία – 97-100 = προοικονομία – 101-108 = προοικονομία τής «Τηλεμάχειας» ← λειτουργικός ρόλος της α΄αγοράς / βλ. και σ. 24 σχολ. εγχ.)

10. Πώς διαγράφονται οι σχέσεις θεών-ανθρώπων σε στίχους της ενότητας; (29-30, 69-71 και 77-78: θυσίες / σχέσεις συναλλαγής – 36-39: ευθύνη των ανθρώπων – 44: οι θεοί προειδοποιούν – 51: θεοδικία – 97 και 101: οι θεοί παρεμβαίνουν – 56 και 97-100: οι θεοί ευνοούν / εύνοια Αθηνάς προς Οδυσσέα – 86-88: οι θεοί εκδικούνται – 89-90: οι θεοί αποφασίζουν για τους ανθρώπους)

11. Πώς διαγράφονται οι σχέσεις των θεών μεταξύ τους; (53, 94: ιεραρχία της κοινωνίας των θεών –90-92: αντιθέσεις μεταξύ των θεών / αδυναμία Ποσειδώνα – η κοινωνία των θεών = ομοίωμα της κοινωνίας των ανθρώπων / των ευγενών → βασιλιάς και μέλη του συμβουλίου του – ανθρωπομορφισμός των θεών / βλ. και σ. 24 σχολ. εγχ. Γ΄ 5)

12. (Αν υπάρχει χρόνος.) Τυπικά στοιχεία του έπους ( = στοιχεία που επαναλαμβάνονται συχνά: επίθετα: φημισμένο Aίγισθο, ξακουστός Oρέστης, αργοφονιά Eρμή, ευρύχωρη Tροία, αργίτικα καράβια, καρτερικού Oδυσσέα, κοσμοσείστης Ποσειδών / βλ. και σ. 24 σχολ. εγχ. – φράσεις: τα μάτια λάμποντας η Aθηνά / «γλαυκῶπις» , ο Δίας που τα σύννεφα συνάζει / «νεφεληγερέτα» – στίχοι: Aμέσως ανταπάντησε, τα μάτια λάμποντας, η Aθηνά / Πατέρα μας των αθανάτων, Kρονίδη, των δυνατών ο παντοδύναμος / Tα μάτια λάμποντας, ανταποκρίθηκε η θεά Aθηνά / Πατέρα μας Kρονίδη, των δυνατών ο παντοδύναμος – χαρακτηριστικά της προφορικής ποίησης / τα επίθετα εξυπηρετούν μετρικές ανάγκες του έπους)

Εργασίες:

1) Ποια πρόσωπα πήραν τον λόγο στο συμβούλιο των θεών και για ποιους μίλησαν; (σχολ. εγχ. σ. 24)

2) Ποια απόφαση παίρνουν οι θεοί σχετικά με τον Οδυσσέα και ποιο σχέδιο προτείνει η Αθηνά για την πραγματοποίησή της;

3) Στην πρώτη συνέλευση των θεών προεξαγγέλλονται τα βασικά θέματα του έπους: η αναζήτηση του Οδυσσέα, ο νόστος του και η μνηστηροφονία. Να βρείτε σε ποιους στίχους και με ποιο τρόπο γίνεται άμεση αναφορά ή υπαινιγμός σε καθένα από αυτά.

4) α. Ποια αντίληψη φαίνεται ότι έχουν οι άνθρωποι της ομηρικής εποχής για τις συμφορές που τους βρίσκουν και τι δηλώνει ο Δίας σχετικά με αυτό το θέμα; β. Πού φαίνεται ότι ο ομηρικός άνθρωπος αποφασίζει ελεύθερα και έχει, άρα, την ευθύνη των πράξεών του; (σχολ. εγχ. σ. 24)

5) Γιατί ο Δίας αναφέρεται στον Αίγισθο, ενώ το θέμα της πρώτης συνέλευσης των θεών είναι ο νόστος του Οδυσσέα;

6) Να καταγράψετε τα ονόματα των προσώπων που εμφανίζονται στην ενότητα, χωρίζοντάς τα α) σε θεούς και ανθρώπους, β) σε πρόσωπα που παρευρίσκονται και σε πρόσωπα που δεν παρευρίσκονται αλλά αναφέρονται από άλλα πρόσωπα.

7) Ξεχωρίσετε 2-3 χαρακτηριστικά επίθετα και άλλα τόσα περιγραφικά μαζί με τα ουσιαστικά που συνοδεύουν. (σχολ. εγχ. σ. 25)

8) Κάποια / ες από τις ερωτήσεις της επεξεργασίας που δεν απαντήθηκαν κατά την παράδοση του μαθήματος.

Πήγαινε στην ενότητα

© Ευαγγελία Οικονόμου

α 109-360

Στόχοι: οι μαθητές:

• να κατανοήσουν το περιεχόμενο της ενότητας

• να κατανοήσουν τον όρο «σκηνή» και να διακρίνουν τις σκηνές της ενότητας

• να γνωρίσουν την αρχιτεκτονική του μυκηναϊκού ανακτόρου

• να κατανοήσουν τους όρους «επιφάνεια θεού» και «ενανθρώπιση»

• να αντιληφθούν τη φιλοξενία ως θεσμό με συγκεκριμένο τυπικό

• να κατανοήσουν το κεντρικό θέμα του διαλόγου Τηλέμαχου-Αθηνάς / Μέντη και την άποψη που εκφέρει ο καθένας τους

• να κρίνουν το ήθος του Τηλέμαχου και το ήθος των Μνηστήρων

• να αντιληφθούν την εναλλαγή αφήγησης και διαλόγου ως αφηγηματικών τρόπων

• να εντοπίσουν τα στοιχεία πολιτισμού στην ενότητα.

Επεξεργασία του κειμένου (συνοπτική θεώρηση):

1. Ανάγνωση της ενότητας.

2. Επισήμανση των κύριων σημείων που βοηθούν στην εξέλιξη του μύθου. (εφαρμογή του β΄ μέρους του σχεδίου της Aθηνάς → φιλοξενία της θεάς από τον Tηλέμαχο και διάλογος του Tηλέμαχου με την Aθηνά / Mέντη – ανθρώπινο επίπεδο δράσης)

3. Ορισμός του όρου «σκηνή» (βλ. και σ. 30 σχολ. εγχ.) και διάκριση των σκηνών της ενότητας. (α) 109-115: η Αθηνά στον Όλυμπο, β) 116-140: η Αθηνά στην αυλή του ανακτόρου της Ιθάκης, γ) 141-161: η Αθηνά / Μέντης και ο Τηλέμαχος στην αίθουσα του μεγάρου, δ) 162-353: και οι Μνηστήρες στην αίθουσα, ε) 354-360: ο Τηλέμαχος και οι Μνηστήρες στην αίθουσα / βλ. εικόνες για το μυκηναϊκό ανάκτορο στις σελίδες 31 και 37)

4. Πώς εμφανίζεται η Αθηνά στους στίχους 109-115 και πώς από τον στίχο 116 κ.ε.; (επιφάνεια θεάς – ενανθρώπιση)

5. Πώς υποδέχεται ο Τηλέμαχος την Αθηνά / Μέντη; (τυπικό φιλοξενίας→ 134-145: υποδοχή – 146-161: γεύμα – 174-353: συζήτηση – λουτρό – δώρα / τα δύο τελευταία δεν τηρούνται στην προκειμένη περίπτωση / βλ. και σ. 28 σχολ. εγχ.)

6. Ποιο είναι το θέμα της συζήτησης Τηλέμαχου-Αθηνάς / Μέντη και ποια άποψη εκφράζει ο καθένας τους; (συνοπτικά: η τύχη του Οδυσσέα: ζει ή πέθανε; – 179-187, 241-244, 260-269, 341-342: απαισιόδοξη άποψη Τηλέμαχου → ο Οδυσσέας πέθανε – 214-228, 246-248, 294-298: αισιόδοξη άποψη Αθηνάς / Μέντη → ο Οδυσσέας ζει και θα επιστρέψει στην πατρίδα του)

7. Ποιες οδηγίες δίνει η Αθηνά / Μέντης στον Τηλέμαχο, στους στίχους 298-330; (α) να συγκαλέσει την επόμενη μέρα συνέλευση των Ιθακησίων και εκεί να διατάξει τους Μνηστήρες να φύγουν από το παλάτι – β) αν η μητέρα του επιθυμεί να ξαναπαντρευτεί, να επιστρέψει στο παλάτι του πατέρα της κι εκεί να κάνει τον γάμο – γ) ο ίδιος ο Τηλέμαχος με καράβι να βγει να αναζητήσει τον πατέρα του, στην Πύλο, στη Σπάρτη / αν μάθει ότι ζει, να κάνει υπομονή / αν μάθει ότι πέθανε, να επιστρέψει στην Ιθάκη, να του προσφέρει νεκρικές τιμές, να παντρέψει τη μητέρα του και να εξοντώσει τους μνηστήρες / προοικονομία της «Τηλεμάχειας»)

8. Πώς ηθογραφείται ο Τηλέμαχος σύμφωνα με τους στίχους 127-133, 134-140, 178-187, 241-244, 260-279, 340-347, 356-360; (θλιμμένος, στενοχωρημένος – αδύναμος, άτολμος – ευγενικός, φιλόξενος – απογοητευμένος, απελπισμένος – αναπτέρωση του ηθικού του από τα λόγια της Αθηνάς / Μέντη, παίρνει θάρρος, ωριμάζει, αναλαμβάνει τις ευθύνες του, ανδρώνεται)

9. Πώς ηθογραφούνται οι μνηστήρες σύμφωνα με τους στίχους 119-122, 150-151, 162-170, 177-178, 250-255, 272-279, 283; (αλαζόνες, υπερφίαλοι, διασκεδάζουν αμέριμνοι, αργόσχολοι, σφετερίζονται ξένη περιουσία, τρώνε, πίνουν και γλεντούν, θορυβώδεις, αυθάδεις, άξεστοι, αναίσχυντοι)

10. Σε ποια σημεία της ενότητας υπάρχει αφήγηση και σε ποια διάλογος; Ποιο σκοπό νομίζετε ότι εξυπηρετεί ο κάθε αφηγηματικός τρόπος αλλά και ο συνδυασμός τους; (αφήγηση→ 109-138, 141-175, 354-360 και οι αφηγηματικοί στίχοι που εισάγουν κάθε φορά τα πρόσωπα που διαλέγονται / σκοπός → η εξέλιξη του έργου – διάλογος → κυρίως 174-353 / σκοπός→ αποκαλύπτει τις σκέψεις, συναισθήματα και κίνητρα συμπεριφοράς των προσώπων, και προσδίδει αμεσότητα, φυσικότητα, παραστατικότητα – εναλλαγή των δύο αφηγηματικών τρόπων → ποικιλία, ζωντάνια, δραματικότητα)

11. Στοιχεία πολιτισμού της ενότητας (αν υπάρχει χρόνος) (109-173: υλικός πολιτισμός, 203-204: ανταλλακτικό εμπόριο, 222-225: μαντεία, 301-302: συνέλευση του λαού, 305-308: γάμος / προίκα, 265 και 321-324: έθιμα ταφής, 327-333: αυτοδικία)

Εργασίες:

1) Πώς παρουσιάζεται η κατάσταση στα ανάκτορα της Iθάκης τώρα που ο Oδυσσέας απουσιάζει; (σχολ. εγχ. σ. 30)

2) Ποιο είναι το θέμα της συζήτησης Τηλέμαχου-Αθηνάς / Μέντη και ποια άποψη εκφράζει ο καθένας τους;

3) Ποιες οδηγίες δίνει η Αθηνά / Μέντης στον Τηλέμαχο, στους στίχους 298-330;

4) Πώς ηθογραφείται ο Τηλέμαχος σύμφωνα με τους στίχους 127-133, 134-140, 178-187, 241-244, 260-279, 340-347, 356-360;

5) Πώς ηθογραφούνται οι μνηστήρες σύμφωνα με τους στίχους 119-122, 150-151, 162-170, 177-178, 250-255, 272-279, 283;

6) Tι επιδίωξε η Aθηνά κατεβαίνοντας στην Iθάκη; (σχολ. εγχ. σ. 38)

7) Σε ποιες ενέργειες έχει να προχωρήσει τώρα ο Tηλέμαχος, σύμφωνα με τις συμβουλές της θεάς; (σχολ. εγχ. σ. 38)

8) Να καταγράψετε τα στοιχεία υλικού πολιτισμού που αναφέρονται στους στίχους 109-173.

9) Ποιοι θεσμοί και έθιμα αναφέρονται στους στίχους 203-204, 222-225, 301-302, 305-308, 265 και 321-324, 327-333; Ερώτηση 5 σχολ. εγχ. σ. 38

10) Κάποια / ες από τις ερωτήσεις της επεξεργασίας που δεν απαντήθηκαν κατά την παράδοση του μαθήματος.

Πήγαινε στην ενότητα

© Ευαγγελία Οικονόμου

α 361-497

Στόχοι: οι μαθητές:

• να κατανοήσουν το περιεχόμενο της ενότητας

• να κρίνουν το ήθος της Πηνελόπης και το ήθος Τηλέμαχου, Αντίνοου, Ευρύμαχου

• να γνωρίσουν το επάγγελμα και τη θέση του αοιδού

• να διακρίνουν τη θέση των δούλων

• να κατανοήσουν το πρόβλημα της διαδοχής της βασιλικής εξουσίας.

Επεξεργασία του κειμένου:

1. Ανάγνωση της ενότητας.

2. Ποιο είναι το θέμα της ενότητας; (τίτλος: Θαρραλέα αντιμετώπιση των Μνηστήρων από τον  Τηλέμαχο)

3. Ποιο καινούριο πρόσωπο εμφανίζεται στην ενότητα; Ποια είναι τα υπόλοιπα πρόσωπα; (η Πηνελόπη – Τηλέμαχος, Μνηστήρες / Αντίνοος και Ευρύμαχος, Ευρύκλεια)

4. Να βρείτε τις σκηνές της ενότητας. (α) 361-364: οι Μνηστήρες και ο Τηλέμαχος, στην αίθουσα του μεγάρου, ακούνε το τραγούδι του Φήμιου / συνεχίζεται η ίδια σκηνή από τον στ. 354 – β) 364-368-400: κάθοδος της Πηνελόπης από τον επάνω όροφο, συνοδευόμενης από δύο δούλες, και είσοδός της στην αίθουσα / αρχιτεκτονικά στοιχεία του μυκηναϊκού ανακτόρου – γ) 401-406: η Πηνελόπη επιστρέφει, με τις δούλες, στο δωμάτιό της – δ) 407-467: ο Τηλέμαχος και οι Μνηστήρες / Αντίνοος και Ευρύμαχος στην αίθουσα – ε) 473-487: ο Τηλέμαχος συνοδευόμενος από την Ευρύκλεια πηγαίνει στο δωμάτιό του / αρχιτεκτονικά στοιχεία του μυκηναϊκού ανακτόρου – στ) 496-497: ο Τηλέμαχος μόνος του ξαγρυπνά στο δωμάτιό του)

5. Ποιο αίτιο προκαλεί την εμφάνιση της Πηνελόπης; (το τραγούδι του Φήμιου)

6. Ποιος ήταν ο Φήμιος, ποια η ιδιότητά του και ποια η θέση του στο παλάτι; (ο αοιδός στο παλάτι της Ιθάκης – 361-365, 374-379, 385-386, 391-392, 413-414 και 171-173: οι αοιδοί τραγουδούσαν με τη συνοδεία φόρμιγγας / κιθάρας, αυτοσχεδιάζοντας, για τα κατορθώματα ανθρώπων και θεών και για νόστους – η απήχηση των τραγουδιών τους ήταν μεγάλη / τον ακούν με τη σιωπή τους / να θέλγεις / γνώριμα τραγούδια – η θέση τους στο παλάτι ιδιαίτερη / φημισμένος – οι αοιδοί ανήκαν στην τάξη των «δημιουργών» – ο Φήμιος ήταν και ένας από τους 108 μνηστήρες)

7. Πώς εμφανίζεται η Πηνελόπη; (364-373: συνοδευόμενη από δύο δούλες / «αμφιπόλους» κατεβαίνει τη σκάλα και εισέρχεται στην αίθουσα-στήνεται σε μια από τις τέσσερις κολόνες της εστίας, που στηρίζουν τη στέγη / αρχιτεκτονικά στοιχεία του μυκηναϊκού ανακτόρου / βλ. εικόνες σσ. 43 και 37 – με τον πέπλο της καλύπτει ελαφρώς το πρόσωπό της – εμφάνιση μεγαλοπρεπής, γοητευτική, θεαματική, όμορφη και ποθητή γυναίκα / βλ. αντίδραση των μνηστήρων, στ.407-409 / κίνηση, θεατρικότητα – ήθος: σοβαρή, συνετή / σκεφτική και φρόνιμη, σεμνή)

