Το μετέωρο βήμα των Νέων Τεχνολογιών της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας στην εκπαιδευτική διαδικασία.
Δημητρακάκης, Κων/νος, Σχολικός Σύμβουλος Πρωτ. Εκπαίδευσης.
ΙΑ Πανελλήνιο συνέδριο ΠΕΕ με διεθνή συμμετοχή. Ρόδος 21-23/10/05.
Οι νέες Τεχνολογίες της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας (ΤΠΕ) με την ραγδαία εξέλιξή και εξάπλωσή τους, έχουν εισβάλλει αναπόφευκτα και στο χώρο της εκπαίδευση προκαλώντας ταυτόχρονα μια νέα δυναμική στη σχολική πράξη αλλά και μια έντονη στους κόλπους της εκπαιδευτικής κοινότητας επιστημονική συζήτηση.
Είναι γεγονός ότι η ένταξη των (ΤΠΕ) στην εκπαίδευση δημιουργούν ένα νέο εκπαιδευτικό περιβάλλον που έχει ως αποτέλεσμα την εμφάνιση νέων δεδομένων. Νέοι και εναλλακτικοί θεσμοί εκπαίδευσης δημιουργούνται αλλά και ανάγκες κατάρτισης και επιμόρφωσης παράλληλα ικανοποιούνται. Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση για παράδειγμα που ενισχύει το home schooling (την εκπαίδευση στο σπίτι), αποτελεί ένα θεσμό που ξεκίνησε εδώ και τριάντα χρόνια στην Αμερική αλλά αναπτύσσεται και τελευταία στη χώρα μας με γοργούς ρυθμούς. Η εκπαίδευση αυτή διευκολύνει ανάγκες της δια βίου εκπαίδευσης, εκπαίδευσης που απευθύνεται στους εργαζόμενους ενήλικες και μπορεί να γίνεται πλέον στο σπίτι ή στο χώρο εργασίας, εξοικονομώντας εργατοώρες και σωματικές δυνάμεις.
Ότι αφορά την σχολική εκπαίδευση, τα νέα αυτά δεδομένα στις μέρες μας εμφανίζουν ότι ολοένα και περισσότερα σχολικές μονάδες εξοπλίστηκαν και συνεχίζουν να εξοπλίζονται με εργαστήρια Η/Υ, ή αποκτούν πρόσβαση στο διαδίκτυο (Κελεσίδης, Ε.,2001) όπως επίσης ολοένα και περισσότεροι εκπαιδευτικοί εκπαιδεύτηκαν και αναμένεται να πιστοποιηθούν στις (ΤΠΕ) με την υλοποίηση του Γ? ΚΠΣ.
Το νέο τοπίο έχει ως αποτέλεσμα ότι οι (ΤΠΕ) δεν διαμορφώνουν μόνο νέα εκπαιδευτικά περιβάλλοντα αλλά φαίνεται να αποτελούν στα εμπλεκόμενα μέρη και ¨τόπο γέννησης¨ προσδοκιών σχετικά με τις λειτουργίες και το μέλλον της εκπαίδευσης. Αυτό συμβαίνει διότι ερμηνεύουν και νομιμοποιούν τεκμηριωμένες επιστημονικές απόψεις που συνηγορούν στο ότι οι (ΤΠΕ) θα συμβάλλουν αποτελεσματικότερα στην εκπαιδευτική πράξη αφού θα οδηγήσουν τελικά σε εναλλακτικές μορφές μάθησης που αργά ή γρήγορα θα ενσωματωθούν στην εκπαιδευτική διαδικασία του σύγχρονου σχολείου.
Επιπλέον ενισχύουν ρητορικές ότι δημιουργούν ισότητα ευκαιριών σε όλους ανεξάρτητα τους μαθητές μέσα από τις δυνατότητες πρόσβασης και διάχυσης της γνώσης που οι (ΤΠΕ) διασφαλίζουν.
