Πλούσιος ή Στολισμένος ρυθμός (Ύστερη Κλασική ΙΙ) 420 - 390 π.Χ.
Κυριότερο χαρακτηριστικό αυτής της περιόδου είναι η εμφάνιση του ρυθμού Κερτς (Kerch), που πήρε το όνομά του από μια τοποθεσία στην ανατολική Κριμαία (αρχαίο Παντικάπαιο, δες το χάρτη), όπου βρέθηκε μεγάλος αριθμός από ύστερα ερυθρόμορφα αγγεία. Τα γενικά χαρακτηριστικά των πιο αξιόλογων από αυτά είναι:
● Η στροφή προς την περαιτέρω ανάπτυξη των ρυθμών του τέλους του 5ου αι., που συνοδεύτηκε από μια ιδιαίτερη προσοχή στη λεπτομέρεια και στη διακόσμηση,
● αυξημένη χρήση επίθετου χρώματος (λευκό, ρόδινο, κίτρινο, χρυσαφί, πράσινο και κυανό), ανάγλυφου και επιχρύσωσης,
● σπάνια κάποια αξιόλογη σχεδίαση,
● το σχήμα των αγγείων τείνει να γίνει ραδινότερο,
● τα περιγράμματα παρουσιάζουν μεγαλύτερες καμπυλότητες,
● τα χείλη διευρύνονται και κρέμονται πάνω από τα σώματα,
● οι λαβές περιελίσσονται,
● «Όσον αφορά την κατανομή της μορφής του αγγείου σε σχέση με τα πεδία διακόσμησης παρατηρείται ότι η επιφάνεια του αγγείου διαρθρώνεται με τέτοιο τρόπο ώστε το σχήμα του να εντατικοποιεί την εντύπωση της εικόνας. Η κατώτερη κοιλότητα του σώματος του αγγείου δε χρησιμοποιείται ως πεδίο διακόσμησης. Αντίθετα, η παράσταση ακουμπά σε μια ζώνη με κοσμήματα, η οποία κυκλώνει το αγγείο κάτω από τη μεγαλύτερη επιφάνειά του, ώστε το κατώτερο μέρος της κοίλης επιφάνειας να αποτελεί το στήριγμα της καλά οργανωμένης επιφάνειας του αγγείου.
● Οι παραστάσεις γίνονται πολυπρόσωπες και δε διαιρούνται σε μικρότερες εικόνες αλλά είναι ενιαίες. Η κύρια καινοτομία παρατηρείται στη σύνθεση των εικόνων. Οι μορφές εντός της εικόνας είναι τοποθετημένες σε διάφορα επίπεδα, ωστόσο η καθεμιά έχει τη σταθερή τεκτονική της θέση μέσα στη σύνθεση. Ενώ το βάθος αποδίδεται, αυτό δε γίνεται με ένταση∙ αυτή η ψευδαίσθηση δεν προκύπτει ως αποτέλεσμα τεχνικών προοπτικής αλλά μέσω των στάσεων των μορφών. Η ομαδοποίηση των μορφών δεν είναι σφιχτή και αυτές που δε βρίσκονται στο κέντρο της σύνθεσης πολλές φορές αποστρέφονται τη δράση στο κέντρο της. Οι στάσεις των μορφών έχουν επηρεαστεί από τη σύγχρονη γλυπτική, είναι γεμάτες χάρη και κίνηση, αλλά χωρίς ένταση. Το πνεύμα της νέας εποχής τοποθετεί τις μορφές στο φως και στον αέρα και τις αφήνει να στροβιλίζονται.»1
Δεν είναι εύκολη η χρονολόγησή τους, αλλά τα πιο πρώιμα μπορούν να θεωρηθούν ως εξέλιξη του έργου αγγειογράφων που διακοσμούσαν υδρίες και κρατήρες στις αρχές του αιώνα. Τα καλύτερα έργα τοποθετούνται με κέντρο τα αγγεία του Ζωγράφου του Μαρσύα, γύρω στα μέσα του 4ου αιώνα.
● «Σε γενικές γραμμές, η τεχνοτροπία των αγγείων του Κερτς διαιρείται σε τρεις περιόδους (πρώιμη, ώριμη και ύστερη περίοδος Κερτς), ωστόσο δεν υπάρχουν αυστηρά χρονικά όρια και η κατανομή των αγγείων στις κατά μέρους περιόδους δεν είναι απόλυτη.