8. Σε ποιον απευθύνεται η Πηνελόπη και τι ζητάει; (373-383: στον Φήμιο – με προστακτικό τόνο, να σταματήσει το συγκεκριμένο τραγούδι / και να τραγουδήσει κάποιο άλλο / γιατί αυτό της προκαλεί απέραντη θλίψη και πόνο, καθώς αναφέρεται στον νόστο των Αχαιών και της θυμίζει τον άντρα της, που τόσο ποθεί και της λείπει – ήθος: συγκινημένη, λυπημένη, θλιμμένη, στενοχωρημένη, αγαπάει τον άντρα της, πιστή / σύμβολο συζυγικής πίστης)

9. Πώς απαντάει ο Τηλέμαχος στην Πηνελόπη; Πώς χαρακτηρίζεται από τα λόγια του και τις αντιδράσεις των άλλων; (384-400: της λέει ότι δεν μπορεί να δίνει τέτοια εντολή στον αοιδό – δε φταίει ο αοιδός με το τραγούδι του, αλλά ο Δίας που στέλνει στους ανθρώπους συμφορές / οι θεοί καθορίζουν τη μοίρα των ανθρώπων – της ζητάει να επιδείξει θάρρος και ψυχραιμία – την προτρέπει να επιστρέψει στο δωμάτιό της κι εκεί να ασχοληθεί με τις γυναικείες ασχολίες: ρόκα και αργαλειό, δίνοντας τις ανάλογες εντολές στις δούλες – ο λόγος είναι φροντίδα των αντρών και κυρίως του Τηλέμαχου μέσα στο παλάτι / αυτός είναι «ο άντρας του σπιτιού» / θέση της γυναίκας στην ομηρική κοινωνία – ήθος: αποφασιστικός, δυναμικός, ώριμος, υπεύθυνος άντρας – βλ. 401: εξαιτίας της αλλαγής του ήθους του)

10. Σε ποιους απευθύνεται ο Τηλέμαχος μετά την αποχώρηση της μητέρας του, και τι λέει; Πώς χαρακτηρίζεται από τα λόγια του και τις αντιδράσεις των άλλων; (410-424: στους μνηστήρες – ασκεί κριτική στη συμπεριφορά τους – προαναγγέλλει ότι την επόμενη μέρα θα συγκαλέσει συνέλευση των Ιθακησίων, όπου δημοσίως θα απαιτήσει να φύγουν οι Μνηστήρες από το παλάτι – αν δεν το πράξουν, τότε τους περιμένει η τιμωρία τους / εκδίκηση από τον Τηλέμαχο, με τη βοήθεια του Δία / προοικονομία της μνηστηροφονίας – ήθος: θαρραλέος, δυναμικός, αποφασιστικός, τολμηρός, επιθετικός προς τους μνηστήρες → προκαλεί την αντίδρασή τους → 425-426: αιφνιδιάζονται, απορούν, ενοχλούνται, εξαιτίας της αλλαγής του ήθους του Τηλέμαχου)

11. Ποιος από τους Μνηστήρες του απαντάει; Γιατί αυτός; Τι λέει και πώς χαρακτηρίζεται από τα λόγια του; (427-431: ο Αντίνοος – αρχηγός των μνηστήρων – τον ειρωνεύεται για την παρρησία του και εύχεται / καταριέται να μη διαδεχτεί ποτέ ο Τηλέμαχος τον πατέρα του στη βασιλεία / κληρονομική διαδοχή στην εξουσία – ήθος: είρων, επιθετικός, σκληρός, προσβλητικός)

12. Τι απαντάει ο Τηλέμαχος στον Αντίνοο; Ποιο είναι το ήθος του; (432-444: εκφράζει την ευαρέσκειά του να γίνει ο βασιλιάς του τόπου, γιατί αυτό συνεπάγεται μεγάλη δόξα, τιμή και πλούτη – ωστόσο υπάρχουν και άλλοι που θα μπορούσαν να βασιλεύσουν στην Ιθάκη, αφού ο Οδυσσέας είναι νεκρός / κλονίζεται η κληρονομικότητα της βασιλείας → διαδοχή από ευγενείς άλλου οίκου / πβ. και 272-279, 303-308, 324-325 – ήθος: ψύχραιμος, ώριμος, μετριοπαθής)

13. Ποιος μνηστήρας παίρνει τον λόγο στη συνέχεια; Τι λέει στον Τηλέμαχο και πώς χαρακτηρίζεται από τα λόγια του; (445-458: ο Ευρύμαχος – προσπαθεί να χαμηλώσει τους τόνους της συζήτησης, λέγοντας ότι το θέμα της βασιλείας εξαρτάται από την κρίση των θεών – διαβεβαιώνει τον Τηλέμαχο ότι σε αυτόν ανήκουν τα κτήματα και η περιουσία του παλατιού – ρωτά για τον επισκέπτη / Αθηνά-Μέντη, ποιος ήταν και τι ήθελε, μήπως έφερε κάποιο μήνυμα για τον Οδυσσέα – ήθος: ηπιότερος σε σχέση με τον Αντίνοο, αλλά διπλωμάτης, υποκριτής, είρων, ύπουλος, κρυψίνους)

14. Πώς απαντά ο Τηλέμαχος στον Ευρύμαχο; (459-466: λέει ότι γι’ αυτόν ο νόστος του πατέρα του είναι τελειωμένη υπόθεση – δεν εμπιστεύεται κανένα μήνυμα και καμία μαντεία για την τύχη του πατέρα του / αμφισβήτηση της μαντικής – όσο για τον ξένο, δίνει στοιχεία της ταυτότητάς του / πβ. και 199-200 / επανάληψη στίχων = στοιχείο προφορικότητας των επών – ήθος: ρεαλιστής, διπλωμάτης)

15. Τι κάνει ο Τηλέμαχος μετά την αποχώρηση των Μνηστήρων; (473-497: συνοδευόμενος από την Ευρύκλεια πηγαίνει στο δωμάτιό του, χτισμένο ξεχωριστά γι’ αυτόν, με πρόσοψη στην αυλή / αρχιτεκτονικά στοιχεία του μυκηναϊκού ανακτόρου – ξαπλώνει αλλά μένει άγρυπνος όλη τη νύχτα, γιατί σκέφτεται αυτά που του είπε η Αθηνά να κάνει / το σχέδιο της Αθηνάς γίνεται σχέδιο του Τηλέμαχου – ήθος: προβληματισμένος, σκεφτικός, αγχωμένος – σχέση με την Ευρύκλεια: πολύ στενή / υπόδειγμα αφοσίωσης / τόσο πολύ τον αγαπούσε, όσο καμιά από τις άλλες δούλες, γιατί τον είχε αναθρέψει από μωρό / ιδιαίτερη θέση της Ευρύκλειας → τροφός και του Τηλέμαχου και του Οδυσσέα – δούλοι: α) 443-444: «δορίκτητοι» / αιχμάλωτοι πολέμου και β) 480-481: «ωνητοί» / αγορασμένοι → πιο έμπιστα πρόσωπα / βλ. και σχόλιο 16 σχολ. εγχ. / πβ. και 397-399, 368, 372, 123-126, 154-166 )

Εδώ τελειώνει και η 1^η μέρα της Οδύσσειας.

Εργασίες:

1) Να περιγράψετε την εμφάνιση της Πηνελόπης και την εντύπωση που προκαλεί στους μνηστήρες.

2) Να ηθογραφήσετε την Πηνελόπη, τον Τηλέμαχο, τον Αντίνοο, τον Ευρύμαχο, από τα λόγια τους.

3) Να περιγράψετε τα συναισθήματα της Πηνελόπης για τον Οδυσσέα και τον τρόπο με τον οποίο τα εκδηλώνει.

4) Ποιες πληροφορίες για τους αοιδούς δίνει η ενότητα;

5) Ποιες πληροφορίες για τους δούλους δίνει η ενότητα;

6) Περιγράψτε ή ζωγραφίστε την Πηνελόπη, όπως παρουσιάζεται σ’ αυτή την Eνότητα, και προσδιορίστε το ήθος της. (σχολ. εγχ. σ. 43)

7) Tην αλλαγή του Tηλέμαχου δεν την περιγράφει ο ποιητής, τη δείχνει με έμμεσους τρόπους. Eντοπίστε τους με φράσεις του κειμένου. (σχολ. εγχ. σ. 43)

8) O Aντίνοος και ο Eυρύμαχος είναι οι πιο σημαντικοί μνηστήρες· έχουν κοινές επιδιώξεις, διαφορετικό όμως ήθος. Προσδιορίστε το ήθος τους με βάση τους λόγους που απευθύνουν στον Tηλέμαχο. (σχολ. εγχ. σ. 43)

9) Κάποια / ες από τις ερωτήσεις της επεξεργασίας που δεν απαντήθηκαν κατά την παράδοση του μαθήματος.

Πήγαινε στην ενότητα

© Ευαγγελία Οικονόμου

Γενική θεώρηση της ραψωδίας α

Στόχοι: οι μαθητές:

να διαμορφώσουν μια συνολική εικόνα της ραψωδίας α

να κατανοήσουν τη διαστολή του χρόνου (σχέση φυσικού - αφηγημένου χρόνου)

να κατανοήσουν τη λειτουργία των τυπικών στοιχείων (επιθέτων, φράσεων, στίχων) ως χαρακτηριστικών της προφορικής ποίησης

να εντοπίσουν στοιχεία υλικού πολιτισμού, θεσμούς, έθιμα, αξίες της ομηρικής εποχής.

(Οι δύο τελευταίοι στόχοι θέτονται ξανά σε περίπτωση που δεν επιτεύχθηκαν λόγω χρόνου στα προηγούμενα μαθήματα.)

1. Συνοπτική αφήγηση της εξέλιξης της πλοκής – οι πρωταγωνιστές της ραψωδίας και τα βασικά γνωρίσματα του ήθους τους.

2. Τα γεγονότα της ραψωδίας α διαρκούν μία μέρα = φυσικός χρόνος. Με την αφήγηση της ραψωδίας α δημιουργείται η εντύπωση ότι διαρκούν περισσότερο = αφηγημένος χρόνος. Αυτή η αφηγηματική τεχνική λέγεται διαστολή του χρόνου.

3. Τυπικά στοιχεία: επίθετα - φράσεις - στίχοι (= στοιχεία που επαναλαμβάνονται συχνά: επίθετα: φημισμένο Aίγισθο, ξακουστός Oρέστης, αργοφονιά Eρμή, ευρύχωρη Tροία, αργίτικα καράβια, καρτερικού Oδυσσέα, κοσμοσείστης Ποσειδών, αγέρωχοι μνηστήρες, συνετός Tηλέμαχος γλαυκόματη Aθηνά / «γλαυκῶπις» – φράσεις: προέκυψαν από τη μετάφραση / τα μάτια λάμποντας η Aθηνά, ο Δίας που τα σύννεφα συνάζει / «νεφεληγερέτα» – στίχοι: Aμέσως ανταπάντησε, τα μάτια λάμποντας, η Aθηνά / Πατέρα μας των αθανάτων, Kρονίδη, των δυνατών ο παντοδύναμος / Tα μάτια λάμποντας, ανταποκρίθηκε η θεά Aθηνά / Πατέρα μας Kρονίδη, των δυνατών ο παντοδύναμος / Tης αντιμίλησε ο Tηλέμαχος με φρόνηση και γνώση / Tης αποκρίθηκε ο Tηλέμαχος, φρόνιμος πάντα και με γνώση / Tης αντιμίλησε όμως ο γνωστικός Tηλέμαχος / Όσο γι’ αυτόν τον ξένο, φίλος μας είναι πατρικός, από την Tάφο· Mέντης το όνομά του και καυχιέται πως είναι ο γιος του εμπειροπόλεμου Aγχιάλου· ο ίδιος τώρα τους θαλασσινούς Tαφίους κυβερνά – τα επίθετα εξυπηρετούσαν μετρικές ανάγκες του έπους → να διατηρείται σταθερός ο αριθμός των συλλαβών του ομηρικού στίχου / δακτυλικό εξάμετρο – η συχνή επανάληψη των ίδιων στίχων βοηθούσε στην απομνημόνευση του έπους → προφορική σύνθεση και διάδοση των επών)

4. Στοιχεία πολιτισμού (109-173, 473-475, 477, 496: υλικός πολιτισμός, 203-204 και 481: ανταλλακτικό εμπόριο, 222-225 και 462-463: μαντεία, 301-302 και 415-416: συνέλευση του λαού, 305-308: γάμος / προίκα, 265 και 321-324: έθιμα ταφής, 327-333: αυτοδικία)

5.Ασκήσεις του σχολικού εγχειριδίου σ. 44.

Εργασία:

1) Να συγκεντρώσετε τα στοιχεία πολιτισμού που αναφέρονται στη ραψωδία α.

2) Ζωγραφίστε μια σκηνή από τη ραψωδία α.

© Ευαγγελία Οικονόμου

ε 1-165

Στόχοι: οι μαθητές:

• να κατανοήσουν το περιεχόμενο της ενότητας

• να υπολογίσουν τον χρόνο δράσης της Οδύσσειας

• να κατανοήσουν το ήθος της Καλυψώς ως εκδήλωση του ανθρωπομορφισμού των θεών

• να κατανοήσουν την περιγραφή ως αφηγηματικό τρόπο

• να εμπεδώσουν την τεχνική της προοικονομίας και τον προφορικό τρόπο σύνθεσης των επών

• να αντιληφθούν την εμφάνιση του πρωταγωνιστή / Οδυσσέα στο προσκήνιο και στο ποιητικό παρόν, ύστερα από τέσσερις ραψωδίες

Επεξεργασία του κειμένου (συνοπτική θεώρηση):

1. Ανάγνωση της ενότητας.

2. Επισήμανση των κύριων σημείων που βοηθούν στην εξέλιξη του μύθου. (β΄αγορά των θεών → αποστολή του Ερμή στο νησί της Καλυψώς / εφαρμογή α΄ μέρους του σχεδίου της Αθηνάς → άφιξη του Ερμή στην Ωγυγία και στη σπηλιά της Καλυψώς → ανακοίνωση της απόφασης των θεών για τον νόστο του Οδυσσέα → αποδοχή της απόφασης από την Καλυψώ)

3. Επισήμανση του χρόνου δράσης. (1: Mόλις σηκώθηκε η Aυγή / 7^η μέρα)

4. Πώς αντιδρά η Καλυψώ στην ανακοίνωση της απόφασης; (130-161: αρχικά αιφνιδιάζεται, μετά οργίζεται με τους θεούς κατηγορώντας τους για ζηλοφθονία, στη συνέχεια προβάλλει δικαιώματα πάνω στον Οδυσσέα, δείχνοντας τον έρωτά της γι’ αυτόν, στο τέλος συμμορφώνεται με την απόφαση του Δία και δηλώνει πρόθυμη να βοηθήσει τον Οδυσσέα στο ταξίδι επιστροφής / γενναιόδωρη / ενδιαφέρεται και αγαπάει τον Οδυσσέα – η αντίδραση της Καλυψώς είναι χαρακτηριστική περίπτωση ανθρωπομορφισμού / δίνει την εικόνα ερωτευμένης γυναίκας)

5. Επισήμανση της περιγραφής (της σπηλιάς, 66-82) ως αφηγηματικού τρόπου.

6. Επισήμανση της προοικονομίας της κατασκευής της σχεδίας, της Φαιακίδας και του νόστου (38-49)

7. Επισήμανση της επανάληψης στίχων. (51-53 → πβ. α 109-111 / προφορική σύνθεση και διάδοση των επών)

8. Σε ποιο σημείο του νησιού βρίσκεται ο Οδυσσέας; (92-95: εικόνα του νοσταλγού Οδυσσέα / το εξωτικό τοπίο της Ωγυγίας τον αφήνει ανέγγιχτο / ο ήρωας είναι δυστυχισμένος και θρηνεί)

Εργασίες:

1) Για ποια γεγονότα που θα συμβούν στο μέλλον της Οδύσσειας μας προετοιμάζει η β΄ αγορά των θεών (1-49) ;

2) Να εντοπίσετε μερικά σημεία από τις αντιδράσεις της Kαλυψώς (στ. 130-161) που επιβεβαιώνουν τον ανθρωπομορφισμό των ομηρικών θεών (βλ. και το Γ5 της 2ης Ενότητας, σελ. 24) . (σχολ. εγχ. σ. 56)

3) Να περιγράψετε / ζωγραφίσετε τη σπηλιά της Καλυψώς (66-82).

Πήγαινε στην ενότητα

© Ευαγγελία Οικονόμου

ε 165-310

Στόχοι: οι μαθητές:

• να κατανοήσουν το περιεχόμενο της ενότητας

• να αντιληφθούν την αλλαγή του χώρου στη συνομιλία Καλυψώς-Οδυσσέα

• να συναισθανθούν την ψυχοσυναισθηματική κατάσταση του Οδυσσέα στην Ωγυγία μέχρι τη στιγμή της ανακοίνωσης της απόφασης του νόστου του

• να κατανοήσουν το ήθος του Οδυσσέα και της Καλυψώς και κυρίως ότι ο Οδυσσέας αποφασίζει μόνος του αυτό που όρισαν οι θεοί και η Μοίρα

• να παρακολουθήσουν τον χρόνο δράσης της Οδύσσειας.