Το ερώτημα που ευθύς αμέσως αναφύεται είναι κατά πόσο άραγε τα παραπάνω ¨νέα δεδομένα¨ συμβαδίζουν με την ελληνική πραγματικότητα;
Είναι καιρός και με βάση το εκπαιδευτικό τοπίο όπως αυτό ως τώρα έχει διαμορφωθεί να ασκηθεί μια πιο βαθιά ανάγνωση και κριτική προσέγγιση του προβλήματος που αφορά την θεσμική, παιδαγωγική και διδακτική ένταξη των ΤΠΕ αφ? ενός και αφ? ετέρου την αποτελεσματική αξιοποίησή τους στην εκπαίδευση.
Συγκεκριμένα εξετάζοντας την σημερινή ελληνική εκπαιδευτική πραγματικότητα επιφανειακά και με ¨ποσοτικούς δείκτες απορρόφησης¨ διαπιστώνει κανείς ότι ζητήματα που σχετίζονται με εξοπλισμό των σχολείων και κατάρτισης εκπαιδευτικών σε θέματα (ΤΠΕ) ¨βαίνουν καλώς¨.
Η απαρχή ενός προβληματισμού στους κόλπους της εκπαιδευτικής κοινότητας έγκειται στο γεγονός ότι η εισαγωγή των (ΤΠΕ) στην εκπαίδευση παίρνει κατ? αρχάς ένα διλημματικό χαρακτήρα ως προς την ίδια την εννοιολογική και λειτουργική τους αποσαφήνιση, καθότι δεν είναι τελείως ξεκάθαρο, ως θεωρία και πρακτική, αν οι (ΤΠΕ) θα πρέπει να αποτελέσουν ευκαιρία:
α)διεύρυνσης του εύρους των γνωστικών αντικειμένων με την προσθήκη ενός επιπλέον, αυτό των (ΤΠΕ),
β) ευκαιρία ¨εκσυγχρονισμού¨ της διδασκαλίας ως σύγχρονο εποπτικό εργαλείο ή
γ)θα σηματοδοτήσουν τον επαναπροσδιορισμό της μαθησιακής διαδικασίας. (Παπαδόπουλος, Γ.1999).
Με άλλα λόγια το ερώτημα που τίθεται σχετίζεται με την ίδια την έννοια της πληροφορικής στην εκπαίδευση. Νοείται η πληροφορική στην εκπαίδευση, ως ένα επιπλέον αυτόνομο γνωστικό αντικείμενο και έτσι θα πρέπει να ενταχθεί στο υπάρχον Πρόγραμμα Σπουδών ως αντικείμενο μάθησης (τεχνοκεντρική προσέγγιση) ή θα θεωρηθεί εργαλείο μάθησης ως ¨μέσο γνώσης, έρευνας και μάθησης¨ που θα υποστηρίζει, ανεξάρτητα, την εκπαιδευτική διαδικασία στο σύνολό της; (ολιστική προσέγγιση).
Επίσης, είναι δυνατόν, με την εισαγωγή των (ΤΠΕ) στην εκπαίδευση, να επιτευχθεί μια αποτελεσματικότερη διδακτική προσέγγιση των επιμέρους γνωστικών αντικειμένων, προάγοντας ταυτόχρονα τον τεχνολογικό / ψηφιακό αλφαβητισμό των μαθητών; (πραγματολογική ή μικτή προσέγγιση). (Π.Ι., 1998), (Δημητρακάκης, Κ. Μαρκαντώνης, Χ., 2002).
Το πρόβλημα που τίθεται στην συνέχεια είναι αν το σημερινό σχολείο με τον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας του είναι σε θέση να ανταποκριθεί στις προ(σ)κλήσεις της εποχής εντάσσοντας αποτελεσματικά τις (ΤΠΕ) στην εκπαιδευτική διαδικασία.