● Η ποιότητα της αττικής ερυθρόμορφης κεραμικής είναι χαμηλή στο α' τέταρτο του 4ου αι. π.Χ. Από το 380 π.Χ. μερικοί αγγειογράφοι έδωσαν νέα πνοή στην ερυθρόμορφη αγγειογραφία. Η τεχνοτροπία του Κερτς εξελίσσεται ως συνέχεια του προηγούμενου απλού στιλ (εντός των πλαισίων της τεχνοτροπίας του ζωγράφου της Υένας και του ζωγράφου του Μελεάγρου) όσον αφορά τη χρήση της γραμμής, ωστόσο η πινελιά γίνεται ηπιότερη και πιο αδύναμη, ενώ παράλληλα εγκαταλείπεται η ανάγλυφη γραμμή (η οποία απαντά όλο και πιο σπάνια μετά τα μισά του 4ου αι. π.Χ.) και χρησιμοποιείται ελεύθερα το λευκό ώστε να εξαρθούν ή να αντιπαραβληθούν οι μορφές μέσα στη σύνθεση.
● Με την πάροδο του χρόνου το σχέδιο γίνεται πιο ελεύθερο, εγκαταλείποντας την αυστηρή γραμμικότητα των προηγούμενων χρόνων. Στα μέσα του 4ου αι. π.Χ. (ώριμη περίοδος) τα περιγράμματα ρευστοποιούνται και η τεχνοτροπία γίνεται ζωγραφικότερη χρησιμοποιώντας πλειάδα χρωμάτων και αποδίδοντας τις σκιές με αραιωμένο βερνίκι. Από τα μέσα του 4ου αι. π.Χ. οι γραμμές γίνονται βραχύτερες και συχνά απότομες στη σχεδίαση των σωμάτων και των πτυχών των ενδυμάτων, ενώ οι σκηνές αποτελούνται από περισσότερα πρόσωπα.
● Η τελευταία γενιά των αγγειογράφων ερυθρόμορφης αγγειογραφίας γίνεται πιο αδέξια. Οι μορφές είναι συχνά επιμήκεις, το σχέδιο γίνεται πιο σκληρό και πρόχειρο, ενώ τα πειράματα με το χρώμα και το ανάγλυφο εγκαταλείπονται.»1
Ενδεικτικοί εκπρόσωποι
Πήρε το όνομά του από τον πρώτο ιδιοκτήτη του επώνυμου αγγείου του. Από τους πρώιμους ζωγράφους της περιόδου. Διακοσμεί κυρίως κωδωνόσχημους και καλυλόσχημους κρατήρες. Του αποδίδονται επίσης παναθηναϊκοί αμφορείς.
Σκηνή μύησης των Διόσκουρων και του Ηρακλή στα Ελευσίνια μυστήρια, Διόνυσος-Πλούτος-Ήφαιστος (επώνυμο αγγείο), Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο, 1865,0103.14 / F68
Ο Ηρακλής μεταφέρει τον Παλαίμονα, Τρεις νέοι, Berlin, Antikenmuseen, 31094
Πήρε το όνομά του από δύο κωδωνόσχημους κρατήρες από την περιοχή Toya της Ισπανίας, σήμερα στο Μουσείο της Μαδρίτης. Διακοσμεί κυρίως κωδωνόσχημους κρατήρες. Εργάστηκε γύρω στο 360-350 π.Χ.
Ηρακλής-Αθηνά-Έρωτας Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο, 1978,0414.3/F74
Σκηνή αποθέωσης Μαδρίτη, Museo Arqueologico Nacional 1918/54/1
Πήρε το όνομά της από μερικές υδρίες στο Βρετανικό Μουσείο. Τοποθετείται χρονικά γύρω στο 390-370 π.Χ.
Λουτρό Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο, 1856,1001.17/E230
Ηρακλής-Έρωτας-Αφροδίτη-Ήβη Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο, 1875,0309.25/E244
Καλλωπισμός γυναίκας Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο, 1978,0404.1/E229
Άρτεμη ελαφηβόλος-Δίας-Απόλλωνας-Νίκη, Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο, 1867,0508.1340 / E432
Σάτυροι-Μαινάδα-Έρως, Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο, 1901,0710.5
Ονομάστηκε έτσι από μια από τις Εσπερίδες που ζωγράφισε σε μια πελίκη.