Επεξεργασία του κειμένου (165-251: αναλυτική – 252-310: ανάγνωση):

1. Ανάγνωση της ενότητας.

2. Ποιο είναι το θέμα της ενότητας; (τίτλος: Συνομιλία Καλυψώς – Οδυσσέα)

3. Επισήμανση: για πρώτη φορά βλέπουμε τον Οδυσσέα, μέχρι τώρα μόνο ακούγαμε γι’ αυτόν.

4. Σε ποιο σημείο του νησιού διεξάγεται η συνομιλία Καλυψώς-Οδυσσέα; (165-167: στο ακρογιάλι – αλλά στη συνέχεια αλλάζει ο τόπος → 212-214: μέσα στη σπηλιά της Καλυψώς – διάκριση δύο υποενοτήτων / σκηνών: α) 165-211 και β) 212-251)

5. Γιατί το πρώτο μέρος της συνομιλίας γίνεται στο ακρογιάλι και δε γίνεται εξ ολοκλήρου η συνομιλία στη σπηλιά; (165-167: γιατί εκεί βρήκε η Καλυψώ τον Οδυσσέα – για να προβληθεί το ήθος του νοσταλγού Οδυσσέα)

6. Ποια είναι η ψυχοσυναισθηματική κατάσταση του Οδυσσέα; (167-175: ο Οδυσσέας περνάει τον χρόνο του στο ακρογιάλι ατενίζοντας το πέλαγος / αναστενάζει, κλαίει και οδύρεται / τον «τρώει» ο καημός του γυρισμού / είναι θλιμμένος, λυπημένος, δυστυχισμένος, απελπισμένος, γιατί ποθεί να γυρίσει στην πατρίδα, αλλά δεν μπορεί / ατενίζει τη θάλασσα, γιατί αυτή είναι το μέσο διαφυγής του – αντιπροσωπευτική εικόνα του νοσταλγού Οδυσσέα / δείχνει τη βαθιά προσήλωση του ήρωα στην πατρίδα)

7. Πώς ανακοινώνει η Καλυψώ στον Οδυσσέα την απόφαση των θεών να επιστρέψει στην πατρίδα του; Πώς ηθογραφείται; (176-187: α) αμέσως / από την αρχή του λόγου της, ενώ ο Ερμής τής την είχε ανακοινώσει στο τέλος του λόγου του, γιατί ήξερε ότι θα την πλήγωνε, τώρα όμως ο Οδυσσέας θα χαρεί – β) την παρουσιάζει σαν δική της απόφαση – μετά προτρέπει τον Οδυσσέα να φτιάξει σχεδία και του υπόσχεται ότι θα τον βοηθήσει δίνοντάς του τρόφιμα και ρούχα και στέλνοντας ούριο άνεμο στο θαλασσινό ταξίδι του / προοικονομία – ήθος: τρυφερή, γεμάτη συμπάθεια για τον Οδυσσέα, πρόθυμη να τον βοηθήσει, μεγαλόψυχη, γενναιόδωρη)

8. Πώς αντιδρά ο Οδυσσέας στην ανακοίνωση της αναχώρησής του; Πώς ηθογραφείται; (188-198: αιφνιδιάζεται – είναι καχύποπτος με την Καλυψώ, νομίζει ότι έχει κάτι κακό στον νου της γι‘ αυτόν – είναι δύσπιστος, γι’ αυτό ζητάει από την Καλυψώ να του ορκιστεί ότι λέει αλήθεια – βασικά, είναι συγκρατημένος και επιφυλακτικός, για δύο λόγους: α) δεν του έχει πει η Καλυψώ ότι είναι απόφαση των θεών και β) δε θέλει να θίξει τη γυναικεία ευαισθησία της Καλυψώς πανηγυρίζοντας)

9. Πώς αντιδρά η Καλυψώ στη δυσπιστία του Οδυσσέα; Πώς ηθογραφείται; (199-211: του χαμογελάει και τον χαϊδεύει – αναγνωρίζει την πονηριά και την εξυπνάδα του να κατοχυρωθεί με όρκο – ορκίζεται στη γη, στον ουρανό και στο νερό της Στύγας ότι δε σκέφτεται κάτι κακό για εκείνον / όρκος: θρησκευτικό στοιχείο – τον διαβεβαιώνει ότι είναι καλοπροαίρετη και συμπονετική – ήθος: τρυφερή, με κατανόηση για την ανθρώπινη αντίδραση του Οδυσσέα, με τον όρκο που διατυπώνει για να άρει τη δυσπιστία του δείχνεται κι αυτή ανθρώπινη)

10. Ποιες περιποιήσεις και τιμές αποδίδει η Καλυψώ στον Οδυσσέα όταν επιστρέφουν στη σπηλιά; (215-220, 223: τον βάζει να καθίσει σε τιμητική θέση, του παραθέτει δείπνο, του απευθύνει προσφώνηση γεμάτη τιμητικούς προσδιορισμούς – πρόκειται για το τελευταίο γεύμα και ακολουθεί ο αποχαιρετιστήριος διάλογος)

11. Με ποια τελευταία επιχειρήματα προσπαθεί η Καλυψώ να κρατήσει τον Οδυσσέα κοντά της; (223-235: α) η επιστροφή του στην Ιθάκη συνδέεται με πολλές συμφορές – β) του προσφέρει αθανασία στην Ωγυγία – γ) ως θεά είναι ανώτερη σε ομορφιά από την Πηνελόπη / ζηλότυπη διάθεση – είναι μια ερωτευμένη γυναίκα που προσπαθεί μέχρι την τελευταία στιγμή να κρατήσει τον αγαπημένο της κοντά της)

12. Πείθεται ο Οδυσσέας από τις προσφορές της Καλυψώς; Πώς απαντά και πώς ηθογραφείται από την απόφασή του; (236-248: ο Οδυσσέας ζητάει από την Καλυψώ να μη στενοχωριέται – ξέρει ότι η γυναίκα του Πηνελόπη είναι κατώτερη από την Καλυψώ σε ομορφιά γιατί η τελευταία ως θεά είναι αγέραστη – όμως εν γνώσει του ο Οδυσσέας θέλει να γυρίσει στην πατρίδα / απόφαση – όσο για τις συμφορές που επίκεινται, θα τις υπομείνει και αυτές, είναι μαθημένος – ήθος: ο Οδυσσέας είναι ευγενικός και διπλωμάτης, με λεπτότητα και διακριτικότητα απορρίπτει τις προσφορές της Καλυψώς / με την απόφασή του βάζει πάνω από όλα τη νοσταλγία και την αγάπη για την πατρίδα – ως προς τις επικείμενες συμφορές, καρτερικός, πολύπαθος, επίμονος, αποφασιστικός)

13. Τι προκρίνει και τι απορρίπτει ο Οδυσσέας με την απόφασή του; Πώς εξηγείται η επιλογή του; (προκρίνει: α) θνητή Πηνελόπη, β) βραχώδη Ιθάκη, γ) περιπέτειες / συμφορές – απορρίπτει: α) όμορφη / θεά Καλυψώ, β) μαγευτική Ωγυγία, γ) αθανασία / βλ. και σ. 62 Δ΄ σχολ. εγχ.– γιατί πάνω από όλα είναι ο νόστος στην πατρίδα → υψηλό ήθος του Οδυσσέα – αποφασίζει μόνος του-αγνοεί την απόφαση των θεών-αυτό που ήδη όρισαν οι θεοί και έτσι η επιστροφή θα είναι κατόρθωμα δικό του / θεϊκή βούληση και ανθρώπινη απόφαση συνυπάρχουν – ουσιαστικά ο Οδυσσέας με αυτά επιλέγει την εστία-πατρίδα-οικογένεια-κοινωνία-ανθρωπότητα-ανθρώπινη ζωή / και απαρνείται τον εξωτικό τόπο - συμβίωση με θεά - αθανασία, γιατί είναι άνθρωπος → ανθρωποκεντρισμός της Οδύσσειας)

14. Πώς κλείνει η σκηνή; (249-251: νυχτώνει – ο Οδυσσέας και η Καλυψώ αποσύρονται στο βάθος της σπηλιάς, για να κοιμηθούν)

15. Ανάγνωση των στίχων 252-310. (1^η επισήμανση → 252: 8^η μέρα της δράσης – 2^η επισήμανση → κατασκευή της σχεδίας → βλ. εικόνες σ. 62 σχολ. εγχ. – 3^η επισήμανση → 289-290: 11^η και 12^η μέρα – απόπλους του ήρωα από την Ωγυγία – 4^η επισήμανση → 307: συστολή του χρόνου / 28^η μέρα – 5^η επισήμανση → 307: 29^η μέρα)

Εργασίες:

1) Να ηθογραφήσετε τον Οδυσσέα και την Καλυψώ.

2) Η απόφαση για τον νόστο του Οδυσσέα ανήκει στους θεούς, στην Καλυψώ ή στον Οδυσσέα; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας.

3) Τι πρόσφερε η Καλυψώ στον Οδυσσέα, για να τον κρατήσει κοντά της, και τι επέλεξε εκείνος; Πώς εξηγείτε την επιλογή του;

4) Να περιγράψετε την ψυχοσυναισθηματική κατάσταση του Οδυσσέα στους στίχους ε 167-175.

5) Ποια επίθετα και ποιες εκφράσεις συνοδεύουν τα ονόματα του Οδυσσέα και της Καλυψώς αντίστοιχα, στην ενότητα ε 165-251;

6) H Kαλυψώ ανακοίνωσε ως δική της απόφαση τον νόστο του Oδυσσέα, χωρίς καμιά αναφορά στον Eρμή, στον Δία ή στη μοίρα. Tι εξυπηρετεί ο χειρισμός αυτός τόσο για την Kαλυψώ όσο και για τον Oδυσσέα; (σχολ. εγχ. σ. 62)

7) O Oδυσσέας χαρακτηρίζεται πονηρός από την Kαλυψώ (στ. 201) και πολύγνωμος από τον ποιητή (στ. 236). Πώς μπορούν να αιτιολογηθούν οι χαρακτηρισμοί αυτοί του ήρωα; (σχολ. εγχ. σ. 62)

8) Κάποια / ες από τις ερωτήσεις της επεξεργασίας που δεν απαντήθηκαν κατά την παράδοση του μαθήματος.

Πήγαινε στην ενότητα

© Ευαγγελία Οικονόμου

ε 311-420

Στόχοι: οι μαθητές:

• να κατανοήσουν το περιεχόμενο της ενότητας

• να παρακολουθήσουν την εξέλιξη της πλοκής

• να ηθογραφήσουν τον Οδυσσέα

• να αντιληφθούν τον ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα της Οδύσσειας

• να γνωρίσουν τον μονόλογο ως αφηγηματικό τρόπο.

[Συνοπτική θεώρηση]

• Ανάγνωση της ενότητας ε 311-420.

• Επισήμανση των κύριων σημείων που βοηθούν στην εξέλιξη του μύθου. (ο Ποσειδώνας επιστρέφει από τους Αιθίοπες → αντιλαμβάνεται τον Οδυσσέα που ταξιδεύει με τη σχεδία → μονόλογος Ποσειδώνα → προκαλεί ανεμοθύελλα / καταιγίδα → μονόλογος Οδυσσέα – σύγκρουση Ποσειδώνα-Oδυσσέα σε τρεις φάσεις: α) καταιγίδα, β) τρικυμία / ο Οδυσσέας πέφτει στη θάλασσα, αλλά καταφέρνει να ξανανέβει στη σχεδία / παρέμβαση της Iνώς, γ) διάλυση της σχεδίας / ο Οδυσσέας σώζεται από τον πνιγμό χάρη στο μαγικό μαντήλι – ο Οδυσσέας παλεύει με τα κύματα και σώζεται χάρη στις δικές του προσπάθειες και ικανότητες, σωματικές και πνευματικές, παλεύει για να κερδίσει αυτό που του όρισε η μοίρα → ανθρωποκεντρικός χαρακτήρας της Οδύσσειας – λειτουργικός ρόλος του μονόλογου / βλ. και σ. 67 σχολ. εγχ.)

• Ανάγνωση παράλληλου κειμένου σ. 66. σχολ. εγχ.

Εργασίες:

1) Να περιγράψετε την τρικυμία όπως εκδηλώνεται σε τρεις φάσεις.

2) Ζωγραφίστε την τρικυμία.

Πήγαινε στην ενότητα

ε 421-552

Στόχοι: οι μαθητές:

να κατανοήσουν το περιεχόμενο της ενότητας

να παρακολουθήσουν την εξέλιξη της πλοκής

να ηθογραφήσουν τον Οδυσσέα

να αντιληφθούν τους εξισορροπητικούς μεταξύ τους ρόλους της Αθηνάς και του Ποσειδώνα

να παρακολουθήσουν τον χρόνο δράσης της Οδύσσειας.

[Συνοπτική θεώρηση]

• Ανάγνωση της ενότητας ε 421-552 .

• Επισήμανση των κύριων σημείων που βοηθούν στην εξέλιξη του μύθου. (επεμβαίνει η Αθηνά σταματώντας την ανεμοθύελλα / αφού είχε φύγει ο Ποσειδώνας / ο ένας μισούσε τον Οδυσσέα, ο άλλος τον αγαπούσε / δεν μπορούν να δράσουν συγχρόνως οι δύο θεοί, γιατί θα πρέπει να συγκρουστούν μεταξύ τους / εξισορροπητικοί οι ρόλοι τους – για δυο μερόνυχτα / 29^η και 30ή μέρα ο Οδυσσέας παλεύει με τα κύματα / επίμονος, αγωνιστής – την τρίτη μέρα / 31^η μέρα της δράσης βλέπει στεριά – η θαλασσοταραχή όμως επιμένει – ο Oδυσσέας μονολογώντας προβληματίζεται πώς να βγει στην ακτή / ερευνά διάφορες πιθανότητες και επιλέγει την πιο κατάλληλη / εύστροφος, συνετός – ένα μεγάλο κύμα τον ρίχνει πάνω στα βράχια και επιστρέφοντας τον ξαναρίχνει στον βυθό – σώζεται χάρη στη βοήθεια της Αθηνάς – ο Οδυσσέας καταφέρνει να φτάσει στις εκβολές ενός ποταμοθεού – τον παρακαλεί / ευσεβής, και ο ποταμός ανακόπτει τη ροή του, ο ήρωας κολυμπάει στην κοίτη του ποταμού, λύνει το μαντήλι και το ρίχνει στα νερά του ποταμού για να επιστραφεί στην Ινώ – ο Οδυσσέας βγαίνει από τον ποταμό και μονολογώντας πάλι προβληματίζεται για τη διανυκτέρευσή του / εύστροφος, συνετός – βρίσκει καταφύγιο σε κοντινό δάσος, όπου χώνεται ανάμεσα στα δέντρα, ξαπλώνει κάτω, σκεπάζεται με φύλλα, και κατάκοπο τον παίρνει ο ύπνος / νύχτα μετά 31^η μέρα)

• Ανακεφαλαίωση της ραψωδίας ε → βλ. σ. 72 σχολ. εγχ.

Εργασίες:

1) Να ηθογραφήσετε τον Οδυσσέα από την πάλη του με τα κύματα και τους μονολόγους του.

2) Πού νομίζετε ότι οφείλεται η σωτηρία του Οδυσσέα: α) στην επέμβαση της Ινώς, β) στην επέμβαση της Αθηνάς, γ) στον ίδιο τον Οδυσσέα; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας.

Πήγαινε στην ενότητα

© Ευαγγελία Οικονόμου

ζ 139-259

Στόχοι: οι μαθητές:

• να κατανοήσουν το περιεχόμενο της ενότητας

• να εκτιμήσουν το ήθος του Οδυσσέα και της Ναυσικάς

• να διακρίνουν τη δομή των λόγων τους

• να αντιληφθούν τον λειτουργικό ρόλο του μονόλογου ως αφηγηματικού τρόπου

• να αντιληφθούν τον λειτουργικό ρόλο της ομηρικής παρομοίωσης ως εκφραστικού τρόπου

• να αντιληφθούν τον ανθρωπισμό της Οδύσσειας.

Επεξεργασία του κειμένου:

1. Ανάγνωση της ενότητας.