Πόσο ¨εφικτή¨ φαντάζει σήμερα η εισαγωγή των (ΤΠΕ) στο σημερινό ελληνικό σχολείο όταν η εισαγωγή τους αυτή απαιτεί ανατροπή παγιωμένων παιδαγωγικών αντιλήψεων και πρακτικών των εκπαιδευτικών αλλά και ένα νέο παιδαγωγικό περιβάλλον; (Τζωρτζακάκης & Πολάκης 1999). Πως, με άλλα λόγια, οι εκπαιδευτικοί πρόκειται να αξιοποιήσουν παιδαγωγικά και διδακτικά, τις προσφερόμενες δυνατότητες των (ΤΠΕ), όταν για παράδειγμα, το υπάρχον Α.Π. ρυθμίζει μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια τόσο το περιεχόμενο όσο και το ρυθμό των διδακτικών ενοτήτων; (Πιζάνιας, 2000).
Πόσο καθοριστικός θα είναι ο ρόλος τους γενικότερα όχι μόνο στην εκπαιδευτική διαδικασία αλλά και ειδικότερα σε τομείς όπως είναι οι ανθρώπινες σχέσεις μέσα στην τάξη, το φυσικό περιβάλλον του σχολείου, ο προσανατολισμός του αναλυτικού προγράμματος, ο ρόλος των εκπαιδευτικών, η αξιολόγηση της εκπαιδευτικής διαδικασίας, οι διοικητικές δομές της Εκπαίδευσης; Πώς θα διαμορφωθεί η σχέση μαθητή και υπολογιστή ή τι επίδραση θα έχει πάνω στη διαμόρφωση του χαρακτήρα των εκπαιδευομένων η εντατική χρήση της επικοινωνίας μέσω υπολογιστή, ερωτήματα που μένουν προς το παρόν αναπάντητα. (Κόκκας Ν., 2000: 249 ).
Αποτελούν οι (ΤΠΕ) έναν εν δυνάμει παράγοντα άμβλυνσης των κοινωνικών ανισοτήτων ή είναι δυνατό στην πράξη να καταλήξουν σε κοινωνική ανισότητα και κοινωνική περιθωριοποίηση; Πολλοί θεωρούν - και αυτό αρχίζει δειλά να διαφαίνεται - ότι οι (ΤΠΕ) θα οδηγήσουν σε μια νέα μορφή κοινωνικής διάκρισης: τους πληροφοριακά πλούσιους (information rich) και τους πληροφοριακά φτωχούς (information poor).
Και αυτό γιατί όπως με την καθιέρωση της γραφής, που συνέβαλε αποφασιστικά στη διάδοση του πολιτισμού και της επιστήμης, δημιουργήθηκαν συγχρόνως με τις μορφωμένες ελίτ και οι αναλφάβητες μάζες. Κατ? ανάλογο τρόπο με αυτόν της εφεύρεσης της τυπογραφίας και στα πλαίσια της λειτουργίας των σχολείων, θα πρέπει σήμερα, να αντιμετωπίσουμε τη νέα αυτή μορφή αναλφαβητισμού, αυτή του τεχνολογικού ή ψηφιακού αναλφαβητισμού, που προκαλείται τόσο από την έλλειψη ψηφιακής κατάρτισης όσο και από μειωμένες δυνατότητες πρόσβασης στους υπολογιστές και το διαδίκτυο.