Διόνυσος σε άρμα, Παρίσι, Μουσείο του Λούβρου, M 10
Ηρακλής - Άτλαντας - Εσπερίδες, Παρίσι, Μουσείο του Λούβρου, MN 734
Ονομάστηκε έτσι από αγγείο του στο Μουσείο του Μονάχου. Του αποδίδονται 6 αγγεία. Η δράση του τοποθετείται γύρω στο 375-350 π.Χ.
Μάχη Αριμασπών με γρύπες, Νέα Υόρκη, met 06.1021.179
Του αναγνωρίζεται κάποια τολμηρότητα στο σχέδιο, όχι όμως και στη θεματογραφία.
Αρπαγή της Ελένης από τον Πάρη, Αγία Πετρούπολη, The State Hermitage Museum ЮО.-27
Ονομάστηκε έτσι από τον ομώνυμο σιληνό που ζωγράφισε σε μια πελίκη. Θεωρείται από τους κορυφαίους ζωγράφους του 4ου αι. π.Χ., αν όχι ο κορυφαίος. Η γραμμή του είναι δυνατή και πολύ εκφραστική και οι μορφές του μνημειακές με σαφή και προσεγμένα περιγράμματα. Είναι εξαίρετες οι γραμμικές βραχύνσεις με τις οποίες δίνει πολύ πετυχημένα την αίσθηση της τρίτης διάστασης, κάτι που επιτυγχάνεται επίσης με τις ψιλόλιγνες μορφές του που συνδυάζουν τη μετωπικότητα και την όψη τριών τετάρτων. Οι συνθέσεις του είναι αρμονικές, θαυμάσια οργανωμένες και διακρίνονται συχνά από πρωτοτυπία και ποικιλία τύπων. Πρέπει να έχει επηρεαστεί από τη σύγχρονη μεγάλη ζωγραφική, όπως και από δημιουργίες μεγάλων γλυπτών της εποχής του. Εκτός από ερυθρόμορφα αγγεία έχει κάνει και θαυμάσιους παναθηναϊκούς αμφορείς. Το στιλ της ζωγραφικής του παρουσιάζει σημαντικές ομοιότητες με αυτό του Ζωγράφου των Ελευσινίων θεοτήτων. Τα σωζόμενα αγγεία του χρονολογούνται από το 370 ως το 340 π.Χ.
Αρπαγή της Θέτιδας από τον Πηλέα, Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο, 1862,0530.1 / E424
Σκηνή επαυλίων, Αγ. Πετρούπολη, The State Hermitage Museum 1795
Αγών αποβατικός, Malibu, The J. Paul Getty Museum, 79.AE.147
Παγκράτιο, Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο 20046
Ονομάστηκε έτσι από την ομώνυμη πελίκη του. Θεωρείται πιο περίτεχνος και αδύνατος σε σύγκριση με το Ζωγράφο του Μαρσύα. Οι σκηνές του είναι πιο πολυπληθείς και θυμίζει το Ζωγράφο του Μειδία.
Συμβούλιο των θεών πριν από τον Τρωικό πόλεμο, Αγ. Πετρούπολη, The State Hermitage Museum, 1793
Ελευσίνιες θεότητες, Η γέννηση του Διόνυσου, Αγ. Πετρούπολη, The State Hermitage Museum, Пав.-8 / 1792
Ομάδα Otchet
Ο Μπίζλι απέδωσε σ' αυτήν την Ομάδα μια σειρά λεκανίδων. Η παραγωγή της Ομάδας τοποθετείται γύρω στο 380-360 π.Χ.
Γυναίκα και Έρωτας, Νέα Υόρκη, Christie's Lot 102
Ομάδα της Λεκανίδας του Reading
Ο Μπίζλι απέδωσε σ' αυτήν την Ομάδα μια σειρά λεκανίδων και
πήρε το όνομά της από λεκανίδα στο Πανεπιστήμιο του Reading. Της αποδίδονται
6 αγγεία. Η παραγωγή της Ομάδας τοποθετείται γύρω στο 350 π.Χ.
Γυναικείες κεφαλές, Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο 1866,0415.40
Ασχολείται με θέματα όπως οι Αμαζόνες, γρύπες, κεφαλές και προτομές ή στιγμιότυπα μαχών. Το αρνητικό σημείο του είναι η συμπίεση των μορφών, αφού γεμίζει το χώρο κάτω από τις λαβές με μεγάλα και άτεχνα ανθέμια.