2. Ποιο είναι το θέμα της ενότητας; (τίτλος: Συνάντηση και συνομιλία Οδυσσέα-Ναυσικάς)

3. Επισήμανση του χρόνου δράσης της Oδύσσειας → 32^η μέρα

4. Με ποιο τρόπο προκαλείται / προοικονομείται η συνάντηση Οδυσσέα-Ναυσικάς; (142-148: επεμβατικός ρόλος Αθηνάς → τόπι στο ποτάμι → γέλια, θόρυβος → ξύπνημα Οδυσσέα)

5. Πώς αντιδρά ο Οδυσσέας στο άκουσμα των γυναικείων φωνών; Σε ποια ενέργεια προβαίνει; (148-169: ανασηκώνεται – αναρωτιέται σε ποια χώρα έχει έρθει, προβληματίζεται για τους κατοίκους της, αποφασίζει να ερευνήσει / λειτουργικός ρόλος του μονόλογου ως αφηγηματικού τρόπου → εξωτερικεύει σκέψεις και συναισθήματα του ήρωα και έτσι τον κατανοούμε καλύτερα – βγαίνει από τους θάμνους, καλύπτει με ένα κλαδί την αντρική του φύση και κινείται προς το μέρος από όπου ακούγονται οι γυναικείες φωνές)

6. Πώς αποδίδει ο ποιητής εικονιστικά την κατάσταση του Οδυσσέα; (163-169: ομηρική παρομοίωση / βλ. σ. 67 σχολ. εγχ. / εμπνευσμένη από τον χώρο της φύσης και το βασίλειο των ζώων: α) 163-167 = αναφορικό μέρος, β) 168-169 = δεικτικό μέρος, γ) κοινός όρος = η ανάγκη που οδηγεί σε παράτολμη ενέργεια – λειτουργικός ρόλος της παρομοίωσης ως εκφραστικού τρόπου → φωτίζει τη ζητούμενη εικόνα, συμπληρώνει και πλουτίζει την περιγραφή)

7. Πώς αντιδρούν οι κοπέλες με την εμφάνιση του Οδυσσέα; (170-176: οι δούλες τρομάζουν και πανικόβλητες σκορπίζουν – η Ναυσικά στέκεται ασάλευτη απέναντι στον Οδυσσέα, της έδωσε θάρρος η Αθηνά / ήθος: θαρραλέα, περήφανη, άφοβη / αρχοντική συμπεριφορά)

8. Ποιος είναι ο προβληματισμός του Οδυσσέα για τη συμπεριφορά του απέναντι στη Ναυσικά; (177-183: αφηγημένος μονόλογος – δίλημμα → ικεσία προς τη Ναυσικά ή λόγος από μακριά → αποφασίζει να της μιλήσει από μακριά / ήθος: ώριμη σκέψη, λεπτότητα Οδυσσέα – θεσμός ικεσίας / βλ. σχόλιο 4 σχολ. εγχ.)

9. Ποια είναι τα θεματικά κέντρα του λόγου του Οδυσσέα; Πώς ηθογραφείται ο Οδυσσέας από τον λόγο του; (184-224: ικετευτικός λόγος / δομή: α) 185: προσφώνηση και ικεσία – β) 185-206: εκδήλωση θαυμασμού / έπαινοι / κολακείες για την ομορφιά της Ναυσικάς / ευαισθησία, ευγένεια, ψυχική καλλιέργεια του Οδυσσέα – γ) 207-214: οι περιπέτειες του Οδυσσέα / για να τη συγκινήσει – δ) 215-220: ζητάει συγκεκριμένη βοήθεια, ρούχα και να του δείξει τον δρόμο για την πόλη – ε) 221-224: εύχεται έναν ιδανικό γάμο για τη Ναυσικά / χτυπά στο ευαίσθητο σημείο της / θεσμός γάμου-οικογένειας – ήθος: ο Οδυσσέας προτάσσει την ικεσία, εκφράζει επαίνους, μετά προβάλλει τα αιτήματά του / ο λόγος του είναι προσαρμοσμένος στην περίσταση / με σύνεση και πονηριά / για να επιτευχθεί ο σκοπός, αφού ο λόγος είναι το μόνο «όπλο» του)

10. Ποια είναι τα θεματικά κέντρα του λόγου της Ναυσικάς; Πώς ηθογραφείται η Ναυσικά από τον λόγο της; (228-241: δομή: α) 229: προσφώνηση – β) 229: επαινεί τον Οδυσσέα – γ) 230-234: τον παρηγορεί – δ) 235-238: του υπόσχεται τη βοήθεια που ζήτησε – ε) τον πληροφορεί για τη χώρα και τον λαό, τον βασιλιά και τη δική της ταυτότητα – ήθος: με κατανόηση, καλοσύνη, ευγένεια ψυχής, ανθρωπιά – ο λόγος της αποδεικνύει την αποτελεσματικότητα του λόγου του Οδυσσέα)

11. Πώς αντιμετωπίζει, στη συνέχεια, η Ναυσικά τις δούλες, που σκόρπισαν τρομαγμένες; (2^ος λόγος, διατακτικός: 242-259: τις επικρίνει για τη δειλία τους– προσπαθεί να άρει τον φόβο τους λέγοντας πως ο ξένος δεν είναι εχθρός αλλά ένας αναξιοπαθής, που έχουν υποχρέωση να τον βοηθήσουν στο όνομα του Ξένιου Δία / θεσμός φιλοξενίας – δίνει εντολές να προσφέρουν φαγητό στον Οδυσσέα και να τον λούσουν στο ποτάμι)

12. Γενική αποτίμηση της ενότητας. (η σκηνή συνάντησης και συνομιλίας Οδυσσέα-Ναυσικάς είναι αριστουργηματική – αντίθεση Οδυσσέα-Ναυσικάς ως προς την εμφάνιση, αλλά κοινός παρονομαστής η ευγένεια ψυχής και των δύο – έκφραση του ανθρωπισμού της Οδύσσειας)

13. Ανακεφαλαίωση της ραψωδίας ζ → βλ. σ. 78 σχολ. εγχ.

Εργασίες:

1) Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόμενο της ενότητας. (80-100 λέξεις)

2) Να ηθογραφήσετε τον Οδυσσέα και τη Ναυσικά από τους λόγους τους.

3) Να χωρίσετε τους λόγους του Οδυσσέα και της Ναυσικάς σε θεματικές ενότητες και να δώσετε τίτλους.

4) Να συγκρίνετε τη συμπεριφορά της Ναυσικάς και των άλλων κοριτσιών απέναντι στον Οδυσσέα.

5) Ποια συναισθήματα προξενεί στη Ναυσικά ο Οδυσσέας με την εμφάνισή του, τα λόγια του και τη συμπεριφορά του;

6) Να ηθογραφήσετε τον Οδυσσέα α) από τον μονόλογό του, β) από τον διάλογό του με τη Ναυσικά, γ) από την παρομοίωση που αναφέρεται σε αυτόν, δ) από τη συμπεριφορά του γενικά προς τη Ναυσικά και τις άλλες κοπέλες.

7) Να ηθογραφήσετε την Ναυσικά α) από τον διάλογό της με τον Οδυσσέα, γ) από την παρομοίωση που αναφέρεται σε αυτήν, γ) από τη συμπεριφορά της γενικά προς τον Οδυσσέα και τις κοπέλες.

8) Nα δείξετε αν ο λόγος του Oδυσσέα είναι οργανωμένος με τρόπο που εξυπηρετεί τον σκοπό του. (σχολ. εγχ. σ. 78)

9) O ικετευτικός λόγος του Oδυσσέα επιμένει στην εξωτερική ομορφιά της Nαυσικάς, ενώ οι δικοί της λόγοι αποκαλύπτουν την ψυχική ομορφιά της. Nα το αποδείξετε με στοιχεία του κειμένου. (σχολ. εγχ. σ. 78)

10) Ποιες αντιλήψεις των ομηρικών ανθρώπων: α. για την ιδανική οικογένεια, β. για τη διανομή των αγαθών και γ. για τους ξένους, τους ικέτες, τους φτωχούς διαφαίνονται, αντίστοιχα, στους στίχους α. 221-224, β. 230-234 και γ. 235-237 και 252-256; (σχολ. εγχ. σ. 78)

11) Zωγραφίστε μια εικόνα της Ενότητας που σας εντυπωσίασε περισσότερο. (σχολ. εγχ. σ. 78)

12) Κάποια / ες από τις ερωτήσεις της επεξεργασίας που δεν απαντήθηκαν κατά την παράδοση του μαθήματος.

Πήγαινε στην ενότητα

© Ευαγγελία Οικονόμου

ι 240-512

Στόχοι: οι μαθητές:

• να κατανοήσουν το περιεχόμενο της ενότητας

• να κατανοήσουν την πρωτοπρόσωπη αναδρομική αφήγηση ως αφηγηματική τεχνική

• να κρίνουν το ήθος του Οδυσσέα και το ήθος του Κύκλωπα

• να αντιληφθούν την αναμέτρηση Οδυσσέα-Πολύφημου ως σύγκρουση του πνεύματος με  τη σωματική βία

• να κατανοήσουν την ηθική αρχή ύβρη-νέμεση-τίση, που διέπει τη δράση των ηρώων της Οδύσσειας

• να κατανοήσουν την ηθική σημασία της τύφλωσης του Πολύφημου

• να γνωρίσουν τρόπους πλουτισμού στην ομηρική εποχή

• να αντιληφθούν τον ανθρωποκεντρισμό της Οδύσσειας.

Επεξεργασία του κειμένου:

[Σύνδεση με τα προηγούμενα: χρόνος δράσης της Oδύσσειας → βράδυ μετά 33^η μέρα / 2^ο βράδυ στο παλάτι του Αλκίνοου – Απόλογοι].

1. Ανάγνωση της ενότητας.

2. Ποιο είναι το θέμα της ενότητας; (τίτλος: Ο Οδυσσέας και οι σύντροφοί του στη σπηλιά του Κύκλωπα – Αναμέτρηση του ήρωα με τον Πολύφημο)

3. Ποιος αφηγείται και σε τι πρόσωπο; (ο Οδυσσέας – α΄ πρόσωπο πληθυντικό – πρωτοπρόσωπη αναδρομική αφήγηση / βλ. σ. 24 σχολ. εγχ. και σχόλιο 3 σ. 47)

4. Διηγηθείτε με δικά σας λόγια την περιπέτεια του Οδυσσέα και των συντρόφων του στη σπηλιά του Κύκλωπα.

5. Γιατί ο Οδυσσέας ήθελε να παραμείνει στη σπηλιά, ενώ οι σύντροφοί του τον παρακινούσαν να φύγουν; (253-254: ήθος: περίεργος, φιλομαθής, με δίψα για γνώση)

6. Να περιγράψετε την είσοδο του Κύκλωπα στη σπηλιά και τις ασχολίες του. Τι εντύπωση προκαλεί; (259-270: … ασήκωτο φορτιό με ξεραμένα ξύλα … όπως το ξεφορτώθηκε … ξεσήκωσε ορυμαγδό. Tρομάζοντας τότε κι εμείς … εκείνος μπάζει τα παχιά του ζώα ... φράζει το άνοιγμα, ψηλά σηκώνοντας τεράστιο λίθο και βαρύ ... να αρμέγει πρόβατα και γίδια … – αφενός, βουκολική εικόνα, σε συνδυασμό με την περιγραφή της σπηλιάς / 242-244, από τον χώρο της τυροκομίας – αφετέρου, βαριά ατμόσφαιρα από τους τεράστιους όγκους και τον πάταγο → τρόμος των αντρών, που επιτείνεται από την άγρια φωνή και το ένα μάτι του Κύκλωπα, στη συνέχεια)

7. Για ποιους λόγους ταξίδευαν οι άνθρωποι στην ομηρική εποχή, σύμφωνα με τα λόγια του Κύκλωπα στους στίχους 278-281; (α) εμπόριο – β) ληστεία - πειρατεία / αποδεκτός τρόπος πλουτισμού)

8. Τι ζητάει ο Οδυσσέας από τον Πολύφημο και πώς ενισχύει το αίτημά του; (284-297: φιλοξενία με όλους τους κανόνες / τα δώρα από φιλοξενία μέσο πλουτισμού – υποδεικνύει στον Κύκλωπα σεβασμό προς τον Ικέσιο και Ξένιο Δία)

9. Πώς κρίνετε την απάντηση του Πολύφημου στους στίχους 300-304; (πρωτόγονη και υβριστική – ο Πολύφημος διαπράττει ύβρη, διότι α) δεν υπολογίζει τους θεούς, β) δε θα σεβαστεί τον Οδυσσέα και τους συντρόφους του ως ικέτες και ξένους – έτσι θα προκαλέσει τη νέμεση / οργή των θεών, που θα επιφέρει την τίση / τιμωρία / βλ. και σ. 99 σχολ. εγχ. – η τριαδική αρχή ύβρις-νέμεσις-τίσις διέπει τη δράση των ομηρικών ηρώων)

10. Σε ποια ενέργεια προβαίνει ο Κύκλωπας μετά τον διάλογό του με τον Οδυσσέα; Τι αντίδραση προκαλεί στον Οδυσσέα και τους συντρόφους του; (318-328: ανθρωποφαγία – ο Κύκλωπας εκπροσωπεί την άλογη δύναμη και την ωμή βία – σκηνή βάρβαρη και κανιβαλική / πολύ ρεαλιστική – προκαλεί τρόμο και φρίκη / οι άντρες συγκλονίζονται)

11. Στην περιπέτειά του με τον Κύκλωπα, ο Οδυσσέας ηθογραφείται φρόνιμος-έξυπνος-συνετός, πανούργος-επινοητικός-πολύτροπος, θαρραλέος-τολμηρός. Ποιες ενέργειές του δικαιολογούν αυτούς τους χαρακτηρισμούς; (284, 331-333: θαρραλέος, τολμηρός – 310-315: …εμένα όμως, που πολλά ο νους μου κόβει, ο δόλος δεν μου ξέφυγε… / ψευδής απάντηση για το καράβι / δόλιος, πονηρός, πανούργος / και φιλέταιρος – 331-337: …δεύτερη όμως σκέψη με συγκράτησε… / σκέφτηκε να σκοτώσει τον Πολύφημο με το σπαθί του, μετά όμως ποιος θα μετακινούσε τον τεράστιο λίθο που έκλεινε την είσοδο της σπηλιάς – σκέφτεται και ενεργεί / φρόνιμος, έξυπνος, συνετός, προνοητικός / εκπροσωπεί τη δύναμη του πνεύματος – 350 κ.ε.: …βυσσοδομούσα το κακό… Kι όπως σκεφτόμουν μόνος μου, αυτή μου φάνηκε η πιο καλή βουλή… που το όνομά μου τους απάτησε κι η τέλεια έμπνευσή μου… / πολύτροπος → ετοιμάζει τον πάσσαλο – μεθάει τον Πολύφημο με το κρασί – δίνει ψεύτικο και παραπλανητικό όνομα: Ούτις / που θα ακυρώσει τη βοήθεια από τους άλλους Κύκλωπες – χρησιμοποιεί τα κριάρια για τη διαφυγή τους από τη σπηλιά / δόλιος, πονηρός, πανούργος, προνοητικός, επινοητικός, εφευρετικός / ως προς τη σύλληψη του σχεδίου – ως προς την εφαρμογή του, ο Οδυσσέας είναι θαρραλέος, τολμηρός, γενναίος)

12. Ποιον από τους τέσσερις δόλους του Οδυσσέα θεωρείτε πιο αποτελεσματικό και γιατί; (το κρασί – γιατί καθιστά ανενεργό τον Κύκλωπα, ώστε να μπορέσει ο Οδυσσέας να τον τυφλώσει)

13. Πώς ηθογραφείται ο Κύκλωπας Πολύφημος; (277, 283, 299-307, 317-330, 344, 382, 393-402, 411-413, 454-455, 491, 495-506: με τεράστια σωματική διάπλαση και υπεράνθρωπη σωματική δύναμη, γίγαντας – άγριος, πρωτόγονος, ανθρωποφάγος – απολίτιστος, αφιλόξενος, ασεβής, υβριστής – αφελής, ανόητος, μωρός – με έναν τρυφερό τόνο στη φωνή του όταν μιλάει στο αγαπημένο του κριάρι)

14. Πώς δικαιολογείται ηθικά η τύφλωση του Πολύφημου; (είναι η τιμωρία για την ύβρη του απέναντι στους θεούς, τον Ικέσιο και Ξένιο Δία και τους φιλοξενούμενούς του)

15. Σε ποιο συμπέρασμα οδηγεί η επίτευξη του Οδυσσέα να τυφλώσει τον Πολύφημο και έτσι να σωθούν αυτός και οι σύντροφοί του; (όλο το σχέδιο για την αντιμετώπιση του Πολύφημου βασίζεται στον δόλο = εξαπάτηση → μόνο με αυτόν τον τρόπο θα μπορούσε ο Οδυσσέας να αντισταθμίσει την υπεράνθρωπη σωματική δύναμη του Κύκλωπα και αυτό κάνει – αφού τον μεθάει, τον τυφλώνει, και με το όνομα Ούτις εξουδετερώνει κάθε πιθανή βοήθεια από τους άλλους Κύκλωπες – πρόκειται για μια αναμέτρηση ανάμεσα στην υπεράνθρωπη σωματική δύναμη και το ανθρώπινο πνεύμα, όπου νικητής βγαίνει το τελευταίο – ο άνθρωπος / Οδυσσέας με το μυαλό / εξυπνάδα του νικά τον γίγαντα → ανθρωποκεντρικός χαρακτήρας της Οδύσσειας)

[*Το παραμύθι της σύγκρουσης ενός ήρωα με έναν μονόφθαλμο γίγαντα είναι πανάρχαιο και προομηρικό – υπάρχουν περίπου εκατό παραλλαγές σε όλο τον κόσμο – προσθήκες του Ομήρου: α) το όνομα Ούτις και β) το κρασί.]