Μέσα στο όλο σκηνικό και από τον γενικότερο προβληματισμό απουσιάζει προφανώς ο ίδιος ο εκπαιδευτικός, ο καταλύτης της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Όλο και περισσότερο γίνεται σήμερα κατανοητό ότι ο ίδιος ο εκπαιδευτικός δεν μπορεί να αγνοηθεί από την εκπαιδευτική διαδικασία. Άποψή μας είναι ότι η έμφαση δεν θα πρέπει να δοθεί, ως είθισται μέχρι σήμερα, στον ίδιο τον εκπαιδευτικό αυτό καθαυτό ως υποκείμενο χρήστη αλλά ως αντικείμενο μελέτης και προσπάθειας ένταξης των ΝΤ στην εκπαιδευτική διαδικασία. Σε τι βαθμό οι Έλληνες εκπαιδευτικοί έχουν εκπαιδευτεί στη χρήση και την παιδαγωγική αξιοποίηση των Τ.Π.Ε;
Κάτω από αυτή την οπτική, θα πρέπει να συζητηθεί σοβαρά και η ιδεολογική και ψυχολογική βία που συχνά και ποικιλοτρόπως ασκείται συνειδητά ή ασυνείδητα στη συντριπτική πλειοψηφία των εκπαιδευτικών, για την ένταξη των ΝΤ στην εκπαιδευτική διαδικασία αλλά και ως προς το είδος των δεξιοτήτων που οι ίδιοι θα πρέπει να αποκτήσουν. Απαντήσεις σε αντίστοιχους προβληματισμούς κρίνονται προς το παρόν άνευ αντικειμένου. Διότι πολλά από τα παραπάνω ερωτήματα σχετίζονται με το υπάρχον θεσμικό πλαίσιο και αφορούν μεταξύ άλλων τα όρια και τις δυνατότητες, τους όρους και τα προαπαιτούμενα ένταξης των (ΤΠΕ), ερωτήματα τα οποία και προς το παρόν μένουν αναπάντητα, κάτι που ¨θολώνει¨ το τοπίο ακόμα περισσότερο.
Εκτίμησή μας είναι ότι τα υπάρχοντα αναλυτικά προγράμματα ή ακόμα και το μελλοντικό πρόγραμμα σπουδών (ΔΕΠΠΣ) δεν προετοιμάζουν το δάσκαλο για την κοινωνία της πληροφορίας και είναι μεγάλο λάθος η αντίληψη ότι αρκεί να προστεθούν κάποιες εισαγωγές στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές ή κάποια εργαστηριακά μαθήματα, για να λυθεί το πρόβλημα. Τα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών χρειάζονται ριζική αναθεώρηση, που κατά την άποψή μας θα πρέπει να συνδυαστεί με μια γενναία δομική ανασυγκρότηση των Παιδαγωγικών Τμημάτων.
Οι εναλλακτικές μορφές αυτές μάθησης που αφορούν την εκπαιδευτική διαδικασία, απαιτούν συνεπώς αναπλαισίωση τόσο στις μεθόδους όσο και το περιεχόμενο της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Σε αντίθετη περίπτωση κάτι τέτοιο θα δημιουργήσει ένα αλλοτριωμένο, για μαθητές και εκπαιδευτικούς, μαθησιακό περιβάλλον.
Θεωρώντας το ζήτημα γενικότερα, μια ψύχραιμη αντιμετώπιση της κατάστασης επιβάλλεται τώρα όσο ποτέ άλλοτε τώρα που η χώρα μας βρίσκεται στην αρχή και κάνει τα πρώτα βήματα στον τομέα της ένταξης των ΝΤ στην εκπαίδευση. Μια απομυθοποίηση ακραίων και αυθαίρετων προβλέψεων ότι στα επόμενα χρόνια η ταυτόχρονη φυσική παρουσία διδάσκοντος και διδασκομένου στον ίδιο χώρο θα πρέπει να θεωρείται αβέβαιη, κάτι που θα οδηγήσει αρχικά σε αποπροσωποποίηση της εκπαίδευσης και στη συνέχεια σε αποϊδρυματοποίηση και τελικά ως ένα βαθμό αποσχολειοποίηση, κρίνεται ως απαραίτητη.