Σκηνή Αμαζονομαχίας, Νέα Υόρκη, met, 06.1021.195
Σκηνή Αμαζονομαχίας, Αγία Πετρούπολη, The State Hermitage Museum, П.1840-45
Μια ομάδα αγγειογράφων που πήραν το όνομά τους από το αρχικό γράμμα της λέξης γρύπας (griffin). Απεικονίζουν σε πελίκες γρυπομαχίες με Αριμασπούς, ή έφιππους Αριμασπούς. Ο Beazley αποδίδει στην ίδια ομάδα μια σειρά κωδωνόσχημων κρατήρων με παρόμοιες σκηνές ή συμπόσια, μάλλον παλαιότερης έμπνευσης και λίγους κωδωνόσχημους κρατήρες ειδικού τύπου (τύπου Falaieff) με ψηλό ανακαμπτόμενο χείλος.
Για τους Αριμασπούς πληροφορίες στη Βικιπαίδεια ή στη Μεγάλη Διαδικτυακή Εγκυκλοπαίδεια του Εύξεινου Πόντου
Γρυπομαχία με Αριμασπούς, Νέα Υόρκη, met, X.21.21
Όμιλος γυναικών με έφηβο - Τρεις νέοι, Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο, 1772,0320.27.+ / E433
Έρωτας με γυναικείο κεφάλι - Δύο νέοι, Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο, 1867,0512.37 / F13
Γρυπομαχία με Αριμασπούς - Δύο νέοι, Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο, 1772,0320.86 / F85
Ζωγράφος του Filottranno
Ο Μπίζλι του έδωσε αυτήν την ονομασία από την περιοχή Filottranno όπου βρέθηκαν δύο αγγεία. Ζωγράφισε κυρίως κωδωνόσχημου κρατήρες με διονυσιακές σκηνές και κώμους. Η παραγωγή του τοποθετείται γύρω στο 370-350 π.Χ.
Διονυσιακή σκηνή, Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο 1859,1129.1/F7
Μαινάδες-Σάτυρος, Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο 1859,1129.2/F5
Διονυσιακός θίασος, Παρίσι, Μουσείο του Λούβρου CA4515
Ομάδα L.C.
Ο Μπίζλι έδωσε αυτήν την ονομασία από τους ύστερους κρατήρες (later craters) με τους οποίους ασχολήθηκαν. Η παραγωγή της τοποθετείται γύρω στο 370-350 π.Χ.
Αποθέωση του Ηρακλή, Berkeley, Ph. Apperson Hearst Museum of Anthropology 8-3495
Διόνυσος-Αριάδνη-Έρωτας, Berkeley, Ph. Apperson Hearst Museum of Anthropology 8-3298
Διόνυσος-Αριάδνη, Berkeley, Ph. Apperson Hearst Museum of Anthropology 8-3299
Διόνυσος-Αριάδνη-Έρωτας-Θησέας, Berkeley, Ph. Apperson Hearst Museum of Anthropology 8-3297
Ζωγράφος της Ερωτοστασίας
Ο Μπίζλι του έδωσε αυτήν την ονομασία από αγγείο στο Ε.Α.Μ. με σκηνή Ερωτοστασίας. Η παραγωγή του τοποθετείται γύρω στο 370-350 π.Χ.
Σκηνή Ερωτοστασίας, Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο 12544
Ομάδα FB
Ο Μπίζλι του έδωσε την ονομασία FB (fat boy) από τους χοντρούς αθλητές που ζωγράφισαν κυρίως στις οινοχόες και στους σκύφους. Η άφθονη αλλά άτεχνη παραγωγή τους τοποθετείται γύρω στο 370-350 π.Χ.
Αθλητής και νέοι, Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο 1864,1007.88
Αθλητής και νέοι, Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο 1864,1007.200
Αθλητής και νέοι, Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο 1814,0704.525
Νέος, Αθήνα, Μουσείο Μπενάκη ΓΕ 22513
Λαμπαδηδρομία, Παρίσι, Μουσείο του Λούβρου N 3357
Κεφάλι Αριμασπής, Παρίσι, Μουσείο του Λούβρου MN 758
Ομάδα της Χάλκης
Ο Μπίζλι της έδωσε αυτή την ονομασία από τον τόπο εύρεσης ενός αγγείου. Ασχολήθηκε κυρίως με τη διακόσμηση πυξίδων. Η παραγωγή της τοποθετείται γύρω στο 400-350 π.Χ.
Οικιακή σκηνή, Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο 1848,0802.1/E778
Γυναίκες, νέοι και Έρωτες, Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο 1842,0728.1124/E783
Γυναίκες, νέοι και Έρωτες, Νέα Υόρκη, met 06.1021.122a, b