Εργασίες:

1) Ποιους δόλους επιστρατεύει ο Οδυσσέας για να αντιμετωπίσει τον Πολύφημο; Ποιον κρίνετε πιο αποτελεσματικό και γιατί;

2) Στην ενότητα αυτή ο Οδυσσέας ηθογραφείται πολύτροπος, συνετός και θαρραλέος. Να δικαιολογήσετε αυτούς τους χαρακτηρισμούς.

3) Να ηθογραφήσετε τον Πολύφημο.

4) Tι όπλα διέθεσαν στη μεταξύ τους αναμέτρηση ο Oδυσσέας κι ο Πολύφημος και ποιο υπερίσχυσε; (σχολ. εγχ. σ. 95)

5) Ποια στοιχεία των στίχων 259-266 δίνουν την εντύπωση ότι ο Πολύφημος είναι υπερφυσικά δυνατός; (σχολ. εγχ. σ. 95)

6) Ποιο σχέδιο σωτηρίας σκέφτηκε πρώτα ο Oδυσσέας και γιατί το απέρριψε; (βοηθούν οι στίχοι 331-338) . (σχολ. εγχ. σ. 95)

7) Να συγκρίνετε την κοινωνία και τον πολιτισμό των Κυκλώπων με την κοινωνία και τον πολιτισμό των Φαιάκων.

8) Κάποια / ες από τις ερωτήσεις της επεξεργασίας που δεν απαντήθηκαν κατά την παράδοση του μαθήματος.

Πήγαινε στην ενότητα

© Ευαγγελία Οικονόμου

ι 513-630

Στόχοι: οι μαθητές:

να κατανοήσουν το περιεχόμενο της ενότητας

να κρίνουν το ήθος του Οδυσσέα

να παρακολουθήσουν την κλιμάκωση της ύβρεως του ήρωα

να εντοπίσουν στην προσευχή του Πολύφημου την προοικονομία του έργου.

Επεξεργασία του κειμένου (συνοπτική θεώρηση):

1. Ανάγνωση της ενότητας.

2. Επισήμανση των κύριων σημείων που βοηθούν στην εξέλιξη του μύθου. (ο Οδυσσέας και οι σύντροφοί του απομακρύνονται από τη σπηλιά του Πολύφημου, φτάνουν στο πλοίο και αποπλέουν – πριν απομακρυνθούν, ο Οδυσσέας με δυνατή φωνή μιλάει χλευαστικά στον Κύκλωπα για την τύφλωσή του και επαιρόμενος για τον εαυτό του / υβριστική συμπεριφορά – ο Πολύφημος πετάει έναν τεράστιο βράχο προς το καράβι, θέτοντας σε κίνδυνο τη φυγή τους – ο Οδυσσέας για δεύτερη φορά μιλάει προκλητικά στον Πολύφημο, αποκαλύπτοντας την ταυτότητά του / κλιμάκωση ύβρεως – ο Πολύφημος απαντά ότι είναι γιος του Ποσειδώνα και αυτός θα τον γιατρέψει – τρίτη φορά, ο Οδυσσέας εύχεται να σκότωνε τον Πολύφημο και λέει ότι ο Ποσειδώνας δε θα του γιατρέψει το μάτι / κορύφωση ύβρεως – ο Πολύφημος προσεύχεται στον Ποσειδώνα → νέμεση των θεών → να μη γυρίσει ποτέ ο Οδυσσέας στην πατρίδα του, κι αν είναι γραφτό να γυρίσει, να καθυστερήσει πολύ, χάνοντας όλους τους άντρες του, πάνω σε ξένο καράβι, και στην Ιθάκη να βρει καινούρια πάθη / τίση του Οδυσσέα / προοικονομία – ο Πολύφημος πετάει δεύτερο βράχο – ο Οδυσσέας και οι σύντροφοί του επιστρέφουν στο νησί όπου ήταν αγκυροβολημένα τα υπόλοιπα καράβια – εκεί προσφέρει θυσία στον Δία αλλά δε γίνεται δεκτή – τρώνε, κοιμούνται και την άλλη μέρα το πρωί όλα τα καράβια ανοίχτηκαν στη θάλασσα)

Εργασίες:

1) Άσκηση → Ανακεφαλαίωση σ. 99 σχολ. εγχ.

2) Με ποιες πράξεις και με ποια λόγια εκδηλώνεται η «ύβρις» του Οδυσσέα;

3) O Oδυσσέας βγαίνει νικητής από τη σπηλιά του Kύκλωπα αλλά και θλιμμένος από την απώλεια των έξι συντρόφων του. Θριαμβολογεί λοιπόν με διάθεση εκδικητική, που παρουσιάζει κλιμάκωση. Προσδιορίστε την αυξανόμενη αυτή εκδικητική θριαμβολογία του με βάση τους τρεις λόγους που απευθύνει στον Πολύφημο, στους στίχους α. 529-534, β. 560-563, γ. 582-584. (σχολ. εγχ. σ. 99)

4) Πώς μπορεί να δικαιολογηθεί η υβριστική συμπεριφορά του Oδυσσέα α. από άποψη ψυχολογική (είχε λόγο να φερθεί έτσι;) και β. από άποψη δομική(ήταν αναγκαία μια τέτοια συμπεριφορά για να δικαιολογήσει τα βάσανα του Oδυσσέα, και το σχέδιο επομένως του ποιήματος;). (σχολ. εγχ. σ. 99)

5) Zωγραφίστε μια εικόνα αυτής της Ενότητας. (σχολ. εγχ. σ. 99)

Πήγαινε στην ενότητα

© Ευαγγελία Οικονόμου

λ 376-433 και 522-604

Στόχοι: οι μαθητές:

• να κατανοήσουν το περιεχόμενο της ενότητας

• να κατανοήσουν την απήχηση της αφήγησης του Οδυσσέα στο ακροατήριο των Φαιάκων

• να εντοπίσουν τα ηρωικά και μεταπολεμικά ιδανικά στον διάλογο Οδυσσέα - Αχιλλέα.

[Συνοπτική θεώρηση]

• Ανάγνωση των ενοτήτων λ 376-433, 522-604.

• Επισήμανση των κύριων σημείων που βοηθούν στην εξέλιξη του μύθου. (ο Oδυσσέας διακόπτει την αφήγηση – οι Φαίακες μένουν σιωπηλοί και γοητευμένοι από την αφήγησή του– πρώτα η Αρήτη και μετά ο Αλκίνοος ζητάει να μην υπάρχει βιασύνη για την αναχώρηση του Οδυσσέα από τη χώρα των Φαιάκων, γιατί πρέπει να ετοιμαστούν τα δώρα που θα του δώσουν, που είναι πολλά και λαμπρά – ο Οδυσσέας δέχεται να παραμείνει, αναγνωρίζοντας τη σημασία της προσφοράς των δώρων από φιλοξενία / μέσο πλουτισμού – ο Αλκίνοος, αφού επαινεί την αφηγηματική τέχνη του Οδυσσέα, του ζητάει να συνεχίσει την αφήγηση για την κάθοδό του στον Άδη και κυρίως να πει αν είδε εκεί κάποιους από τους ήρωες που πολέμησαν στην Τροία – ο Οδυσσέας αφηγείται τη συνάντησή του με την ψυχή του Αχιλλέα στον Άδη – στον διάλογο που διαμείβεται μεταξύ τους αξίξει να σχολιαστούν δύο σημεία, που φαίνονται αντιφατικά μεταξύ τους: το ένα είναι το αντιπολεμικό και αντιηρωικό ιδανικό που προβάλλεται από τα λόγια του Αχιλλέα, που υπήρξε το σύμβολο του ένδοξου πολεμιστή, στους στίχους 548-550 / ο ήρωας εδώ προκρίνει την αξία της ζωής αυτής καθ’ εαυτήν έναντι της αξίας της δόξας / ο ποιητής, πιο ώριμος όταν συνθέτει την Οδύσσεια, προβάλλει περισσότερο μεταπολεμικά και ειρηνικά πρότυπα – το δεύτερο σημείο είναι ο ιδανικός τύπος του άντρα της ηρωικής εποχής που προβάλλεται από τα λόγια του Οδυσσέα για τον γιο του Αχιλλέα Νεοπτόλεμο)

Εργασίες:

1) O Aχιλλέας αντιλαμβάνεται διαφορετικά την αξία της ζωής για τον εαυτό του, που βρίσκεται στον Άδη, και διαφορετικά για τον πατέρα και τον γιο του, που ζουν πάνω στη γη. Nα προσδιορίσετε αυτή τη διαφορά και να την κρίνετε. (σχολ. εγχ. σ. 110)

2) Για ποιες διακρίσεις του Nεοπτόλεμου χάρηκε ο Aχιλλέας; (βλ. τους στ. 572-600) . Οι σημερινοί γονείς για ποιες διακρίσεις των παιδιών τους χαίρονται; (σχολ. εγχ. σ. 110)

Πήγαινε στην ενότητα

© Ευαγγελία Οικονόμου

Γενική θεώρηση της Φαιακίδας

Στόχοι: οι μαθητές:

• να κατανοήσουν την πρόληψη και προοικονομία της Φαιακίδας

• να κατανοήσουν τη δομική λειτουργία της Φαιακίδας.

1. Φαιακίδα = ραψωδίες ζ – ν 209

2. Πρόληψη / προειδοποίηση της Φαιακίδας → ε 39-42 / στη β΄ αγορά των θεών.

3. Πώς προοικονομείται η Φαιακίδα: → ε 307-309: ο Οδυσσέας, ταξιδεύοντας με τη σχεδία για την Ιθάκη, φτάνει κοντά στη Φαιακίδα → ε 317-318: εκεί τον αντιλαμβάνεται ο Ποσειδώνας και προκαλεί τρικυμία → ναυάγιο του Οδυσσέα → 378-380: επέμβαση της Ινώς → 426-427: επέμβαση της Αθηνάς.

4. Εκτός από το ότι η Φαιακίδα αποτελεί έναν σταθμό στον νόστο του ήρωα, σχεδιάζεται από τον ποιητή για να δοθεί η δυνατότητα να ακουστούν οι περιπέτειες του ήρωα.

5. Οι περιπέτειες των 2 πρώτων χρόνων περιέχονται στις ραψωδίες ι – μ . Αυτές τις αφηγείται ο ίδιος ο Οδυσσέας, σε α΄ πρόσωπο, στον Αλκίνοο και τους άλλους Φαίακες, το δεύτερο βράδυ της διαμονής του στο παλάτι των Φαιάκων → «Αλκίνοου Απόλογοι».

6. Την 8χρονη περιπέτειά του μετά, στο νησί της Καλυψώς, αφηγήθηκε ήδη ο ίδιος ο Οδυσσέας, σε α΄ πρόσωπο, στην Αρήτη, το πρώτο βράδυ της διαμονής του στο παλάτι των Φαιάκων → ραψωδία η 265-328 → «Αρήτης Απόλογος».

7. Αυτή η τεχνική κατά την οποία η αφήγηση των περιπετειών του Οδυσσέα από τον ίδιο σε α΄ πρόσωπο, στο παλάτι των Φαιάκων, ενσωματώνεται, με τη μορφή της αναδρομικής αφήγησης, μέσα στην κύρια αφήγηση του Ομήρου, που αφορά στις τελευταίες 41 μέρες του νόστου του Oδυσσέα, λέγεται εγκιβωτισμός. Συνδυάζεται με την τεχνική in medias res. Βλέπε και σχολικό εγχειρίδιο σ. 114. 

Εργασία:

Αφού αναφέρετε τις περιπέτειες του Οδυσσέα από την Τροία μέχρι την Ιθάκη με χρονολογική σειρά, να περιγράψετε την τεχνική του εγκιβωτισμού όπως την εφαρμόζει ο ποιητής στην Οδύσσεια.

Σχηματική παράσταση του εγκιβωτισμού της Οδύσσειας 

Πήγαινε στην ενότητα

© Ευαγγελία Οικονόμου

π 1-172

Στόχοι: οι μαθητές:

• να κατανοήσουν το περιεχόμενο της ενότητας

• να παρακολουθήσουν τη σκηνή υποδοχής του Τηλέμαχου από τον Εύμαιο

• να παρακολουθήσουν τη συνάντηση Οδυσσέα - Τηλέμαχου ύστερα από είκοσι χρόνια

• να κατανοήσουν τον όρο «επική ειρωνεία»

• να αναγνωρίσουν την προοικονομία του αναγνωρισμού Τηλέμαχου - Οδυσσέα.

Επεξεργασία του κειμένου (συνοπτική θεώρηση):

1. Ανάγνωση της ενότητας.

2. Επισήμανση του χρόνου δράσης της Οδύσσειας → 38^η μέρα.

3. Επισήμανση των κύριων σημείων που βοηθούν στην εξέλιξη του μύθου. (ο Τηλέμαχος φτάνει στην καλύβα του Εύμαιου, όπου μέσα βρίσκεται ο χοιροβοσκός και ο Οδυσσέας – ο Εύμαιος, μετά την πρώτη έκπληξη, ταραχή και χαρά, συγκινημένος υποδέχεται εγκάρδια τον Τηλέμαχο, στην πόρτα της καλύβας, φιλώντας τον και μιλώντας του στοργικά, σαν πατέρας σε γιο / σκηνή τρυφερή, ζεστή, ανθρώπινη, «πατρική» / ιδιαίτερη σχέση δούλου - αφεντικού – σε ερώτηση του Τηλέμαχου ο Εύμαιος απαντά ότι η κατάσταση της μητέρας του στο παλάτι παραμένει η ίδια – ο Τηλέμαχος μπαίνει μέσα στην καλύβα, ο Οδυσσέας ανασηκώνεται για να παραχωρήσει τη θέση του στον Τηλέμαχο, όμως εκείνος αρνείται ευγενικά, προσφωνώντας τον «ξένε» / επική ειρωνεία – ο Εύμαιος προσφέρει γεύμα και ακολουθεί συζήτηση – ο Τηλέμαχος ζητάει πληροφορίες για τον «ξένο» και ο Εύμαιος / 69: αποστροφή του ποιητή / του απαντά ότι ο ξένος κατάγεται από την Κρήτη, περιπλανήθηκε σε πολλά μέρη, ξέφυγε από καράβι Θεσπρωτών, τώρα βρίσκεται εδώ και του τον παραδίδει – ο Τηλέμαχος δηλώνει αδυναμία να φιλοξενήσει τον ξένο στο παλάτι λόγω των μνηστήρων / θυμίζει τον Τηλέμαχο της ραψωδίας α , αλλά θα βοηθήσει στέλνοντάς του ρούχα και τροφή στην καλύβα του Εύμαιου – τον λόγο παίρνει ο Οδυσσέας / μέχρι τώρα ήταν σιωπηλός, βουβό πρόσωπο, γεμάτος συναισθήματα που πρέπει προς στιγμήν να τα κρύψει, η ψυχή του σκιρτά / αλλά συγκρατείται και προσπαθεί να ενθαρρύνει τον Τηλέμαχο – ο Τηλέμαχος του περιγράφει την κατάσταση στο παλάτι με τους μνηστήρες και τα προβλήματα που αντιμετωπίζει – έπειτα ο Τηλέμαχος δίνει εντολή στον Εύμαιο να πάει στο παλάτι και να ενημερώσει μόνο την Πηνελόπη για την επιστροφή του από το ταξίδι – ο Εύμαιος φεύγει για να εκτελέσει την εντολή → προοικονομείται η σκηνή του αναγνωρισμού πατέρα - γιου → απομόνωση των δύο προσώπων)

Εργασίες:

1) Να περιγράψετε την υποδοχή που κάνει ο Εύμαιος στον Τηλέμαχο και τα συναισθήματα που εκδηλώνει.

2) Πώς νομίζετε ότι νιώθει ο Οδυσσέας μέχρι τη στιγμή που παίρνει τον λόγο αλλά και μετά;

© Ευαγγελία Οικονόμου

π 185-336

Στόχοι: οι μαθητές:

• να κατανοήσουν το περιεχόμενο της ενότητας

• να παρακολουθήσουν τη σκηνή αναγνωρισμού Οδυσσέα - Τηλέμαχου και να κατανοήσουν τη διαδικασία αναγνωρισμού πατέρα - γιου

• να αισθανθούν τα συναισθήματα της σκηνής

• να κατανοήσουν τον λειτουργικό ρόλο της σκηνής του αναγνωρισμού

• να διακρίνουν τα στάδια στο σχέδιο μνηστηροφονίας και τους τρόπους δράσης που απαιτούνται από τους δύο πρωταγωνιστές για την επιτυχία του σχεδίου

• να ηθογραφήσουν τον Οδυσσέα από το σχέδιο μνηστηροφονίας

• να κατανοήσουν τον λειτουργικό ρόλο του σχεδίου μνηστηροφονίας

• να γνωρίσουν τις θρησκευτικές αντιλήψεις των αρχαίων Ελλήνων.