Φωνές ότι ίσως να βρισκόμαστε στην αρχή του τέλους του φαινομένου της σχολικής φοίτησης, που ξεκίνησε μέσα στη μοντέρνα εποχή ως διαδικασία εγκλεισμού των παιδιών, ανάλογη με εκείνη των τρελών, των φτωχών και των πορνών και που ο Φιλίπ Αριές περιγράφει, στο βιβλίο του «Αιώνες παιδικής ηλικίας» ποτέ δεν θα βρουν ανταπόκριση. Απόψεις για εκσυγχρονισμό της εκπαιδευτικής διαδικασίας μέσα από την αξιοποίηση των ΝΤ ως διδακτικές μηχανές συντελεστικής μάθησης που ο Skinner χρησιμοποίησε ήδη από το 1954, λειτουργούν στην σημερινή εκπαιδευτική πραγματικότητα καταχρηστικά κυρίως ως προσδοκίες παρά ως μέσα μάθησης.
Και αυτό γιατί μέσα από την σύντομη προϊστορία των ΤΠΕ εύκολα διαπιστώνει κανείς ότι οι αλλαγές που περιμένουμε δεν ήρθαν και δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι θα γίνουν. Ο αριθμός των υπολογιστών στην τάξη αυξάνεται μεν με εντυπωσιακά άλματα, αλλά η ίδια η πραγματικότητα επιβεβαιώνει πως το σύνολο των υπολογιστών στα σχολεία μας είναι εκτός λειτουργίας. Οι παραδοσιακές μορφές διδασκαλίας εξακολουθούν να μη βρίσκουν ανταγωνιστικές μεθόδους στο δρόμο τους και η κυριαρχία τους είναι σχεδόν απόλυτη παρά τις κάποιες - ελάχιστες ? ατομικές ή πειραματικές εναλλακτικές πρακτικές που έτσι κι αλλιώς δεν αλλάζουν τη συνολική εικόνα. Ούτε όμως και η ίδια η τεχνική κατάρτιση των εκπαιδευτικών στις νέες τεχνολογίες ή ακόμα και το παραγόμενο εκπαιδευτικό λογισμικό βρίσκονται στο επίπεδο που υπόσχεται μια ριζική ανατροπή των δεδομένων του σχολικού χώρου, που έτσι κι αλλιώς είναι περιοχή με ισχυρές συντηρητικές καταβολές.
Συνεπώς, η αξιοποίηση των (ΤΠΕ), στην εκπαίδευση δεν πρέπει να πασάρεται ως πανάκεια μιας και δεν πρόκειται να προσφέρει ιδιαίτερα στο εκπαιδευτικό γίγνεσθαι αν δε συνοδευτεί από αλλαγές στις κοινωνικές δομές, στη δομή του εκπαιδευτικού συστήματος και τον τρόπο διδασκαλίας.
Με άλλα λόγια η απομυθοποίηση της ηλεκτρονικής μάθησης και κατ επέκταση η θεοποίησή ή δαιμονοποίησή της δεν πρέπει και δεν μπορεί να λειτουργεί διπολικά και αποπροσανατολιστικά στα εκπαιδευτικά δρώμενα. Αυτό που άμεσα επιβάλλεται είναι να γίνει η εννοιολογική και λειτουργική αποσαφήνιση της λειτουργίας των ΝΤ στην εκπαίδευση με ιδιαίτερη βαρύτητα στην παιδαγωγική τους αξιοποίηση και ένταξη στην διδακτική πράξη.
Μέσα σ? αυτό το πλαίσιο άποψή μας είναι ότι η ένταξη και αξιοποίηση των ΤΠΕ θα πρέπει να είναι σχεδιασμένη επιστημονικά και εμπνευσμένη παιδαγωγικά, ώστε να συμβάλλει στη θέσπιση των ανανεωτικών δομών του εκπαιδευτικού μας συστήματος. Οι ΤΠΕ θα πρέπει και επιβάλλεται να συμπορευτούν ειρηνικά και δυναμικά μαζί με άλλα μέσα και μεθόδους διδασκαλίας, επιφέροντας αλλαγές όχι μόνο στον τρόπο που διδάσκουμε αλλά ίσως και κυρίως σε ετοιμότητες τέτοιες αναφορικά με τον τρόπο που πλέον πρέπει να αντιλαμβανόμαστε την εκπαίδευση και τον κόσμο γενικότερα. Έτσι θα αποφευχθεί και ο κίνδυνος να παραμείνουν οι ΤΠΕ υποστηρικτικά εργαλεία μιας ακόμα προσπάθειας ενίσχυσης ή και βελτίωσης των συμβατικών μέσων διδασκαλίας αλλά και να ενοχοποιηθούν για αναποτελεσματικότητα της εκπαιδευτικής πράξης.