Επεξεργασία του κειμένου:

1. Ανάγνωση της ενότητας.

2. Ποιο είναι το θέμα της ενότητας; (τίτλος: Αναγνωρισμός Οδυσσέα - Τηλέμαχου – Κατάστρωση

 του σχεδίου μνηστηροφονίας)

3. Χωρίστε την ενότητα σε θεματικές υποενότητες και δώστε τίτλους. (α) 185-254: αναγνωρισμός Οδυσσέα - Τηλέμαχου, β) 259-336: κατάστρωση του σχεδίου μνηστηροφονίας)

4. Βλέπε σ. 119 σχολ. εγχ. για το τυπικό της αναγνώρισης.

5. Ποιος είναι ο ρόλος της Αθηνάς στη σκηνή του αναγνωρισμού; (185-195: επιφάνεια θεάς – οδηγίες στον Οδυσσέα: α) να αποκαλυφθεί στον γιο του, β) να καταστρώσουν το σχέδιο μνηστηροφονίας, γ) μετά να κατεβούν στην πόλη / φλέγεται και η ίδια για μάχη / ανθρωπομορφισμός – παράλλαξη του Οδυσσέα / με το ραβδί της / μαγικό, παραμυθικό στοιχείο – ο ποιητής θέλει να εισαγάγει στη σκηνή του αναγνωρισμού τον Οδυσσέα αναγεννημένο σωματικά, ψυχικά και ενδυματολογικά)

6. Πώς αντιδρά ο Τηλέμαχος όταν βλέπει τον Οδυσσέα μεταμορφωμένο; (196-206: εκπλήσσεται, τρομάζει, νομίζει ότι είναι θεός, νιώθει δέος, καταφεύγει σε προσευχή εξιλασμού / θρησκευτικές αντιλήψεις)

7. Πώς αποκαλύπτεται ο Οδυσσέας στον γιο του; (207-213: με έναν πολύ σύντομο και άμεσο λόγο – έπειτα φιλάει τον γιο του κλαίγοντας / είναι κατασυγκινημένος / οικογενειακή, συγκινητική και τρυφερή σκηνή)

8. Πώς αντιδρά ο Τηλέμαχος; (214-224: είναι δύσπιστος / συνεχίζει να νομίζει ότι είναι έργο θεού – γιατί είναι αφύσικη για τους θνητούς η μεταμόρφωση – επίσης, όλα έγιναν πολύ γρήγορα)

9. Πώς αίρει ο Οδυσσέας τη δυσπιστία του Τηλέμαχου; (225-235: εξηγητικός λόγος / απόδειξη της ταυτότητάς του → ο ρόλος της Αθηνάς / παντοδυναμία των θεών / θρησκευτικές αντιλήψεις)

10. Ποιο είναι το αποτέλεσμα του λόγου του Οδυσσέα; (239-254: συντελείται ο αναγνωρισμός / έκφραση συναισθημάτων – ο Τηλέμαχος με δάκρυα πέφτει πάνω στον Οδυσσέα αγκαλιάζοντάς τον – κλαίνε σπαρακτικά και οι δύο – σαν πουλιά που κυνηγοί τούς πήραν τα μικρά τους / ανάλυση παρομοίωσης: α) 243-244 = αναφορικό μέρος, β) 245 = δεικτικό μέρος, γ) κοινός όρος = η οξύτητα του θρήνου λόγω της στέρησης – κλαίνε πατέρας και γιος για όλα αυτά που πέρασαν τόσα χρόνια, πόνους, στερήσεις, νοσταλγίες, ελπίδες, απογοητεύσεις / θρήνος περισσότερο από την ανάμνηση της στέρησης παρά από τη χαρά του αναγνωρισμού / γι’ αυτό και η συγκεκριμένη παρομοίωση – σκηνή οικογενειακή, τρυφερή, ζεστή, ανθρώπινη, άκρως συγκινητική – στη συνέχεια, τα άστοχα ερωτήματα του Τηλέμαχου για το καράβι και την ταυτότητα αυτών που βοήθησαν τον Οδυσσέα να φτάσει στην Ιθάκη, και οι απαντήσεις του Οδυσσέα α) διακόπτουν την παρατεταμένη συγκίνηση, και β) προωθούν τον διάλογο για την κατάστρωση του σχεδίου μνηστηροφονίας)

11. Γιατί ήταν απαραίτητη η σκηνή του αναγνωρισμού; Ποιο σκοπό του έργου εξυπηρετεί; (λειτουργικός ρόλος → προωθεί την εξέλιξη του έπους → πατέρας και γιος θα καταστρώσουν και θα εφαρμόσουν το σχέδιο μνηστηροφονίας)

12. Από πόσα και ποια στάδια αποτελείται το σχέδιο μνηστηροφονίας; (298-336: σχέδιο – α) 298-299: την επόμενη μέρα το πρωί ο Τηλέμαχος να πάει στο παλάτι και να συγχρωτιστεί με τους μνηστήρες, β) 300-301: αργότερα θα έρθει με τον Εύμαιο και ο ίδιος ο Οδυσσέας, με τη μορφή ενός γέρου, γ) 302-308: αν οι μνηστήρες κακομεταχειριστούν τον Οδυσσέα, ο Τηλέμαχος να μην αντιδράσει, αλλά να έχει ψυχραιμία και να κάνει υπομονή, δ) 309-327: όταν ο Οδυσσέας κάνει νεύμα στον Τηλέμαχο, εκείνος να μαζέψει όλα τα όπλα από την αίθουσα και να τα κρύψει σε δωμάτιο στον πάνω όροφο, εκτός από αυτά που θα χρειαστούν οι δυο τους ε) 328-332: απολύτως κανείς να μη μάθει για την παρουσία του Οδυσσέα στην Ιθάκη και στο παλάτι, στ) 333-336: ο Οδυσσέας με τον Τηλέμαχο θα δοκιμάσουν την εμπιστοσύνη και αφοσίωση των δούλων, αντρών και γυναικών)

13. Ποιες συμπεριφορές επιβάλλεται να ακολουθήσουν ο Τηλέμαχος και ο Οδυσσέας για την επιτυχία του σχεδίου; (φυσικότητα, ψυχραιμία, υπομονή, ετοιμότητα, συγχρονισμό, ταχύτητα κινήσεων, μυστικότητα)

14. Πώς ηθογραφείται ο Οδυσσέας από την κατάστρωση του σχεδίου; (εύστροφος, προνοητικός, μεθοδικός, οργανωτικός)

15. Ποιο σκοπό του έργου εξυπηρετεί η κατάστρωση του σχεδίου μνηστηροφονίας; (προοικονομεί τις εξελίξεις στην Οδύσσεια → Μνηστηροφονία)

16. Σε ποια σημεία της ενότητας εκφράζονται θρησκευτικές αντιλήψεις της ομηρικής εποχής; (203-206, 232-235, 233, 220-222, 217-218: κατοικία των θεών ο ουρανός – προσευχή εξιλασμού – εξιλαστήρια θυσία – παντοδυναμία των θεών / αυτοί ορίζουν τη μοίρα των ανθρώπων – ανθρωπομορφισμός των θεών)

Εργασίες:

1) Να περιγράψετε τη διαδικασία του αναγνωρισμού Οδυσσέα - Τηλέμαχου διακρίνοντας τα στάδια από τα οποία περνά.

2) Να περιγράψετε τα συναισθήματα του Οδυσσέα και του Τηλέμαχου όταν συντελείται ο αναγνωρισμός, αναλύοντας και την παρομοίωση στους στίχους 243-245.

3) Γιατί ο Οδυσσέας και ο Τηλέμαχος, ενώ θα έπρεπε να χαίρονται με τον αναγνωρισμό, ξεσπούν σε θρήνο; Με ποιο τρόπο ο ποιητής δείχνει την ένταση και την αιτία του θρήνου τους;

4) Ποιες πληροφορίες για τις θρησκευτικές αντιλήψεις στην ομηρική εποχή δίνει η ενότητα;

5) Nα συγκρίνετε τον τρόπο με τον οποίο έγινε η αναγνώριση α. του Oδυσσέα από τον Tηλέμαχο (στ. 196-260) και β. του Oρέστη από την Hλέκτρα (στο παραπάνω «παράλληλο κείμενο») . Tι διαπιστώνετε; (συμβουλευτείτε πρώτα το Δ΄ της 19ης Ενότητας, σελ. 119) . (σχολ. εγχ. σ. 130)

6) Ποιες συναισθηματικές καταστάσεις ζει ο Tηλέμαχος μέχρι να αναγνωρίσει τον πατέρα του και πώς μπορεί να δικαιολογηθούν; (σχολ. εγχ. σ. 130)

7) Στην παρομοίωση των στίχων 242-245 υπάρχει διαφορά στους όρους που παρομοιάζονται: οι αετοί θρηνούν επειδή έχασαν τα μικρά τους, ενώ ο Oδυσσέας κι ο Tηλέμαχος επειδή συναντήθηκαν. Πώς μπορεί να δικαιολογηθεί αυτή η διαφορά; (σχολ. εγχ. σ. 130)

8) Από πόσα και ποια στάδια αποτελείται το σχέδιο μνηστηροφονίας;

9) Να ηθογραφήσετε τον Οδυσσέα από το σχέδιο που καταστρώνει.

10) Κάποια / ες από τις ερωτήσεις της επεξεργασίας που δεν απαντήθηκαν κατά την παράδοση του μαθήματος.

Πήγαινε στην ενότητα

© Ευαγγελία Οικονόμου

ρ 331-376

Στόχοι: οι μαθητές:

• να κατανοήσουν το περιεχόμενο των ενοτήτων

• να κατανοήσουν τη σχέση Οδυσσέα - Άργου, γνωρίζοντας μια άλλη πλευρά του ήρωα

• να παρακολουθήσουν την πρώτη συνάντηση και συνομιλία Οδυσσέα - Πηνελόπης μετά από είκοσι χρόνια

[Συνοπτική θεώρηση]

• Ανάγνωση της ενότητας ρ 331-376.

• Επισήμανση των κύριων σημείων που βοηθούν στην εξέλιξη του μύθου. (στην αυλόθυρα του παλατιού, πάνω σε κοπριά και εξαντλημένος από το γήρας, είναι ξαπλωμένος ο Άργος, το πιστό σκυλί του Οδυσσέα – ο ήρωας τον μεγάλωσε, αλλά, όταν έφυγε για την Τροία, ενώ στην αρχή οι δούλοι τον έβγαζαν για κυνήγι, μετά τον παραμέλησαν – ο Άργος, μόλις αντιλαμβάνεται την παρουσία του Οδυσσέα, τον αναγνωρίζει αμέσως, σηκώνοντας τα αυτιά και το κεφάλι του και κουνώντας την ουρά του / είναι ο μόνος που δεν ξεγελάστηκε από τη μεταμφίεση του Oδυσσέα και ο πρώτος που τον αναγνωρίζει – ο Οδυσσέας συγκινημένος δακρύζει – ο Άργος κατεβάζει πάλι τα αυτιά του και αυτοστιγμεί ξεψυχά / σαν να περίμενε να δει το αφεντικό του για τελευταία φορά και μετά να πεθάνει – σκηνή φορτισμένη συναισθηματικά – προβάλλει τον δεσμό του Οδυσσέα με τον Άργο και την απόλυτη αφοσίωση του σκύλου στον αφέντη του – βλ. στ. 356: αποστροφή του ποιητή προς τον Εύμαιο)

Εργασίες:

1) Πώς αντέδρασε ο Άργος όταν αναγνώρισε τον Oδυσσέα, και τι μαρτυρούν οι αντιδράσεις του για τη σχέση του σκύλου (κάθε σκύλου) με το αφεντικό του; (σχολ. εγχ. σ. 134)

2) Zωγραφίστε μια εικόνα από τη σκηνή της συνάντησης του Oδυσσέα με τον Άργο (ρ 331-376). (σχολ. εγχ. σ. 134)

3) Αν ο Άργος μιλούσε, τι θα έλεγε στον Οδυσσέα αυτή τη στιγμή; 

Πήγαινε στην ενότητα

© Ευαγγελία Οικονόμου

τ 112-198

Στόχοι: οι μαθητές:

• να κατανοήσουν τη δοκιμασία στην οποία υποβάλλει ο Οδυσσέας την Πηνελόπη και τα αποτελέσματά της.

[Συνοπτική θεώρηση]

• Ανάγνωση της ενότητας τ 112-198.

• Επισήμανση των κύριων σημείων που βοηθούν στην εξέλιξη του μύθου. (βράδυ 39^ης μέρας: στην αίθουσα του μεγάρου, η Πηνελόπη προσφωνεί τον Οδυσσέα «ξένε» / επική ειρωνεία, και διατυπώνοντας τυπικές ερωτήσεις ζητά να μάθει την ταυτότητα και την καταγωγή του – ο Οδυσσέας, αντί να της απαντήσει, εξυμνεί τη δόξα της / θέλει να δοκιμάσει τη συζυγική της πίστη – η Πηνελόπη αντιπαραθέτει τη δυστυχία της: την εξαφάνιση του άντρα της, την πολιορκία της από τους μνηστήρες, το τέχνασμα με το ύφασμα που ύφαινε για να καθυστερεί την ώρα του γάμου με κάποιον από τους μνηστήρες, την αποκάλυψή του, την ανάγκη πια να προχωρήσει σε νέο γάμο, τη δύσκολη θέση που βρίσκεται ο γιος της βλέποντας τους μνηστήρες να σπαταλούν την περιουσία του / αποδείξεις της πίστης της – τέλος, η Πηνελόπη ξαναρωτά τον ξένο για την ταυτότητά του – ο Οδυσσέας τής διηγείται τώρα μια πλαστή ιστορία: ότι είναι Kρητικός / για τρίτη φορά το λέει, γόνος βασιλικής οικογένειας, λέγεται Αίθων και φιλοξένησε κάποτε τον Oδυσσέα)

Εργασία:

Στη συνάντησή του με την Πηνελόπη ο Oδυσσέας σκόπευε να δοκιμάσει τη συζυγική της πίστη, ενώ εκείνη να ζητήσει πληροφορίες για τον άντρα της. Πέτυχαν τους στόχους τους; (σχολ. εγχ. σ. 140)

Πήγαινε στην ενότητα

© Ευαγγελία Οικονόμου

χ 1-446

Στόχοι: οι μαθητές:

• να κατανοήσουν το περιεχόμενο της ενότητας

• να παρακολουθήσουν τη μνηστηροφονία και να την εντάξουν στο ηθικό σχήμα «ύβρις -  νέμεσις - τίσις»

• να κατανοήσουν τη σταθερότητα στο ήθος των μνηστήρων ως προδιαγεγραμμένη πορεία προς τον θάνατο / τιμωρία τους

• να κρίνουν το ήθος του Οδυσσέα κατά τη μνηστηροφονία και μετά από αυτή

• να αξιολογήσουν την περιγραφική ικανότητα του ποιητή

• να εντοπίσουν συμπληρωματικά θρησκευτικά και αρχιτεκτονικά στοιχεία στην ενότητα.

Επεξεργασία του κειμένου:

1. Ανάγνωση της ενότητας.

2. Ποιο είναι το θέμα της ενότητας; (τίτλος: O Oδυσσέας αποκαλύπτεται και επιτίθεται στους μνηστήρες)

3. Επισήμανση του χρόνου δράσης της Οδύσσειας → 40ή μέρα.

4. Χωρίστε την ενότητα σε θεματικές υποενότητες και δώστε τίτλους. (α) 1-328: επίθεση του Οδυσσέα και αντεπίθεση των μνηστήρων – β) 329-407: ικεσίες Ληώδη, Φήμιου και Μέδοντα – γ) 408-446: ολοκλήρωση της μνηστηροφονίας, η αντίδραση της Ευρύκλειας και η συμβουλή του Οδυσσέα)

5. Σε ποιες ενέργειες προβαίνει ο Οδυσσέας μετά την επιτυχία του στο αγώνισμα του τόξου; Γιατί επιλέγει να σταθεί στο κατώφλι του μεγάρου; (1-9: ο Οδυσσέας πετάει τα παλιόρουχα που φορούσε / για να έχει ευχέρεια κινήσεων – πηδάει στο κατώφλι της αίθουσας / είσοδο, για να μη διαφύγει κανένας μνηστήρας / στρατηγική σκέψη – κρατάει στα χέρια του το τόξο του με τη φαρέτρα και αδειάζει μπροστά στα πόδια του τα βέλη / για να τα παίρνει γρήγορα / ετοιμοπόλεμος – μιλάει στους μνηστήρες με ειρωνεία, επικαλούμενος τη βοήθεια του Απόλλωνα / γιατί εκείνη τη μέρα ήταν η γιορτή του θεού / θρησκευτικό στοιχείο – ήθος: πολυμήχανος, γρήγορος, προνοητικός, τολμηρός, θαρραλέος, ευσεβής)

6. Πώς περιγράφεται από τον ποιητή ο φόνος του Αντίνοου; (10-19: λεπτομέρεια της περιγραφής / εστίαση από τον ποιητή σε ένα πρόσωπο / εικόνα / παραστατικότητα / ρεαλισμός)

7. Πώς αντιδρούν οι μνηστήρες στο φόνο του Αντίνοου; (23-36: σηκώνουν βοή – πετάγονται από τη θέση τους – στριφογυρίζουν στην αίθουσα κοιτάζοντας τους τοίχους μήπως βρουν όπλα – αρχίζουν να κατηγορούν και να απειλούν τον Oδυσσέα, ανίδεοι για την ταυτότητά του – ήθος: εκπλήσσονται, αιφνιδιάζονται, αναστατώνονται, πανικοβάλλονται – 35-36: παρέμβαση / σχόλιο του ποιητή / και προειδοποίηση – τραγικά πρόσωπα οι μνηστήρες)

8. Ποιες κατηγορίες βαρύνουν τους μνηστήρες, σύμφωνα με τα λόγια που τους απευθύνει ο Οδυσσέας; Πώς ακούγονται οι κατηγορίες τη συγκεκριμένη στιγμή; (37-44: ο Οδυσσέας τούς προσβάλλει αποκαλώντας τους «Σκυλιά» – ρημάζουν το βιος του – σέρνουν γυναίκες δούλες στο κρεβάτι τους, θέλουν να παντρευτούν τη γυναίκα του Πηνελόπη ενώ ακόμη ζει, και να πάρουν, εννοείται, τον θρόνο του – δε φοβήθηκαν την τιμωρία των θεών ούτε την πιθανή εκδίκηση από μέρους του Οδυσσέα και της οικογένειάς του – ήθος μνηστήρων: σφετεριστές ξένης περιουσίας, ανήθικοι, αλαζόνες, ασεβείς – οι κατηγορίες ακούγονται ως εκ των προτέρων ηθικοθρησκευτική δικαίωση της μνηστηροφονίας: οι μνηστήρες με τη συμπεριφορά τους διέπραξαν ύβρη → προκάλεσαν την οργή / νέμεση των θεών → και τώρα ήρθε η ώρα της τιμωρίας / τίσης)

9. Πώς αντιδρούν οι μνηστήρες όταν αντιλαμβάνονται ότι ο ξένος είναι ο Οδυσσέας; (45-63: χλώμιασαν, τους έπιασε τρόμος, κοίταζε ο καθένας από πού να φύγει και να σωθεί / τρομάζουν, αποδεικνύονται θρασύδειλοι – μόνο ο Eυρύμαχος τολμά να μιλήσει, εκπροσωπώντας και τους υπόλοιπους – αποδέχεται τις κατηγορίες του Οδυσσέα – επιρρίπτει όλες τις ευθύνες στον νεκρό Αντίνοο, προσάπτοντάς του και τις κατηγορίες α) ότι είχε κρυφό κίνητρο να πάρει την εξουσία με τον γάμο του με την Πηνελόπη / οπότε η μνηστηροφονία μπορεί να εκληφθεί και ως απάντηση στην αμφισβήτηση της κληρονομικής βασιλείας από τους ευγενείς, και β) ήθελε να σκοτώσει τον Τηλέμαχο – ζητάει έλεος για τους υπόλοιπους μνηστήρες – προτείνει γενναία αποζημίωση στον Οδυσσέα / ήθος: γλοιώδης, κόλακας, υποκριτής, αχρείος / το γνωστό ήθος του από την α ραψωδία – σαθρό το επιχείρημά του για τον Αντίνοο: ήταν βέβαια ο εισηγητής της δολοφονίας του Τηλέμαχου, ευθύνεται περισσότερο, έχουν όμως ευθύνη και οι υπόλοιποι, γιατί δεν είχαν διαχωρίσει τη θέση τους)

10. Δέχεται ο Οδυσσέας τον συμβιβασμό που προτείνει ο Ευρύμαχος; (64-72: ο Οδυσσέας δε δέχεται την αποζημίωση, ακόμη κι αν ήταν μεγαλύτερη – οι μνηστήρες πρέπει να πληρώσουν με τον θάνατό τους – οπότε, ή θα αντισταθούν πολεμώντας ή θα το βάλουν στα πόδια, αλλά και πάλι όλους τους περιμένει ο θάνατος / προειδοποίηση – ήθος: ηθική ανωτερότητα / εκφραστής της αυτοδικίας σύμφωνα με τις απαιτήσεις της εποχής περί δικαίου / δίψα για εκδίκηση)

11. Πώς περιγράφεται ο φόνος του Ευρύμαχου; (86-91: λεπτομέρειες στην περιγραφή / εστίαση / εικόνα / ρεαλισμός / παραστατικότητα, ζωντάνια)

12. Ποιος μνηστήρας σκοτώνεται τρίτος και από ποιον; (95-100: ο Αμφίνομος – από τον Τηλέμαχο – πισώπλατα / χωρίς ηθικό πρόσημο – παραστατική περιγραφή / εστίαση / εικόνα / δραματικότητα)

13. Ποια εικόνα δίνουν οι στίχοι 325-328; (της γενικευμένης σύγκρουσης – μακρινό πλάνο από τον ποιητή / κινηματογραφική περιγραφή της μνηστηροφονίας)

14. Πώς αντιμετωπίζει ο Οδυσσέας τους τρεις ικέτες; Γιατί τους αντιμετωπίζει διαφορετικά; (329-345: τον Ληώδη τον σκοτώνει, διότι, αντίθετα από ό,τι υποστηρίζει τώρα ο ικέτης, συμμετείχε σε όλες τις ανήθικες πράξεις των μνηστήρων, αφού δε διαχώρισε τη θέση του από εκείνους / επομένως διέπραξε ύβρη και πρέπει να τιμωρηθεί από τον Οδυσσέα ως φορέα της τιμωρίας των θεών / έτσι ο Οδυσσέας απαλλάσσεται από την κατηγορία της ασέβειας για τον φόνο ικέτη – 350-378: στον Φήμιο χαρίζει τη ζωή, επειδή, πέρα από το ιερό λειτούργημα του αοιδού που ασκεί, δε συμμετείχε με τη θέλησή του στα γλέντια των μνηστήρων, τον εξανάγκαζαν / μάρτυρας γι’ αυτό ο ίδιος ο Τηλέμαχος – 379-407: με την επέμβαση του Τηλέμαχου σώζεται και ο κήρυκας Μέδοντας, γιατί φρόντιζε τον Τηλέμαχο μικρό / επίσης ξέρουμε ότι είναι αυτός που ειδοποίησε την Πηνελόπη για την ενέδρα των μνηστήρων εναντίον του Τηλέμαχου, ραψ. δ / κωμική εικόνα του Μέδοντα, που αμβλύνει κάπως την ένταση που προηγήθηκε – στους δύο τελευταίους ο Οδυσσέας δίνει εντολή να βγουν από την αίθουσα έξω στην αυλή / αρχιτεκτονικό στοιχείο, και εκείνοι υπακούοντας και κατατρομαγμένοι βγαίνουν και κάθονται δίπλα στον βωμό του Δία / αρχιτεκτονικό και θρησκευτικό στοιχείο / θυσίες – ήθος: γενναιόδωρος, μεγαλόψυχος – θεσμός / τυπικό της ικεσίας: άγγιγμα των γονάτων ή καταφυγή σε βωμό / ναό)

15. Αναλύστε την ομηρική παρομοίωση στους στίχους 411-416. (α) 411-415 = αναφορικό μέρος, β) 415-416 = δεικτικό μέρος, γ) κοινός όρος = το μεγάλο και ανακατεμένο πλήθος πτωμάτων στο έδαφος – εμπνευσμένη από το επάγγελμα των ψαράδων και τη φύση – ολοζώντανη η εικόνα στο αναφορικό μέρος)

16. Πώς αντιδρά η Ευρύκλεια στη θέα των νεκρών μνηστήρων; (434-436: πήγε να αλαλάξει από χαρά)

17. Πώς αντιδρά ο Οδυσσέας μετά τη μνηστηροφονία; (437-446: σταματάει την Ευρύκλεια πριν ξεσπάσει σε κραυγές χαράς – τη συμβουλεύει να κρατήσει μέσα της τη χαρά της, και για λόγους ασφαλείας και από σεβασμό στους νεκρούς μνηστήρες → είναι ασέβεια να επαίρεται κανείς για τους νεκρούς που τιμωρήθηκαν από τους θεούς / συγκρατημένος, μετριοπαθής, δε θριαμβολογεί για τη νίκη του, αισθάνεται ότι λειτούργησε ως εκτελεστικό όργανο των θεών για να αποδοθεί δικαιοσύνη / εντελώς διαφορετικός ο ήρωας από τη συμπεριφορά του απέναντι στον Πολύφημο / έπαθε και έμαθε / ηθική βελτίωση του ήρωα – τέλος, καλεί την Ευρύκλεια να του απαριθμήσει τις άπιστες και τις αφοσιωμένες δούλες του παλατιού) 

Εργασίες:

 1) Να περιγράψετε με δικά σας λόγια τη μνηστηροφονία.

2) Πώς ηθογραφείται ο Οδυσσέας από την αρχή της μνηστηροφονίας μέχρι το τέλος της;

3) Ποιες κατηγορίες βαρύνουν τους μνηστήρες; (με βάση τους στίχους 38-43 και 52-57) (σχολ. εγχ. σ. 151)

4) Πώς χαρακτηρίζεται ο Eυρύμαχος από την απάντησή του στον Oδυσσέα; (στ. 49-63) Eίναι σύμφωνος ο λόγος του αυτός με το γνωστό μας ήθος του; (σχολ. εγχ. σ. 151)

5) Σχολιάστε το επιχείρημα με το οποίο απέρριψε ο Oδυσσέας την πλούσια αποζημίωση που του πρότεινε ο Eυρύμαχος (στ. 65-68) . (σχολ. εγχ. σ. 151)

6) Για ποιους λόγους σώθηκαν ο αοιδός Φήμιος και ο κήρυκας Mέδοντας; (βλ. τους στ. 350-400) (σχολ. εγχ. σ. 151)

7) Ποια στάση κράτησε ο Oδυσσέας απέναντι στο κατόρθωμά του; (στ. 439-444) . Nα συγκρίνετε τη στάση του αυτή με τη στάση του απέναντι στον τυφλωμένο Kύκλωπα (ι 527-584, σελ. 96-97) . (σχολ. εγχ. σ. 151)

8) Στην Oδύσσεια ισχύει, ως γνωστόν, η ηθική αρχή: (θεϊκή) προειδοποίηση – μη συμμόρφωση – τιμωρία. Nα δείξετε (σε μια παράγραφο 3-4 γραμμών) πώς η αρχή αυτή εφαρμόζεται στην περίπτωση των μνηστήρων. (σχολ. εγχ. σ. 151)

9) Από ποια σημεία της ενότητας φαίνεται η περιγραφική δεινότητα του ποιητή;

10) Να αναλύσετε τις θρησκευτικές αντιλήψεις των ανθρώπων της ομηρικής εποχής που αναφέρονται στους στίχους χ 8-9, 42, 55-56.

11) Κάποια / ες από τις ερωτήσεις της επεξεργασίας που δεν απαντήθηκαν κατά την παράδοσή του μαθήματος.

Πήγαινε στην ενότητα

© Ευαγγελία Οικονόμου

ψ 89-381

Στόχοι: οι μαθητές:

• να κατανοήσουν το περιεχόμενο της ενότητας

• να παρακολουθήσουν τη διαδικασία αναγνωρισμού Οδυσσέα - Πηνελόπης

• να αισθανθούν τα συναισθήματα της σκηνής του αναγνωρισμού

• να κρίνουν το ήθος του Οδυσσέα και της Πηνελόπης

• να κατανοήσουν τη συνέχεια της ελληνικής λαϊκής παράδοσης

• να εντοπίσουν συμπληρωματικά στοιχεία υλικού πολιτισμού στην ενότητα.

Επεξεργασία του κειμένου:

1. Ανάγνωση της ενότητας.

2. Ποιο είναι το θέμα της ενότητας; (τίτλος: Αναγνωρισμός Οδυσσέα - Πηνελόπης)

3. Επισήμανση του χρόνου δράσης της Οδύσσειας → 40ή μέρα → βράδυ.

4. Χωρίστε την ενότητα σε σκηνές. (α) 89-101: Ευρύκλεια και Πηνελόπη στην κάμαρη της τελευταίας και κάθοδός τους από τον πάνω όροφο – β) 102-135: Πηνελόπη, Οδυσσέας και Τηλέμαχος στην αίθουσα του μεγάρου – γ) 176-179: ο Οδυσσέας στο λουτρό – δ) 189-270: Οδυσσέας, Πηνελόπη και Ευρύκλεια στην αίθουσα – ε) 335-381: Οδυσσέας και Πηνελόπη στην κάμαρή τους στον πάνω όροφο)

5. Ποια στάση κρατάει η Πηνελόπη στην είδηση που της έφερε η Ευρύκλεια για τον Οδυσσέα; (89-101: ήθος: α) χαρακτήρας: δύσπιστη, λογική, συνετή, θέλει να δει πρώτα, β) συναισθήματα: η καρδιά της σκιρτά, θέλει και δε θέλει να το πιστέψει, αμφιβάλλει για τη στάση που πρέπει να κρατήσει απέναντι στον Οδυσσέα)

6. Περιγράψτε τη σκηνοθεσία της 2^ης σκηνής στους στίχους 102-111. (ο Oδυσσέας στέκεται ακουμπισμένος σε μια από τις τέσσερις κολόνες της εστίας, με το κεφάλι του σκυφτό –
η Πηνελόπη κάθεται απέναντι, στον άλλον τοίχο, στο αντιφέγγισμα από τη φλόγα της φωτιάς – χωρίς να συναντιούνται τα βλέμματά τους, αμήχανοι, χωρίς να μιλούν, άφωνοι επικοινωνούν, νιώθουν συγκρατημένο πόθο και λαχτάρα)

7. Πώς μεσολαβεί ο Τηλέμαχος, για να διευκολύνει την επικοινωνία των γονέων του; (112-120: μαλώνει τη μητέρα του για τη δυσπιστία της και την ψυχρότητά της και την ελέγχει για σκληρότητα)

8. Τι απαντά η Πηνελόπη στον Τηλέμαχο; (121-128: δικαιολογείται λέγοντας ότι είναι σοκαρισμένη – αλλά ευελπιστεί ότι θα αναγνωριστούν με τον Οδυσσέα μόνοι τους, με σημάδια που μόνο οι ίδιοι ξέρουν / έμμεση προτροπή για απομάκρυνση του Τηλέμαχου → απομόνωση των δύο προσώπων)

9. Πώς αντιδρά ο Οδυσσέας; (129-130: χαμογελά – δικαιολογεί στον Τηλέμαχο τη στάση της μητέρας του λόγω της κακής εμφάνισής του – ήθος: με κατανόηση, υπομονετικός)

10. Γιατί προηγείται το λουτρό ως στάδιο του αναγνωρισμού; (176-179: λούσιμο και καλλωπισμός του Οδυσσέα – επέμβαση της Αθηνάς → άρση της παράλλαξης / μεταμόρφωσης – ο ήρωας ανανεώνεται σωματικά, ψυχικά και ενδυματολογικά για τη σκηνή του αναγνωρισμού)

11. Ποιος διάλογος διαμείβεται ανάμεσα στον Οδυσσέα και την Πηνελόπη, που οδηγεί στην αναγνώριση; (189-231: ο Οδυσσέας παραπονιέται στην Πηνελόπη για τη σκληρή συμπεριφορά της – έπειτα ζητάει από την Ευρύκλεια να του στρώσει το κρεβάτι να κοιμηθεί / προκαλεί τη δοκιμασία / πονηρός, έξυπνος / παρούσα η Ευρύκλεια =διαφορά από τους άλλους αναγνωρισμούς – η Πηνελόπη αμύνεται για τη στάση της στον Οδυσσέα και έπειτα δίνει εντολή στην Ευρύκλεια να σύρει το συζυγικό τους κρεβάτι έξω από το δωμάτιο και εκεί να το ετοιμάσει, για να κοιμηθεί ο Οδυσσέας / με έξυπνο τρόπο υποβάλλει τον Οδυσσέα σε δοκιμασία – ο Οδυσσέας ενοχλημένος / ευαίσθητος, ανθρώπινος / απαντά ότι δε θα μπορούσε κανείς να μετακινήσει το κρεβάτι τους, γιατί είναι έτσι φτιαγμένο που δε μετακινείται: το ένα του πόδι είναι η απόληξη ενός δέντρου / ελιάς βαθιά ριζωμένου στην αυλή του παλατιού, που γύρω από αυτό έχτισε ο Οδυσσέας την κρεβατοκάμαρά τους, σηκώνοντάς την ψηλά, κλάδεψε τον κορμό του δέντρου και το πάνω μέρος του το χρησιμοποίησε για πόδι κρεβατιού, που το ολοκλήρωσε στη συνέχεια κάνοντας όλες τις απαραίτητες ξυλουργικές εργασίες, οπότε, μόνο αν έκοβε κανείς το δέντρο από κάτω, θα μπορούσε να μετακινηθεί το κρεβάτι / αυτό είναι το σημάδι / οικοδομικές και ξυλουργικές γνώσεις και δεξιότητες του Οδυσσέα και προσωπική εργασία – το συγκεκριμένο κρεβάτι = σύμβολο οικογενειακής σταθερότητας και συζυγικής πίστης)