Κλείνοντας, ένα είναι γεγονός πως η αμέσως επόμενη γενιά δασκάλων και μαθητών θα βρίσκεται αντιμέτωπη με ακόμα πιο πολύπλοκες προκλήσεις από αυτή που σήμερα οι ΝΤ προδιαγράφουν. Η ετοιμότητα στα παραπάνω θα αποτελέσει τον πιο αντικειμενικό και ασφαλή δείκτη αποτελεσματικής ένταξης και αξιοποίησης των ΤΠΕ στην εκπαιδευτική διαδικασία, που όντως οι ίδιες αποτελούν ένα μεταβατικό μεν αλλά μονοσήμαντο στάδιο προς την εποχή αυτή.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
Αριές Φ. Αιώνες παιδικής ηλικίας. Γλάρος (1990)
Δημητρακάκης, Κ. Μαρκαντώνης, Χ.. Παραγωγή γραπτού λόγου και νέες τεχνολογίες στο δημοτικό σχολείο. Μια μελέτη περίπτωσης. Πρακτικά 13ου Παν. Συνεδρίου με θέμα: «Οι τεχνολογίες της πληροφορίας και της επικοινωνίας στην εκπαίδευση» Τομ. Β΄ σσ. ? 321 - 326, 2002.
Κελεσίδης, Ε., (2001)) Δημοτικά σχολεία της Ελλάδας: από τη σχολική τάξη στον κυβερνοχώρο. Περιοδικό Virtual School, The Sciences of Education Online. ISSN: 1108-2356.Τομ. 2,τευχ. 2?3 Στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://www.auth.gr/virtualschool%20/1.4/Praxis/%20NewCommunicationForms.html
Κόκκας, Ν., «Η επίδραση της χρήσης του διαδικτύου στη μεθοδολογία της διδασκαλίας των ξένων γλωσσών», Πρακτικά Β΄ Πανελλήνιου Συνεδρίου με θέμα: Οι νέες τεχνολογίες για την κοινωνία και τον πολιτισμό, Κ.Ε.ΕΠ.ΕΚ., Αθήνα, , 2000.
Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (1998) Ενιαίο Λύκειο. Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών. ΟΕΔΒ. Το κείμενο του Ενιαίου Πλαισίου Προγράμματος Σπουδών Πληροφορικής διατίθεται και σε ηλεκτρονική μορφή στη διεύθυνση: http://www.pi-schools.gr/greek/epps/epps-books/epps-informatics.zip
Παπαδόπουλος, Γ. Η πληροφορική στο σχολείο: Ο σχεδιασμός και το έργο του Π.Ι. άρθρο στο Αναβάθμιση Πρωτ. & Δευτερ. Εκπ.. Πρακτικά ημερίδας, Π.Ι. Αθήνα 1999.
Πιζάνιας, Π., (2000) Για ένα Ανοικτό Σύστημα Παιδείας. Εφημερίδα ?ΤΟ ΒΗΜΑ? 23-7-2000 σ. β8 .
Τζωρτζακάκης, Γ., Πολάκης, Γ., (1999) Η Πληροφορική στην Εκπαίδευση: Προβληματισμοί από τη σκοπιά των εκπαιδευτικών. Σύγχρονη Εκπαίδευση, τ. 109 σ. 83-92.