12. Πώς αντιδρά η Πηνελόπη ακούγοντας το σημάδι αυτό; (232-258: συντελείται η αναγνώριση / έκφραση συναισθημάτων – η Πηνελόπη βουρκώνει, πέφτει στην αγκαλιά του Οδυσσέα, περνάει τα χέρια της στον λαιμό του, φιλάει το κεφάλι του, ύστερα απολογείται για την προηγούμενη επιφυλακτική στάση της, αποδεικνύοντας ακόμη περισσότερο την πίστη και αφοσίωσή της στον άντρα της / νιώθει συγκίνηση, χαρά, αγάπη, πόθο, λαχτάρα, ευτυχία)

13. Ποια είναι η συναισθηματική αντίδραση του Οδυσσέα και με ποιο εκφραστικό τρόπο αποδίδει ο ποιητής τα συναισθήματα και των δύο συζύγων; (259-270: ο Οδυσσέας κλαίει, νιώθει κι αυτός συγκίνηση, χαρά, αγάπη, ευτυχία – σκηνή οικογενειακή, συζυγική, φορτισμένη συναισθηματικά, τρυφερή, ζεστή, ανθρώπινη – παρομοίωση: α) 261-268 = αναφορικό μέρος, β) 268-269 = δεικτικό μέρος, γ) κοινός όρος = η αγαλλίαση της σωτηρίας από μια επικίνδυνη κατάσταση / βλ. και σχόλιο 2 σχολ. εγχ. / υπαινιγμός για τις περιπέτειες του Οδυσσέα στη θάλασσα στο αναφορικό μέρος – ο αναγνωρισμός είναι συνέχεια και ολοκλήρωση της αναγνωριστικής «ομιλίας» που ξεκίνησε από τη ραψωδία τ)

14. Περιγράψτε την τελευταία σκηνή. (335-381: ο Οδυσσέας και η Πηνελόπη ξαπλωμένοι στο συζυγικό τους κρεβάτι αφηγούνται ο καθένας τις περιπέτειές του όλα αυτά τα χρόνια – 347-379= «Μικρός Απόλογος» / βλ. και σχόλιο 3 σχολ. εγχ.)

15. Σύγκριση με το παράλληλο κείμενο (σελ. 156 σχολ. εγχ.) O γυρισμός του ξενιτεμένου (παραλογή) (→ συνέχεια της ελληνικής λαϊκής παράδοσης)

16. Στοιχεία υλικού πολιτισμού (κατασκευή κρεβατοκάμαρας από πέτρα / πόρτες / κρεβάτι από ξύλο και μέταλλα / εργαλεία κλπ.)

Εργασίες:

1) Nα διακρίνετε και στην αναγνώριση του Oδυσσέα από την Πηνελόπη το τυπικό που εφαρμόστηκε στους προηγούμενους αναγνωρισμούς (συμβουλευτείτε πρώτα την «Aνακεφαλαίωση» της 19ης Ενότητας) . (σχολ. εγχ. σ. 156)

2) Να περιγράψετε τα συναισθήματα στη σκηνή Οδυσσέα - Πηνελόπης, συμπεριλαμβάνοντας και την ομηρική παρομοίωση στους στίχους ψ 261-269.

3) Να ηθογραφήσετε τον Οδυσσέα και την Πηνελόπη κατά τη διαδικασία του αναγνωρισμού.

4) Να συγκρίνετε τον αναγνωρισμό Οδυσσέα - Πηνελόπης με το δημοτικό τραγούδι O γυρισμός του ξενιτεμένου και να βρείτε ομοιότητες και διαφορές. Σε ποιο συμπέρασμα μπορούμε να καταλήξουμε για την ελληνική λαϊκή παράδοση;

5) Η Πηνελόπη σε ένα μεγάλο μέρος της ενότητας είναι δύσπιστη και σκληρή. Σε ποιο βαθμό είναι δικαιολογημένη η δυσπιστία και η σκληρότητά της;

6) O Oδυσσέας έφτιαξε μόνος του τη συζυγική κάμαρη και κλίνη (όπως στη ραψωδία ε έφτιαξε μόνος του τη σχεδία) . Tι αποκαλύπτει αυτό για τον τρόπο με τον οποίο κάλυπταν τις ανάγκες τους οι άνθρωποι της ομηρικής εποχής, ακόμη κι αν ήταν βασιλιάδες; (σχολ. εγχ. σ. 156)

7) Άσκηση Ανακεφαλαίωσης σ. 156 σχολ. εγχ.

8) Να εντοπίσετε τα στοιχεία υλικού πολιτισμού στην ενότητα.

9) Κάποια / ες από τις ερωτήσεις της επεξεργασίας που δεν απαντήθηκαν κατά την παράδοση του μαθήματος.

Πήγαινε στην ενότητα

© Ευαγγελία Οικονόμου

Ραψωδία ω

Στόχοι: οι μαθητές:

• να κατανοήσουν το περιεχόμενο της περίληψης

• να κατανοήσουν την εξέλιξη της πλοκής του μύθου

• να ανακαλέσουν στη μνήμη τους την πρώτη Νέκυια, ραψωδία λ

• να διακρίνουν τα τρία επίπεδα της δράσης των ηρώων στη ραψωδία

• να γνωρίσουν τη μορφή του Λαέρτη και να παρακολουθήσουν, έστω και συνοπτικά, τη διαδικασία αναγνωρισμού Οδυσσέα - Λαέρτη

• να αντιληφθούν τον κίνδυνο εμφύλιας διαμάχης που απειλεί την Ιθάκη και τη σωτήρια επέμβαση των θεών

• να συνειδητοποιήσουν τη λύση του έργου με την αποκατάσταση της πολιτικής και ηθικής τάξης στην Ιθάκη.

[Συνοπτική θεώρηση]

• Ανάγνωση της περίληψης.

• Επισήμανση του χρόνου δράσης της Οδύσσειας → 41^η μέρα / τελευταία μέρα της Οδύσσειας.

• Επισήμανση των κύριων σημείων που βοηθούν στην εξέλιξη του μύθου. (η δράση των ηρώων κινείται και στα τρία επίπεδα: α) θεϊκό - ουρανός / Όλυμπος, β) ανθρώπινο - γη, γ) των νεκρών - Άδης – ο Eρμής οδηγεί τις ψυχές των μνηστήρων στον Άδη / δεύτερη, μικρή Νέκυια – η ψυχή του μνηστήρα Aμφιμέδοντα διηγείται στην ψυχή του Aγαμέμνονα όλα τα γεγονότα από τον δόλο της Πηνελόπης με το υφαντό μέχρι τον αγώνα τόξου και τον θάνατό τους / επανάληψη θεμάτων / στίχων → προφορικότητα του έπους – ο Aγαμέμνονας προβλέπει ότι η Πηνελόπη θα γίνει τραγούδι αθάνατο / προϊδεασμός / αξία του έπους – παράλληλα, στον επάνω κόσμο, ο Oδυσσέας με τον Tηλέμαχο και τους δύο βοσκούς πηγαίνουν στο αγρόκτημα του Λαέρτη – οι τρεις τελευταίοι κατευθύνονται προς την αγροικία, ενώ ο Οδυσσέας αναζητά τον Λαέρτη στο περιβόλι → διαδικασία αναγνωρισμού: απομόνωση των δύο προσώπων / συζήτηση: πλαστή ιστορία, σημάδια / αναγνωρισμός πατέρα - γιου / έκφραση συναισθημάτων – μετά συγκεντρώνονται όλοι στην αγροικία, όπου έρχονται για ενίσχυση ο σύζυγος της γερόντισσας που φρόντιζε τον Λαέρτη, με τους έξι γιους τους – πίσω στην πόλη, έχει διαδοθεί το φονικό και οι συγγενείς των μνηστήρων θρηνούν και κηδεύουν τους γιους τους / σημασία ταφής για την ψυχή του νεκρού – έπειτα συγκεντρώνονται στην αγορά, όπου αρκετοί από αυτούς με αρχηγό τον Ευπείθη, πατέρα του αρχηγού των μνηστήρων Aντίνοου / αντιστοιχία / ισχύς του συγκεκριμένου οίκου ευγενών, ετοιμάζονται για εκδίκηση / κρίσιμο σημείο / απειλείται εμφύλια διαμάχη – την ίδια ώρα στον Όλυμπο, η Aθηνά θέτει το πρόβλημα της σύγκρουσης των Iθακησίων με τον Oδυσσέα / αγάπη και εύνοια της Αθηνάς προς τον Οδυσσέα / ανθρωπομορφισμός – με εξουσιοδότηση του Δία, η Αθηνά κατεβαίνει στην Iθάκη με τη μορφή του Μέντορα, και συμφιλιώνει τους αντιπάλους, επικυρώνοντας τη βασιλεία του Oδυσσέα / αποκατάσταση της βασιλείας / καθοριστική η συμβολή των θεών στη λύση του έπους)

• Ανακεφαλαίωση της ραψωδίας ω → βλ. σ. 162 σχολ. εγχ.

Εργασίες:

1) Σε ποια επίπεδα κινείται η δράση των ηρώων στη ραψωδία ω; Να αναφέρετε με τίτλους τα κυριότερα γεγονότα σε κάθε επίπεδο.

2) Προτείνετε έναν άλλο τρόπο συμφιλίωσης των αντιμαχομένων, χωρίς την παρέμβαση των θεών.

Πήγαινε στην ενότητα

© Ευαγγελία Οικονόμου

Γενική θεώρηση

Στόχοι: οι μαθητές:

• να διαμορφώσουν μια συνολική εικόνα του έργου

• να κατανοήσουν τον ανθρωποκεντρικό και ανθρωπιστικό χαρακτήρα της Οδύσσειας.

1. Τι είδος έργου είναι η Οδύσσεια. (ηρωικό έπος)

2. Ποιος τη συνέθεσε, πότε έζησε και ποιο ήταν το επάγγελμά του.

3. Ποιο είναι το θέμα και η υπόθεση της Οδύσσειας.

4. Πώς εξελίσσεται η πλοκή του μύθου.

(νήματα δράσης: α – δ: → αναζήτηση, ε – ο: → νόστος, π –ω: → μνηστηροφονία )

5. Πόσες μέρες διαρκεί η δράση της Οδύσσειας. (41 μέρες)

6. Ποια είναι η δομή της Οδύσσειας. (μη χρονογραφική αφήγηση → in medias res – εγκιβωτισμός)

7. Ποιες αφηγηματικές τεχνικές, αφηγηματικούς και εκφραστικούς τρόπους χρησιμοποιεί ο ποιητής.

α. αφηγηματικές τεχνικές: χρονογραφική αφήγηση, αναδρομική, εγκιβωτισμός – διαστολή και συστολή του χρόνου – προοικονομία, προειδοποίηση, επιβράδυνση, πλαστή διήγηση – επική ειρωνεία

β. αφηγηματικοί τρόποι: 3^ο πρόσωπη αφήγηση, 1^ο πρόσωπη αφήγηση, διάλογος, μονόλογος, περιγραφή

γ. εκφραστικοί τρόποι: τυπικά στοιχεία: στίχοι / επίθετα / σκηνές, παρομοίωση, άστοχα ερωτήματα)

8. Ποιο είναι το ήθος των πρωταγωνιστών.

α. Οδυσσέας: πολύτροπος, πολύπαθος, συνετός, τολμηρός, γενναίος, υπεύθυνος αρχηγός

β. Πηνελόπη: φρόνιμη, συνετή, πιστή, έξυπνη ,ωραία

γ. Τηλέμαχος: ανώριμος, φιλόξενος, τολμηρός, γενναίος

δ. Μνηστήρες: αργόσχολοι, αλαζόνες, σφετεριστές ξένης περιουσίας, υβριστές )

9. Ποια είναι η θεολογία της Οδύσσειας.

α. επίπεδα του κόσμου: θεοί / ουρανός, Όλυμπος – άνθρωποι / γη – νεκροί / Άδης

β. ρόλος των θεών: επεμβαίνουν και καθορίζουν τη ζωή των ανθρώπων – αλλά η τελική ευθύνη είναι των ανθρώπων – πάνω από τους θεούς στέκει η Μοίρα = ανώτερη δύναμη που προκαθορίζει τα πάντα, δεν μπορούν να την ανατρέψουν ούτε οι θεοί, γιατί τότε θα καταστρεφόταν η ισορροπία του κόσμου, θα υπήρχε αταξία / οι αποφάσεις των θεών  για τους ανθρώπους κινούνται πάντα στα πλαίσια που καθορίζει η Μοίρα

γ. οι θεοί τιμωρούν τους ανθρώπους όταν ξεπερνούν το όριο της ανθρώπινης δράσης / το μέτρο  – ύβρις - νέμεσις - τίσις

δ. πρωταγωνιστές θεοί:

Αθηνά και Ποσειδώνας → εξισορροπητικός ο ρόλος τους

Δίας → διαιτητικός ο ρόλος του )

10. Ο πολιτισμός της Οδύσσειας.

α. κοινωνική διαστρωμάτωση και πολιτική οργάνωση: βασιλιάς / κρίση βασιλικού θεσμού –  ευγενείς, με αυξημένα δικαιώματα – λαός / αγρότες - δημιουργοί, με πολύ περιορισμένα δικαιώματα – δούλοι, χωρίς δικαιώματα

β. αξίες / ιδέες:

ιδανικό ομηρικής εποχής → ηρωικό πνεύμα → ανδρεία, δόξα

μεταπολεμικός χαρακτήρας της Οδύσσειας → ειρήνη, ομόνοια, ανθρωπιά

η ευθύνη του ανθρώπου

η αγάπη για την πατρίδα

γ. ήθη - έθιμα - θεσμοί: φιλοξενία, ικεσία, έθιμα γάμου, ταφικά έθιμα, οικογένεια, συνέλευση λαού

δ. στοιχεία υλικού πολιτισμού: τείχη, ανάκτορα, όπλα, σκεύη, εργαλεία, πλοία, ρούχα

ε. πολιτισμικές διαστρωματώσεις: η Οδύσσεια αντικατοπτρίζει την ύστερη μυκηναϊκή και πρώιμη γεωμετρική εποχή και την ύστερη γεωμετρική εποχή / του ποιητή → ανάμειξη των στοιχείων αυτών των εποχών → αναχρονισμοί )

11. Σχέση του Ομήρου με τη νεοελληνική λαϊκή παράδοση. (Κυκλώπεια - ο μονόφθαλμος γίγαντας, πλοίο Φαιάκων - το πετρωμένο καράβι, αγώνας τόξου - δοκίμιν της αγάπης, άστοχα ερωτήματα)

12. Η Οδύσσεια είναι έργο ανθρωποκεντρικό και ανθρωπιστικό. (ο Όμηρος διαμορφώνει έναν κόσμο στο κέντρο του οποίου τοποθετεί τον άνθρωπο με τα προβλήματα και τους προβληματισμούς του – ο άνθρωπος προβάλλεται ως αυθύπαρκτη αξία με πρότυπο τον Οδυσσέα: ο ήρωας με το πολύτροπο ήθος του, την αγωνιστικότητα, υπευθυνότητα και καρτερία εκπληρώνει τους στόχους του, επιστρέφει στην πατρίδα και κερδίζει τον θρόνο και τη γυναίκα του – ο ανθρωποκεντρικός χαρακτήρας διαπιστώνεται κυρίως στις ραψ. ε και ι – ο ανθρωπιστικός χαρακτήρας διαπιστώνεται στη ραψ. ζ)

13. Ηρωισμός της Οδύσσειας. (ο καθημερινός αγώνας για επιβίωση και η επίτευξη των προσωπικών στόχων του ανθρώπου)

14. Μήνυμα της Οδύσσειας. (όποιος αγωνίζεται επίμονα για να πραγματοποιήσει τις επιθυμίες, τους στόχους, τα όνειρά του, θα πετύχει, όσα εμπόδια κι αν παρουσιαστούν)

15. Τι σας εντυπωσίασε ιδιαίτερα στην Οδύσσεια και γιατί; Ποια πρόσωπα συμπαθήσατε ή αντιπαθήσατε και γιατί;

16. Ανάγνωση / αναφορά έργων της νεοελληνικής λογοτεχνίας εμπνευσμένων από την Οδύσσεια:

Κ. Π. Καβάφη «Ιθάκη», Κ. Παλαμά «Πηνελόπη», Ν. Καζαντζάκη «Οδύσσεια».

Βλέπε και Ανακεφαλαίωση σχολικού εγχειριδίου, σσ. 163-167.

© Ευαγγελία Οικονόμου